Słownik pojęć

Słownik pojęć

Instrukcja / Zakres danych / Działy Archiwum  / Słownik / Informator / Przegląd archiwalnyO projekcie / Informacje


Słownik najważniejszych pojęć używanych przez organa bezpieczeństwa PRL, które można znaleźć w opisach materiałów archiwalnych

Słownik
A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | R | S | T | W | Z

EWIDENCJA OPERACYJNA

(1) termin obejmujący zespół instrumentów służących do rejestrowania, ewidencjonowania i przechowywania informacji operacyjnych (przede wszystkim kartoteki, pomoce ewidencyjne oraz archiwa i zespoły akt), a także kompleks zadań związanych z zarządzaniem ww. instrumentami, tj. czynności dokonywanych w tych instrumentach i procedur rejestracji; wg definicji Konspektu 1976c, „ewidencja operacyjna” „[…] zawiera informacje o osobach, wrogich faktach i zjawiskach, które są lub były przedmiotem zainteresowań jednostek operacyjnych SB […] prowadzona jest w formie kartotek i archiwów, w których zgromadzono materiał informacyjny powstały w wyniku pracy jednostek operacyjnych SB”. „Ewidencja operacyjna” miała zapewniać dostęp jednostkom SB do potrzebnych informacji o osobach i dokumentach, umożliwiać przedstawienie statystycznych informacji i analiz dotyczących „stanu pracy operacyjnej” (tj. działalności SB, w szczególności liczby spraw operacyjnych i współpracowników oraz dynamiki zmian) oraz „form i metod wrogiej działalności”. Istotnym elementem funkcjonowania „ewidencji operacyjnej” było zachowanie przechowywanych informacji w tajemnicy i kontrolowanie dostępu do nich (koordynacja). Na funkcjonowanie „ewidencji operacyjnej” składały się procedury rejestracji, archiwizacji, udzielania informacji jednostkom SB o „osobach, faktach, zjawiskach”, udostępniania akt, okazywanie do wglądu, przekazywanie analiz, wyciągów, odpisów, sporządzanie informacji statystycznych i analiz dla kierownictwa MSW; (2) terminem „ewidencja operacyjna” określano również jednostki SB („C”, pion) zajmujące się prowadzeniem kartotek i archiwów.


EWIDENCJA OPERACYJNA DEPARTAMENTU I MSW

Departament I MSW (i struktury poprzedzające jego powołanie: Departament VII MBP 1947-1954 i Departament I KdsBP 1954-1956) dysponował własnym archiwum i kompleksem instrumentów ewidencyjnych, niezależnym od kartotek i innych pomocy Biura „C” MSW (uprzednio Departamentu II MBP 1945-1954, Departamentu X KdsBP 1954-1956, Biura Ewidencji Operacyjnej MSW 1956-1963). Wg Instrukcji 1980a, w początku lat osiemdziesiątych funkcjonowały: kartoteka osobowa (operacyjna) Departamentu I MSW, kartoteka obiektowa Departamentu I MSW, rejestr spraw operacyjnych i dokumentacji operacyjnej, kartoteka kryptonimowa spraw operacyjnych i dokumentacji operacyjnej, karty ewidencyjne prowadzonych spraw operacyjnych i dokumentacji operacyjnej przydzielonych oficerom Departamentu I MSW (tj. „konta” pracowników, EO-48). Jako dodatkowy instrument ewidencyjny funkcjonował tam również odrębny dziennik archiwalny. Przyczyną utrzymywania ewidencji operacyjnej osobno od pionu „C” SB była konieczność zapewnienia szczególnej konspiracji „zainteresowań operacyjnych” Departamentu I MSW, czyli utrzymania w tajemnicy osobowych źródeł informacji i spraw operacyjnych prowadzonych przez wywiad SB, także przed innymi jednostkami SB i wewnątrz Departamentu I MSW. Do dokonywania sprawdzeń w kartotece osobowej Departamentu I MSW uprawnione były nie tylko jednostki Departamentu I MSW, ale również jednostki operacyjne SB, Zwiadu WOP (kontrwywiadu granicznego), Szefostwa WSW (kontrwywiadu wojskowego) oraz Zarządu II Sztabu Generalnego WP (wywiadu wojskowego); w przypadku gdy osoby, o których informacji zasięgały inne jednostki SB lub inne ww. struktury aparatu bezpieczeństwa, były „w aktualnym zainteresowaniu operacyjnym” Departamentu I MSW, informacji udzielano wyłącznie po konsultacji z wydziałem, który osobę taką rejestrował.


EWIDENCJA OPERACYJNA PIONU "B"

efektywne prowadzenie bezpośredniej inwigilacji osób, obiektów i pojazdów wymagało gromadzenia informacji o szerokim i specyficznym zakresie, co wymuszało odnotowywanie danych nie uwzględnianych w kartotekach i instrumentach ewidencyjnych pionu „C”, oraz porządkowanie ich według pragmatyki działań operacyjnych pionu „B”. Na „Ewidencję operacyjną pionu »B«” składały się środki ewidencyjne (oraz od 1984 r. odpowiadający im w założeniu elektroniczny system), w których rejestrowano obserwowane przez pion „B” SB osoby, adresy, samochody i wydarzenia (zaobserwowane spotkania, kontakty). Ewidencja operacyjna była prowadzona w Wydziale XI Biura „B” MSW, składała się z trzech kartotek („układów”): osobowej (prowadzonej alfabetycznie według nazwisk rejestrowanych osób; skorowidz imienny), adresowej (prowadzonej alfabetycznie według miast i nazw ulic rejestrowanych adresów; skorowidz adresowy), samochodowej (prowadzonej wg numerów rejestracyjnych samochodów) oraz skorowidza sprawdzeń. Do 1986 r. funkcjonowała również kartoteka prowadzona wg pseudonimów nadawanych rejestrowanym osobom (skorowidz figurantów). W 1984 r. wprowadzono system elektroniczny rejestrowania zainteresowań operacyjnych oraz osób i pojazdów notowanych przez jednostki pionu „B”, który miał w założeniu być zintegrowany z systemem ZSKO Biura „C” MSW (co miało skutkować dostępnością danych zbieranych przez pion „B” także dla innych jednostek SB). W celu dostosowania środków ewidencyjnych pionu „B” do wprowadzania danych do systemu elektronicznego, wprowadzono nowe karty ewidencyjne, służące do ewidencjonowania i zgłaszania do systemu danych dotyczących obserwowanych osób, pojazdów, osób kontaktujących się z nimi, oraz ich pojazdów, osób odmawiających współpracy (np. przy organizacji ZPO) oraz wprowadzania zmian do dokonanych już zapisów i sprawdzania uprzednio zarejestrowanych danych. Do czasu pełnego uruchomienia systemu ewidencja miała być prowadzona jednocześnie w systemie elektronicznym oraz w „układzie ręcznym”. Lokalne jednostki pionu „B” rejestrowały osoby i zdarzenia w skorowidzu ruchomym osób i zdarzeń, odpisy kart wysyłając do Wydziału VIII Biura „B” MSW w celu włączenia do odpowiednich skorowidzów (kartotek) prowadzonych dla całego kraju. Zob. również: skorowidz ruchomy (Instrukcja 1984a; Instrukcja 1986; Wytyczne 1988.


EWIDENCJA PIONU "W"

„ewidencja wewnętrzna” pionu „W” MSW była zespołem instrumentów ewidencyjnych, w których odnotowywano składane przez jednostki operacyjne SB zlecenia na kontrolę korespondencji kierowanej na „podejrzane” adresy (adresy, co do których podejrzewano, że są skrzynkami kontaktowymi organizacji i środowisk opozycyjnych, względnie służą do działalności wywiadowczej), przekazanie dokumentów „W” do jednostek operacyjnych SB i zatrzymanie (konfiskatę) przesyłek pocztowych. Instrumenty ewidencyjne i dokumentacja pionu „W” nie podlegała rejestracji w środkach ewidencyjnych i kartotekach pionu „C” (za wyjątkiem akt osób zaufanych, które traktowane były jak wszystkie pozostałe OZI). W Biurze „W” MSW prowadzono następujące instrumenty ewidencyjne: skorowidz przesyłek w obrocie z zagranicą zatrzymanych na podstawie postanowień prokuratury lub sądu, kartotekę aktualnych zamówień jednostek operacyjnych na przesyłki zagraniczne, kartotekę podejrzanych zagranicznych kontaktów korespondencyjnych, rejestr spraw własnych, rejestr zatrzymanych przesyłek w obrocie z zagranicą, rejestr przekazanych do wykorzystania operacyjnego dokumentów i materiałów „W”; z kolei jednostki lokalne pionu „W” prowadziły: skorowidz przesyłek w obrocie krajowym zatrzymanych na podstawie postanowień prokuratury lub sądu, kartotekę aktualnych zamówień jednostek operacyjnych na przesyłki krajowe, kartotekę podejrzanych krajowych kontaktów korespondencyjnych, rejestr spraw własnych, rejestr zatrzymanych przesyłek w obrocie krajowym, rejestr przekazanych do wykorzystania operacyjnego dokumentów i materiałów „W”. Instrukcja 1982a, §38-39.