Podzespół

Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej we Wrocławiu 1945 - 1954

W skład województwa wrocławskiego w latach 1945-1950 weszły: miasta: Bolesławiec, Brzeg, Bystrzyca Kłodzka, Dzierżoniów, Głogów, Góra Śląska, Jawor, Jelenia Góra, Kamienna Góra, Kłodzko, Kożuchów, Legnica, Lubań, Lubin, Lwówek Śląski, Milicz, Namysłów, Oleśnica, Oława, Strzelin, Syców, Szprotawa, Środa Śląska, Świdnica, Trzebnica, Wałbrzych, Wołów, Wrocław, Ząbkowice Śląskie, Zgorzelec, Złotoryja, Żagań i Żary; w roku 1950 odłączone zostały: Brzeg, Namysłów, Kożuchów, Szprotawa, Żagań i Żary.

Milicja Obywatelska należała w latach 1944–1954 do najważniejszych formacji podlegających (obok rozbudowanego aparatu bezpieczeństwa) ministrowi bezpieczeństwa publicznego. U początków rozwoju struktur MO na Dolnym Śląsku stało utworzenie w lutym 1945 r. w Krakowie tzw. Batalionu Zapasowego MO pod dowództwem mjr. Władysława Marchoła-Mazura. 13 kwietnia 1945 r. jednostka została przewieziona do Oleśnicy, a następnie, już jako wrocławska Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej, do Trzebnicy. Delegowane stamtąd grupy zajęły się w kolejnych tygodniach organizacją komend niższego szczebla w terenie. W maju siedziba KWMO została przeniesiona do Wrocławia, jednak podobnie jak w przypadku WUBP, ze względu na zniszczenia wojenne, wkrótce zdecydowano, że czasowo miała ona funkcjonować w Legnicy. Komenda powróciła do stolicy regionu jesienią 1945 r. W skład Kierownictwa KWMO, obok komendanta wojewódzkiego wchodzili w pierwszym okresie jej istnienia, zastępca ds. operacyjnych oraz zastępca ds. polityczno-wychowawczych. W ramach pierwotnej struktury organizacyjnej komendy działały: Wydział Kryminalno-Śledczy, zajmujący się wykrywaniem i ściganiem sprawców przestępstw o charakterze kryminalnym oraz prowadzeniem czynności dochodzeniowych w tego typu sprawach, Wydział Służby Zewnętrznej, odpowiadający za ogólny nadzór nad utrzymaniem porządku publicznego i bezpieczeństwa, Wydział Polityczno-Wychowawczy, Wydział Administracyjno-Gospodarczy, Wydział Personalny i Kancelaria Ogólna. Ta ostatnia już w 1947 r. została przekształcona w Wydział Ogólny, odpowiadający za obsługę kancelaryjno-biurową jednostki, sprawozdawczość, planowanie i łączność. W 1954 r. komórkę tę nazywano Wydziałem I Organizacyjno-Ogólnym (lub zamiennie Ogólno-Organizacyjnym). Wydział Służby Zewnętrznej od początku lat 50. działał jako Wydział II Służby Zewnętrznej. Wydział Kryminalno-Śledczy w 1946 r. zmienił nazwę na Wydział Służby Śledczej (sporadycznie nazywano go wówczas również Wydziałem Śledczym). Na początku lat 50. na jego bazie utworzono dwie odrębne komórki: Wydział III Służby Kryminalnej oraz Wydział Śledczy (w ramach którego działała Sekcja Techniki Śledczej). Równocześnie na bazie kadr pionu kryminalnego utworzono też Wydział IV Walki z Przestępczością Gospodarczą (wymiennie stosowano nazwę Wydział IV). Działający w ramach KWMO od 1945 r. Wydział Personalny po kilku latach przemianowano na Wydział Kadr. Nazwa pionu szkoleniowego ewoluowała od utworzonego w 1945 r. Wydziału Polityczno-Wychowawczego, poprzez Wydział Wyszkolenia (1949), Wydział Szkoleniowo-Polityczny, po Wydział Szkolenia lub Szkoleniowy. Od 1945 do 1954 r. przy komendzie działała również szkoła podoficerska nazywana kolejno Kursem Przeszkolenia Szeregowych MO we Wrocławiu, Międzywojewódzkim Kursem Wyszkolenia Szeregowych MO we Wrocławiu (1951) i Międzywojewódzkim Kursem Przeszkolenia Szeregowych MO we Wrocławiu (1954). Wydział Administracyjno-Gospodarczy, przemianowano w 1946 r. na Wydział Gospodarczy, w 1947 r. na Wydział Zaopatrzenia, a w 1948 r. na Inspektorat ds. Zaopatrzenia. Zadania dotyczące ewidencji ludności i wydawania dokumentów tożsamości wykonywało istniejące zapewne od 1950 r. Wojewódzkie Biuro Dowodów Osobistych i Ewidencji Ludności (w jego ramach działały dwa wydziały: Dowodów Osobistych i Ewidencji Ludności). Najpóźniej w 1954 r. w jego miejsce utworzono Wydział Ewidencji Ludności i Dowodów Osobistych. Wiadomo, że w latach 1947–1948 działała w strukturze KWMO Samodzielna Kompania Operacyjna, przemianowana na Samodzielny Pluton Operacyjny (1948-1949), a najpóźniej w 1954 r. na Kompanię Operacyjno-Konwojowo-Wartowniczą. Najpóźniej w 1950 r. powstał Pluton Regulacji Ruchu. Zapewne w 1954 r. komórka ta została przekształcona w Drużynę Kontroli Ruchu Drogowego. W latach 1945–1954 w bardzo rozbudowanej strukturze KWMO we Wrocławiu działał też cały szereg wyspecjalizowanych komórek, wykonujących najczęściej zadania o charakterze pomocniczym. Obsługę finansów KWMO zapewniała w początkowym okresie Sekcja Finansowa, natomiast od 1948 r. do końca istnienia struktur MO Wydział Finansowy. Najpóźniej w 1950 r. utworzono Samodzielną Sekcję Ewidencji i Statystyki. Działającą początkowo przynajmniej od 1948 r. Sekcję Rejestracji Cudzoziemców przemianowano, prawdopodobnie w 1954 r., na Samodzielną Sekcję Rejestracji Cudzoziemców. Przypuszczalnie od momentu utworzenia KWMO funkcjonował w jego strukturze Wydział Konsumu, odpowiedzialny za zbiorowe żywienie i prowadzenie sklepów dla funkcjonariuszy. Struktury milicji w terenie tworzyła sieć komend miejskich, powiatowych, oraz podległe im komisariaty i posterunki MO. Komendy miejskie w 1945 r. utworzono w Jeleniej Górze, Legnicy, Świdnicy, Wałbrzychu i Wrocławiu. Komendy powiatowe powstały w Bolesławcu, Brzegu, Bystrzycy, Rychbachu (Dzierżoniowie), Głogowie, Górze Śląskiej, Jaworze, Jeleniej Górze, Kamiennej Górze, Kłodzku, Kożuchowie, Legnicy, Lubaniu, Lubinie, Lwówku Śląskim, Miliczu, Namysłowie, Oleśnicy, Oławie, Strzelinie, Sycowie, Szprotawie, Środzie Śląskiej, Świdnicy, Trzebnicy, Wałbrzychu, Wołowie, Wrocławiu, Ząbkowicach Śląskich, Zgorzelcu, Złotoryi, Żaganiu i Żarach. Po zmianach w podziale administracyjnym kraju przeprowadzonych w 1950 r., powiaty brzeski i namysłowski znalazły się w województwie opolskim, natomiast głogowski, kożuchowski, szprotawski, żagański i żarski w zielonogórskim. W 1954 r. liczba komend powiatowych powiększyła się o jednostkę w Nowej Rudzie, utworzoną po powołaniu powiatu noworudzkiego. W komendach powiatowych i miejskich wydziałom KW MO odpowiadały referaty i stanowiska pracy. Strukturę KWMO we Wrocławiu (w tym podległych jednostek terenowych) określały rozkazy organizacyjne komendanta wojewódzkiego, często wydawane na podstawie wcześniejszych zarządzeń komendanta głównego MO. Szczegółową działalność poszczególnych pionów MO na wszystkich szczeblach ich działalności określały stosowne zarządzenia wydawane przez komendanta głównego MO szczegółowe przepisy wydawane przez kierownictwo poszczególnych pionów Komendy Głównej MO. W latach 1945–1954 dokumentacja wytworzona w związku z działalnością jednostek MO przechowywana była prawdopodobnie w składnicach akt poszczególnych aktotwórców. Podzespół tworzą materiały administracyjne wytworzone przez komórki organizacyjne KWMO we Wrocławiu i podległe mu jednostki terenowe. Po podporządkowaniu MO Ministerstwu Spraw Wewnętrznych na przełomie 1954 i 1955 r., zasoby archiwalne wytworzone w okresie wcześniejszym pozostawały nadal w jednostkach szczebla wojewódzkiego i terenowego. Po włączeniu SB w struktury KWMO w końcu 1956 r. nie uległo to zmianie. Oba piony posiadały odrębne komórki, w których przechowywano dokumentację. W 1965 r. Minister Spraw Wewnętrznych zarządził przejęcie przez Wydziały „C” SB (archiwalne) uporządkowanych składnic akt z wydziałów ogólnych komend wojewódzkich MO oraz składnic podległych im jednostek terenowych. Na podstawie Zarządzenia organizacyjnego nr 042/org. Ministra Spraw Wewnętrznych z 14 kwietnia 1967 r. włączono składnice akt wydziałów ogólnych komend wojewódzkich MO do wydziałów „C” wraz z posiadanymi materiałami operacyjnymi, kontrolno-śledczymi i administracyjnymi. Latem 1983 r. archiwum Wydziału „C” KWMO we Wrocławiu, wraz z przechowywanymi w nim aktami pionu MO, przejął nowo utworzony WUSW we Wrocławiu. Po 1990 r. zasób archiwalny tego urzędu, w tym dokumentacja MO z lat 1945–1954, został rozdzielony na materiały pionu MO, przekazane Komendzie Wojewódzkiej Policji we Wrocławiu, oraz archiwalia SB, które przejęła wrocławska Delegatura Urzędu Ochrony Państwa, a następnie (częściowo) wrocławska Delegatura Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wiosną 2002 r. Oddział Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu rozpoczął proces przejmowania od Komendy Wojewódzkiej Policji we Wrocławiu archiwaliów MO z lat 1945–54. Główny zrąb dokumentacji podzespołu tworzą archiwalia wytworzone przez komórki organizacyjne MO na szczeblu wojewódzkim i terenowym: dokumentacja administracyjna, dotycząca bieżącej działalności, oraz dokumentacja kancelaryjna. Materiały archiwalne tworzące podzespół zachowały się w stanie dobrym, w większości w postaci ksiąg, poszytów i teczek wiązanych.