Zespół / zbiór

Sąd 1 Korpusu Pancernego w Gdańsku [1949] 1955-1956

W 1949 r. w Wojsku Polskim powołano jednostki taktyczne na szczeblu korpusu, tj. wyższego od dywizji, pośredniego pomiędzy dywizją a armią. Przy tych jednostkach zorganizowano także sądy wojskowe, w tym Wojskowy Sąd 1 Korpusu Pancernego w Gdańsku. W 1950 r., w związku ze zmianą nazwy korpusu, zmieniono także nazwę sądu na: Wojskowy Sąd 1 Korpusu Zmechanizowanego w Gdańsku. W 1955 r., w związku z przeformowaniem 1 Korpusu Zmechanizowanego na 1 Korpus Pancerny, uległa również zmianie nazwa działającego przy tej jednostce sądu, który od tego momentu, aż do jego rozformowania w 1956 r. nosił nazwę: Wojskowy Sąd 1 Korpusu Pancernego w Gdańsku.

W wyniku działalności omawianego sądu powstała dokumentacja stanowiąca cenny materiał badawczy, którego najciekawszą część stanowią akta spraw karnych, rozkazy dzienne szefa sądu i okresowe sprawozdania z działalności kierowanej przez niego instytucji. Akta sądowe stanowią cenny materiał do badań nad działalnością sądownictwa i prokuratury wojskowej w Polsce Ludowej. Z kolei sprawozdania statystyczne i opisowe z działalności sądu oraz rozkazy jego szefa i naczelnych organów sądownictwa wojskowego (Departamentu Służby Sprawiedliwości MON, Zarządu Sądownictwa Wojskowego) są niezbędne dla poznania jego struktury organizacyjnej oraz zasad funkcjonowania. Poza tym umożliwiają ustalenie, jakiego rodzaju charakter miały kontakty, które rzeczony sąd utrzymywał z innymi instytucjami, np. z dowództwem miejscowych jednostek wojskowych. Można w nich także odnaleźć opisy sytuacji społeczno-politycznej na podległym terenie.

Ze względu na rodzaj dokumentacji zgromadzonej w omawianym zespole wyodrębniono następujące serie: akta administracyjne, akta spraw sądowych oraz pomoce ewidencyjne. Jeżeli chodzi o metodę porządkowania zdecydowano, że najodpowiedniejsze dla tej dokumentacji będzie odtworzenie układu pierwotnego w wariancie ścisłym, polegającym na rekonstrukcji układu zarejestrowanego za pomocą sygnatur. Dla odtworzenia układu akt w poszczególnych seriach posłużono się repertoriami (akta spraw sądowych), opisami teczek (akta administracyjne) oraz wykazem pomocy kancelaryjnych z Tymczasowego regulaminu urzędowania sądów i prokuratur wojskowych (pomoce ewidencyjne). Po wyodrębnieniu z zasobu archiwalnego gdańskiego oddziału IPN dokumentacji, których twórcą był rzeczony sąd, przystąpiono do jej segregacji na serie, zgodnie z podziałem opracowanym podczas studiów wstępnych. Następnie przeprowadzono systematyzację jednostek w seriach, zgodnie z pierwotnym układem kancelaryjnym. W ramach serii: „Akta administracyjne” w pierwszej kolejności ułożono akta jawne, a następnie niejawne (tajne, ściśle tajne). Pomoce ewidencyjne ułożono według układu opartego na wykazie zamieszczonym w Tymczasowym regulaminie urzędowania sądów i prokuratur wojskowych. Systematyzację ostatniej serii akt, którą stanowią akta spraw sądowych, przeprowadzono w oparciu o ich sygnatury, stanowiące odbicie układu kancelaryjnego zarejestrowanego w repertoriach sądu. Po wykonaniu omówionych czynności ułożono serie akt w ramach zespołu. Na początku umieszczono akta administracyjne, następnie pomoce ewidencyjne w postaci m.in. repertoriów i skorowidzów, a na końcu akta spraw sądowych. Zgodnie z zasadami metodyki archiwalnej, po ułożeniu serii należałoby przeprowadzić sygnowanie jednostek archiwalnych w obrębie zespołu (jednostkom powinno się nadać sygnaturę ciągłą cyframi arabskimi w kolejności zgodnej z układem przyjętym w czasie porządkowania), jednak zgodnie z przyjętą w IPN metodą ewidencjonowania, akta sądu w momencie włączenia ich do zasobu otrzymały sygnatury składające się z oznaczenia: literowego przewidzianego dla oddziału IPN w Gdańsku (IPN Gd) i liczbowego stanowiącego numer kolejnego wpływu, łamanego na liczbę porządkową. Jeżeli chodzi o kwestie opracowywania technicznego poszczególnych jednostek archiwalnych to akta gdańskiego sądu nie są opracowywane systematycznie, ale opracowuje się je w momencie przygotowania ich do wypożyczenia.

Burczyk D., Metody opracowania i rekonstrukcji zespołu archiwalnego: Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku (1946-1955), „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, nr 3; Burczyk D., Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku 1946-1955. Inwentarz idealny, Gdańsk 2012; Lityński A., O prawie i sądach początków Polski Ludowej, Białystok 1999; Muszyński J., Zasady ustrojowe sądownictwa wojskowego i prokuratury wojskowej w Polsce Ludowej, Warszawa 1964; Polan-Haraschin J., Organizacja sądownictwa i prokuratury w Wojsku Polskim, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Rozprawy i studia” 1961, t. 40; Skoczek Z., Organizacja pracy w sądach i prokuraturach wojskowych, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1948, nr 1-2; Zaborski M., Ustrój sądów wojskowych w Polsce w latach 1944-1955, Lublin 2005.