Zespół / zbiór

Wojskowa Prokuratura 4 Kaszubskiej Brygady Ochrony Pogranicza w Gdańsku [1946] 1948-1949

województwo gdańskie (1948-1949)

W maju 1946 r. przy oddziałach Wojsk Ochrony Pogranicza w Lublinie, Krośnie Odrzańskim, Szczecinie, Słupsku, Olsztynie, Chełmie, Sanoku, Nowym Sączu, Rybniku, Kłodzku i Gdańsku powołano prokuratury wojsk ochrony pogranicza. W grudniu tego roku w Warszawie powołano Prokuraturę Wojsk Ochrony Pogranicza. W związku z reorganizacją, jaką w marcu 1948 r. zostały poddane Wojska Ochrony Pogranicza warszawską prokuraturę WOP przekształcono w Prokuraturę Głównego Inspektoratu Ochrony Pogranicza a prokuratury oddziałów WOP w prokuratury brygad WOP. Po podporządkowaniu WOP Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego rozkazem ministra obrony narodowej z 10 stycznia 1949 r. rozwiązano wszystkie prokuratury pionu WOP, a sprawy żołnierzy z tych jednostek rozpatrywały odtąd wojskowe prokuratury rejonowe. W miejsce kilku z rozwiązanych prokuratur brygad WOP utworzono ekspozytury wojskowych prokuratur rejonowych (w Krakowie z siedzibą w Nowym Sączu, Szczecinie z siedzibą w Koszalinie, Poznaniu z siedzibą w Krośnie Odrzańskim, Wrocławiu z siedzibą w Lubaniu i Kłodzku, Rzeszowie z siedzibą w Krośnie i Przemyślu, w Lublinie z siedzibą w Chełmie i Olsztynie z siedzibą w Kętrzynie). Od maja 1946 r. w Gdańsku działała Wojskowa Prokuratura 12 Gdańskiego Oddziału Wojsk Ochrony Pogranicza. Po reorganizacji WOP w 1948 r. jej nazwa zmieniła się na: Wojskowa Prokuratura 4 Kaszubskiej Brygady Ochrony Pogranicza w Gdańsku. Zasięgiem działania objęła obszar, na którym kwaterowały jednostki wojskowe wchodzące w jej skład.

Po rozformowaniu Wojskowej Prokuratury 4 Kaszubskiej Brygady Ochrony Pogranicza w Gdańsku akta spraw niezakończonych i dokumentację potrzebną do bieżącej działalności przekazano instytucji przejmującej jej obowiązki, czyli WPR w Gdańsku. Reszta została przekazana do Archiwum Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Bydgoszczy (obecnie Archiwum Wojskowe w Toruniu). W 2008 r. część z niej została przekazana do archiwum IPN w Gdańsku.

W wyniku działalności prokuratur WOP powstała dokumentacja stanowiąca interesujący materiał badawczy, którego najciekawszą część stanowią okresowe sprawozdania z ich działalności. Umożliwiają one nie tylko poznanie struktury organizacyjnej i zasad funkcjonowania prokuratur WOP, ale także pozwalają stwierdzić, jakiego rodzaju charakter miały kontakty omawianych urzędów z innymi instytucjami zewnętrznymi oraz jakimi zasadami kierowali się prokuratorzy nadzorujący ich działalność.

Ze względu na rodzaj dokumentacji prowadzonej w prokuraturze w zespole wyodrębniono następujące serie: akta administracyjne, akta spraw prokuratorskich i pomoce ewidencyjne. Jeżeli chodzi o metodę porządkowania zdecydowano, że najodpowiedniejszą dla niego metodą będzie odtworzenie układu pierwotnego w wariancie ścisłym, polegającym na rekonstrukcji układu zarejestrowanego za pomocą sygnatur. Dla odtworzenia układu akt w poszczególnych seriach posłużono się repertoriami (akta spraw prokuratorskich), opisami teczek (akta administracyjne) oraz wykazem pomocy kancelaryjnych z Tymczasowego regulaminu urzędowania sądów i prokuratur wojskowych (pomoce ewidencyjne). Po rozpoznaniu przynależności zespołowej materiałów, których twórcą była Wojskowa Prokuratura 4 Kaszubskiej Brygady Ochrony Pogranicza w Gdańsku przystąpiono do segregacji akt na serie zgodnie z podziałem opracowanym podczas studiów wstępnych. Następnie przeprowadzono systematyzację jednostek w seriach. W ramach serii: Akta administracyjne w pierwszej kolejności ułożono akta jawne, a następnie niejawne (tajne, ściśle tajne). Pomoce ewidencyjne ułożono według układu opartego na wykazie zamieszczonym w Tymczasowym regulaminie urzędowania sądów i prokuratur wojskowych. Systematyzację ostatniej serii, którą stanowią akta spraw prokuratorskich, przeprowadzono w oparciu o posiadane przez tą dokumentację sygnatury, które stanowią odbicie układu zarejestrowanego w repertoriach Prokuratury. Po wykonaniu omówionych czynności ułożono serie akt w ramach zespołu. Na początku umieszczono akta administracyjne, następnie pomoce ewidencyjne w postaci m.in. repertoriów i skorowidzów, a na końcu akta spraw prokuratorskich. Zgodnie z zasadami metodyki archiwalnej po ułożeniu serii należałoby przeprowadzić sygnowanie jednostek archiwalnych w obrębie zespołu (jednostkom powinno się nadać sygnaturę ciągłą cyframi arabskimi w kolejności zgodnej z układem przyjętym w czasie porządkowania), jednak zgodnie z przyjętą w IPN metodą ewidencjonowania, akta gdańskiej prokuratury WOP w momencie włączenia ich do zasobu otrzymały sygnatury składające się z oznaczenia: literowego przewidzianego dla oddziału IPN w Gdańsku (IPN Gd) i liczbowego stanowiącego numer kolejnego wpływu, łamanego na liczbę porządkową. Jeżeli chodzi o kwestie opracowywania technicznego poszczególnych jednostek archiwalnych to akta omawianej instytucji nie są opracowywane systematycznie, ale opracowuje się je w momencie przygotowywania ich do wypożyczenia.

Burczyk D., Metody opracowania i rekonstrukcji zespołu archiwalnego: Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku (1946-1955), „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, nr 3; Burczyk D., Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku 1946-1955. Inwentarz idealny, Gdańsk 2012; Dominiczak H., Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945-1948, Warszawa 1971; Leśkiewicz R., Wojskowy Sąd Rejonowy w Poznaniu (1946-1955), Organizacja, funkcjonowanie, procesy archiwotwórcze, Warszawa-Poznań 2009; Lityński A., O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Białystok 1999; Ławski J., Ochrona granic Polski Ludowej 1945-1948, Warszawa 1974; Muszyński J., Zasady ustrojowe sądownictwa wojskowego i prokuratury wojskowej w Polsce Ludowej, Warszawa 1964; Polan-Haraschin J., Organizacja sądownictwa i prokuratury w Wojsku Polskim, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Rozprawy i studia” 1961, t. 40; Ptaszyński R., Wojskowy Sąd Rejonowy i Wojskowa Prokuratura Rejonowa w Szczecinie w latach 1946-1955, Szczecin 2010; Rodziewicz T., Metoda opracowania zespołu akt Wojskowej Prokuratury Rejonowej w Lublinie 1946-1955, „Studia Archiwalne” 2004, nr 1; Romantowska E., Karzące ramię sprawiedliwości ludowej. Prokuratury wojskowe w Polsce w latach 1944-1955, Warszawa 2012; Skoczek Z., Organizacja pracy w sądach i prokuraturach wojskowych, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1948, nr 1-2; Zaborski M., Ustrój sądów wojskowych w Polsce w latach 1944-1955, Lublin 2005.