Podzespół

Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Bydgoszczy 1954 - 1983

W 1956 r. kierownictwo PZPR podjęło decyzję o gruntownej przebudowie aparatu bezpieczeństwa Jego odmienione struktury rozpoczęły działalność 1 stycznia 1957 r. (formalnie od 28 listopada 1956 r.) W 1957 roku zmiany w strukturze aparatu bezpieczeństwa na szczeblu wojewódzkim sprowadzały się do usytuowania dotychczasowych jednostek organizacyjnych UB w składzie komend wojewódzkich Milicji Obywatelskiej (KWMO), wyłączenia z ich struktur pionów pomocniczych oraz znacznego ograniczenia pionów operacyjnych. Dotychczasową nazwę jednostek bezpieczeństwa publicznego zamieniono na „służbę bezpieczeństwa”, której jednostki funkcjonowały na szczeblu powiatowym – Komeda Powiatowa MO (KPMO), miejskim – Komenda Miejska MO (KMMO) oraz miejskim i powiatowym – Komenda Miejska i Powiatowa (KMiPMO). Podstawową jednostką organizacyjną SB w komendach wojewódzkich MO był wydział, którego pracę nadzorował naczelnik wraz ze swoim zastępcą. Obaj podlegali zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. bezpieczeństwa. Początkowo zamiast wydziałów powoływano tzw. samodzielne sekcje, na czele których stali kierownicy, nieposiadający swoich etatowych zastępców. Poszczególni naczelnicy wydziałów zostali mianowani na swoje stanowiska przez Ministra Spraw Wewnętrznych z dniem 28 listopada 1956 r., natomiast nominacje pozostałych funkcjonariuszy SB zostały zatwierdzone z dniem 1 stycznia 1957r. Na mocy Rozkazu organizacyjnego nr 015/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z 27 grudnia 1956 r. w KWMO w Bydgoszczy utworzono jedenaście jednostek Służby Bezpieczeństwa: Kierownictwo Jednostek Bezpieczeństwa, Inspektorat Kierownictwa ds. Bezpieczeństwa, Wydział II, Wydział III, Samodzielna Sekcja Śledcza, Wydział „B”, Wydział Ewidencji Operacyjnej, Wydział „T”, Samodzielna Sekcja „W”, Samodzielna Sekcja „ A”, Samodzielna Grupa Specjalna. Po przemianach w 1956 roku swą pracę kontynuowały terenowe struktury SB umiejscowione w komendach powiatowych. Na mocy Rozkazu organizacyjnego nr 015/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z 27 grudnia 1956 roku pion SB usytuowano w Komendach Powiatowych Milicji Obywatelskiej w: Aleksandrowie Kujawskim, Brodnicy, Bydgoszczy, Chełmnie, Chojnicach, Golubiu–Dobrzyniu, Grudziądzu, Inowrocławiu, Lipnie, Mogilnie, Radziejowie, Rypinie, Sępólnie Krajeńskim, Szubinie, Świeciu, Toruniu, Tucholi, Wąbrzeźnie, Włocławku, Wyrzysku i Żninie. 1 lutego 1960 roku cztery komendy powiatowe przemianowano na komendy miejskie: KMMO w Grudziądzu, KMMO w Inowrocławiu, KMMO w Toruniu, KMMO we Włocławku. Z dniem 1 kwietnia 1967 roku wspomniane komendy przemianowano na komendy miejskie i powiatowe MO. Kolejne lata przynosiły dalsza rozbudowę struktur SB, co było związane z bieżącą sytuacja polityczną, zadaniami wyznaczonymi przez kierownictwo PZPR oraz różnymi względami organizacyjnymi. Pionem SB w KWMO kierował Zastępca Komendanta Wojewódzkiego MO ds. Bezpieczeństwa / Służby Bezpieczeństwa. W Bydgoszczy od sierpnia 1957 r. funkcjonowały dwa stanowiska zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. bezpieczeństwa. Obaj dzielili pomiędzy siebie zadania związane z nadzorem na poszczególnymi jednostkami SB. Na czele kierownictwa jednostek bezpieczeństwa stał I zastępca zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. bezpieczeństwa, wspomagany przez tzw. II zastępcę. W skład wchodzili również: sekretarz operacyjny, starszy oficer operacyjny, oficer sprawozdawczy, podoficer ewidencji operacyjnej, starsza maszynistka oraz inspektor szkolenia operacyjnego. Od 1 marca 1962 roku stanowiska te wyłączono z Kierownictwa i włączono w skład nowoutworzonej Samodzielnej Sekcji Ogólno-Organizacyjnej. W połowie 1967 r. Kierownictwo zostało zlikwidowane. Inspektorat Kierownictwa ds. Bezpieczeństwa (od 1967 r. Inspektorat Kierownictwa Służby Bezpieczeństwa) wykonywał zadania kontrolne zlecone przez Kierownictwo pionu SB KWMO. W listopadzie 1963 r. w związku z likwidacją Samodzielnej Grupy Specjalnej, pracownicy Inspektoratu przejęli jej dotychczasowe zadania. Funkcjonariusze zatrudnieni w Inspektoracie Kierownictwa SB pracowali na etatach inspektorów i starszych inspektorów, natomiast w 1973 r. zorganizowany został etat kierownika tej jednostki. W listopadzie 1962 r. z części Wydziału III utworzono Wydział IV, który zajmował się rozpracowaniem Kościoła Katolickiego i organizacji religijnych. Miało to związek z pogorszeniem stosunków między państwem a Kościołem oraz ze zbliżającymi się uroczystościami milenijnymi. W listopadzie 1963 r. została zlikwidowana Samodzielna Grupa Specjalna, która wykonywała zadania na rzecz Departamentu I MSW. Została rozwiązana w listopadzie 1963 roku. Samodzielna Sekcja Śledcza została przekształcona 1 maja 1961 r. w Wydział Śledczy. W 1960 roku Wydział Ewidencji Operacyjnej zmienił nazwę na Wydział "C". Samodzielna Sekcja "W", która zajmowała się perlustracją korespondencji została przekształcona w kwietniu 1961 r. w Wydział "W". Samodzielna Sekcja Rejestracji Cudzoziemców powstała we wrześniu 1960 r. po przekształceniu z Sekcji Rejestracji Cudzoziemców wyłączonej z Wydziału Ewidencji Ludności i Dowodów Osobistych. W październiku 1965 roku przekształcono ją w Samodzielną Sekcję Kontroli Ruchu Granicznego, następnie w 1970 roku została Wydziałem. W kwietniu 1972 roku został on zlikwidowany. Samodzielna Sekcja Paszportów została utworzona 15 lipca 1964 r. po wyłączeniu Wydziału Paszportów Zagranicznych z pionu MO. W kwietniu 1967 r. została przekształcona w Samodzielną Sekcję Paszportów i Dowodów Osobistych, która w 1969 r. stała się wydziałem. 1 stycznia 1975 roku zmieniono nazwę na Wydział Paszportów. W czerwcu 1975 r. przeprowadzono w Polsce reformę administracyjną. W jej wyniku województwo bydgoskie zostało uszczuplone terytorialnie na rzecz województwa toruńskiego i włocławskiego. Jednocześnie zniesiono powiaty. Zlikwidowane komendy powiatowe zastąpiono komendami miejskimi i komisariatami MO (KMMO w Bydgoszczy, KMMO w Chojnicach, KMMO w Inowrocławiu). W związku z reformą administracyjną kraju pion SB przestał funkcjonować poza miastami wojewódzkimi – likwidacji uległy jednostki SB w powiatach. Na mocy Zarządzenia nr 018/75 Komendanta Kojewódzkiego MO w Bydgoszczy w sprawie organizacyjnego podporządkowania wydziałów KWMO w Bydgoszczy z 10 czerwca 1975 r. struktura organizacyjna pionu SB wyglądała następująco: Najważniejszymi pionami operacyjnymi pozostawał Wydział II (kontrwywiad), Wydział III (kontrola opozycji politycznej), Wydział IV (rozpracowanie Kościoła Katolickiego i związków wyznaniowych); Wydział Paszportów, Wydział Śledczy oraz piony pomocnicze: Wydział „T” (techniki operacyjnej), Wydział „B” (obserwacji zewnętrznej), Wydział „W” (perlustracja korespondencji), Samodzielna Sekcja „A” (szyfry) oraz Inspektorat Analityczno-Informacyjny przy Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. Służby Bezpieczeństwa, Starszy Inspektor przy Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. Służby Bezpieczeństwa. Zadania działającego w latach 1956-1975 Inspektoratu Kierownictwa SB przejął Zespół ds. SB Wydziału Inspekcji KWMO, który kontrolował działalność pozostałych wydziałów. Od 1 czerwca 1975 roku realizacją zadań wywiadowczych na rzecz Departamentu I MSW w terenie zajmował się Starszy Inspektor przy Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB. W 1982 r. na mocy decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych w jedenastu KWMO utworzone zostały inspektoraty I SB, wśród nich także w Bydgoszczy. Zakres ich działania regulowało zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 0093/82 z dnia 15 grudnia 1982 r. wraz z instrukcją w sprawie szczegółowego zakresu pracy Inspektoratu I SB przy Kierownictwie KWMO oraz Starszego Inspektora przy Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB. Zgodnie z zarządzeniem nr 0023/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z 1 czerwca 1979 r. z pionu III została wyłączona kontrola gospodarki. Prowadzeniem kontroli operacyjnej w zakładach pracy miał odtąd zajmować się nowo utworzony Wydział IIIA. W 1982 roku został podporządkowany Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB. - Inspektorat Ochrony Przemysłu KWMO w Bydgoszczy. 14 lipca weszła w życie ustawa o urzędzie ministra spraw wewnętrznych. Zmianie uległy wówczas nazwy jednostek terenowych MSW. 1 sierpnia 1983 roku KWMO przemianowana została na Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych (WUSW), a dotychczasowy komendant KWMO na szefa WUSW. Bardziej istotne znaczenie miała rozbudowa struktur terenowych SB, która wypełniła pustkę po zlikwidowanych w 1975 roku KPMO. Zasady archiwizowania akt regulowało Zarządzenie nr 034/74 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 maja 1974 roku w sprawie postępowania z aktami w resorcie spraw wewnętrznych oraz będące jego nowelizacją Zarządzenie nr 030/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 lipca 1979 roku zmieniające zarządzenie w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Dokumentacja spraw zakończonych gromadzona była w Wydziale „C”. Do archiwum Wydziału „C” trafiały materiały archiwalne wytworzone przez struktury resortu spraw wewnętrznych, które znalazły się w obrębie województwa bydgoskiego, tj. Aleksandrowie Kujawskim, Brodnicy, Bydgoszczy, Chełmnie, Chojnicach, Golubiu–Dobrzyniu, Grudziądzu, Inowrocławiu, Lipnie, Mogilnie, Radziejowie, Rypinie, Sępólnie Krajeńskim, Szubinie, Świeciu, Toruniu, Tucholi, Wąbrzeźnie, Włocławku, Wyrzysku i Żninie. W wyniku reformy administracyjnej w 1975 r. z części dotychczasowego województwa bydgoskiego zostały utworzone dwa kolejne: włocławskie i toruńskie. Zgodnie z Zarządzeniem 030/79 określającym, jakie materiały należy przekazać do wydziałów „C” komend wojewódzkich powstałych w 1975 r., część dokumentacji z Wydz. „C” KWMO w Bydgoszczy została przekazana do Włocławka i Torunia. Wg wspomnianego zarządzenia miały być przekazane: kopie kartotek dotyczących osób zamieszkałych na terenie województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO, ORMO zamieszkałych na terenie tego województwa, teczki personalne i pracy wyeliminowanych tajnych współpracowników, którzy nie brali bezpośrednio udziału w rozpracowaniu reakcyjnego podziemia, bandytyzmu lub szpiegostwa. Dokumentacja została uporządkowana wg inwentarzy archiwalnych i nadanych im numerów inwentarza w Wydziale „C”, z zachowaniem oznaczenia podserii cyframi rzymskimi. I - akta osobowych źródeł informacji, II – akta rozpracowań operacyjnych, III – akta postępowań przygotowawczych, IV – akta obiektowe, V – akta osobowe funkcjonariuszy SB, VI – akta osobowe funkcjonariuszy MO, VII – akta osobowe pracowników cywilnych. Akta administracyjne usystematyzowano wg komórek organizacyjnych / wydziałów Komendy Wojewódzkiej Milicji w Bydgoszczy oraz wg poszczególnych jednostek terenowych województwa bydgoskiego. Na akta administracyjne składają się przepisy i dokumenty jednostek organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych wytworzone w związku z ich działalnością. W grupie akt administracyjnych znalazły się zaliczone w instrukcji do materiałów operacyjnych wytyczne, korespondencja i zarządzenia dotyczące pracy operacyjnej z uwagi na ich wcześniejsze tam usytuowanie. Podobny układ zastosowano w stosunku do materiałów o charakterze obronnym posiłkując się wewnętrzną strukturą twórcy akt. Akta obronne to wszelkie materiały związane z przygotowaniem do działań na wypadek zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny.