Podzespół

Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Bydgoszczy 1945 - 1954

Początki funkcjonowania aparatu represji na ziemiach polskich wiązały się z realizacją stalinowskiego planu zaprowadzenia w powojennej Polsce komunistycznej dyktatury. Bez osłony Armii Czerwonej i NKWD przejęcie i sprawowanie władzy w Polce powojennej przez komunistów byłoby niemożliwe. Stanowili oni margines polityczny i nie mieli szans na zdobycie władzy na drodze demokratycznej. Jednak zwycięska ofensywa sowiecka stanęła na przeszkodzie możliwości urzeczywistnienia dzieła odbudowy niepodległej i suwerennej ojczyzny w kształcie reprezentowanym przez Rząd Rzeczypospolitej na Uchodźstwie oraz jego struktur krajowych w postaci Polskiego Państwa Podziemnego. Budowa i utrwalanie reżimu komunistycznego wiązały się z koniecznością zorganizowania przez „władzę ludową” centralnych i terenowych struktur aparatu represji, mających gwarantować skuteczną pacyfikację wszelkich form oparu społeczeństwa polskiego przeciwko zaprowadzanej siłą dyktaturze komunistycznej. Rolę taką spełniać miało Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) powstałe 1 stycznia 1945 r., na bazie funkcjonującego od połowy 1944 r. Resortu Bezpieczeństwa Publicznego przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego. Powołany do życia na mocy dekretu z 21 lipca 1944 r. (Dz.U. Nr 1, poz. 1) samozwańczej Krajowej Rady Narodowej, Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego miał w swoim składzie 13 resortów, w tym Resort Bezpieczeństwa Publicznego (RBP). Na czele resortu, a następnie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, aż do jego likwidacji stał Stanisław Radkiewicz. 27 lipca 1944 r. Resort Bezpieczeństwa Publicznego przeniesiono do Lublina. Pierwszymi jednostkami powołanymi 1 sierpnia 1944 r. były: kontrwywiad, kierowany przez Romana Romkowskiego, wydział personalny, na czele którego stanął Mikołaj Orechwa i sekretariat, którym kierował Julian Konar. Na mocy art. 2 ustawy Krajowej Rady Narodowej z dnia 31 grudnia 1944 r. o powołaniu Rządu Tymczasowego Rzeczpospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 19, poz. 99) utworzono urząd ministra bezpieczeństwa publicznego. Ponieważ żaden z powyższych przepisów nie stanowił nic w kwestii zadań i zakresu funkcjonowania aparatu bezpieczeństwa, a aż do 1954 r. nie powstały żadne przepisy w randze dekretu lub ustawy regulujące jego funkcjonowanie, można stwierdzić, że przez pierwszych dziesięć lat istnienia działalność ta była bezprawna. Ministerstwu podlegały Milicja Obywatelska (MO) oraz związana z nią organizacja społeczna Ochotnicza Rezerwa MO (ORMO), więzienia i obozy oraz wojska wewnętrzne, których zalążkiem był Polski Samodzielny Batalion Specjalny, istniejący w Wojsku Polskim od 1943 r. Stale rozbudowywane wojska wewnętrzne przybrały w marcu 1945 r. postać Korpusu Bezpieczeństwa Publicznego (KBW). Formacja ta, jak również Milicja Obywatelska miały znaczną autonomię pod względem organizacyjnym, a podporządkowane były resortowi pod względem operacyjnym. Resortowi podporządkowano także Straż Przemysłową pozostającą pod zarządem KBW, wreszcie od 1 stycznia 1949 r. także Wojska Ochrony Pogranicza. Równolegle z rozwijaniem resortu powoływano jednostki terenowe tzw. Wojewódzkie Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP), miejskie urzędy bezpieczeństwa publicznego (MUBP), powiatowe urzędy bezpieczeństwa publicznego (PUBP) oraz komórki przy gminnych posterunkach MO. Jednostki te były wyłączone spod jurysdykcji terenowej administracji państwowej i samorządów. Pierwszy Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego powołano w sierpniu 1944 r. w Lublinie. Na przełomie listopada i grudnia 1944 r. struktury organizacyjne aparatu bezpieczeństwa poza centralą obejmowały pięć wojewódzkich oraz pięćdziesiąt pięć powiatowych urzędów bezpieczeństwa publicznego. Początki organizacji i budowy struktury WUBP na Pomorze sięgają przełomu stycznia i lutego 1945r. z chwilą dotarcia na terytorium województwa pomorskiego funkcjonariuszy pomorskiej grupy operacyjnej MBP, realizujących rozkazy ministra bezpieczeństwa publicznego Stanisława Radkiewicza w sprawie organizacji lokalnych struktur Urzędów Bezpieczeństwa na terenach zajętych przez Armię Czerwoną. Do ich powołania zobowiązywała Radkiewicza uchwała Biura Politycznego KC PPR z 10 stycznia 1945 r. nakazująca oddelegowanie do tego zadania 785 pracowników podległego mu resortu. Skierowana z Lublina na teren województwa pomorskiego grupa operacyjna, kierowana przez ppor. Mieczysława Sucheckiego (dotychczasowy kierownik MUBP/PUBP w Siedlcach) 27 stycznia dotarła do Włocławka, a następnie 1 lutego znalazła się w Toruniu. Tu utworzona została pierwsza siedziba pomorskiego WUBP. Dla uściślenia należy zaznaczyć, że w 1945 r. na skutek wprowadzenia nowego podziału administracyjnego kraju, granice województwa pomorskiego dwukrotnie uległy zmianom. Po powołaniu w dniu 30 marca 1945 r. województwa gdańskiego, obszar województwa pomorskiego został uszczuplony o kilka powiatów (gdyński, kartuski, kościerski, morski, starogardzki, tczewski). 7 lipca 1945 r. granice województwa pomorskiego uległy kolejnej zmianie, tym razem jednak poprzez włączenie w jego skład powiatów człuchowskiego i złotowskiego. Nie pozostawały one jednak długo w jego granicach – 29 maja 1946 r. zostały włączone w skład województwa szczecińskiego. Do utworzenia WUBP na Pomorze powołano osobną jednostkę operacyjną, której kierownictwo powierzono Henrykowi Wątrobie. 2 marca 1945 r., w związku z zapadnięciem decyzji o przeniesieniu przedwojennej siedziby województwa pomorskiego z Torunia do Bydgoszczy, właśnie w Bydgoszczy ostatecznie ulokowano siedzibę pomorskiego WUBP. 5 lutego 1945 r. obowiązki kierownika UBP dla Pomorza powierzono kpt. Hipolitowi Duljaszowi. Po zmianie nazwy województwa pomorskiego na bydgoskie w 1950 r. analogicznej zmianie uległa także nazwa urzędu przemianowanego na „WUBP bydgoski”. Pierwsza struktura organizacyjna WUBP na Pomorze została oparta o wytyczne strukturalno-etatowe, które w resorcie Bezpieczeństwa Publicznego obowiązywały już pod koniec 1944 r., a w sposób ujednolicony zostały zawarte w rozkazie Nr 0325/24WP Kierownika Wydziału Personalnego MBP, mjr. Mikołaja Orechwy skierowanym do kierownika WUBP w Lublinie wydanym 15 lutego 1945 r. Według rozkazu struktura pomorskiego WUBP miała przedstawiać się następująco: Kierownictwo – kierownik WUBP, zastępca kierownika WUBP, sekretariat kierownika WUBP; Wydział Personalny, odpowiedzialny za całokształt polityki kadrowej WUBP i podporządkowanych mu jednostek terenowych; Wydział I (kontrwywiadowczy) odpowiedzialny za całokształt pracy operacyjnej wykonywanej przez jednostki WUBP, składający się z kierownictwa i sekretariatu oraz 8 sekcji; Wydział II odpowiedzialny za prowadzenie ewidencji operacyjnej, archiwum, cenzurę i łączność, składający się z kierownictwa i sekretariatu, Sekcji 1, Grupy Szyfrowej, Grupy Łączności Radiowej, Biura Kontroli Prasy, Cenzury Wojennej. W składzie Wydziału II funkcjonowało również laboratorium fotograficzno-daktyloskopijne; Wydział III (gospodarczy), odpowiedzialny za aprowizację urzędu oraz ochronę gmachu, składający się z kierownictwa, Komendantury, Poczty Specjalnej, Sekcji Finansowej, Sekcji Gospodarczej; Wydział [do] Walki z Bandytyzmem i Dezercją, odpowiedzialny za zwalczanie działalności podziemia niepodległościowego (Sekcja 1) oraz prowadzący sprawy przeciwko dezerterom (Sekcja 2); Wydział Więzień i Obozów, sprawujący kontrolę nad stanem więzień i obozów pracy funkcjonujących na terenie województw pomorskiego. Jesienią 1945 r. w powyższej strukturze organizacyjnej dokonano istotnych zmian. Na mocy Rozkazu organizacyjnego nr 76 Ministra Bezpieczeństwa Publicznego z 27 listopada 1945 r. o organizacji WUBP dotychczasowy Wydział I został rozwiązany, a na jego miejsce powołano nowe wydziały: Wydział I (kontrwywiadowczy) z 4 sekcjami; Wydział IV (ekonomiczny) powołany na bazie dawnych Sekcji 4 i 5 Wydziału I; Wydział V (społeczno-polityczny) powołany w oparciu o dawną Sekcję 3 Wydziału I; Wydział IIIA (agenturalno-obserwacyjny), powołany w oparciu o dawną Sekcję 7 Wydziału I, prowadził obserwację zewnętrzną i wywiad; Wydział IVA (śledczy) powołany w oparciu o Sekcję 8 Wydziału I. Pod koniec 1945 r. zakończono tworzenie wszystkich najistotniejszych, z punktu widzenia powierzonych im zadań kompetencyjnych pionów WUBP na Pomorze. Do kolejnej zmiany w strukturze organizacyjnej doszło na mocy Rozkazu organizacyjnego nr 045/Org. Ministra Bezpieczeństwa Publicznego z 13 maja 1948 r., obowiązującego od 1 czerwca 1948 r. Przedstawiała się ona następująco: Kierownictwo, Inspektorat Kierownictwa, Wydział I (kontrwywiad), Wydział II (ewidencja, archiwum, technika operacyjna i łączność), Wydział III (walka z konspiracją zbrojną), Wydział IV (ekonomiczny), Wydział V (społeczno-polityczny), Wydział III „A” (obserwacyjno-agenturalny), Wydział Śledczy (dawny Wydział IV „A”), Wydział Więziennictwa (dawny Wydział Więzień i Obozów), Wydział Personalny, Wydział ds. Funkcjonariuszy, Wydział Szkolenia (ze Szkołą WUBP), Wydział Ogólny ( z Komendanturą i Aresztem Wewnętrznym), Wydział Zaopatrzenia (dawny Gospodarczy, ze służbami aprowizacyjnymi), Wydział Finansowy, Wydział Zdrowia (ze Szpitalem-Polikliniką i Składnicą Sanitarną). W 1951 r. struktura WUBP w Bydgoszczy wyglądała już nieco inaczej. Tworzyły ją następujące komórki organizacyjne: Kierownictwo, Inspektorat Kierownictwa, Wydziały operacyjne I-V, Wydział „A”, Wydział Śledczy, Wydział Więziennictwa, Wydział Personalny, Wydział ds. Funkcjonariuszy, Wydział Szkolenia, Wydział Ogólny, Kwatermistrzostwo (dawny Wydział Zaopatrzenia), Wydział Finansowy, Inspektorat Kontroli (powołany w miejsce Inspekcji Kwatermistrzostwa), Wydział Łączności, Samodzielna Sekcja Wojskowa, Samodzielny Referat Socjalny, Wydział Służby Zdrowia (dawny Wydział Zdrowia), Składnica Sanitarna oraz Wydział Komunikacji, powstały w oparciu o kadry Wydziału IV. W 1952 r. powołano jeszcze Wydział X , zorganizowany w oparciu o Sekcję 7 Wydziału V. Analiza struktur WUBP w Bydgoszczy z lat 1945-1951 nasuwa wniosek co do ich dynamicznego charakteru. Następował przyrost ilościowy komórek organizacyjnych, co związane było z ogólną rozbudową strukturalno-etatową. Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych WUBP w Bydgoszczy w tym okresie przedstawiały się następująco: Kierownictwo WUBP w 1948 r. stanowili oprócz kierownika / szefa urzędu (zmiana nazewnictwa szefostwa została wprowadzona na mocy rozkazu organizacyjnego nr 19 Ministra Bezpieczeństwa Publicznego z 18 marca 1946 r.) dwaj zastępcy oraz dwóch funkcjonariuszy na etatach inspektorów, zajmujący się sprawami szkoleń dla kadry WUBP. Wydział I od końca 1945 r. zajmował się wyłącznie pracą kontrwywiadowczą. W 1948 r. oprócz Kierownictwa i Sekretariatu w jego skład wchodziły trzy sekcje (1, 2, 5) i dwa referaty (III, IV), zwalczające wywiady obcych państw (Sekcja 1 - niemiecka, Sekcja 2 - Wielka Brytania i jej dominia, Referat III - kraje romańskie, Referat IV - kraje skandynawskie, bałkańskie, Bliskiego i Dalekiego Wschodu, Sekcja 5 - Stany Zjednoczone i kraje Ameryki Południowej). Natomiast Sekcja 6 zajmowała się inwigilacją polskich ośrodków emigracyjnych i repatriantów. Zadania kontrwywiadowcze Wydział I wykonywał do końca marca 1955 r., kiedy został przemianowany na Wydział II WUdsBP. Wydział II realizował zadania związane ewidencją operacyjną, archiwum, cenzurą i łącznością. Ponadto w wydziale przechowywano depozyty więźniów, wykonywano zdjęcia i gromadzono materiał daktyloskopijny dotyczący zatrzymanych. W skład Wydziału wszedł też pion zajmujący się podsłuchami. Początkowo Wydział kontrolował cenzurę, ale od kwietnia 1945 r. Wojewódzki Wydział (wcześniej Oddział) Cenzury Wojennej funkcjonował jako jednostka samodzielna. Z dniem 1 kwietnia 1946 r. sprawy dotyczące kontroli listów i paczek przejął nowo zorganizowany Wydział VIII, który z dniem 1 stycznia 1947 r. przemianowano na Wydział „B”. Komórka ta funkcjonowała do końca 1947 r., po jej likwidacji perlustracją korespondencji zajęła się Sekcja 3 Wydziału II. W maju 1948 r. Wydział II składał się z Sekcji I (kartoteka i ewidencja), Sekcji 2 (operacyjnej), Sekcji 3 (kontrolującej korespondencję), Sekcji 4 (łączności i szyfru), Sekcji 5 (techniki operacyjnej) i Poczty Specjalnej. W lipcu 1950 r. Sekcja 4 została przekształcona w Samodzielny Referat Szyfru, który z dniem 1 września 1952 r. został przekształcony w Samodzielną Sekcję „C” WUBP. Jednocześnie ze składu Wydziału II wyłączono Pocztę Specjalną, którą podporządkowano nowo powstałemu Wydziałowi Łączności. Wydział III (gospodarczy) utworzony w marcu 1945 r., zajmował się sprawami związanymi z gospodarką, finansami i aprowizacją oraz ochroną gmachu WUBP i Aresztu Wewnętrznego – dwa ostatnie obowiązki wykonywał do 1946 r., kiedy to wyłączono z niego Komendanturę i podporządkowany jej Areszt Wewnętrzny. W marcu 1946 r. Wydział III został zlikwidowany, a w jego miejsce utworzono, głównie na bazie dawnej Sekcji Gospodarczej, Wydział Gospodarczy. W czerwcu 1948 r. przyjął on nazwę Wydziału Zaopatrzenia. Z dniem 1 stycznia 1949 r. w związku z kolejną reorganizacją utworzono w miejsce Wydziału Zaopatrzenia Kwatermistrzostwo. Komórka ta skupiała w zakresie swojego działania całokształt spraw związanych z zabezpieczeniem aprowizacyjno-logistycznym WUBP. Z dniem 1 kwietnia 1955 r. Kwatermistrzostwo zostało przekształcone w Wydział Administracyjno-Gospodarczy WUdsBP. Wydział [do] Walki z Bandytyzmem powołany w czerwcu 1945 r. zajmował się zwalczaniem podziemia antykomunistycznego (Sekcja Walki z Bandytyzmem) oraz zajmował się także wyłapywaniem dezerterów z wojska (Sekcja Walki z Dezercjami). W początkach 1946 r. w oparciu o kadry Wydziału i byłej Sekcji 2 Wydziału I, utworzono nowy Wydział – Wydział VII, który pod koniec marca przemianowano na Wydział III („do walki z reakcyjnym podziemiem”). W lipcu 1954 r. Wydział III został połączony z Wydziałem V (społeczno-politycznym), Nowo zorganizowany Wydział III składał się z ośmiu sekcji. Zajmował się kontrolą i inwigilacją partii politycznych, organizacji społecznych i młodzieżowych, administracji państwowej, szkolnictwa, środowisk akowskich, endeckich. Z jego kompetencji wyłączono sprawy związane z walką ze zbrojnym podziemiem niepodległościowym, powierzając to zadanie Samodzielnej Sekcji do Walki z Bandytyzmem, która istniała do 1 kwietnia 1955 r. Wydział IV funkcjonujący od września 1945 r., zajmował się kontrolą operacyjną całości życia gospodarczego województwa pomorskiego/bydgoskiego, a więc przemysłu, handlu, usług, bankowości, energetyki, rolnictwa, leśnictwa, łączności i transportu. Przy zakładach przemysłowych tworzono Referaty Ochrony, a przy zakładach o szczególnym znaczeniu dla obronności państwa Referaty Wojskowe, które były integralnymi częściami Wydziału IV. 1 stycznia 1951 r. z Wydziału IV wyłączono zagadnienia komunikacji i transportu, tworząc odrębny Wydział Komunikacji. W styczniu 1952 r. został przemianowany na Wydział VIII. Likwidacja tej komórki nastąpiła z dniem 1 sierpnia 1954 r., a w oparciu o kadry wydziału utworzono „Oddział VIII Bydgoszcz” i „Oddział VIII Toruń”, podporządkowane Wydziałowi VIII WUBP w Gdańsku. W oparciu o Wydział IV WUBP w Bydgoszczy w okresie od 1 marca 1953 r. do 31 sierpnia 1954 r. działał Wydział IX, zajmujący się „ochroną” przemysłu ciężkiego. Z dniem 1 września 1954 r. całość zadań Wydziału IX przejął ponownie Wydział IV. Kolejną komórką zorganizowaną w oparciu o Wydział IV był utworzony z dniem 1 stycznia 1954 r. Inspektorat Wiejski, którego celem było „zabezpieczenie gospodarki rolnej przed wrogą działalnością”, w tym PGR. Zlikwidowany on został z dniem 31 marca 1955 r. Referat Wojskowy funkcjonujący w strukturze Wydziału IV przy Zakładach Chemicznych im. J. Stalina w Łęgnowie z dniem 1 lutego 1953 r. przekształcono w samodzielną jednostkę – Urząd Bezpieczeństwa Publicznego Obiektu nr 15, posiadający własną strukturę organizacyjną zorganizowaną na wzór PUBP: szef, Sekretariat, trzy sekcje (1-3), Referat Śledczy, Referat „N” (zabezpieczenia), Referat Sprawozdawczy, Referat Administracyjno-Gospodarczy, Kancelaria Tajna i własne archiwum. Od 1 kwietnia 1955 r. jednostka ta funkcjonowała jako Delegatura ds. Bezpieczeństwa w Łęgnowie. Wydział V (społeczno-polityczny) zajmował się operacyjną kontrolą organizacji społeczno-politycznych, związków zawodowych, środowisk oświatowych i naukowych, ludzi kultury, młodzieży, Kościoła katolickiego, a także innych związków religijnych oraz ochroną legalnych, w oczach komunistów, partii i organizacji. W styczniu 1952 na podstawie Sekcji 7, która od 1950 r. zajęła się rozpracowaniem „wrogich elementów” w PZPR, utworzono Wydział X o takich samych kompetencjach. Wydział X składał się z 3 sekcji, funkcjonował do połowy czerwca 1954 r., po czym został zlikwidowany. 15 stycznia 1953 r. z Wydziału V wyłączono także sprawy wyznaniowe, którymi miała zajmować się nowa komórka w postaci Wydziału XI , składającego się z 4 sekcji: Sekcja 1 – świeckie duchowieństwo katolickie, Sekcja 2 – katolickie duchowieństwo zakonne, Sekcja 3 – katolickie zgromadzenia masowe, Sekcja 4 – kościoły niekatolicki i sekty. Wydział V został zlikwidowany w lipcu 1954 r. poprzez połączenie z Wydziałem III. Wydział Miejski – zorganizowany w 1948 r., składał się z Kierownictwa i czterech referatów: Referat I (Walki ze Szpiegostwem), Referat III (Walki z Bandytyzmem), Referat IV (Ekonomiczny), Referat V (Polityczny). Celem jego działalności było skoordynowanie działań operacyjnych WUBP w mieście Bydgoszczy. Wydział Miejski zlikwidowano z dniem 1 września 1949 r., a kadrę poszczególnych referatów włączono w strukturę odpowiednich wydziałów WUBP jako referaty miejskie. Wydział IIIA/Wydział „A” (agenturalno-obserwacyjny), zajmował się obserwacją zewnętrzną obiektów i osób pozostających w operacyjnym zainteresowaniu innych pionów WUBP. W 1948 r. składał się z Kierownictwa i czterech sekcji: Sekcja 1 (obserwacja), Sekcja 2 (wywiad), Sekcja 3 (agentura), Sekcja 4 (realizacyjna). Wydział Śledczy (do 1 października 1947 r. pod nazwą Wydziału IV”A”) zajmował się dokonywaniem zatrzymań i prowadzeniem śledztw, w oparciu o informacje przekazywane przez Wydział III „A”. W połowie roku 1948 składał się z Kierownictwa, Sekcji 1 (wojewódzkiej) i Sekcji 2 (nadzoru śledczego). Od 15 czerwca 1950 r. w ramach Wydziału funkcjonowała Sekcja Ekonomiczna. Wydział Więziennictwa – zajmował się całokształtem zadań związanych ze służbą więzienną. Należał do nich nadzór nad więzieniami, obozami pracy i innymi miejscami odosobnienia. Spod kompetencji Wydziału włączone były więzienia o statusie centralnych więzień karnych oraz centralne obozy pracy. W 1951 r. Wydział tworzyły trzy sekcje; Administracyjna, Specjalna, Polityczno-Wychowawcza, od 1953 r. funkcjonować zaczęły dodatkowo Sekcja Kadr, Referat Ochrony, Referat Ewidencji. Wydział Kadr (do listopada 1952 r. funkcjonujący jako Wydział Personalny) zajmował się całością spraw dotyczących polityki doboru kadr oraz załatwiania formalności związanych z przyjmowaniem, przenoszeniem, awansowanie i zwolnieniami pracowników aparatu bezpieczeństwa WUBP i Powiatowych Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego (PUBP) z terenu województwa pomorskiego/bydgoskiego. W kwietniu 1955 r. przekształcony w Wydział Kadr i Szkolenia. Wydział ds. Funkcjonariuszy – istniejący od kwietnia 1946 r., powstał w oparciu o Sekcję do Spraw Stałych Funkcjonariuszy, powołaną do życia we wrześniu 1945 r. (nazywaną także Sekcją Specjalną). Zajmował się sprawami dyscyplinarnymi, wykroczeniami i przestępstwami popełnianymi przez funkcjonariuszy bezpieki. W 1949 r. składał się z Kierownictwa, Sekretariatu, Sekcji 1 (opracowań politycznych), Sekcji 2 (ścigania wykroczeń pospolito-dyscyplinarnych) i Sekcji 3 (śledczej). Wydział Szkolenia – utworzony w styczniu 1948 r. w oparciu o Sekcję 2 Wydziału Personalnego. Zadaniem Wydziału było prowadzanie szkoleń polityczno–wychowawczych i zawodowych dla funkcjonariuszy WUBP i PUBP z terenu województwa. W okresie od stycznia 1948 r. do maja 1951 r. w skład Wydziału wchodziła Szkoła WUBP. W lipcu 1953 r. Wydział uległ likwidacji, całokształt spraw związanych ze szkoleniami przeniesiono do MBP. Cześć kompetencji w zakresie organizacji imprez kulturalnych, oświatowych i sportowych przejęły utworzona w sierpniu 1953 r. Samodzielna Sekcja Kultury i Oświaty oraz Samodzielna Sekcja Kultury Fizycznej. Zgodnie z wytycznymi MBP szkoleniami miała odtąd zajmować się powołana z dniem 1 sierpnia 1953 r. Grupa Instruktorska, podlegająca służbowo inspektoratowi ds. szkolenia przy Kierownictwie WUBP. Samodzielna Sekcja Mobilizacyjna – działająca od marca 1949r., zajmowała się sprawami rekrutacji poborowych. W maju 1951 r. przekształcona w Samodzielną Sekcję Wojskową WUBP. Na przełomie lat 1954 i 1955 sprawy mobilizacyjne przekazano do MSW. Punkt „K” – powołany 1 stycznia 1952 r., zajmował się nasłuchem i zagłuszaniem wrogich rozgłośni radiowych. Wydział Ogólny – powstał w maju 1948 r. w oparciu o Sekretariat Ogólny WUBP. Składał się z Kierownictwa, Kancelarii, Sekretariatu Szefa, Komendantury i podległego jej Aresztu Śledczego. W lutym 1953 r. przekształcony w Wydział Ogólno-Administracyjny, z którego wyłączono Sekretariat Szefa. W oparciu o te komórkę utworzono w czerwcu 1953 r. Sekretariat Kierownictwa. Wydział Ogólny/Ogólno-Administracyjny zajmował się doradztwem prawnym, przyjmowaniem i załatwianiem pism wpływających do WUBP oraz wydawaniem zezwoleń i koncesji. W listopadzie 1954 r. Wydział Ogólno–Administracyjny ponownie został przemianowany na Wydział Ogólny, a w jego skład włączono Sekretariat Kierownictwa. Komendantura, wraz z podległym jej Aresztem Wewnętrznym, w okresie od 1945 r. do wiosny 1946 funkcjonowała w ramach Wydziału III (gospodarczego). Po jego likwidacji usamodzielniła się, natomiast z dniem 1 czerwca 1948 r. podporządkowana została Wydziałowi Ogólnemu/Ogólno-Administracyjnemu. Jako samodzielna komórka zaczęła funkcjonować od sierpnia 1952 r. Za ochronę obiektów WUBP odpowiadał Komendant Gmachu, w czym wspomagał go oddział szesnastu strażników. Aresztem Wewnętrznym zarządzał naczelnik, podległy komendantowi Gmachu. Wydział Finansowy – funkcjonujący od kwietnia 1946 r., zajmował się planowaniem budżetu i kontrolą finansową WUBP. Inspektorat Kontroli – powołany w maju 1949 r., zajmował się kontrolą jednostek gospodarczych WUBP. Zlikwidowany został 1 listopada 1954 r. Wydział Łączności – utworzony 1 sierpnia 1950 r. w oparciu o Sekcję 4 (Łączność i Szyfry) oraz Pocztę Specjalną, które zostały wyłączone z Wydziału II. Jego zadaniem było utrzymanie łączności radiowej pomiędzy poszczególnymi komórkami WUBP. Wydział składał się z Kierownictwa, Sekcji Stacji TKN i Łączności Wewnętrznej, Sekcji Radiowej, Poczty Specjalnej oraz Referatu Zaopatrzenia i Sprawozdawczości. W 1952 r. utworzona została jeszcze Centrala Wewnętrzna. Samodzielny Referat Socjalny – komórka organizacyjna WUBP działająca w okresie od października 1950 do marca 1955 r., zajmująca się sprawami bytowymi (socjalnymi) pracowników i funkcjonariuszy bezpieki. Wydział Służby Zdrowia - działał od 1945 r. (do lutego 1950 jako Wydział Zdrowia). Naczelnik Wydziału był odpowiedzialny za organizację spraw związanych z okresowymi badaniami pracowników/funkcjonariuszy oraz za zapewnienie im jak najlepszej opieki medycznej. Był także zwierzchnikiem kierownictwa istniejącej przy WUBP Polikliniki (od 1 października 1947 r. Szpitala-Polikliniki) przeznaczonego wyłącznie dla potrzeb funkcjonariuszy UB i ich najbliższej rodziny. Oprócz wspomnianego szpitala dla funkcjonariuszy dostępne było również Sanatorium MBP w Ciechocinku, a dla dzieci funkcjonariuszy tworzono odrębne żłobki i przedszkola (np. żłobek w Fordonie). Osobne zaopatrzenie i wyżywienie dla funkcjonariuszy UB i ich rodzin zapewniały specjalne sklepy i stołówki, prowadzone najpierw przez sekcję, potem przez wydział, a od maja 1951 r. Oddział Wojewódzki Konsumów MBP. W listopadzie 1954 r. tuż przed likwidacją MBP, struktura organizacyjna WUBP w Bydgoszczy wyglądała następująco: Kierownictwo urzędu (szef i zastępca), Inspektorat Kierownictwa, Wydziały operacyjne I-IV, IX, Wydział Śledczy, Wydział „A” (dawny Wydział IIIA operacyjno-agenturalny), Samodzielna Sekcja „C” (szyfry), Samodzielna Sekcja do Walki z Bandytyzmem, Inspektorat Wiejski, Wydział Więziennictwa, Wydział Kadr, Wydział ds. Funkcjonariuszy, Grupa Instruktorska ds. Szkolenia (podlegająca Inspektoratowi ds. Szkolenia MBP), Samodzielna Sekcja ds. Kultury i Oświaty, Samodzielna Sekcja ds. Kultury Fizycznej, Wydział Ogólny (z Sekretariatem Kierownictwa), Komendantura ( z Aresztem Wewnętrznym), Kwatermistrzostwo (z podległymi służbami), Wydział Finansowy, Wydział Łączności, Punkt „K”, Samodzielna Sekcja Wojskowa (wcześniej Samodzielna Sekcja Mobilizacyjna), Samodzielny Referat Socjalny, Wydział Służby Zdrowia, Oddział Wojewódzki Konsumów MBP. Oprócz wymienionych jednostek, w strukturze WUBP funkcjonowały także: Szpital-Poliklinika, Referaty Ochrony i Referaty Wojskowe przy zakładach przemysłowych oraz Komitet Zakładowy PZPR. Równolegle z organizacją i kształtowaniem się struktury WUBP w Bydgoszczy powstawały jednostki terenowe. Organizacją placówek bezpieczeństwa w poszczególnych powiatach województwa zajmowały się wydzielone specjalne do tego zadania grupy operacyjne. W efekcie ich działalności do końca wiosny 1945 r. na terenie województwa pomorskiego powstało dwadzieścia PUBP, zlokalizowanych w : Aleksandrowie Kujawskim, Brodnicy, Bydgoszczy, Chełmnie, Chojnicach, Człuchowie, Grudziądzu, Inowrocławiu, Lipnie, Nowym Mieście Lubawskim, Rypinie, Sępólnie Krajeńskim, Szubinie, Świeciu, Toruniu, Tucholi, Wąbrzeźnie, Włocławku, Wyrzysku, Złotowie. We wrześniu 1945 r. utworzono dwa Miejskie Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego (MUPB) w Bydgoszczy i Toruniu. MUBP w Bydgoszczy zlikwidowany został już 14 listopada 1945 r., natomiast MUBP w Toruniu zastąpił istniejący dotychczas PUBP, tworząc w jego miejsce Sekcję Powiatową MUBP w Toruniu. Ponowną reorganizację toruńskich struktur UB przeprowadzono 1 października 1947 r., kiedy MUBP został przekształcony w PUBP. W marcu 1952 r. PUBP w Toruniu został przemianowany na Urząd Bezpieczeństwa Publicznego na Miasto i Powiat Toruń. W maju 1946 r. w związku ze zmianą przynależności administracyjnej powiatów człuchowskiego i złotowskiego oba PUBP zostały podporządkowane szefowi WUBP w Szczecinie. Kolejne zmiany w strukturze jednostek terenowych miały miejsce w 1950 r. w związku z nowym podziałem administracyjnym kraju. Podlegające pod szefa WUBP w Poznaniu PUBP w Mogilnie i Żninie podporządkowano szefowi WUBP w Bydgoszczy. Równocześnie PUBP w Nowym Mieście Lubawskim podporządkowano szefowi WUBP w Olsztynie. W 1952 r. terenową strukturę tworzyło osiemnaście PUBP funkcjonujących w Aleksandrowie Kujawskim, Brodnicy, Bydgoszczy, Chełmnie, Chojnicach, Grudziądzu, Inowrocławiu, Lipnie, Mogilnie, Rypinie, Sępólnie Krajeńskim, Szubinie, Świeciu, Tucholi, Wąbrzeźnie, Włocławku, Wyrzysku, Żninie, UBP na Miasto i Powiat Toruń oraz UBP Obiektu nr 15 w Łęgnowie. Od sierpnia 1947 r. obowiązywała ujednolicona struktura organizacyjna w PUBP: Kierownictwo, Sekretariat, Referat I (kontrwywiad), Referat II (ewidencji i techniki operacyjnej), Referat III („walki z reakcyjnym podziemiem”), Referat IV (gospodarczy), Referat V (społeczno-polityczny), Referat Śledczy, placówki terenowe na terenie danego powiatu, Aparat Gospodarczy, Ochrona Ambulatorium. Opisana struktura WUBP w Bydgoszczy i jednostek podległych przetrwała do początku 1955 r. Na mocy art. 11 dekretu Rady Państwa z 7 grudnia 1954 r. o naczelnych organach administracji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego (Dz.U. Nr 54, poz. 269) urząd ministra bezpieczeństwa publicznego został zniesiony. Struktury i kadry UB zostały podporządkowane nowo utworzonemu Komitetowi do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego powołanemu na mocy art. 5 przywołanego dekretu.