Podzespół

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie 1954 - 1956

Polska Rzeczpospolita Ludowa

MSW zostało powołane na mocy dekretu Rady Państwa PRL z dn. 7 grudnia 1954 r. o naczelnych organach administracji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego (Dz.U. PRL 1954, nr 54, poz. 269), przejmując: od zlikwidowanego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego nadzór nad MO, KBW, WOP, więziennictwem, ewidencją ludności i sprawami paszportowymi, z zakresu kompetencji prezesa Rady Ministrów nadzór nad administracją wewnętrzną, w tym w szczególności nad sprawami aktów stanu cywilnego, orzecznictwem karno-administracyjnym, pracą wydziałów (oddziałów, referatów) wojskowych Prezydiów Rad Narodowych, Głównym Komitetem Przeciwpowodziowym i Komendą Główną Terenowej Obrony Przeciwlotniczej (powołana ustawą Sejmu z dn. 26 lutego 1951 r. o terenowej obronie przeciwlotniczej, Dz.U. RP 1951, nr 14, poz. 109); od Ministerstwa Gospodarki Komunalnej nadzór nad sprawami ochrony przeciwpożarowej. MSW na mocy tych aktów stało się centralną instytucją państwa odpowiedzialną za zarząd cywilny oraz porządek publiczny – z wyłączeniem kompetencji ws. bezpieczeństwa publicznego; zakres działania MSW ujęty został w uchwale nr 823 Rady Ministrów z dn. 7 grudnia 1954 r. o zakresie działania i organizacji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz jego organów terenowych (Monitor Polski PRL 1955, nr 8, poz. 83) i uchwale nr 228/55 Rady Ministrów z dn. 19 marca 1955 r. w sprawie tymczasowego statutu organizacyjnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (niepublikowanej). Statut organizacyjny MSW nadany uchwałą Rady Ministrów nr 228/55 z dn. 19 marca 1955 r. dzielił jednostki organizacyjne ministerstwa na trzy grupy: w pierwszej znajdowały się KG MO, KG TOPL, KG Straży Pożarnych; w drugiej jednostki organizacyjne Wojsk Wewnętrznych, tj. Dowództwo KBW, Dowództwo WOP, Zarząd Informacji Wojsk Wewnętrznych (wykreślony ze statutu organizacyjnego MSW zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 0164/56 z dnia 31 lipca 1956 r. w sprawie wprowadzenia zmian w tymczasowym statucie organizacyjnym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, z powodu przeniesienia struktury do kompetencji GZI i KdsBP na mocy uchwały nr 683/55 Rady Ministrów z dnia 3 września 1955 r. o włączeniu wojskowych organów bezpieczeństwa oraz ich zakresu działania do Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego), Zarząd Organizacyjno-Wojskowy, Zarząd Wydzielonej Łączności Radiowej, Oddział Łączności, Oddział Uzbrojenia (przemianowany zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 0164/56 z 31 lipca 1956 r. na Oddział Uzbrojenia i Sprzetu Wojskowego); w trzeciej znajdowały się: Gabinet Ministra, Główny Inspektorat, Departament Kadr (przemianowany zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 0164/56 z 31 lipca 1956 r. na Departament Kadr i Szkolenia), Departament Finansowy, Departament Społeczno-Administracyjny, Departament Wojskowy, Departament Szkolenia (włączony na mocy zarządzenia ministra spraw wewnętrznych nr 0164/56 z dn. 31 lipca 1956 r. do Departamentu Kadr i Szkolenia), Departament Inwestycji, Biuro Nadzoru nad Orzecznictwem Karno-Administracyjnym, Biuro Paszportów Zagranicznych, Wydział Organizacji, Zarząd Służby Transportowej, Zarząd Administracyjno-Gospodarczy, Zarząd Spraw Socjalnych i Kultury, Centralny Zarząd Zaopatrzenia, Centralny Zarząd Więziennictwa (przeniesiony na mocy ustawy Sejmu PRL z dn. 11 września 1956 r. do kompetencji Ministerstwa Sprawiedliwości), Biuro Głównego Komitetu Przeciwpowodziowego. Wg tego statutu, MSW również podlegały: Przedsiębiorstwo Państwowe – Centrala Zaopatrzenia w Sprzęt Pożarniczy i Ochronny (przemianowane na Centralę Sprzętu Pożarniczego, Ratunkowego i Ochronnego), Państwowe Przedsiębiorstwo Budowlane MSW (skreślone z listy instytucji podległych MSW zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 0164/56 z dn. 31 lipca 1956 r.), następnie w skład MSW weszło Przedsiębiorstwo Remontu Samochodów nr 2 w Łodzi. Funkcjonowanie MO w ramach MSW regulowały dekrety Rady Państwa PRL z dn. 20 lipca 1954 r. o Milicji Obywatelskiej (Dz.U. PRL 1954, nr 34, poz. 143) oraz z dn. 21 grudnia 1955 r. o organizacji i zakresie działania Milicji Obywatelskiej (Dz.U. PRL 1955, nr 46, poz. 46) oraz rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych z dn. 21 grudnia 1955 r. w sprawie określenia przypadków, w których dopuszczalne jest użycie broni przez Milicję Obywatelską oraz trybu postępowania przy użyciu broni (Dz.U. PRL 1955, nr 46, poz. 313), i zarządzenia ministra spraw wewnętrznych: z dn. 18 lutego 1956 r. w sprawie obowiązków organów Milicji Obywatelskiej w zakresie bieżącego nadzoru sanitarnego (Monitor Polski 1956, nr 24, poz. 349) i z dn. 8 czerwca 1956 r. w sprawie upoważnienia komend wojewódzkich Milicji Obywatelskiej do wydawania paszportów zagranicznych oraz ustalenia ich zakresu działania i trybu postępowania w sprawach paszportowych (Monitor Polski 1956, nr 49, poz. 565). Nadzór nad więziennictwem na mocy ustawy Sejmu PRL z dn. 11 września 1956 r. o przejściu więziennictwa do zakresu działania Ministra Sprawiedliwości (Dz. U. PRL 1956, nr 41, poz. 188) został przekazany z MSW do kompetencji Ministerstwa Sprawiedliwości. Cezurą jest objęcie przez MSW na mocy ustawy Sejmu PRL z dn. 13 listopada 1956 r. o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa publicznego (Dz.U. PRL 1956, nr 54, poz. 241) kompetencji likwidowanego Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego, co przekształciło ministerstwo w centralną strukturę aparatu bezpieczeństwa w PRL. Archiwalia wytworzone przez struktury MSW w l. 1954-1956 składają się w większości z dokumentacji o charakterze administracyjnym (w owym czasie nie wchodziły w skład ministerstwa jednostki operacyjne); poważna część akt MSW o charakterze administracyjnym, wytworzonych w tym czasie w istotnej części przez Gabinet Ministra, Departament Społeczno-Administracyjny oraz niektóre pozostałe departamenty została w Centralnym Archiwum MSWiA zorganizowana w zespół, określony nazwą "MSW I". Podstawowe publikacje dot. instytucji: Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza. Tom I, 1944-1956, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005; A. Dudek, A. Paczkowski, Polska, w: Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944-1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010; W. Frazik, B. Kopka, G. Majchrzak, Dzieje aparatu represji w PRL (1944-1989). Stan badań, Warszawa-Kraków 2004, (http://www.ipn.gov.pl/portal/pl/239/3759/Raport_8222Dzieje_aparatu_represji_w_PRL_194482111989_Stan_badan8221.html); A. Kochański, Polska 1944-1991: Informator historyczny, t. 1, Podział administracyjny, ważniejsze akty prawne, decyzje i enuncjacje państwowe (1944-1956), Warszawa 1996; Z. Krupska, Zarządzanie dokumentacją aktową w naczelnych organach bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w latach 1944-1990, w: W kręgu „teczek”. Z badań nad zasobem i funkcjami archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, red. P. Perzyna i inn., Łódź-Toruń 2006; Informator o zasobie archiwalnym Instytut Pamięci Narodowej (stan na dzień 31 grudnia 2008 roku), red. R. Leśkiewicz i inn., Warszawa 2009; P. Perzyna, M. Polańska-Bergman, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej – aspekty prawne funkcjonowania i udostępniania materiałów archiwalnych w latach 2000–2007, w: Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, nr 1 (2008); P. Perzyna, Problematyka rozpoznania struktury zasobu i zespołowości akt cywilnych organów bezpieczeństwa oraz ich informatycznego opisu, w: Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, nr 2 (2009); Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2006.