Zespół / zbiór

Zbiór akt Wojskowych Prokuratur Obozów Ćwiczebnych wytworzonych w latach 1950–1956

Podwaliny funkcjonowania wojskowych jednostek prokuratury w okresie powojennym zostały określone w Dekrecie PKWN z dnia 23 września 1944 r. Prawo o ustroju Sądów Wojskowych i Prokuratury Wojskowej i znowelizowane ustawą z 20 lipca 1950 r. o Prokuraturze Rzeczypospolitej Polskiej. Określały one strukturę wojskowych prokuratur tworzonych przy garnizonach, okręgach, armiach, admiralicjach, korpusach, dywizjach. Przywołany dekret z 1944 r. dawał Naczelnemu Dowódcy kompetencje tworzenia prokuratur wojskowych również przy innych formacjach i jednostkach. Z materiałów znajdujących się w naszym zasobie wynika, że w ramach prowadzonych w okresie letnim wojskowych zgrupowań szkoleniowych, na czas trwania obozu formowane były struktury czasowych, wojskowych prokuratur obozowych. Warunki panujące w czasie koncentracji wojsk na ćwiczeniach z założenia miały być jak najbardziej zbliżone do warunków frontowych. Z tego też względu, na poligon ściągane były całe struktury formacji wojskowych, w tym prokuratorzy np. poszczególnych dywizji biorących udział w ćwiczeniach. Nadzór nad działalnością poszczególnych prokuratorów formacji biorących udział w ćwiczeniach sprawowała właśnie powołana na okres trwania obozu Prokuratura Ośrodka Ćwiczebnego. Na Prokuratora konkretnego ośrodka ćwiczebnego powoływano z reguły prokuratora z jednostki mającej nadzór nad zgrupowanymi na obozie formacjami np. prokuratora korpusu, garnizonu bądź okręgu (IPN Sz 397/4586, 4580, 4592, 4598). Wytyczne dotyczące pracy poszczególnych prokuratorów na obozach oraz zakres ich działania były każdorazowo przypominane prokuratorom w ramach instrukcji i wytycznych Prokuratora WPO nr II w Bydgoszczy i Naczelnego Prokuratora Wojskowego (IPN Sz 397/3204,4146,4142). Wytyczne NPW z 23 czerwca 1949 r. nakazywały właściwym prokuratorom okręgowym zorganizować jednolite kierownictwo pracą prokuratur dywizji, szczególną uwagę poświęcić nadzorowi prokuratorskimi oraz działalności profilaktycznej i szkoleniowej prokuratorów wśród żołnierzy, sprawom dyscypliny w warunkach koszarowych i zachowania tajemnicy wojskowej. Instrukcja o konieczności natychmiastowej represji prokuratury w wypadku zaistnienia przestępstwa na obozie, zawarta w zarządzeniu Prokuratora OW nr II w Bydgoszczy maja 1950 r. uwypuklała specyficzną rolę prokuratury pełnioną w warunkach najbardziej zbliżonych do frontowych. Działalność prokuratur obozowych kończyła się wraz z zakończeniem zgrupowania. Zatem funkcjonowanie poszczególnych jednostek prokuratur obozowych ograniczało się do 2-3 miesięcy. Cyklicznie, w miarę powtarzania koncentracji wojsk na danym obozie prokuraturę powoływano ponownie np. co roku. W zakresie stosowanej nomenklatury określano je mianem prokuratur obozów ćwiczeń, prokuratur ośrodków czy prokuratur na obozach/ośrodkach ćwiczebnych.

W szczecińskim oddziale IPN zachowały się materiały prokuratur ośrodków ćwiczebnych w Drawsku Pomorskim, Mrzeżynie, Wicku Morskim-Ustce i Szczecinie Podjuchach z lat 1950-1956. Swym zasięgiem obejmowały wszystkie obozowiska należące do obozu. Np. Obóz w Drawsku Pomorskim obejmował obozowiska w: Olesznie, Jaworzu, Ziemsku, Karwicach, Konotopie. Czasokres funkcjonowania, cykliczność powoływania tych prokuratur oraz stan zachowania materiałów skłaniają nas do potraktowania materiałów wytworzonych przez te jednostki jako zbioru materiałów prokuratur obozowych. Konkretne jednostki, w zależności od tego z którego obozu pochodziły zostały przyporządkowane do właściwych podzbiorów. Natomiast informacja dotycząca granic chronologicznych obozu oraz nazwy obozowiska zostały umieszczone w tytule jednostki.

Stan zachowanych materiałów każe domniemać, że prokuratury te pod względem kancelaryjnym były samodzielnymi jednostkami, posiadającymi własne repertoria. Świadczą o tym zarówno zachowane zapotrzebowania na druki składane przez prokuratorów obozowych, jak i protokoły przekazania dokumentacji oraz sprawozdania kierowane do WPO nr II w Bydgoszczy czy WPG w Wałczu po zakończeniu ćwiczeń. Wśród zachowanych materiałów pozostały nam jedynie repertoria pomocy prawnej Cp, akta dochodzeniowe, akta śledcze, dokumentacja sprawozdawcza oraz wytyczne władz nadrzędnych. Nie ujawniono do chwili obecnej, również w zasobie Delegatury IPN w Bydgoszczy, która pośredniczyła w przekazaniu materiałów z AWL w Toruniu, repertoriów śledczych i dochodzeniowych tychże jednostek.