Podzespół

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Chełmie 1983 - 1990

Województwo chełmskie utworzone na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91)

Dzieje ustrojowe: Ustawą z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów (Dz.U. Nr 38, poz. 173) wprowadzono natomiast nowe nazewnictwo jednostek terenowych. Dotychczasowe komendy wojewódzkie i rejonowe MO przemianowano odpowiednio na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. W tytulaturze kierownictwa komendanta wojewódzkiego/rejonowego MO zastąpił szef WUSW/RUSW. W przypadku jednostek województwa chełmskiego zmiany te zostały przeprowadzone w oparciu o Rozkaz Organizacyjny Nr 011/CH/83 z dnia 8 sierpnia 1983 r. Szefem WUSW w Chełmie pozostał komendant KWMO płk Henryk Kamiński (15 I 1981 – 16 II 1990). Funkcję zastępcy szefa WUSW ds. SB objął płk Stanisław Sobański (1983-1984), którego w styczniu 1985 r. zastąpił płk Edward Sala. Prerogatywy szefów jednostek wojewódzkich zostały określone w Zarządzeniu Nr 03/84 ministra spraw wewnętrznych z dnia 20 stycznia 1984 r. w sprawie zakresu działania wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych. W 1984 r. do pionu SB WUSW w Chełmie został włączony Wydział Łączności Nastąpiło to zgodnie z decyzją ministra spraw wewnętrznych z dnia 8 grudnia 1983 r. w sprawie przekazania wydziałów łączności pod bezpośredni nadzór zastępców szefów wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych ds. SB. W styczniu 1985 roku w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych w Chełmie utworzona została nowa komórka Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Powstała ona w oparciu o rozkaz organizacyjny Nr 01/CH/85 Szefa WUSW w Chełmie z 7 stycznia 1985 r., wydany na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego Nr 0130/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z 27 grudnia 1984 r., w którym polecił szefowi WUSW w Chełmie zorganizować tę jednostkę w składzie dwóch funkcjonariuszy (kierownik inspektoratu oraz starszy inspektor). W tym samym czasie doszło do reorganizacji Wydziału IV. Z jego struktur wyłączono sekcje zajmujące się rozpracowywaniem struktur Solidarności RI oraz zabezpieczeniem sektora gospodarki rolnej, leśnictwa i przemysłu drzewnego, tj. sekcje VII i VIII i utworzono z nich Samodzielną Sekcję VI, natomiast pozostała część Wydziału IV została przemianowana na Samodzielną Sekcję IV. W ramach reorganizacji wyłączono również część etatów grup IV Służby Bezpieczeństwa, działających w RUSW w Krasnymstawie i we Włodawie (po trzy etaty) i utworzono Grupę VI SB w RUSW w Krasnymstawie (3 etaty) oraz Referat VI w SB w RUSW we Włodawie (4 etaty, w tym Kierownik Referatu). Pod koniec 1985 r. na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Szefa WUSW w Chełmie z 28 listopada 1985 r. obydwie Samodzielne Sekcje (IV i VI) zostały, z dniem 1 grudnia 1985 r., przekształcone w Wydziały odpowiednio IV oraz VI. W związku ze zmianami w sytuacji politycznej kraju po wyborach 4 czerwca 1989 r. nastąpiło przeorganizowanie całego pionu SB. Na podstawie Zarządzenia Nr 075/89 ministra spraw wewnętrznych z dnia 24 sierpnia 1989 r. rozwiązano departamenty III, IV, V, VI, Inspektorat Ochrony Przemysłu i Biuro Studiów MSW. Na bazie Departamentu III utworzono Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, piony V i VI zasiliły Departament Ochrony Gospodarki, a z połączenia Departamentu IV i Biura Studiów powstał Departament Studiów i Analiz. Przed reorganizacją w 1989 r. stan etatowy pionu SB kształtował się następująco: Wydział III (19 stanowisk), Wydział IV (10), Wydział V (24), Wydział VI (10), Inspektorat Analityczno-Informacyjny (1). Po wyłączeniu powyższych stanowisk oraz z zespołu stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji etatu st. inspektora ds. ochrony przemysłu zorganizowano: Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (15 etatów), Wydział Ochrony Gospodarki (26), Wydział Studiów i Analiz (13). Reorganizacja objęła również terenowe komórki Służby Bezpieczeństwa. W przypadku RUSW w Krasnymstawie zlikwidowano wszystkie Grupy (III-3 etaty, IV-1, V-5 oraz VI -4). W ich miejsce zorganizowano Sekcję SB w składzie 8 funkcjonariuszy. Analogiczna operacja została przeprowadzona w RUSW we Włodawie, gdzie Grupy: III (2 stanowiska), IV (1), V (4) oraz VI (4) zostały zastąpione przez Sekcję SB liczącą również 8 funkcjonariuszy. Reorganizacja ta była zgodna z przyjętą zasadą, że w strukturach RUSW przyjęto zasadę, że mogła funkcjonować tylko jedna komórka organizacyjna SB (grupa, referat, sekcja lub wydział). W ramach dalszej reorganizacji organów bezpieczeństwa zmiany nastąpiły w funkcjonowaniu pionów pomocniczych SB. W dniu 15 grudnia 1989 r. Szef WUSW Rozkazem organizacyjnym Nr 08/CH/89 wyłączył Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego w składzie 19 funkcjonariuszy. Jednocześnie tym samym normatywem polecił zorganizowanie Wydziału „C” o obsadzie 8 etatów. Jednocześnie Dyrektor Biura Organizacyjno-Prawnego MSW polecił Szefowi WUSW w Lublinie włączyć w struktury Wydziału „T” –Grupę „T” w Chełmie (5 etatów) oraz w Wydziale „B” utworzyć Grupę „B” w Chełmie (3 etaty). Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych WUSW w Chełmie przedstawiały się następująco: Starszy inspektor przy zastępcy szefa WUSW ds. SB do współpracy z Departamentem I– celem jego działań było zdobywanie i dostarczanie Departamentowi I MSW dokumentów i informacji z zakresu wywiadu politycznego, naukowo-technicznego i ekonomicznego, działalności obcych służb specjalnych oraz ośrodków wspierających opozycję antykomunistyczną. Realizował on również zadania operacyjno-techniczne zlecone przez Department I, a także koordynował działania wszystkich komórek organizacyjnych WUSW w zakresie wywiadu. Funkcję tą pełnił kpt. Walenty Wołczko (1983-1990). Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy szefa WUSW ds. SB – do jego zadań należało utrzymywanie kontaktów z zastępcą szefa WUSW ds. SB i naczelnikami wydziałów operacyjnych w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań służbowych, sporządzanie rocznych i problemowych planów kontroli jednostek i komórek organizacyjnych WUSW i RUSW województwa chełmskiego, sprawdzanie realizacji wniosków pokontrolnych, opracowywanie okresowych ocen i analiz sytuacji polityczno-operacyjnej, sprawowanie nadzoru nad ochroną tajemnicy państwowej i służbowej. Formalnie Inspektorat Analityczno-Informacyjny Zastępcy Szefa WUSW ds. SB został zlikwidowany z dniem 1 listopada 1989 r. a jego zadania zostały przejęte przez wówczas powstały Wydział Studiów i Analiz SB. Zbliżone zadnia realizował również Zespół Analityczno-Informacyjny WUSW w Chełmie powołany Decyzją Nr 05/84 szefa WUSW z dnia 22 marca 1984 r. Do jego zadań należało opracowanie: codziennych informacji o stanie bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie województwa kierowanych do Gabinetu Ministra Spraw Wewnętrznych, okresowych ocen sytuacji polityczno-operacyjnej i społecznej, rocznych planów pracy WUSW i ocen ich realizacji. Początkowo w skład zespołu weszło dziesięciu funkcjonariuszy. W 1985 roku została ona rozszerzona o kolejnych pięciu funkcjonariuszy, wszystkich pochodzących z pionu SB. Dwa lat później zadnia zespołu zostały ograniczone tylko do sporządzania codziennych informacji sytuacyjnych do Gabinetu Ministra Spraw Wewnętrznych, a skład został ograniczony do siedmiu funkcjonariuszy. Zespół Analityczno-Informacyjny zakończył swoją działalność w styczniu 1990 r. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy – do zakresu jego działania należała ochrona funkcjonariuszy i pracowników cywilnych „w przedmiocie zapobiegania i zwalczania popełnianych przez nich najpoważniejszych naruszeń prawa, zajmowania postaw i zachowań mogących wyrządzić poważne szkody interesom resortu spraw wewnętrznych oraz politycznym, społecznym i gospodarczym interesom państwa”. Zgodnie z przywołanym wcześniej rozkazem organizacyjnym Nr 01/CH/85 z dnia 7 stycznia 1985 r. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy WUSW w Chełmie składał się z kierownika, którym przez cały okres działalności był ppłk Stanisław Siepsiak oraz stanowiska starszego inspektora, Ten etat został obsadzony z dniem 1 maja 1985 r. przez kpt. Emiliana Skibę. Po odejściu tego funkcjonariusza ze służby z dniem 25 września 1986 r. nastąpił wakat na tym stanowisku aż do dnia 1 grudnia 1987 r., kiedy przeszedł na nie kpt. Jan Niewęgłowski. W ramach swych prac Inspektorat miała analizować informacje i meldunki o naruszeniach prawa przez funkcjonariuszy WUSW i przedstawiać wnioski co do dalszego postępowania w sprawach. funkcjonariusze mieli również prawo do wyjaśniania otrzymanych sygnałów za pomocą środków i metod operacyjnych. Rozpoczęcie rozpracowania wymagało formalnie sporządzenia wniosku o wszczęcie sprawy aprobowanego przez szefa WUSW oraz jego zastępcę ds. polityczno-wychowawczych, następnie był on przesyłany do dyrektora Zarządu Ochrony Funkcjonariuszy, a po jego aprobacie trafiał do zatwierdzenia przez ministra spraw wewnętrznych. Analogicznie wyglądała kwestia aprobaty zastosowania środków techniki operacyjnej. Kierownik Inspektoratu Ochrony Funkcjonariuszy WUSW w Chełmie zobowiązany był do sporządzania okresowych analiz, ponadto tylko on mógł podejmować czynności sprawdzające i operacyjne względem funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Natomiast starszy inspektor IOF WUSW w Chełmie powinien zajmować się wyjaśnianiem informacji o przestępstwach i nieprawidłowościach popełnianych przez funkcjonariuszy pełniących służbę w Milicji Obywatelskiej oraz pracownikach cywilnych WUSW. Działalność Inspektoratu została zawieszona na podstawie szyfrogramu gen. dyw. Henryka Dankowskiego, wiceministra spraw wewnętrznych z dnia 1 lutego 1990 r. Szefowie WUSW zostali wówczas zobowiązani do wyznaczenia komisji w celu wyjaśnienia i podjęcia decyzji w sprawach będących w toku pracy Inspektoratów Ochrony Funkcjonariuszy. W nawiązaniu do tego szyfrogramu w dniu 8 lutego 1990 płk Z. Nawrocki, zastępca dyrektora Zarządu Ochrony Funkcjonariuszy MSW polecił sporządzenie informacji dotyczących: materiałów IOF pozostających w czynnym zainteresowaniu operacyjnym, dalszego wykorzystywania osobowych źródeł informacji, dalszego zagospodarowania funkcjonariuszy IOF. W dniu 14 lutego 1990 r. Szef WUSW w Chełmie poinformował, IOF w Chełmie nie posiadał żadnych materiałów czynnego zainteresowania, jak również źródeł informacji, natomiast materiały wytworzone przez tę komórkę w części zostały wybrakowane a w części przygotowane do przekazania do Wydziału Ogólnego WUSW w Chełmie. Natomiast ppłk Stanisław Siepsiak wystąpił z raportem o zwolnienie ze służby, a kpt Jan Niewęgłowski miał zostać przeniesiony do Wydziału Śledczego WUSW w Chełmie. Wydział II – jego zadaniem było organizowanie i bezpośrednie wykonywanie zadań operacyjnych polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu działalności służb wywiadowczych NATO (zwłaszcza wywiadu USA i RFN) i innych krajów niekomunistycznych, skierowanej przeciwko interesom PRL i innych krajów bloku komunistycznego. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału II wyłączono sześć stanowisk (kierownika sekcji, dwóch starszych inspektorów, dwóch inspektorów i jednego młodszego inspektora). Kolejna redukcja stanu etatowego nastąpiła z dniem 1 stycznia 1984 r. kiedy wyłączono stanowiska: kierownika sekcji oraz dwóch starszych inspektorów. W II połowie lat osiemdziesiątych Wydział II borykał się z problemem nieobsadzenia stanowisk kierowników sekcji, co do prowadziło w efekcie do wyłączenia dwóch etatów tego szczebla a włączenia w to miejsce starszych inspektorów. Pracami tego wydziału kierował mjr Edward Wrótniak (1983-1990). Wydział III – zajmował się ujawnianiem oraz likwidacją źródeł i skutków zagrożeń wynikających z: dywersji, sabotażu i innych działań antypaństwowych, konfliktów społecznych, nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładów pracy (tzw. bazy) oraz instytucji politycznych, społecznych, kultury i nauki (tzw. nadbudowy), naruszenia tajemnicy państwowej i służbowej. Był on również odpowiedzialny za profilaktyczną ochronę szczególnie narażonych na wymienione powyżej zagrożenia środowisk i instytucji społeczno-politycznych oraz zakładów pracy. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału III wyłączono pięć stanowisk (kierownika sekcji, trzech starszych inspektorów i jednego inspektora). Wkrótce stan etatowy Wydziału został powiększony, ponieważ z dniem 15 września 1983 r. włączono do niego pięć stanowisk (czterech starszych inspektorów oraz jednego młodszego inspektora). Kolejne stanowisko (starszego inspektora) zostało włączone w dniu 1 stycznia 1984 r. Z kolei w maju 1987 r. wyłączono nieobsadzone stanowisko kierownika sekcji oraz młodszego inspektora a utworzono dwa etaty starszych inspektorów. Wydział III przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r. a w jego miejsce powstał Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa SB. Naczelnikami Wydziału byli ppłk Marcin Płużański (1983-1987), ppłk Feliks Jaśniak (1987-1989). Wydział IV (w 1985 r. jako Samodzielna Sekcja IV) – celem jego działań było zabezpieczenie podstaw ustrojowych PRL przed antykomunistyczną działalnością polityczno-społeczną podejmowaną przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału IV wyłączono jedenaście stanowisk (kierownika sekcji, trzech młodszych inspektorów, sekretarz-maszynistkę oraz grupy operacyjne działające w Krasnymstawie-2, we Włodawie-1, Cycowie-1, Dorohusku-1 oraz Rejowcu Fabrycznym-1), natomiast włączono stanowisko starszego inspektora. Na początku 1984 r. struktura Wydziału IV przedstawiała się następująco: -naczelnik wydziału, -zastępca naczelnika wydziału, -sekcja wyznaniowa, -dwie sekcje rolne. Jak wspomniano wcześniej z dniem 1 stycznia 1985 r. ze struktury WUSW w Chełmie został wyłączony Wydział IV w całym składzie etatowym. W jego miejsce powstała Samodzielna Sekcja IV SB składająca się z: kierownika samodzielnej sekcji, pięciu starszych inspektorów, trzech inspektorów oraz sekretarz- maszynistki. Pod koniec 1985 r. sekcja została z powrotem podniesiona do rangi Wydziału. Wydział IV przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r. a w jego miejsce powstał Wydział Studiów i Analiz SB. W połowie lat osiemdziesiątych ze struktury organizacyjnej Wydziału zniknęły sekcje. Po utworzeniu w 1985 r. Wydziału VI, pion IV powrócił do realizacji jedynie zadań operacyjnych związanych ze zwalczaniem antykomunistycznej działalności podejmowanej i inspirowanej przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. Przez cały okres funkcjonowania Wydziału IV (w 1985 r. Samodzielnej Sekcji IV) kierował nim ppłk Henryk Król. Wydział V (od II połowy 1979 r. do 1981 r. jako Wydział IIIA) – do jego zadań należała szeroko pojęta ochrona gospodarki, co sprowadzało się m.in. do rozpoznawania nastrojów i sytuacji konfliktowych wśród załóg zakładów przemysłowych, handlowych i komunikacyjnych, spółdzielczości pracy i inwalidzkiej oraz w urzędach administracyjnych. Zajmował się również rozpracowywaniem osób prezentujących poglądy antykomunistyczne, ujawnianiem faktów sabotażu, niegospodarności i nieprawidłowości w międzynarodowej wymianie techniczno – ekonomicznej. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału V wyłączono jedenaście stanowisk (zastępcę naczelnika, kierownika sekcji, dwóch starszych inspektorów, czterech inspektorów i trzech młodszych inspektorów). Na początku 1984 r. natomiast włączono stanowiska: kierownika sekcji, starszego inspektora oraz inspektora. Z kolei rok później przy okazji tworzenia pionu VI z Wydziału wyłączono stanowisko inspektora. Problemy z obsadą średniej kadry kierowniczej w II połowie lat osiemdziesiątych nie ominęły również Wydziału V, co spowodowało konieczność wyłączenia ze struktur wydziału trzech wakujących stanowisk kierowników sekcji i wprowadzenie w ich miejsce starszego inspektora i dwóch inspektorów. Powyższy stan spowodowany był odejściem jednego z kierowników z resortu, awansem na stanowisko zastępcy naczelnika oraz przeniesieniem na niższe stanowisko. W celu właściwej koordynacji pracy Wydziału V spowodowało to zmianę wewnętrznej struktury poprzez redukcję istniejących sekcji do dwóch. Jednocześnie Biuro Organizacyjno-Prawne MSW dopuszczało możliwość utworzenia trzeciej sekcji pod warunkiem jej kierowania przez zastępcę naczelnika. Pracami Wydziału III”A”/V kierowali: kpt. Mirosław Czyżyk, kpt. Maciej Żołnierek, kpt Ryszard Traczuk. Wydział VI – realizował zadania związane z operacyjnym zabezpieczeniem kompleksu gospodarki żywnościowej i leśnictwa oraz ochrony środowiska i gospodarki wodnej przed działalnością ugrupowań prawicy ludowej oraz opozycji antykomunistycznej. Ochrona obejmowała produkcję, skup, przetwórstwo, transport, obrót surowcami i produktami rolno-spożywczymi oraz zaopatrzenie i usługi dla rolnictwa, przemysł drzewny i papierniczy, placówki handlu zagranicznego, wyższe uczelnie rolnicze oraz średnie i zawodowe szkolnictwo rolnicze i leśne. Pion VI SB WUSW w Chełmie powstał w efekcie reorganizacji Wydziału IV, który do końca 1984 r. był odpowiedzialny za zabezpieczenie kompleksu gospodarki żywnościowej, leśnictwa oraz działalności opozycyjnej w środowisku wiejskim. W styczniu 1985 r. powołano Samodzielną Sekcję VI składającą się z następujących stanowisk: kierownika samodzielnej sekcji, pięciu starszych inspektorów, trzech inspektorów i sekretarz-maszynistki. Status komórki został wkrótce, bo już 1 grudnia tego samego roku, podniesiony do rangi Wydziału, bez jakiejkolwiek zmiany strukturalnej. Wydział VI przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r. a w jego zadania zostały przejęte przez Wydział Ochrony Gospodarki SB. Wydziałem (w 1985 r. Samodzielną Sekcją) kierował kpt. Janusz Bommersbach. Wydział Śledczy – prowadził postępowania karne w sprawie przestępstw przeciwko istotnym interesom politycznym i gospodarczym PRL oraz zapewniał specjalistyczną obsługę prawną jednostek operacyjnych. W szczególności przyjmował zawiadomienia o przestępstwach, prowadził czynności sprawdzające, wszczynał i prowadził postępowania przygotowawcze, inspirował wystąpienia do instytucji i zakładów pracy w przypadku nieprawidłowości kwalifikujących się do postępowania administracyjnego lub dyscyplinarnego, współdziałał z jednostkami operacyjnymi i koordynował czynności procesowe z operacyjnymi. Ogólnie rzecz ujmując, Wydział Śledczy był odpowiedzialny za realizację zadań SB w zakresie zapobiegania, rozpoznawania i wykrywania (poprzez ściganie karne) sprawców przestępstw przypisanych do zwalczania tej służbie. W okresie 1983-1990 Wydziałem Śledczym kierowali płk Jan Solis (1983-1987), mjr Roman Prus (1987-1990) oraz kpt. Marek Jędruszczak (1990). Samodzielna Sekcja „A” – zapewniała WUSW łączność szyfrową i kodową z jednostkami i komórkami organizacyjnymi podległymi MSW i innym resortom. Prowadziła szkolenia dla funkcjonariuszy jednostek terenowych w województwie chełmskim. Ponadto w początkowym okresie miała zapewnić pomoc organizacyjno-techniczną oraz koordynować działalność komórek szyfrowych i kodujących przy tworzących się organach administracyjnych województwa chełmskiego. W ramach planów mobilizacji resortu na wypadek wojny Samodzielna Sekcja „A” WUSW w Chełmie (analogicznie jak we wszystkich WUSW-ach) miała być przemianowana na Wydział i wzmocniona kadrowo, ponadto komórki szyfrowe miały być tworzone w rejonowych urzędach spraw wewnętrznych. W omawianym okresie pracami Samodzielnej Sekcji „A” WUSW w Chełmie kierowali: chor. Jan Mielniczuk (1 IX 1982 -20 III 1990), kpt. Witold Brzeziecki ( p.o. 16 III 1990-31 VII 1990). Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego – do jego zakresu działania należało prowadzenie prac będących dotychczas w gestii wydziałów „B”, „C”, „T”, oraz zabezpieczenie wspólnego dla wszystkich sekcji zaplecza technicznego w zakresie konserwacji, napraw i ewidencji sprzętu oraz obróbki laboratoryjnej. Z dniem 1 maja 1983 r. do Sekcji „C” włączono nowy etat starszego inspektora. Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego przestał istnieć z dniem 15 grudnia 1989 r., na bazie Sekcji „C” utworzono wydział, a natomiast sekcje „B” i „T” zostały włączone jako grupy zamiejscowe w Chełmie odpowiednio do Wydziałów „B” i „T” WUSW w Lublinie. Przez cały okres istnienia Wydziałem Zabezpieczenia Operacyjnego kierował ppłk Władysław Mańkowski. Wydział Paszportów – do jego zadań należało prowadzenie wstępnego rozpoznania operacyjnego międzynarodowego ruchu osobowego na terenie Chełma oraz nadzór i kontrola nad realizacją tego zadania przez referaty paszportów; podejmowanie decyzji i wydawanie dokumentów paszportowych uprawniających do przekraczania granicy; prowadzeniem spraw związanych z udzielaniem wiz i wydawaniem dokumentów cudzoziemcom, współpraca z urzędami konsularnymi, organami celnymi i ruchu granicznego w sprawach osób zamieszkujących na terenie województwa, utrzymywanie kontaktów z przedstawicielami biur podróży; prowadzenie ewidencji paszportów oraz rejestracji osób zastrzeżonych, odmawiających powrotu i ich rodzin. Trzeba również pamiętać, że realizując zadania związane z międzynarodowym ruchem osobowym mieszkańców województwa chełmskiego, Wydział współdziałał z jednostkami operacyjnymi MO, SB, WSW. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału Paszportów wyłączono referaty paszportów w Krasnymstawie i Włodawie (łącznie trzy etaty). Z dniem 1 lipca 1984 r. do Wydziału Paszportów włączono etaty: inspektora oraz starszego referenta techniki operacyjnej. W połowie 1986 r. zlikwidowano stanowisko zastępcy naczelnika a utworzono jednocześnie etat starszego inspektora. W okresie 1983-1990 pracami Wydziału kierowali płk Stefan Kędziora (1983-1989) oraz mjr Kazimierz Łuczkiewicz (1989-1990). Wydział Polityczno-Wychowawczy – prowadził zadania mające na celu indoktrynację funkcjonariuszy KWMO/WUSW w Chełmie. Zgodnie z rozkazem organizacyjnym 012/CH/81, tworzącym struktury tej komórki, do kierownictwa KWMO włączono stanowisko zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych będącego jednocześnie naczelnikiem wydziału polityczno-wychowawczego. Początkowo wydział liczył 5 etatów (zastępca naczelnika, 2 stanowiska starszych inspektorów, inspektor oraz sekretarz maszynistka). W 1985 r. Szef WUSW w Chełmie zlikwidował stanowisko zastępcy naczelnika, tworząc jednocześnie etat naczelnika Wydziału. Do zadań pionu polityczno-wychowawczego należało m.in. planowanie, organizowanie, bezpośrednie wykonywanie i nadzorowanie szkoleń politycznych funkcjonariuszy wszystkich komórek organizacyjnych WUSW w Chełmie. W ramach tych prac funkcjonariusze Wydziału Polityczno-Wychowawczego udzielali instruktażu i zatwierdzali plany szkoleń wykładowcom prowadzącym zajęcia w poszczególnych jednostkach. Szkolenia te kończyły się egzaminem z indywidualnymi ocenami dla uczestników szkoleń. Pion polityczno-wychowawczy nadzorował również działalność Zespołu Lektorskiego WUSW, który miał za zadanie informowanie i wyjaśnianie problemów politycznych, społecznych i ekonomicznych kraju, aktualnej sytuacji międzynarodowej w celu poznawania i kształtowania nastrojów wśród funkcjonariuszy. W ramach swych zadań Wydział Polityczno-Wychowawczy zajmował się również redagowaniem magazynu informacyjnego „W pierwszym szeregu”. Pion polityczno-wychowawczy formalnie przestał istnieć z dniem 21 listopada 1989 r. a faktyczna jego likwidacja nastąpiła z dniem 10 stycznia 1990 r. wraz z przekazaniem majątku i dokumentacji będącej na stanie Wydziału Polityczno-Wychowawczego i Wydziału Szkolenia. W miejsce obydwu komórek powstał wówczas Wydział Szkolenia i Wychowania. W okresie 1981-1990 r. stanowisko zastępcy komendanta wojewódzkiego/zastępcy szefa WUSW ds. polityczno-wychowawczych zajmowali: ppłk Tadeusz Morawski (1981-1987), ppłk Marcin Płużański (1987-1989), natomiast pracami Wydziału Polityczno-Wychowawczego kierowali kpt. Stefan Tomaszewski (1981-1985) oraz mjr Kazimierz Łuczkiewicz (1985-1989). Poza omówionymi wyżej komórkami w strukturach WUSW w Chełmie funkcjonowały stanowiska SB: Starszy inspektor ds. Służby Bezpieczeństwa w Wydziale Inspekcji – zajmował się badaniem zgodności postępowania komórek organizacyjnych SB z obowiązującym stanem prawnym, a zwłaszcza z zarządzeniami MSW i kierownictwa WUSW. Do jego zadań należało również merytoryczne sprawdzenie organizacji, metod i środków pracy SB oraz ich skuteczności, kontrola prawidłowości wykorzystania funduszu „O”. Był on również odpowiedzialny za organizowanie współpracy z kontrwywiadem wojskowym w zakresie kontrwywiadowczego zabezpieczenia województwa. Starszy inspektor ds. SB realizował zadania dotyczące przygotowania i organizacji protokolarnych kontroli jednostek i komórek podległych WUSW w Chełmie. W latach 1983-1990 w Wydziale Inspekcji istniało tylko jedno stanowisko st. inspektora zespołu ds. SB. Było ono w tym czasie obsadzone przez: kpt. Zbigniewa Kizińskiego (1983-1987) kpt. A. Sawicki (1987-1990). Starszy inspektor ds. ochrony przemysłu w zespole stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji – utworzono je dopiero z dniem 1 maja 1978 r. Stanowisko starszego inspektora ds. ochrony przemysłu zostało zlikwidowane z dniem 1 listopada 1989 r. a zadania realizowane przejął Wydział Ochrony Gospodarki SB. Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa – powołany w miejsce rozwiązanego Wydziału III na podstawie rozkazu organizacyjnego Nr 06/CH/89 z dnia 14 listopada 1989 r. W ramach jednostki utworzono następujące stanowiska: naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, ośmiu starszych inspektorów, czterech inspektorów oraz sekretarz maszynistki. Pracami wydziału kierował ppłk Feliks Jaśniak. Wydział Ochrony Gospodarki – utworzony na bazie rozwiązanych Wydziałów V i VI. Zakresem działania objął ochronę przed penetracją gospodarki przez obce służby, naruszenie przepisów w postępowaniu z wiadomościami stanowiącymi tajemnicę państwową, poważne zakłócenia w funkcjonowaniu infrastruktury gospodarczej państwa, badanie nastrojów niezadowolenia pracowników zakładów pracy o podłożu politycznym i ekonomiczno-socjalnym. Zgodnie z założeniami Wydział Ochrony Gospodarki miał być najliczniejszym wydziałem SB w WUSW w Chełmie. Jego struktura wyglądała następująco: naczelnik wydziału, zastępca naczelnika, kierownik sekcji, piętnastu starszych inspektorów, siedmiu inspektorów oraz sekretarz-maszynistka. Obsada kadrowa wydziału została wprowadzona na podstawie rozkazu personalnego Nr 0310 szefa WUSW w Chełmie, nie obsadzono jedynie stanowisk starszego inspektora oraz inspektora. Struktura Wydziału Ochrony Gospodarki WUSW w Chełmie miała być powieleniem Departamentu Ochrony Gospodarki MSW. Sekcja I miała dokonywać analizy i oceny stanu zagrożeń w gospodarce, przygotowywać informacje dla kierownictwa WUSW. Sekcja V (odpowiednik Wydziałów IV, V i IX Departamentu Ochrony Gospodarki) miał zapobiegać próbom penetracji instytucji gospodarczych przez przedstawicieli innych państw. Do jej zadań należało również zapobieganie ujawnianiu danych o stanie gospodarki, w tym finansów państwa, stanowiących tajemnice państwową, ujawnianie przestępstw aferowych na szkodę skarbu państwa. Jednocześnie miał odpowiadać za ochronę zakładów sektora górnictwa, energetyki i atomistyki. Sekcja VII (odpowiednik Wydziałów VI i VII) miała zapewniać ochronę systemu transportu kolejowego, funkcjonowania rynku wewnętrznego. Sekcja IX (odpowiednik Wydziałów VIII i IX) miała odpowiadać za ochronę sektora gospodarki żywnościowej, rolnej, leśnej oraz środowiska naturalnego. Naczelnikiem wydziału był kpt. Ryszard Traczuk. Wydział Studiów i Analiz – powołany został na podstawie przywołanego wcześniej rozkazu organizacyjnego Nr 06/CH/89 szefa WUSW w Chełmie, zgodnie z którym miał on się składać z naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, siedmiu starszych inspektorów, trzech inspektorów oraz sekretarz-maszynistki. Na stanowisko naczelnika powołany został kapitan Janusz Bommersbach. Poza stanowiskiem zastępcy naczelnika do dnia 28 listopada 1989 r. obsadzone zostały wszystkie etaty. W większości kadra została oparta na funkcjonariuszach byłego Wydziału IV, ponieważ ośmiu pochodziło z tej komórki, czterech natomiast z byłego Wydziału VI oraz jeden z Wydziału Inspekcji. Chcąc przystosować się do nowych warunków w zmienionych realiach politycznych głównym celem swojego działania wydział uczynił operacyjne zabezpieczenie działalności ruchów społeczno-politycznych. Struktura organizacyjna Wydziału Studiów i Analiz WUSW w Chełmie miała być odwzorowaniem struktur i zakresu działania Departamentu Studiów i Analiz MSW i powinna wyglądać następująco: Grupa I (odpowiednik Wydziałów I i II DSiA MSW) – gromadzenie, systematyzacja informacji wpływających z Wydziałów: II, OKPP i OG WUSW i opracowywanie analiz i ocen wydziału, prowadzenie spraw mobilizacyjno-obronnych. Grupa II (odpowiednik Wydziału III DSiA MSW) – ochrona masowych ruchów społecznych przed ich wykorzystywaniem do działań destrukcyjnych, w tym również przed infiltracją przez ośrodki zagraniczne. Szczególne zagrożenie widziano tutaj w organizacjach mniejszości ukraińskiej. grupa ta miła również zajmować się ekstremalnymi środowiskami politycznymi. Grupa III – (odpowiednik Wydziałów: IV, V i VI DSiA MSW) –opracowanie analiz i ocen i prognoz dotyczących wszelkiego aktom terroru i sabotażu, analizowanie i ocena zjawisk w związku z konfliktami na tle wyznaniowym i światopoglądowym. W ramach swych prac Wydział Studiów i Analiz przewidywał problemy wynikające z ze wzrostu aktywności związków zawodowych, w tym nawet aktów terrorystycznych, działalności mniejszości ukraińskiej, a nawet białoruskiej (w północno-wschodniej części województwa chełmskiego). Szczególne zagrożenie miało wynikać również z powodu działalności struktur partii politycznych i ugrupowań działających poza układem parlamentarnym wymieniano tutaj min, KPN i PPS. Terenowe ogniwa SB. Jak wspomniano wcześniej w marcu 1983 r. odtworzono struktury terenowe SB umiejscowione w byłych miastach powiatowych sprzed 1975 r. W Komendzie Miejskiej MO/RUSW w Chełmie utworzono jedno stanowisko koordynatora Służby Bezpieczeństwa, przez cały okres istnienia było ono obsadzone przez por. Franciszka Szumskiego. SB RUSW w Krasnymstawie. Struktury SB w Komisariacie MO w Krasnymstawie powstały z dniem 1 marca 1983 r. na podstawie rozkazu organizacyjnego Nr 03/CH/83 z dnia 4 marca 1983 r. Początkowo przydzielono w tym celu osiemnaście stanowisk etatowych. Pracami SB kierował zastępca kierownika komisariatu ds. SB (po 1 sierpnia 1983 r. zastępca szefa RUSW ds. SB). Utworzone zostały również grupy (II, III oraz IV) będące terenowymi odpowiednikami wydziałów w KWMO. W ramach reorganizacji z początkiem 1984 r. z Grupy II wyłączono stanowisko inspektora które przekazane zostało do Grupy V. W styczniu 1985 r. z Grupy IV wyłączono trzy stanowiska (starszego inspektora i dwóch inspektorów), co umożliwiło utworzenie jednocześnie Grupy VI składającej się z trzech starszych inspektorów oraz inspektora. W listopadzie 1989 r. nastąpiła reorganizacja struktur SB w RUSW w Krasnymstawie, a mianowicie zlikwidowane zostały wszystkie grupy: III – trzy stanowiska, IV –stanowisko, V – pięć stanowisk oraz VI – cztery stanowiska. W ich miejsce powstała sekcja SB składająca się z sześciu starszych inspektorów oraz dwóch inspektorów. Pracami pionu SB w Krasnymstawie kierowali mjr Janusz Proskura oraz kpt. Stefan Budzyński. SB RUSW we Włodawie. Struktury SB w Komisariacie MO we Włodawie powstały na podstawie tego samego rozkazu organizacyjnego Nr 03/CH/83 z dnia 4 marca 1983 r. Początkowo przydzielono w tym celu szesnaście stanowisk etatowych. Podobnie jak w przypadku SB RUSW w Krasnymstawie w styczniu 1984 r. nastąpiło przesunięcie etatu z inspektora z Grupy II do III. \W styczniu 1985 r. z Grupy IV SB RUSW we Włodawie wyłączono trzy stanowiska (starszego inspektora i dwóch inspektorów). W przeciwieństwie do Krasnegostawu nie została utworzona grupa, lecz Referat VI składający się z kierownika referatu, trzech starszych inspektorów oraz inspektora. Reorganizacja pionu SB w listopadzie 1989 r. nie ominęła również RUSW we Włodawie, podobnie jak w Krasnymstawie zlikwidowano grupy: III –dwa stanowiska, IV – stanowisko, V – cztery stanowiska, VI – pięć stanowisk. W ich miejsce powołano sekcję składającą się z sześciu starszych inspektorów oraz dwóch inspektorów. Pracami SB we Włodawie kierował kpt. Andrzej Rybak. Dzieje zespołu: Nazwa, jaką przyjęto, tj. Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Chełmie, jest zgodna z ostatnią stosowaną w praktyce. Do końca lipca 1983 r. terenowa jednostka resortu spraw wewnętrznych z Chełma funkcjonowała jako Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej. Zmiana w nazewnictwie nastąpiła na mocy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. Nr 38, poz. 172). Przez cały okres funkcjonowania Komendy, a następnie Urzędu, nie zmieniły się jednak ich struktury: pionowa (system podległości i zwierzchnictwa) i pozioma (podział na wydziały sekcje, inspektoraty, samodzielne stanowiska). KWMO/WUSW w Chełmie podlegał w zakresie działań milicyjnych Komendzie Głównej MO, a w zakresie poczynań pionu bezpieczeństwa – kierownictwu Służby Bezpieczeństwa. Pełnił natomiast rolę zwierzchnika nad komendami miejskimi w Chełmie oraz komisariatami w Krasnymstawie i we Włodawie, które w 1983 r. zostały przekształcone w rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Daty krańcowe stanowią lata 1983-1990. Problematyka akt dotyczy województwa chełmskiego w granicach z 1975 r. Zespół mierzy116,5 mb. Wszystkie serie i podserie akt w zespole są zdekompletowane i posiadają poważne luki. Istotne braki występują również w dokumentacji zdawczo-odbiorczej przekazywania akt do archiwum. Podzespół WUSW w Chełmie to zespół prosty, zamknięty i fragmentaryczny. Prosty, bo wytworzony przez jednego odrębnego ustrojowo twórcę, którego kompetencje i organizacja nie ulegały większym zmianom powodującym sukcesje materiałów. Fakt zarchiwizowania się w omawianym zespole materiałów wytworzonych przez rejonowe urzędy spraw wewnętrznych był efektem systemu obiegu akt spraw i nie wynikał z istnienia w ramach WUSW kilku niezależnych i równorzędnych kancelarii. Akta jednostek podległych nie stanowiły również oddzielnych zespołów w zasobie i ewidencji archiwum chełmskiej jednostki. W ramach Wydziału „C” KW MO, a od 1982 r. Sekcji „C” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego KWMO/WUSW w Chełmie, funkcjonowało archiwum, które gromadziło akta spraw zakończonych. Przejmowanie akt regulowały obowiązujące w resorcie spraw wewnętrznych instrukcje archiwalne. Najpierw Zarządzenie Nr 034/74 MSW z dnia 10 V 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, znowelizowane Zarządzeniem Nr 030/79 MSW z dnia 2 VII 1979 r. Zgodnie z tym ostatnim normatywem w skład zasobu archiwalnego Wydziału „C” (w którym znajdowało się archiwum), utworzonej po 1975 r. KW MO w Chełmie wchodziły wytworzone przez nią akta oraz materiały przejęte zgodnie z pertynencją terytorialną z Wydziału „C” Komendy Wojewódzkiej MO w Lublinie (istniejącej przed podziałem administracyjnym): kopie kartotek odnoszących się do osób zamieszkałych na terenie nowo utworzonego województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO, członków ORMO zamieszkałych na terenie województwa chełmskiego. Bezpośrednio po powstaniu KWMO w Chełmie komendant wojewódzki, w celu właściwego zorganizowania podległej jednostki, polecił m.in. przekazanie do archiwum Wydziału „C” akta ostatecznie załatwionych przez byłą Komendę Powiatową w Chełmie. Ponadto Wydział „C” został zobowiązany do przejęcia dokumentacji z referatów SB ze likwidowanych jednostek terenowych. Natomiast w styczniu 1976 r. na podstawie Zarządzenia Nr 3/76 powołane zostały komisje do protokolarnego wybrakowania i przekazania akt ostatecznie załatwionych do Wydziału „C” znajdujących się na stanie komisariatów MO w Krasnymstawie i Włodawie oraz w archiwach KWMO. Czynności te miały zostać wykonane do 10 lutego 1976 r., a nadzór nad przekazywaniem i brakowaniem miał sprawować mjr Jan Bogusz, naczelnik Wydziału „C”. Do faktycznego wybrakowania akt nie doszło, co spowodowało, że komendant wojewódzki MO w Chełmie w dniu 17 marca 1978 r. wydał Zarządzenie Nr 016/78 w którym polecił zakończyć prace z tym związane w terminie do 30 czerwca tego roku. W październiku 1981 r. powołana została „stała komisja brakowania dokumentów podlegających natychmiastowemu zniszczeniu”. W jej skład weszli ppłk Stanisław Siepsiak, naczelnik Wydziału „C”, jako jej przewodniczący, sierż. Sztab. Stefania Ciemno-Czołowska oraz st. szer. Tadeusz Oleniuk. Zespół WUSW w Chełmie jest zamknięty, gdyż został przejęty po zakończeniu działalności twórcy zespołu. Z uwagi na stan zachowania należy go określić jako fragmentaryczny, bo zawiera dokumentację tylko niektórych komórek organizacyjnych WUSW w Chełmie, skupionych w ramach jednego pionu SB. W zespole zachowały się materiały administracyjne wytworzone w Wydziale II, Wydziale III, Wydziale IV, Wydziale V, Wydziale VI, Wydziale Śledczym, Samodzielnej Sekcji „A”, Wydziale Zabezpieczenia Operacyjnego, Wydziale Paszportów, Wydziale Ochrony Gospodarki i Inspektoracie Ochrony Funkcjonariuszy. W WUSW w Chełmie obowiązywały zasady pracy zgodne z instrukcją kancelaryjną wprowadzoną dla jednostek resortu spraw wewnętrznych. Na wpływającym piśmie (lub kopercie) odciskano pieczęć wpływu (prezentę), w obrębie której wpisywano datę wpływu, numer sprawy i ilość załączników. Prezenty wszystkich komórek organizacyjnych WUSW w Chełmie miały ten sam wygląd. Na wszystkich była wpisana nazwa jednostki: Woj. Urząd Spraw Wewn. w Chełmie. Symbole komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w Chełmie zostały wprowadzone na podstawie pisma AB-0343/75 z dnia 2 sierpnia 1975 r. komendanta wojewódzkiego. W styczniu 1983 r. w związku z powstaniem Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego komendant wojewódzki MO w Chełmie wydał decyzję 01/83 na podstawie której jednostce tej został przydzielony symbol „ZO”, a poszczególnym sekcjom: „B” –„ZOB”, „C” –„ZOC” oraz „T” –„ZOT”. Natomiast w 1985 r. szef WUSW polecił przydzielić nowoutworzonym komórkom: Samodzielnej Sekcji IV – „W”, Samodzielnej Sekcji VI –„ORB”, Zespołowi ds. Organizacyjno-Prawnych –„OL”, Inspektoratowi Ochrony Funkcjonariuszy –„OF” oraz Wydziałowi V- „OA”. Warto przypomnieć, że ta ostatnia jednostka powstała w 1979 r. jako Wydział III „A”, a w grudniu 1981 r. została przemianowana na Wydział V. Zarejestrowane w dzienniku korespondencyjnym sprawy wpisywano do skorowidza rzeczowo-imiennego, używając w tym celu odpowiednio dobranego hasła. Komendant, jego zastępcy lub naczelnicy wydziałów dokonywali przeglądu przesyłek i ich dekretacji. Z sekretariatów komendantów i wydziałów korespondencja trafiała do pracowników, którzy przygotowywali projekty odpowiedzi. Ekspedycją przygotowanych przez sekretariaty pism zajmowała się kancelaria ogólna lub komórka poczty specjalnej. Przekazywanie korespondencji w obiegu wewnętrznym odbywało się za pośrednictwem sekretariatów lub kancelarii ogólnej. Ich odbiór następował po pokwitowaniu w książce doręczeń przesyłek miejscowych lub w dzienniku podawczym. Akta spraw będących w toku załatwiania przechowywał funkcjonariusz realizujący sprawę (referent). Ostatnim normatywem regulującym funkcjonowanie archiwum MSW było Zarządzenie Nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Struktura zachowanych materiałów WUSW w Chełmie odpowiadała wymogom określonym w tym przepisie. Akta WUSW w Chełmie po przekazaniu do archiwum były wykorzystywane do celów operacyjnych. Stąd wynikała potrzeba szybkiego ich wyszukiwania, a co za tym idzie stworzenia odpowiednich pomocy ewidencyjnych i oznaczenia materiałów sygnaturą archiwalną. W MSW obowiązywała trójczłonowa sygnatura archiwalna złożona z kolejnego numeru spisu akt (inwentarza) łamanego przez pozycję (liczbę porządkową) danego spisu (inwentarza) łamanego przez odpowiedni symbol akt (cyfrę rzymską). Występowały jednak różnice w budowie sygnatur poszczególnych rodzajów materiałów archiwalnych. Przy oznaczaniu materiałów operacyjnych nie pojawiał się człon drugi, a przy sygnowaniu materiałów administracyjnych nie obowiązywał człon trzeci. Materiały operacyjne były ewidencjonowane w inwentarzach (dziennikach) archiwalnych prowadzonych oddzielnie dla każdego symbolu akt: I – akta osobowych źródeł informacji SB, dysponentów lokali kontaktowych, mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, dysponentów lk, mk (w przypadku kandydatów symbol powinien być dodatkowo złamany/uzupełniony literą „k” – np. I/k, I-k), II – akta rozpracowań operacyjnych SB, III - akta postępowań przygotowawczych SB, IV – akta spraw obiektowo-zagadnieniowych SB. Podobne sygnatury, wzbogacone o wyróżnik literowy, otrzymywały także materiały pozostałych pionów MSW: I-m, II-m, III-m, IV-m dla dokumentacji MO, I-w, II-w, III-w, IV-w dla akt Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW jednostek podległych MSW. Analogicznie do materiałów operacyjnych postępowano z przejętymi do archiwum aktami osobowymi funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych i pracowników cywilnych resortu. Prowadzono inwentarze dla następujących symboli akt: V – akta funkcjonariuszy SB, VI – akta funkcjonariuszy MO, VII – akta pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych, VIII – akta żołnierzy zawodowych resortu spraw wewnętrznych. Wpływające do archiwum materiały administracyjne pozostawały w zasadzie w niezmienionym układzie opartym na spisach zdawczo-odbiorczych. Ze względu na proweniencję i wartość źródłową w materiałach poszczególnych serii można wyróżnić: 1) akta własne wytworzone przez komórki organizacyjne WUSW w Chełmie, posiadające znaczenie podstawowe, 2) materiały nadesłane przez MSW oraz podległe WUSW jednostki z terenu województwa chełmskiego o charakterze uzupełniającym, 3) dokumentację proweniencji nieresortowej, przesłaną do wiadomości i wykorzystania, o charakterze pomocniczym. Na pozostawienie w zespole materiałów obcych, mających luźny związek treściowy z produkcją kancelaryjną wytwórcy akt, miał z kolei wpływ obieg informacji w ówczesnym systemie politycznym, który zakładał współpracę MSW (i jednostek podległych) z PZPR, organizacjami politycznymi, instytucjami społeczno-gospodarczymi, urzędami administracji państwowej itp. Akta WUSW w Chełmie są przechowywane jako poszyty, w teczkach wiązanych przesznurowanych tasiemką, a część ze względu na ich formę fizyczną luzem (księgi, repertoria, dzienniki, skorowidze). Materiały zachowały się w stanie dobrym, a pewna ich część jeszcze przed 1990 r. została zmikrofilmowana. Zawartość podzespołu: W podzespole akt WUSW w Chełmie zachowały się akta w następującym układzie rzeczowym: Materiały operacyjne: II Akta spraw operacyjnego sprawdzenia i operacyjnego rozpracowania odnoszących się do osób, środowisk i wydarzeń, kwestionariusze ewidencyjne dotyczących osób; III Akta postępowań przygotowawczych Wydziału Śledczego prowadzonych przeciwko osobom i środowiskom; IV Akta spraw obiektowych odnoszących się do zakładów pracy, organizacji, wydarzeń. Materiały administracyjne: Zarządzenia, decyzje, rozkazy, instrukcje, wytyczne, MSW, MO, komendanta wojewódzkiego/szefa WUSW w Chełmie; biuletyny informacyjne Biura Paszportów MSW i WUSW w Chełmie; wykazy etatów poszczególnych wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; protokoły z narad kierownictwa KWMO/WUSW; dzienniki podawcze i korespondencyjne wraz ze skorowidzami, dzienniki wykonanych dokumentów, rejestry przesyłek miejscowych kancelarii i sekretariatów wydziałów, dzienniki zrządzeń i przepisów służbowych; książki ewidencji sprzętu i kontroli zabezpieczeń pomieszczeń; plany oraz sprawozdania opisowe i statystyczne wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; protokoły i spisy zdawczo-odbiorcze akt przekazanych do archiwum, protokoły brakowania i zniszczenia dokumentacji niearchiwalnej; ewidencja obecności w pracy (listy obecności, książki dyżurów) i podania o urlop funkcjonariuszy i pracowników wydziałów; rozliczenia funduszu „O”; listy płac; dokumentacja dotycząca akt paszportowych (rejestry wydanych akt i książeczek paszportowych, wykazy niepożądanych cudzoziemców, zastrzeżenia wyjazdów za granicę, kontrola ruchu granicznego, dokumentacja dotycząca wiz); okresowe oceny stanu bezpieczeństwa województwa; dokumentacja postępowań związanych z dopuszczeniem do prac obronnych stanowiących tajemnicę państwową (tzw. „mob”); korespondencja wydziałów WUSW i rejonowych urzędów w wyżej wymienionych zagadnieniach. Materiały obronne: Dokumentacja planów obronnych, zarządzenia, decyzje i wytyczne Szefa WUSW w Chełmie, mapy, instrukcje i korespondencja wydziałów WUSW związana z przygotowaniem do działań w wypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego na terenie województwa chełmskiego. W odniesieniu do materiałów wytworzonych i zgromadzonych przez WUSW w Chełmie nie zachowały się materiały z grupy sygnaturowej I. Brak również jakichkolwiek mikrofilmów z akt operacyjnych.