Archiwa IPN

Ustawa z 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U.2023.102), ustawa z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 – 1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U.2023.342).

Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku (dalej: OAIPN w Gdańsku) rozpoczęło działalność 7 lutego 2001 r., natomiast pierwsze materiały do zasobu archiwalnego przejęto 31 lipca 2001 r. Do końca 2020 r. zgromadzono w nim 3883,938 mb. materiałów archiwalnych. Proces narastania zasobu archiwalnego przedstawia się następująco: w 2001 r. – 1144,48 mb., w 2002 r. – 2245,85 mb., w 2003 r. – 4603,45 mb., w 2004 r. – 4646,91 mb., w 2005 r. – 4674,95 mb., w 2006 r. – 3867,72 mb., w 2007 r. – 3242,31 mb., w 2008 r. – 3345,41 mb., w 2009 r. – 3394,24 mb., w 2010 r. – 3472,58 mb., w 2011 r. – 3514,15 mb., w 2012 r. – 3535,18 mb., w 2013 r. – 3490,05 mb., w 2014 r. – 3497,71 mb., w 2015 r. – 3743,821 mb., w 2016 r. – 3797,891 mb., w 2017 r. – 3830,114 mb., w 2018 r. – 3850,373 mb., w 2019 r. – 3870,768 mb., w 2020 r. – 3883,938 mb. W obrębie oddziaływania Gdańskiego Oddziału IPN znalazły się tereny byłych województw: gdańskiego, elbląskiego, słupskiego, koszalińskiego, bydgoskiego, toruńskiego i włocławskiego, pokrywające się z właściwością Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, w skład, którego wchodziły Sądy Okręgowe w Gdańsku, Słupsku, Elblągu, Bydgoszczy, Włocławku i Koszalinie. W strukturze Oddziału funkcjonowały także dwie Delegatury: w Bydgoszczy i Koszalinie. W 2005 r. weszło w życie Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 2003 r. w sprawie utworzenia Sądu Apelacyjnego w Szczecinie. Tym samym tereny, będące we właściwości terytorialnej Sądu Okręgowego w Koszalinie, znalazły się w strefie oddziaływania nowo utworzonego Oddziału IPN w Szczecinie. Z gdańskiego zasobu archiwalnego wyodrębniono wówczas 827,79 mb. akt i przekazano do Oddziału IPN w Szczecinie. Ponadto w latach 2002-2007 pracownicy pionu archiwalnego dokonali przeglądu akt niejawnych b. WUSW w Bydgoszczy, Toruniu i Włocławku, które po zdjęciu klauzul niejawności, sukcesywnie przekazywano do magazynów Delegatury IPN w Bydgoszczy. W sumie przekazanych zostało 574,80 mb. akt. Na zasób archiwalny OAIPN w Gdańsku składają się obecnie materiały archiwalne przejęte z: Delegatury Urzędu Ochrony Państwa, następnie jego sukcesora - Delegatury Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Gdańsku, komend policji województwa pomorskiego oraz komend policji z terenów b. województwa elbląskiego, Szkoły Policji w Słupsku, okręgowych i rejonowych sądów i prokuratur apelacji gdańskiej, prokuratur i sądów garnizonowych w Gdyni i Elblągu, Archiwum Marynarki Wojennej w Gdyni i jego sukcesora – Oddziału Zamiejscowego w Gdyni Archiwum Wojskowego w Toruniu, Archiwum Wojsk Lądowych w Toruniu, Oddziału Żandarmerii Wojskowej w Elblągu, aresztów śledczych i zakładów karnych w województwie pomorskim oraz z terenu b. województwa elbląskiego, Morskiego Oddziału Straży Granicznej, Archiwum Państwowego w Gdańsku, Okręgowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku, Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego, Urzędu Miejskiego w Słupsku, Urzędu Miejskiego w Tczewie, Stoczni Gdańsk S.A. w Gdańsku, Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku, Wojskowych Komend Uzupełnień województwa pomorskiego oraz WKU w Elblągu, a także akta otrzymane od osób prywatnych w postaci darów i kolekcji prywatnych. OAIPN w Gdańsku dysponuje zasobem kartotecznym, który w 2001 r. wynosił 148,20 mb. W latach 2001–2007 ogólny stan kartoteki wynosił 220,01 mb. Stan na 2020 r. wynosi 169 mb. W związku z utworzeniem Oddziału IPN w Szczecinie, zasób kartoteczny byłego Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Koszalinie został wyodrębniony i przekazany do właściwej jednostki terytorialnej. Również kartoteki przekazane przez Delegaturę Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Bydgoszczy, po zdjęciu zastrzeżeń, zostały przetransportowane do magazynów Delegatury IPN w Bydgoszczy. Pierwszymi materiałami przejętymi do zasobu archiwalnego OAIPN w Gdańsku były akta zgromadzone przez Okręgową Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Gdańsku. Wśród nich znajdują się ankiety zebrane przez pracowników Komisji w latach sześćdziesiątych, zawierające relacje świadków o aresztowaniach, obozach pracy i zagłady, egzekucjach i deportacjach ludności na Pomorzu w czasie II wojny światowej, oraz akta osobowe i karty ewidencyjne członków NSDAP w Wejherowie, fotografie dotyczące kampanii wrześniowej i okupacji niemieckiej. Unikatowy materiał ewidencyjny stanowi kartoteka adresowa mieszkańców Tczewa z lat 1939-1945 mająca postać metalowych blaszek. Z Okręgowej Komisji przejęto także akta wytworzone przez Sądy Grodzkie, Okręgowe, Powiatowe, Wojewódzkie i Apelacyjne oraz odpowiednie prokuratury, dotyczące spraw o uznanie za zmarłego, spraw rehabilitacyjnych oraz spraw osób oskarżonych o współpracę z okupantem niemieckim i przynależność do niemieckich organizacji politycznych. Z Delegatury UOP/ABW w Gdańsku, zostały przejęte akta urzędów bezpieczeństwa publicznego, urzędów ds. bezpieczeństwa publicznego i jednostek organizacyjnych Służby Bezpieczeństwa, a także Milicji Obywatelskiej do 1954 r. Przejęte materiały to przede wszystkim akta operacyjne z teczkami personalnymi i teczkami pracy tajnych współpracowników, dokumenty lokali i mieszkań kontaktowych, akta spraw operacyjnych, akta kontrolno-śledcze, akta spraw obiektowych oraz akta osobowe funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa. Do zasobu archiwalnego trafiły także akta administracyjne, wśród których można wyróżnić: miesięczne, kwartalne i roczne sprawozdania z działalności operacyjnej wojewódzkich i powiatowych urzędów bezpieczeństwa, protokoły z kontroli poszczególnych wydziałów i sekcji, rozkazy, zarządzenia i instrukcje, pomoce kancelaryjne ukazujące organizację i działalność organów bezpieczeństwa. Wśród materiałów archiwalnych przekazanych przez jednostki Policji są akta osobowe byłych funkcjonariuszy i pracowników cywilnych UB/SB i MO, członków ORMO, których dopełnieniem są kartoteki. Dużą część zespołu archiwalnego akt milicji stanowią materiały administracyjne obejmujące rozkazy personalne i organizacyjne, pomoce kancelaryjne, rejestry śledztw i dochodzeń oraz zbiory akt normatywnych, m.in. rozporządzenia, uchwały, decyzje, pisma okólne, wytyczne, rozkazy organizacyjne, rejestry. Przejęto również akta dotyczące Grudnia 1970 r., stanu wojennego, operacji „Zorza II” (dot. pielgrzymki papieża Jana Pawła II w 1987 r. do Gdańska), zabezpieczania świąt państwowych, referendów i wyborów do sejmu i rad narodowych oraz zwalczania opozycji demokratycznej. Część materiałów przekazanych przez jednostki Policji to materiały audiowizualne nagrane na taśmach różnego typu (8 mm, 16 mm, Sony, V-Cord, VHS). Jednak najliczniejszą grupę materiałów przekazanych przez komendy Policji stanowią akta paszportowe. Archiwum Morskiego Oddziału Straży Granicznej przekazało zbiór akt osobowych cudzoziemców starających się o przyznanie obywatelstwa polskiego, dokumentację geodezyjno-kartograficzną, mapy sytuacyjno-wysokościowe, mapy ewidencyjne, mapy szczegółowego uzbrojenia terenu, szkice i plany sytuacyjne terenów i obiektów użytkowanych przez jednostki Wojsk Ochrony Pogranicza, dzienniki rejestracyjne, korespondencyjne, ewidencji dokumentów i przepisów szyfrowych, dokumenty w sprawie wyrażenia zgody na utworzenie i funkcjonowanie przedsiębiorstw zagranicznych. Z archiwów Służby Więziennej przejęto głównie akta penitencjarne osób represjonowanych z motywów politycznych, w tym na mocy dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego osadzonych w ośrodkach odosobnienia w Strzebielinku i Kwidzynie w latach 1981-1983, skorowidze aresztowanych oraz akta personalne funkcjonariuszy służby więziennej. Zasób archiwalny OAIPN w Gdańsku tworzą również materiały wytworzone przez cywilne organy wymiaru sprawiedliwości. Wśród dokumentów, przejętych z sądów i prokuratur, dominują akta spraw karnych Wojskowego Sądu Rejonowego w Gdańsku dotyczące działaczy i żołnierzy antykomunistycznego ruchu oporu, którzy w czasach stalinowskich byli skazywani na wieloletnie więzienie, a nierzadko także na śmierć. Na uwagę zasługują także akta spraw z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, dotyczące działaczy opozycji skazanych za nielegalną działalność polityczną oraz udział w strajkach. Z Prokuratury Okręgowej w Gdańsku przejęto akta sprawy karnej przeciwko szefom WUSW w Gdańsku: płk. Janowi Sosnowskiemu oraz płk. Zenonowi Ringowi, odpowiedzialnym za niszczenie materiałów archiwalnych w latach 1989 – 1990. Natomiast z Sądu Okręgowego w Gdańsku przejęto wielotomowe akta procesu o sprawstwo kierownicze masakry robotników na Wybrzeżu w grudniu 1970 r. Przejęte zostały także materiały archiwalne wytworzone przez wojskowy wymiar sprawiedliwości, reprezentowany głównie przez Prokuraturę i Sąd Marynarki Wojennej w Gdyni. W tej grupie przeważają akta spraw rozpatrywanych na mocy dekretu z dnia 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym, akta spraw politycznych, dotyczące kierowania organizacjami politycznymi, redagowania i kolportowania nielegalnych wydawnictw, organizowania strajków i wystąpień ulicznych. Wśród materiałów archiwalnych, przejętych z Archiwum Państwowego w Gdańsku, znajdują się dokumenty wytworzone przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku i Wojskową Prokuraturę Rejonową w Gdańsku, które przejęto na zasadzie użyczenia, wynikającej z podpisanej w dniu 16 kwietnia 2002 r. umowy pomiędzy Naczelnym Dyrektorem Archiwów Państwowych a Prezesem Instytutu Pamięci Narodowej. Wojskowe Komendy Uzupełnień przekazały akta osobowe i karty ewidencyjne żołnierzy wojskowych jednostek bezpieczeństwa, żołnierzy skierowanych w ramach represji do karnych jednostek wojskowych oraz żołnierzy urodzonych do 1930 r. Istotną część zasobu tworzą materiały i pamiątki rodzinne przekazane przez osoby prywatne jako dary. Są to zapiski, relacje ze spotkań i narad, fotografie, transparenty, ulotki, plakaty, znaczki pocztowe, czasopisma i literatura bezdebitowa. Wyjątkowe znaczenie posiadają matryce do bicia medali, medale i pieczątki NSZZ "S".

D. Sokołowski, Lech Bądkowski w świetle materiałów aparatu bezpieczeństwa PRL, Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, tom 7, Warszawa 2014

J. Pazda, Charakterystyka zasobu archiwum Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku jako zbioru źródeł pierwotnych [w:] Wartość naukowa i stan opracowania zasobu archiwalnego Instytutu Pamięci Narodowej, pod red. R. Kościańskiego, R. Leśkiewicza, Poznań-Warszawa 2010

R. Chrzanowski, A. Nadarzyńska, Materiały audiowizualne zgromadzone w archiwum Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku, Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, tom 2, Warszawa 2009

Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku [w:] Informator o zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej (stan na dzień 31 grudnia 2008 roku), pod red. Jerzego Bednarka i Rafała Leśkiewicza, Warszawa 2009, s. 516- 561

A. Nadarzyńska, Kampania polska 1939 r. w materiałach archiwalnych Oddziału gdańskiego IPN [w:] Relacje polsko-rumuńskie w historii i kulturze. Materiały z sympozjum, Suczawa 2010

D. Burczyk, Metody opracowania i rekonstrukcji zespołu archiwalnego: Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku (1946-1955), Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, tom 3, Warszawa 2010

M. Kruk, Niszczenie materiałów archiwalnych w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych w Gdańsku w latach 1989-1990, Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, tom 4, Warszawa 2011

M. Kruk, Areszt Śledczy w dokumentach zgromadzonych w archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku [w:] Więzienie w Gdańsku w systemach represji XX wieku: w stulecie więzienia przy ul. Kurkowej, Przegląd Więziennictwa Polskiego, nr 46, Warszawa - Gdańsk 2005

R. Chrzanowski, Ksiądz Hilary Jastak w materiałach Służby Bezpieczeństwa, Rocznik Gdyński nr 23, Gdynia 2011

D. Burczyk, Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku (1946-1955). Inwentarz idealny, Gdańsk 2012

D. Burczyk D., Żołnierze-górnicy z powiatów elbląskiego i braniewskiego (1949–1959), Pamięć i sprawiedliwość, 2012, nr 1

E. Strehlau, Wizyta Ojca świętego Jana Pawła II w Gdyni w czerwcu 1987 roku w świetle materiałów operacyjnych Służby Bezpieczeństwa, Roczni Gdyński nr 24, Gdynia 2012

M. Kubicki, Zbrodnia na terenie Lasu Szpęgawskiego w ankietach Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Gdańsku, Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, tom 11, Warszawa 2018

R. Chrzanowski, Gdyński protokół porozumiewawczy z 15 grudnia 1970 r. i jego tajemnice, Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, t. 12, Warszawa 2019

S. Formella, Przygotowania do wizyty Jana Pawła II w Trójmieście w 1987 r. oraz jej przebieg w świetle akt sprawy obiektowej o kryptonimie „Zorza II” [w:] Papieskie pielgrzymki w PRL, red. W. Polak, J. Kufel, P. Ruchlewski, Gdańsk 2019

S. Formella, „Smutni panowie” a literatura kaszubsko-pomorska. Literatura kaszubsko-pomorska w pierwszej połowie lat 70. XX wieku w świetle materiałów archiwalnych Służby Bezpieczeństwa [w:] Literatura a polityka. Casus Pomorza i Kaszub, red. D. Kalinowski, Słupsk–Wejherowo 2019

W. Wabik, Wybrane zagadnienia z koncepcji, tworzenia oraz eksploatacji Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności – PESEL MSW, Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, t. 12, Warszawa 2019

Oddział IPN w Gdańsku [w:] Informator o zasobie archiwalnym IPN (stan na dzień 31 grudnia 2008 roku), pod red. Jerzego Bednarka i Rafała Leśkiewicza, Warszawa 2009, s. 516- 561

M. Kruk, Areszt Śledczy w dokumentach zgromadzonych w archiwum IPN Oddział w Gdańsku [w:] Więzienie w Gdańsku w systemach represji XX wieku: w stulecie więzienia przy ul. Kurkowej, Przegląd Więziennictwa Polskiego, nr 46, Warszawa - Gdańsk 2005

R. Chrzanowski, A. Nadarzyńska, Materiały audiowizualne zgromadzone w archiwum Oddziału IPN w Gdańsku, Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, tom 2, Warszawa 2009

w lipcu i sierpniu czytelnia czynna w godzinach 8.15-15.45

Około 500 od przystanku SKM Gdańsk-Zaspa, około 1500 metrów od dworca PKP Gdańsk-Wrzeszcz, około 200 metrów od przystanku komunikacji miejskiej "Wojska Polskiego" dojazd liniami tramwajowymi nr 5, 6, 9, 12, liniami autobusowymi nr 122, 158, 199, 258

Na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (tekst jednolity Dz. U. z 2023 r. poz. 102) oraz ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U.2023.342), IPN realizuje następujące typy wniosków: (1) o udostępnienie do wglądu dokumentów dotyczących wnioskodawcy lub nieżyjącej osoby najbliższej (2) o udostępnienie oraz wydanie kopii dokumentów osobowych dotyczących pracownika lub funkcjonariusza organów bezpieczeństwa państwa (3) o udostępnienie dokumentów na potrzeby prowadzenia badań naukowych oraz publikacji materiału prasowego; (4) o udostępnienie dokumentów w celu wykonywania zadań ustawowych; (5) o udostępnienie do wglądu kopii akt spraw lustracyjnych; (6) o udostępnienie informacji zawartych w dokumentach organów bezpieczeństwa państwa dotyczących osób pełniących funkcje publiczne; Udostępnienie wybranych kolekcji, zespołów i zbiorów archiwalnych warunkują również dwustronne umowy zawierane pomiędzy IPN i instytucjami współpracującymi, w szczególności zagranicznymi, oraz osobami prywatnymi (dot. kolekcji, zbiorów oraz archiwów prywatnych i rodzinnych). Nie udostępnia się oryginałów materiałów w złym stanie technicznym oraz poddanych czynnościom cyfryzacji. Wnioski są realizowane przez Oddziały zgodnie z właściwością miejscową określone wg zasięgu sadów apelacyjnych.