Zespół / zbiór

Wojskowy Sąd Rejonowy w Szczecinie [1945] 1946-1955 [2008]

Terytorium byłego województwa szczecińskiego w granicach administracyjnych z lat 1946 i 1950.

Rozkazem organizacyjnym nr 023/Org. z dnia 20 stycznia 1946 r., wydanym przez marsz. Michała Żymierskiego – Naczelnego Dowódcę Wojska Polskiego i Ministra Obrony Narodowej powołano sieć wojskowych sądów rejonowych. Na Pomorzu Zachodnim utworzono Wojskowy Sąd Rejonowy w Szczecinie, który objął swą jurysdykcją całe ówczesne województwo szczecińskie. Do zmiany zakresu terytorialnego doszło w 1950 r. kiedy to z części województwa szczecińskiego utworzono województwo koszalińskie. Tereny te zostały poddane wówczas jurysdykcji nowo powstałego WSR w Koszalinie. Według przywołanego wcześniej rozkazu nr 023/Org. wojskowe sądy rejonowe rozpatrywały sprawy osób cywilnych, podlegających właściwości sądów wojskowych na mocy szczególnych przepisów prawa oraz funkcjonariuszy bezpieczeństwa publicznego, MO, KBW i innych formacji zmilitaryzowanych. Orzecznictwo tych sądów opierało się o istniejące dekrety z mocą ustawy, które charakteryzowały się niespotykaną dotąd surowością kar. Szczególnie ważnym aktem prawnym był kodeks karny Wojska Polskiego wprowadzony Dekretem PKWN z dnia 23 września 1944 r. Rozdział XVII tego dekretu dotyczył zbrodni stanu, które w większości zagrożone były karą śmierci. Inne, najczęściej stosowane dekrety w orzecznictwie WSR w Szczecinie: - Dekret PKWN z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną oraz dla zdrajców Narodu Polskiego, przewidywał karę śmierci z trzech artykułów, - Dekret PKWN z dnia 20 października 1944 r. o ochronie państwa, przewidywał karę śmierci z jedenastu artykułów, -Dekret z 16 listopada 1945 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa, kara śmierci z trzech artykułów, -Dekret z 22 stycznia 1946 r. o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego, kara śmierci z jednego artykułu, -Dekret z 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa, nazywany potocznie „małym kodeksem karnym”, przewidywał karę śmierci z jedenastu artykułów. Natomiast przy rozpatrywaniu zwykłych spraw kryminalnych posługiwano się przedwojennym kodeksem karnym z 1932 r. W zakresie proceduralnym WSR kierował się Kodeksem Wojskowego Postępowania Karnego wprowadzonym Dekretem z dnia 23 czerwca 1945 r. Szczeciński WSR w okresie swojej działalności przeprowadził ponad 4,5 tysiąca procesów sądowych. Wydano 96 wyroków śmierci z czego wykonano prawdopodobnie 43, w pozostałych przypadkach doszło do złagodzenia wyroków na karę dożywocia lub wieloletniego więzienia. Gmach WSR w Szczecinie mieścił się w willi przy al. Wojska Polskiego nr 76. Pierwszym Szefem WSR w Szczecinie został mjr Filip Feld. W lutym 1948 r. doszło do zmiany na tym stanowisku. Odwołanego ppłk Felda zastąpił jego dotychczasowy zastępca, ppłk Kazimierz Stojanowski. Oprócz zawodowych wojskowych sąd zatrudniał osoby cywilne w charakterze personelu pomocniczego. Do służby w sądzie oddelegowani byli również żołnierze służby zasadniczej. Przez cały okres funkcjonowania sądu wśród personelu panowała duża rotacja. Niewiele wiadomo na temat koszalińskiego Wydziału Zamiejscowego WSR w Szczecinie. Pierwszym kierownikiem Wydziału Zamiejscowego w Koszalinie został Kazimierz Stojanowski, a po jego delegowaniu 8 lipca 1946 r. do Szczecina, obowiązki kierownika przejął Marian Doerffer. Wydział Zamiejscowy w Koszalinie funkcjonował stosunkowo krótko. Rozkazem departamentu Służby Sprawiedliwości MON z dnia 5 marca 1947 r. został on rozformowany, natomiast do 20 marca 1947 r. miało nastąpić przekazanie spraw do WSR w Szczecinie. W momencie wejścia w życie z dniem 1 maja 1955 r. ustawy z 5 kwietnia 1955 r. o przekazaniu sądom powszechnym dotychczasowej właściwości sądów wojskowych w sprawach karnych osób cywilnych, funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa publicznego, Milicji Obywatelskiej i Służby Więziennej, dalsze funkcjonowanie wojskowych sądów rejonowych przestawało mieć rację bytu. Zgodnie z zarządzeniem organizacyjnym szefa ZSW nr 02/55 z 26 kwietnia 1955 r. o rozformowaniu wojskowych sądów rejonowych, do 30 kwietnia 1955 r. miano załatwić sprawy zaległe, a od 1 maja 1955 r. zaprzestać przyjmowania i rozpatrywania spraw karnych. Do 15 maja 1955 r. miał zakończyć się proces przekazywania do sądów wojewódzkich akt spraw, które według wyżej wymienionej ustawy podlegały sądownictwu powszechnemu, a pozostałe sprawy miały trafić do sądów wojskowych. Do dnia 1 sierpnia 1955 r. szefowie poszczególnych WSR mieli obowiązek rozformować podległe im sądy. Wojskowy Sąd Rejonowy w Szczecinie funkcjonował jeszcze do 21 lipca 1955 r. Przez cały ten okres stopniowo przekazywano akta spraw, dokumenty administracyjne i majątek sądu do właściwych instytucji.

W wojskowych sądach rejonowych postępowanie z dokumentacją określone zostało przez normatywy archiwalne przewidziane dla wszystkich jednostek resortu obrony narodowej. Pierwsza regulacja Instrukcja o prowadzeniu i prawidłach przekazywania dokumentów archiwalnych do archiwum wydana 27 października 1945 r. przez Sztab Generalny Wojska Polskiego, traktowała o trybie postępowania z aktami spraw zakończonych bardzo ogólnikowo. Została zastąpiona Instrukcją o przechowywaniu, wydzielaniu i niszczeniu akt w archiwum wprowadzoną rozkazem ministra obrony narodowej z 1 czerwca 1948 r. Odrębny tryb postępowania przewidziany został dla akt spraw związanych z prowadzeniem przez wojskowe sądy rejonowe postępowań karnych i zawarty został w rozdziałach V i VI Tymczasowego regulaminu urzędowania sądów i prokuratur wojskowych. Część I. Biurowość w sprawach karnych, zatwierdzonego do użytku służbowego rozkazem nr 31 ministra obrony narodowej z 23 grudnia 1946 roku. . Do reorganizacji pracy archiwów wojskowych sądów rejonowych doszło w 1953 r., w związku z wprowadzeniem Dekretu z 13 maja 1953 r. o zmianie niektórych przepisów kodeksu wojskowego postępowania karnego. W szczecińskim sądzie archiwizacji podlegała, poza dokumentacją sądu również dokumentacja Wydziału Zamiejscowego w Koszalinie, stanowiąca integralną część tego zespołu. W 1946 r., gdy ważyły się losy siedziby wojskowego sądu rejonowego na Pomorzu Zachodnim, dokumentacja obu jednostek narastała w jednej kancelarii. Sprawy karne rejestrowane były we wspólnym repertorium. Dopiero w 1947 r. sprawy prowadzone w Wydziale Zamiejscowym w Koszalinie podlegały wpisaniu do odrębnego repertorium a dla pozostałej dokumentacji sporządzono odrębne opisy spraw jawnych i niejawnych. Całość materiałów gromadzono w archiwum szczecińskiego sądu, do momentu likwidacji koszalińskiego wydziału w marcu 1947 r. Znacznie bardziej skomplikowane są losy tego zespołu po likwidacji Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie. W myśl zapisów ustawy z dnia 5 kwietnia 1955 r. o przekazaniu sądom powszechnym dotychczasowej właściwości sądów wojskowych w sprawach karnych osób cywilnych, funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa publicznego, Milicji Obywatelskiej i Służby Więziennej, Szef Zarządu Sądownictwa Wojskowego wydał 26 kwietnia 1955 r. Zarządzenie Organizacyjne nr 02/55 o rozformowaniu wojskowych sądów rejonowych. Zgodnie z zapisami cytowanego zarządzenia, większość spraw karnych przejąć miały właściwe sądy wojewódzkie – dla akt szczecińskiego WSR – Sąd Wojewódzki w Szczecinie. Przekazaniu podlegały akta spraw o przestępstwa popełnione przez osoby cywilne, repertoria Sr i skorowidze do nich za lata 1946-55, wykazy kar warunkowo zawieszonych, wykazy listów gończych i księgi dowodów rzeczowych. Wyłączeniu z przekazania sądom powszechnym podlegały akta spraw żołnierzy KBW, WOP i WP, akta spraw osób skazanych z art. 7 dekretu z 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa tj. sprawy o szpiegostwo oraz akta spraw będących w dyspozycji Najwyższego Sądu Wojskowego i Zarządu Sądownictwa Wojskowego. Wyłączone z przekazania do Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie, nierozpatrzone do 1 maja 1955 r. akta spraw żołnierzy KBW i WOP należało przekazać do Wojskowego Sądu Garnizonowego w Szczecinie a akta spraw osób oskarżonych z art. 7 dekretu z 13 czerwca 1946 r. do Sądu Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Bydgoszczy. Sprawy zakończone i zgromadzone w archiwum podlegały przekazaniu wraz z wyciągami z repertoriów do WSG w Szczecinie. Dla przejrzystości niniejszego opracowania odrębnie omówione zostaną dalsze losy akt spraw przekazanych do jednostek sądownictwa powszechnego i akt przejętych przez jednostki wojskowe, aż do ich zgromadzenia w szczecińskim Oddziale IPN-KŚZpNP. Najliczniejsza grupa akt WSR została przekazana do Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie. Łącznie na bazie 23 wykazów sporządzonych w okresie od 1955 r. do 1958 r. oraz na bazie 1 wykazu z 1998 r. przekazano do zasobu archiwum akta 3346 spraw. Przez kolejne dziesięć lat, od momentu przejęcia materiałów przez SW, nie były podejmowane na tym zbiorze żadne prace porządkowo – inwentaryzacyjne. 16 maja 1966 r. minister sprawiedliwości wyraził zgodę na przejęcie przez MSW w depozyt ze składnic sądowych akt spraw osób skazanych za działalność antypaństwową, w tym akt po wojskowych sądach rejonowych, w których postępowanie przygotowawcze prowadzone było przez jednostki śledcze MBP i KdsBP. Do depozytu KWMO w Szczecinie w 1967 r. trafiły docelowo akta 199 spraw w 255 tomach. W trakcie dysponowania depozytem w Wydziale „C” szczecińskiej KWMO powstały sporządzane na podstawie analizy akt tzw. charakterystyki poświęcone działalności organizacji konspiracyjnych, oddziałów zbrojnych itp. Akta WSR w Szczecinie powróciły do zasobu szczecińskiego SW w styczniu 1990 r. Stosownie do zapisów decyzji MSW Nr OMC-2623/89 z 24 listopada 1989 r. protokołem z 5 stycznia 1990 r. zwrócono z archiwum WUSW w Szczecinie akta 253 spraw karnych przejętych w depozyt w 1966 r. Nie powróciły natomiast do szczecińskiego sądu akta z depozytu przekazanego KWMO w Koszalinie, które trafiły bezpośrednio do depozytu OKBZHwP-IPN w Koszalinie. Po zwrocie akt z depozytu w szczecińskim SW podjęto próbę zinwentaryzowania zbioru, którego wielkość określono na 1698 spraw. W listopadzie 1989 r. minister sprawiedliwości nakazał wstrzymanie niszczenia i wydawania dokumentów m.in. z akt wojskowych sądów rejonowych oraz zakwalifikował je do kategorii „A”. Konsekwencją tych decyzji było rozpoczęcie przez NDAP działań, mających na celu przejęcie materiałów do zasobów archiwów państwowych. Decyzja ministra sprawiedliwości i przewodniczącego GKBZpNP-IPN z 31 grudnia 1992 r. nakazywała przekazanie do właściwych terytorialnie archiwów państwowych akt procesowych w sprawach politycznych z lat 1944-1956. Przekazanie w kwietniu 1993 r. przez OKBZpNP-IPN w Koszalinie 35 jednostek WSR w Szczecinie do zasobu Archiwum Państwowego w Szczecinie, rozpoczęło proces scalania akt tego zespołu. Z Sądu Wojewódzkiego/Okręgowego w Szczecinie w latach 1994-2000 przekazano do zasobu AP w Szczecinie łącznie 314 jednostek archiwalnych po WSR w Szczecinie. Powołanie Instytutu Pamięci Narodowej-Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu ustawą z dnia 18 grudnia 1998 r. wpłynęło na proces przekazywania akt wojskowych sądów rejonowych do sieci archiwów państwowych. Zgodnie bowiem z dyspozycją art. 25 ust. 1 pkt 4 i 7 przywołanej ustawy materiały te należało przekazać do IPN-KŚZpNP. Szczegóły przekazania akt zarówno z archiwów państwowych jak i sądów okręgowych regulowało porozumienie o współpracy zawarte 16 kwietnia 2002 r. pomiędzy naczelnym dyrektorem archiwów państwowych doc. dr hab. Darią Nałęcz a prezesem IPN-KŚZpNP prof. dr hab. Leonem Kieresem. W 2002 roku 1739 jednostek archiwalnych po szczecińskim WSR z Sądu Okręgowego w Szczecinie trafiło do zasobu Oddziału IPN-KŚZpNP w Poznaniu, gdzie zostały zarejestrowane w jawnym rejestrze spisów zdawczo-odbiorczych pod numerami IPN Po 177 – IPN Po 187. W następnej kolejności przejęciu podlegały materiały zgromadzone w Archiwum Państwowym w Szczecinie. Protokołem z 4 listopada 2003 r. przejęto m.in. 378 jednostek archiwalnych po WSR w Szczecinie, zewidencjonowanych w AP w Szczecinie w zbiorze akt wymiaru sprawiedliwości okresu stalinowskiego i zarejestrowano pod numerem IPN Po 374 w poznańskim Oddziale IPN. Wraz z utworzeniem 1 stycznia 2005 r. na podstawie art. 17 ustawy o IPN-KŚZpNP Oddziału IPN w Szczecinie rozpoczęto przygotowania do przejęcia akt m.in. z poznańskiego Oddziału Instytutu, skąd w 2006 roku przejęto 2117 jednostek po WSR w Szczecinie. Proces gromadzenia materiałów po szczecińskim WSR, które w 1955 r. przekazane zostały do SW w Szczecinie, został zakończony przejęciem z AP w Szczecinie, w 2010 r., na zasadzie użyczenia oryginałów repertoriów Sr i skorowidzów do nich. Spis zawierający komplet 11 repertoriów i 10 skorowidzów do nich zarejestrowany został w księdze nabytków pod numerem IPN Sz 444. Jednak materiały przekazane po likwidacji WSR w Szczecinie do SW, stanowiły tylko część spuścizny szczecińskiego sądu. Pozostała część dokumentacji trafiła do jednostek resortu obrony narodowej. Do zasobu Wojskowego Sądu Garnizonowego w Szczecinie trafiły akta spraw żołnierzy KBW i WOP oraz osób skazanych z art. 7 mkk za lata 1946–55. Dwukrotnie podejmowano się w szczecińskim sądzie garnizonowym niszczenia dokumentacji WSR m.in.: jawnych i tajnych teczek postanowień NSW z lat 1946–55 dotyczących spraw karnych rozpoznanych przez WSR w Szczecinie, akt administracyjnych i różnej proweniencji pomocy kancelaryjno-ewidencyjnych. Akta spraw karnych nie były w sądzie brakowane. W rok po przyjęciu akt postępowań karnych zostały one, w ilości 453, przekazane do Centralnego Archiwum Służby Sprawiedliwości MON. Po likwidacji Archiwum Służby Sprawiedliwości MON przy Izbie Wojskowej Sądu Najwyższego zgromadzone w nim akta dyslokowane zostały do archiwów właściwych okręgów wojskowych. Do Archiwum Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Toruniu, trafiły akta 99 spraw byłego WSR w Szczecinie z lat 1949-55. Akta pozostały w Archiwum Pomorskiego Okręgu Wojskowego, przemianowanego w 2000 r. na Filię nr 1 Archiwum Wojsk Lądowych w Toruniu do momentu przejęcia ich przez Instytutu Pamięci Narodowej. W 2002 r. zapadła decyzja o użyczeniu w całości zespołów akt sądów i prokuratur wojskowych z poszczególnych archiwów wojskowych. W taki sposób materiały po WSR w Szczecinie z Filii nr 1 AWL w Toruniu trafiły do Delegatury IPN w Bydgoszczy, skąd w 2008 roku zostały przekazane do Oddziału IPN w Szczecinie. Ostatnim etapem scalania, zgromadzonych w archiwach wojskowych materiałów WSR w Szczecinie, było użyczenie do szczecińskiego Oddziału IPN w lipcu 2008 roku przez toruńską Filię nr 1 AWL 4648 jednostek archiwalnych, które zarejestrowano pod numerem IPN Sz 397. Na owym spisie akt użyczonych znajduje się 71 jednostek akt administracyjnych szczecińskiego sądu.

Zespół WSR w Szczecinie jest zespołem prostym i zamkniętym. Mimo, iż znajdują się w nim sprawy przekazane w 1946 r. według właściwości z Sądu Okręgowego w Szczecinie, zostały jednak zarejestrowane w repertorium Sr i rozpatrzone przez WSR w Szczecinie. Posteriora odnoszą się do uzupełnień dokumentacji procesowej, powstałych w wyniku spraw związanych z odwołaniami od wyroków, postępowaniami amnestyjnymi oraz pochodzą ze spraw prowadzonych w związku z realizacją zapisów ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Ramy geograficzne tego zespołu określają województwo szczecińskie w granicach wyznaczonych w 1946 i 1950 r. Szczątkowo zachowała się dokumentacja administracyjna szczecińskiego sądu. Z zestawień zachowanych w opisach teczek jawnych i niejawnych WSR w Szczecinie za lata 1946–1955 można wywnioskować, że zachowało się około 30 % teczek, które były w nich rejestrowane i stanowią generalia tego zespołu. Stanowią one 71 jednostek archiwalnych. Zachowały się w zasobie Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie, zasługujące na szczególną uwagę, rozkazy dzienne Szefa WSR w Szczecinie z lat 1947 oraz 1951-1955 oraz sprawozdania miesięczne i roczne z działalności sądu. Spośród pomocy ewidencyjnych zachował się komplet repertoriów i skorowidzów Sr Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie z lat 1946 – 1955 oraz repertorium Sr Wydziału Zamiejscowego w Koszalinie z 1947 r. Nie zachowały się prowadzone w szczecińskim sądzie repertoria i skorowidze Cs, dzienniki korespondencyjne dokumentacji jawnej i niejawnej, wykazy listów gończych, księgi dowodów rzeczowych, protokoły posiedzeń niejawnych, odpisy prawomocnych wyroków. Najliczniejszą grupę zachowanych akt stanowią akta spraw karnych stanowiące specjalia tego zespołu. W zasobie znajdują się akta 2100 spraw prowadzonych w 2233 tomach. Szacunkowe zestawienie ilości zarejestrowanych spraw w repertoriach Sr z ilością zachowanych akt spraw uprawnia do stwierdzenia, że zachowało się około 50 % dokumentacji spraw karnych prowadzonych przez WSR w Szczecinie. Akta spraw karnych prowadzonych przez Wydział Zamiejscowy w Koszalinie i wpisanych do odrębnego repertorium zachowały się w ilości 4 jednostek. Reasumując, stan zachowania całego zespołu jest bardzo dobry. Zasady postępowania z dokumentacją wytworzoną i gromadzoną w wyniku działalności wojskowych sądów rejonowych określone zostały w regulacjach o charakterze ogólnym, tworzonych dla wszystkich jednostek resortu obrony narodowej oraz w regulacjach szczegółowych odnoszących się do ich zasadniczej działalności tj. prowadzenia postępowań karnych. Pierwszym normatywem regulującym postępowanie z dokumentacją niejawną oraz jej obieg w wojskowych jednostkach organizacyjnych w okresie powojennym była Instrukcja o prowadzeniu tajnej korespondencji w jednostkach oraz instytucjach Wojska Polskiego wprowadzona w życie rozkazem Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego nr 0142 z dnia 9 lipca 1945 r. Metodyka pracy z dokumentacją niejawną w całym okresie funkcjonowania WSR w Szczecinie nie uległa większym zmianom, pomimo wprowadzenia w 1951 r. Instrukcji o prowadzeniu biurowości tajnej w wojsku oraz w 1952 r. Instrukcji nr 4/Polit. o prowadzeniu tajnej dokumentacji w organizacjach partyjnych. Szczególny stosunek do ochrony tajemnicy państwowej powodował, że kontrola obiegu pism niejawnych, ich poprawna rejestracja i ewidencjonowanie determinowały sposób funkcjonowania kancelarii tajnej, w której nadawanie teczkom tytułów, grupowanie spraw wokół zagadnień tematyczno - rzeczowych oraz ich klasyfikacja i kwalifikacja archiwalna, schodziły na dalszy plan. Uwidaczniał się również w przenoszeniu rozwiązań przyjętych w kancelarii tajnej na grunt zasad postępowania z dokumentacją jawną. Kolejnym normatywem o charakterze ogólnym, który regulował postępowanie, tym razem z dokumentacją jawną w jednostkach podległych Ministerstwu Obrony Narodowej była Instrukcja o biurowości jawnej we władzach naczelnych i okręgowych z 1948 r. Podstawą do selekcji dokumentów wytworzonych i przychodzących do kancelarii, był bazujący na systemie klasyfikacji dziesiętnej, wykaz akt powstających w toku działalności Ministerstwa Obrony Narodowej. Próby wprowadzenia systemu bezdziennikowego do kancelarii wojskowych jednostek organizacyjnych, w tym wojskowych sądów rejonowych, wyrażające się m.in. we wprowadzeniu wykazu akt, nie wpłynęły na poprawę w dziedzinie narastającego zasobu archiwalnego. Dominował nadal system dziennikowo–rzeczowy, w którym dzienniki stanowiły podstawę rejestracji i obiegu pism. Akta spraw nie były prowadzone w oparciu o wartość archiwalną dokumentów a tworzone w dowolny sposób wykazy akt miały znaczenie drugorzędne. Na zmianę stanu rzeczy nie miały również wpływu normatywy archiwalne stosowane w jednostkach sił zbrojnych w okresie funkcjonowania wojskowych sądów rejonowych. System bezdziennikowy funkcjonował zatem tylko teoretycznie – w normatywach, w praktyce stosowano system dziennikowo-rzeczowy. Instrukcja o prowadzeniu biurowości jawnej w wojsku z 1949 r. nie obejmowała działalności sądów i prokuratur wojskowych w zakresie prowadzonych przez nie spraw karnych. Od 1 stycznia 1947 r. podlegały one zapisom, wspomnianego już, Tymczasowego regulaminu urzędowania sądów i prokuratur wojskowych. Część I. Biurowość w sprawach karnych. Regulamin ten jest pierwszym szczegółowym normatywem, który w sposób kompletny reguluje całość kwestii związanych z biurowością w wojskowych sądach rejonowych w zakresie zasadniczej ich działalności. W szczecińskim sądzie prowadzono, zgodnie z zapisami § 30 Tymczasowego regulaminu repertoria ogólne Sr oraz repertoria pomocy prawnej Cs. Regulamin obowiązujący od 1947 r. zakładał również prowadzenie repertoriów w wydziałach zamiejscowych sądów. Wśród zachowanych po WSR w Szczecinie urządzeń ewidencyjnych znajduje się repertorium jego wydziału zamiejscowego zatytułowane Repertorium Wydziału Zamiejscowego w Koszalinie za lata 1946-1947. W praktyce jednak rejestrowane były w nim jedynie sprawy wszczęte od początku 1947 r. do momentu likwidacji wydziału w marcu 1947 r. Sprawy prowadzone przez sędziów w Koszalinie w 1946 r. wpisywane były do ogólnego repertorium Sr szczecińskiego sądu. Repertoria zakładane były na każdy rok. Na ich obwolutach znajdują się nazwy jednostek prowadzących: WSR w Szczecinie bądź Wydział Zamiejscowy w Koszalinie, nazwa repertorium oraz rok, za który repertorium było prowadzone. Liczba repertorium, pod którą dokonano pierwszego wpisu w sprawie oraz rok, w którym sprawa została wpisana do repertorium stanowiły znak łączący wszystkie pisma w sprawie (np. Sr 149/49 oznaczało sprawę pisaną pod liczbą 149 w repertorium za 1949 rok). Wszelkie skreślenia i poprawki w repertorium dokonywane były czerwonym kolorem. Tym samym kolorem dokonywano również wpisów w rubryce „oskarżony”, gdy oskarżony w sprawie był oficerem, adnotacji w „uwagach”, gdy sprawa prowadzona była w trybie doraźnym oraz oznaczano symbolem „L” pod liczbą repertorium sprawy ostatecznie załatwione. Dla każdej sprawy wpisanej do repertorium Sr zakładano akta sprawy karnej. Na okładce w lewym górnym rogu umieszczano pieczęć nagłówkową sądu, w prawym znak akt. Na obwolutach wypisywano nazwiska osób podejrzanych i oskarżonych, oznaczenie zarzucanych im przestępstw, okazjonalnie również imiona i nazwiska pokrzywdzonych. Podobnie jak w repertoriach, czerwonym kolorem należało nanosić napisy: „areszt”, „postępowanie doraźne”, „kara śmierci”, które znajdują się na obwolutach akt szczecińskiego sądu oraz „list gończy k[arta]”, „dowód rzeczowy k[arta]”, „przechowywać pod zamknięciem”, „do zwrotu k[arta]”, „akta wydzielone k[ata]”, których na wspomnianych oprawach nie ma. Dokumentacja WSR w Szczecinie to wyłącznie dokumentacja aktowa: poszyty oraz nieliczne księgi. Stan poszytów jest bardzo zróżnicowany. W dobrym stanie są materiały przekazane w depozyt z AP w Szczecinie, które podlegały tam zabiegom konserwatorskim. Największy stopień zniszczenia charakteryzuje dokumentację przekazaną przez Sąd Okręgowy w Szczecinie. W związku z ograniczeniami wynikającymi z realizacji umów użyczenia akt z archiwów państwowych i wojskowych, w OBUiAD w Szczecinie opracowaniu i konserwacji podlegają jednostki przekazane przez sąd. Seria akt administracyjnych obejmuje różnorodną dokumentację. Wśród zachowanej dokumentacji kancelarii jawnej dominują rozkazy dzienne WSR w Szczecinie. Regulowano w nich wszystkie istotne kwestie dotyczące działania sądu. Natomiast pośród dokumentacji prowadzonej przez kancelarię tajną szczególnie istotne dla poznania funkcjonowania i organizacji tej instytucji są sprawozdania z działalności sądu. Zawierają one część opisową, w której przedstawiano sytuację wewnętrzną panującą w sądzie, analizowano również przestępczość zarówno wśród żołnierzy, funkcjonariuszy MO, UBP jak i ogólnie w społeczeństwie. Najwięcej uwagi poświęcano analizie orzecznictwa z podkreśleniem spraw prowadzonych w trybie doraźnym czy zakończonych skazaniem na karę śmierci. Do sprawozdania opisowego dołączano wykaz statystyczny obrazujący prowadzenie spraw karnych i orzecznictwo sądu w danym okresie. Zachowały się również teczki spraw personalnych. Prowadzone były one osobno dla oficerów, podoficerów i żołnierzy służby zasadniczej oraz dla pracowników cywilnych. Dla spraw personalnych prowadzono również różnorodne księgi, tj. księgę ewidencji szeregowych, księgę etatową sądu, itp. Osobną podserię wśród akt administracyjnych obejmują akta osobowe pracowników cywilnych administracji wojskowej. Były to akta personalne prowadzone osobno dla każdego z pracowników zatrudnionych kontraktowo w WSR w Szczecinie. W serii pomocy ewidencyjnych znalazły się repertoria spraw karnych i sporządzane do nich skorowidze alfabetyczne nazwisk. Repertoria stanowią dokumentację o bardzo dużej wartości badawczej, zwłaszcza że zachowały się wszystkie roczniki prowadzone w szczecińskim WSR. Rejestrowane tam były wszystkie sprawy karne wpływające do sądu. Zapisy w repertorium stanowią zwięzłe streszczenie danej sprawy. Dzięki temu, mimo iż nie zachowały się wszystkie akta spraw karnych, na podstawie repertoriów można prowadzić badania nad całością orzecznictwa WSR w Szczecinie. Do repertoriów sporządzano skorowidze nazwisk, które pomagały w sprawnym posługiwaniu się repertorium. Seria akt spraw karnych stanowi największą część inwentarza. Pośród prowadzonych przez WSR w Szczecinie spraw karnych wyraźnie dominowały niektóre typy przestępstw. Były to nie tylko przestępstwa, które uznawano za polityczne ale także kryminalne. Częstym przestępstwem pospolitych w tym okresie były napady rabunkowe, za które wymierzano karę z art. 259 kodeksu karnego oraz zabójstwa, karane z art. 225 kodeksu karnego. Jedne z najbardziej charakterystycznych dla WSR akt spraw karnych o zabarwieniu politycznym, to akta w sprawie tzw. szeptanej propagandy. Do tej kategorii przestępstw zaliczano wszelkie formy żartów bądź wyrażania niezadowolenia z ówczesnej sytuacji społeczno-politycznej, polityki władz, sojuszu ze Związkiem Radzieckim, itp. Jakakolwiek kontestacja ówczesnej rzeczywistości była kwalifikowana jako zbrodnia stanu i karana z art. 87 w związku z art. 86 § 2 kodeksu karnego Wojska Polskiego. Członków takich organizacji jak AK, WiN czy NSZ uznawano za bandytów i osądzano na podstawie art. 85 kodeksu karnego Wojska Polskiego o udziale w nielegalnej organizacji. Ponieważ jednak na Pomorzu Zachodnim działało stosunkowo niewiele grup o charakterze niepodległościowym, to zastosowanie tego artykułu najczęściej odnosiło się do karania członków UPA, którzy niejednokrotnie ukrywali się na tych terenach. Występują także sprawy osób oskarżonych o służbę w wojsku niemieckim podczas wojny czy kolaborację z okupantem. Te kategorie przestępstw rozpatrywane były przede wszystkim w oparciu o artykuły zawarte w Dekrecie z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną oraz dla zdrajców Narodu Polskiego. Natomiast osoby posądzone o działalność szpiegowską były karane na mocy art. 7 Dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa. Z tego właśnie artykułu zapadało najwięcej wyroków śmierci. Jednak najczęściej powtarzają się akta w sprawie nielegalnego posiadania broni palnej. Było to przestępstwo ścigane z art. 4 § 1 Dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa. Niejednokrotnie za jego popełnienie karano śmiercią. W stosunku do funkcjonariuszy MO, UBP bądź wojskowych, najczęściej prowadzono sprawy o nadużycia władzy, przyjmowania korzyści majątkowych czy niedopełnienia obowiązków służbowych karanych z art. 140, 149, 150 i z innych artykułów kodeksu karnego Wojska Polskiego.

Akta należące do zespołu WSR w Szczecinie trafiły do szczecińskiego Oddziału IPN-KŚZpNP z różnych instytucji. Część tych materiałów została przekazana do Instytutu tylko na zasadzie depozytu i po upływie okresu użyczenia zostanie zwrócona swoim dysponentom. W związku z tym nie ma obecnie możliwości uporządkowania i opracowania zespołu archiwalnego zgodnie z zasadami metodyki archiwalnej. Niemniej wśród zachowanych materiałów archiwalnych można wyróżnić trzy podstawowe serie: I Seria: Akta administracyjne: 1. Kancelaria jawna 2. Kancelaria tajna 3. Akta osobowe II Seria: Pomoce ewidencyjne: 1. Repertoria 2. Skorowidze III Seria: Akta spraw karnych: 1. Akta spraw prowadzonych w WSR w Szczecinie 2. Akta spraw prowadzonych w Wydziale Zamiejscowym WSR w Koszalinie

Źródła archiwalne: Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie: AIPN Kr 85/211; Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie: AIPN Rz 122/12; Archiwum Sądu Okręgowego w Szczecinie: Dodatkowy wykaz akt spraw karnych Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie przekazanych do depozytu MSW – KWMO w Szczecinie, bez sygnatury; Protokół z 5 stycznia 1990 r. komisyjnego przekazania Sądowi Wojewódzkiemu w Szczecinie akt sądowych spraw karnych przejętych w 1966 r. w depozyt przez archiwum b. KWMO, bez sygnatury; Spisy spraw SR zdanych przez Wydział IV Karny Sądu Wojewódzkiego do archiwum za lata 1946-54, bez sygnatury; Spisy spraw SR znajdujących się w Archiwum Zakładowym Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie za lata 1946-55, bez sygnatury; Wykaz akt przekazanych do Sadu Wojewódzkiego przez Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Koszalinie z dnia 13.12.1989 r., bez sygnatury; Wykaz akt spraw karnych Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie przekazanych do depozytu MSW – KWMO w Koszalinie, bez sygnatury; Archiwum Wojskowego Sądu Garnizonowego w Szczecinie: AWSG w Szczecinie 21/1; Skorowidz do repertorium 1946-55, bez sygnatury; Teczka nr 17: Spisy akt przekazanych do archiwum 28.08.1955 - 09.06.1964, bez sygnatury; Teczka nr 18: Protokoły zniszczenia, spisy akt przekazanych do archiwum, 28.08.1955 – 09.06.1964, bez sygnatury. Akty normatywne: Dekret PKWN z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (DzU, 1944, nr 4, poz.16); Dekret PKWN z dnia 23 września 1944 r. - Kodeks Karny Wojska Polskiego (DzU, 1944, nr 6, poz. 27); Dekret PKWN z 23 września 1944 r. - Prawo o ustroju sądów wojskowych i prokuratury wojskowej (DzU,1944, nr 6, poz.29); Dekret PKWN z dnia 20 października 1944 r. o ochronie państwa (DzU, 1944, nr 10, poz. 50); Dekret z 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa (DzU, 1946, nr 30, poz. 192); Dekret z dnia 23 czerwca 1945 r. - Kodeks wojskowy postępowania karnego (DzU, 1945, nr 36, poz. 216, z późniejszymi zmianami); Dekret z 16 listopada 1945 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa (DzU, 1945, nr 53, poz. 300); Dekret z 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa (DzU, 1946, nr 30, poz. 192); Dekret z 13 maja 1953 r. o zmianie niektórych przepisów kodeksu wojskowego postępowania karnego (DzU, 1953, nr 27, poz. 105); Ustawa z 5 kwietnia 1955 r. o przekazaniu sądom powszechnym dotychczasowej właściwości sądów wojskowych w sprawach karnych osób cywilnych, funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa publicznego, Milicji Obywatelskiej i Służby Więziennej (DzU, 1955, nr 15, poz. 83); Ustawa z 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnych i archiwach (DzU, 2006, nr 97, poz. 673 z późniejszymi zmianami); Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (DzU, 1991, 34, poz. 149, z późniejszymi zmianami); Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (DzU, 1998, nr 155, poz. 162, z późniejszymi zmianami); Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 2003 r. w sprawie utworzenia Sądu Apelacyjnego w Szczecinie oraz zmiany rozporządzenia w sprawie sądów apelacyjnych, sądów okręgowych i sądów rejonowych oraz ustalenia ich siedzib i obszarów właściwości (DzU, 2003, nr 220, poz. 2187). Literatura: Antkiewicz Mirosław, Kształtowanie zasobu archiwalnego w jednostkach wojskowych i instytucji resortu obrony narodowej, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej”, 2006, nr 28; Grobelny Stanisław, Wpływ wojskowych przepisów kancelaryjnych i archiwalnych na kształtowanie zasobu archiwalnego w latach 1945 – 1955, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej”, 1983, nr 12; Leśkiewicz Rafał, Wojskowy Sąd Rejonowy w Poznaniu (1946-1955), Warszawa-Poznań 2009; Lisiecka Katarzyna, Akta Wojskowego Sądu Rejonowego w Koszalinie - problem rozproszenia zespołu oraz brak usankcjonowanych prawem możliwości jego scalenia, www.ipn.gov.pl/wai/pl/697/465; Polski słownik archiwalny, red. Wanda Maciejewska, Warszawa 1974; Ptaszyński Radosław, Sędziowie Wojskowego Sądu Rejonowego w Szczecinie i ich wyroki, Szczecin 2008; Ptaszyński Radosław, Wojskowy Sąd Rejonowy i Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Szczecinie w latach 1946-1955, Szczecin 2010; Zaborski Marcin, Ustrój sądów wojskowych w Polsce w latach 1944-1955, Lublin 2005.