Podzespół

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Koninie 1983 - 1990

Na mocy ustawy z lipca 1983 r. w resorcie wprowadzono nowe nazewnictwo przemianowując Komendę Wojewódzką MO na Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych, kierowany przez szefa. Wówczas struktura pionu bezpieczeństwa konińskiej jednostki przedstawiała się następująco: Wydział II, Wydział III, Wydział IV, Wydział V, Samodzielna Sekcja „A”, Wydział Śledczy, Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego, Wydział Paszportów, Wydział Inspekcji, Wydział Polityczno-Wychowawczy. Pion bezpieczeństwa w rejonowych urzędach spraw wewnętrznych województwa konińskiego, z wyłączeniem rejonu konińskiego, składał się z: zastępcy szefa RUSW ds. SB, Grupy II, Grupy III, Grupy IV, Grupy V, Grupy VI/Referatu VI, Grupy paszportów, sekretariatu SB a po ich zlikwidowaniu z Grupa SB/Referatu SB. Tak ukształtowanemu pionowi bezpieczeństwa w marcu 1984 r. podporządkowano Wydział Łączności z zadaniami utrzymywania systemów łączności (zarządzenie szefa WUSW w Koninie nr 040A/84 z 29 marca 1984 r.). Z kolei w styczniu 1985 r. utworzono komórkę kontrolną Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Chylący się ku upadkowi, pod koniec lat osiemdziesiątych, ustrój socjalistyczny (narzucony wbrew woli narodu) i związane tym zmiany polityczne spowodowały dalszą reorganizację organów bezpieczeństwa. W 1989 roku zlikwidowano większość komórek organizacyjnych: Wydział III, Wydział IV, Wydział V, Wydział VI, Wydział Śledczy, Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego, Wydział Inspekcji, Wydział Polityczno-Wychowawczy (zarządzenie szefa WUSW w Koninie nr 068/89 z 16 listopada 1989 r.). Jednocześnie powołano nowe komórki: Wydział „C”, Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (z zadaniami zabezpieczania porządku prawnego), Wydział Ochrony Gospodarki (z zadaniami ochrony ekonomicznych interesów państwa), Wydział Studiów i Analiz (z zadaniami ochrony masowych ruchów społeczno-politycznych przed działalnością antypaństwową). Zmianom oparły się jednak: Wydział II, Wydział Paszportów, Wydział Łączności, Samodzielna Sekcja „A” oraz Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Wraz z powołaniem w 1990 r. Urzędu Ochrony Państwa cały aparat bezpieczeństwa uległ likwidacji. Przywołane powyżej zarządzenia Komendanta Wojewódzkiego MO oraz zarządzenia szefa WUSW w Koninie nakreśliły strukturę jednostki. Sama jednostka realizowała kompetencje MSW w zakresie przysługującym organom bezpieczeństwa na obszarze województwa. Obowiązywały wydane w centrali przepisy regulujące prace operacyjne, administracyjne, kancelaryjne i wewnątrzorganizacyjne. W latach 1975–1990 obowiązywało zarządzenie nr 006/70 Ministra Spraw Wewnętrznych z 1 lutego 1970 r. w sprawie pracy operacyjnej służby bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych, które zmieniono w 1989 r. zarządzeniem nr 00102 Ministra Spraw Wewnętrznych z 9 grudnia 1989 r. w sprawie zasad działalności operacyjnej Służby Bezpieczeństwa. Kompetencje kancelaryjne regulowało zarządzenie nr 173/60 Ministra Spraw Wewnętrznych z 17 września 1960 r. w sprawie wprowadzenia do użytku służbowego instrukcji kancelaryjnej zmienione z dniem 1 lipca 1975 r. zarządzeniem nr 09/75 Ministra Spraw Wewnętrznych z 5 lutego 1975 r. w sprawie zasad pracy kancelaryjnej w resorcie spraw wewnętrznych. W zakresie postępowania z dokumentacją archiwalną obowiązywały: zarządzenie nr 034/74 Ministra Spraw Wewnętrznych z 10 maja 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych wraz z zarządzeniem je zmieniającym Ministra Spraw Wewnętrznych nr 030/79 oraz zarządzenie nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Uprawnienia administracyjne wynikły z ustawy z dnia 13 listopada 1956 r. o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej z w zakresie bezpieczeństwa publicznego oraz zmieniającej ją ustawie z 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów oraz przepisów wykonawczych: Rady Ministrów z 18 sierpnia 1983 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Spraw Wewnętrznych, rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 6 stycznia 1984 r. w sprawie zasad i trybu zatrzymywania, kontroli osobistej, przeglądania zawartości bagaży oraz sprawdzania ładunku osób naruszających lub zagrażających porządkowi i bezpieczeństwu publicznemu, rozporządzenia Rady Ministrów z 6 stycznia 1984 r. w sprawie warunków użycia środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej, rozporządzenia Rady Ministrów z 6 stycznia 1984 r. w sprawie warunków użycia broni palnej przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej, rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 21 marca 1989 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie użycia środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa, rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 22 września 1989 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie zasad i trybu zatrzymywania, kontroli osobistej, przeglądania bagaży oraz sprawdzania ładunku osób naruszających lub zagrażających porządkowi i bezpieczeństwu publicznemu. Wytwarzana w toku bieżącej pracy dokumentacja WUSW w Koninie podlegała archiwizacji. Rolę miejscowego archiwum pełnił lokalny pion „C” (Wydział „C” a w latach 1983–1989 Sekcja „C” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego). Ramy jego funkcjonowania wyznaczała instrukcja z 1974 r. Przewidywała ona ewidencjonowanie akt w inwentarzu, oddzielnego dla każdego rodzaju akt (operacyjne, osobowe i administracyjne). Swoje inwentarze prowadził też pion MO oraz WOP. W przypadku akt administracyjnych inwentarz nosił nazwę Rejestr spisów akt przekazanych. Przekazywane do archiwum akta grupowano w serie numerowane od I do IX przyporządkowując jednocześnie kategorie archiwalne: „A” (nie podlegających brakowaniu) i „B” (przeznaczonych do brakowania po upływie okresu przechowywania od 1 do 50 lat). Uzupełnieniem ewidencji archiwalnej były tworzone skorowidze tematyczne (dla akt agenturalnych) i karty tematyczne i skorowidze zagadnieniowe (dla akt operacyjnych, obiektowych i agenturalnych). W kartotece ogólno-informacyjnej przechowywano karty z informacjami na temat osób, występujących a aktach. Znajdujące się w archiwum akta powinny zostać następnie opracowane. Opracowanie to polegało raczej na sporządzeniu analizy ich przydatności operacyjnej niż, jak w przypadku metodyki archiwalnej, wyodrębnieniu i opracowaniu zespołu archiwalnego. W obowiązującej od 1985 r. nowej instrukcji wprowadzono kilka zmian. Poszerzała ona rodzaje spraw o akta obronne. Ważnym elementem było zwrócenie większej uwagi na metodykę archiwalną, będącą odtąd podstawowym wyznacznikiem podczas opracowywania archiwaliów. Od tego roku zaczęto kwalifikować akta do kategorii „BC” dla akt przeznaczonych do brakowania po całkowitym wykorzystaniu. Ponadto dotychczasowe grupowanie akt w serie oznaczone numerami I–IX-m polecono stosować również w przypadku szefostwa WSW MON oraz WSW jednostek wojskowych podległych MSW. Wraz z tworzeniem, gromadzeniem, archiwizowaniem dokumentacji przebiegał proces jej brakowania. Zasadniczo dotyczył on akt kategorii „BC”. Przeprowadzone w latach osiemdziesiątych brakowanie dokumentacji dotyczyło zarówno WUSW w Koninie, jak i urzędów rejonowych. Brakowanie przeprowadzano we własnym zakresie, a o zakwalifikowaniu dokumentów do zniszczenia oraz ich fizycznej likwidacji decydowała wewnętrzna komisja, która sporządzała ze swej czynności stosowny protokół. Prawne podstawy omawianych czynności stanowiły: Zarządzenie MSW nr 034/74 z 10 maja 1974 r., Zarządzenie MSW nr 049/85 z 8 lipca 1985 r., Decyzja dyrektora Departamentu IV MSW nr Ua-001851/89 z 1 września 1989 r., Decyzja szefa WUSW z 6 grudnia 1989 r. W latach 1983–1990 wybrakowano teczki operacyjne oznaczone symbolami: I (źródła informacji, lokale konspiracyjne, kandydaci na źródła informacji), II (sprawy operacyjnego sprawdzenia, sprawy operacyjnego rozpracowania, teczki założone na księży), IV (sprawy obiektowe) oraz dokumenty o charakterze operacyjnym wyłączone z teczek, jak również znaczną ilość dokumentacji administracyjnej. Nie jest znana ilość akt zniszczonych przed zewidencjonowaniem i przekazaniem do archiwum, podobnie jak nie jest znana skala ewentualnego przywłaszczania akt przez funkcjonariuszy do celów prywatnych. W wyodrębnianym zespole dotychczas nie odnaleziono informacji o całokształcie procesu mikrofilmowania akt. Wiadomo jedynie, że miał on faktycznie miejsce czego dowodem jest kilka zaledwie mikrofiszy (w formie jacket i diazo). Po zaprzestaniu działalności wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych, w tym konińskiego, posiadaną przez niego dokumentację przejęły Policja (w zakresie akt pionu MO) i Urząd Ochrony Państwa. Te ustawowo zostały zobligowane do przekazania akt byłego WUSW w Koninie Instytutowi Pamięci Narodowej. Rozpoczęte w 2001 r. przekazywanie akt po rozwiązaniu UOP kontynuowała Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W ten sposób poznański Oddział Instytutu w latach 2001–2005 przejął omawianą dokumentację. Akta podzespołu, sporządzone są głównie w języku polskim i zachowane są w stanie dobrym. Niemal całość występuje w formie papierowej przeważnie w postaci teczek i ksiąg. Zupełnie marginalnie występują mikrofilmy oraz inne formy takie jak fotografie. Akta w formie poszytów, przesznurowane tasiemką, przechowywane są w oddzielnych teczkach, natomiast część w postaci ksiąg oraz tzw. luzów. Akta konińskiego WUSW, z uwagi na specyfikę pracy, z chwilą wytwarzania oznaczane były klauzulami niejawności. Te zniesiono mocą ustawy z 1999 roku, której skutki weszły w życie w początku roku 2002. Na zasób składają się: akta oznaczone sygnaturą. I (agenci i kandydaci), akta oznaczone sygnaturą II (sprawy operacyjnego sprawdzenia i rozpracowania), akta oznaczone sygnaturą. III (sprawy śledcze), akta oznaczone sygnaturą. IV (obiektowe), akta oznaczone sygnaturą V (funkcjonariusze służby bezpieczeństwa), akta oznaczone sygnaturą VI (funkcjonariusze pionu MO), akta oznaczone sygnaturą VII (pracownicy cywilni resortu), akta administracyjne. Wspomniane akta osobowe funkcjonariuszy nie obejmują członków ORMO, a także nie uwzględniają teczek funkcjonariuszy, którzy zakończyli służbę w innej jednostce oraz części kadry kierowniczej przechowywanych w BUiAD w Warszawie. Z kolei akta administracyjne ułożone są według komórek organizacyjnych wchodzących w skład organów SB stanowiących jednocześnie podserie wydzielanego zespołu archiwalnego. Pomoce kartoteczne wytwarzane w KWMO w Koninie i kontynuowane w WUSW są połączone. W WUSW w Koninie obowiązywała jednolita dla całego MSW instrukcja kancelaryjna. Wprowadzona w 1975 r. przez ministra Stanisława Kowalczyka zakładała dwie formy załatwiania spraw: ustną i pisemną. Preferowana była forma ustna podczas gdy formę pisemną należało zastosować w razie konieczności udokumentowania danej czynności. W kancelarii funkcjonował obieg zewnętrzny i wewnętrzny. W zasadzie jeden i drugi koncentrował się wokół pism przychodzących i wychodzących. Obowiązywała rejestracja wszystkich pism a w związku z tym w resorcie prowadzono różnego rodzaju dzienniki. Kancelarie ogólne ewidencjonowały pisma w dzienniku podawczym a kancelarie czy sekretariaty czyniły to w dzienniku kancelaryjnym. Tak zaewidencjonowaną sprawę (pismo), umieszczano jeszcze w skorowidzu rzeczowo-imiennym do danego hasła. Obowiązywała zasada nadawania pismom należącym do jednej sprawy tego samego numeru. Numer składał się z symbolu jednostki oraz liczby porządkowej z dziennika oraz ostatnich cyfr roku. Tak przydzielony numer wpisywano w odpowiednie miejsce pieczęci wpływu w obrębie, której umieszczano też informację o ilości załączników. W przypadku pism wychodzących zamiast pieczęci wpływu (tzw. prezenty) w lewym górnym narożniku umieszczano pieczątkę jednostki, która je wytworzyła w obrębie, której również wpisywano numer sprawy. Zarejestrowane pisma przychodzące, trafiały do kierownika jednostki, który przekazywał je odpowiedniemu funkcjonariuszowi, czyniąc na piśmie odręcznie odpowiednią dyspozycję (w przypadku nowych spraw) lub bezpośrednio do adresata, który odbierał korespondencję za pokwitowaniem, w dzienniku podawczym bądź w książce doręczeń. Do czasu zakończenia danej sprawy, jej akta przechowywał pracownik, który powinien ułożyć pisma według numerów spraw a w ich obrębie chronologicznie. Referent przygotowywał roboczą wersję odpowiedzi (brudnopis), który przedkładał przełożonemu do wstępnej akceptacji, po czym wersję ostateczną (czystopis) przygotowywała maszynistka. W sprawach mniejszej wagi od razu tworzono czystopis. W dzienniku korespondencyjnym odnotowywano również fakt wysłania pisma. Wysyłano je za pomocą poczty (korespondencja wysyłana poza resort) lub, w określonych przypadkach, pocztą specjalną. Obowiązywała również zasada podpisywania pism przez osoby w miarę równorzędne do stanowiska adresata. Korespondencja kierowana do kierownictw naczelnych organów państwowych, a zwłaszcza do sekretarzy komitetów wojewódzkich PZPR podpisywane były każdorazowo przez ministra, podsekretarza stanu lub Komendanta Głównego MO. Po zakończeniu spraw, przechowywane przez funkcjonariuszy teczki przekazywano do archiwum, gdzie je ewidencjonowano w dzienniku archiwalnym nadając jej odpowiednią dla rodzaju sprawy sygnaturę archiwalną. Akta przechowywano oddzielnie dla każdego ich rodzaju, zgodnie z numeracją rzymską, a w jej obrębie według kolejnych numerów arabskich. Drugim kryterium, w oparciu o który przechowywano archiwalia, był układ wynikający ze spisów zdawczo-odbiorczych. Charakteryzując spuściznę konińskich organów bezpieczeństwa warto odnotować, że wśród opracowywanych materiałów znajdują się zarówno te wytworzone przez KWMO/WUSW w Koninie i jego komórki organizacyjne, jak również akta pochodzące z MSW bądź inne jednostki terenowe przekazujące anteriora dotyczące regionu konińskiego, nadesłane do WUSW w Koninie i przez tę jednostkę zarchiwizowane.