Podzespół

Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Częstochowie 1975 - 1983

Województwo częstochowskie utworzone na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91). Województwo częstochowskie w granicach z lat 1975-1998. W jego skład weszły: miasta: Częstochowa, Blachownia, Dobrodzień, Gorzów Śląski, Kalety, Kłobuck, Koniecpol, Koziegłowy, Krzepice, Lubliniec, Myszków, Olesno, Pajęczno, Praszka, Szczekociny, Woźniki i Żarki, gminy: Borki Wielkie, Ciasna, Dąbrowa Zielona, Dobrodzień, Gidle, Gnaszyn Dolny, Gorzów Śląski, Herby, Irządze, Janów, Kamienica Polska, Kamyk, Kłomnice, Kochanowice, Koniecpol, Konopiska, Koszęcin, Koziegłowy, Koziegłówki, Kroczyce, Kruszyna, Krzepice, Lelów, Lipie, Miedźno, Moskorzew, Mrzygłód, Mstów, Mykanów, Niegowa, Nowa Brzeźnica, Olesno, Olsztyn, Opatów, Pajęczno, Panki, Pawonków, Pińczyce, Poczesna, Popów, Poraj, Praszka, Przybynów, Przyrów, Przystajń, Psary, Radłów, Rędziny, Rudniki, Secemin, Strzelce Wielkie, Szczekociny, Truskolasy, Węglowice, Włodowice, Wręczyca Wielka, Żarki i Żytno (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U. 1975, nr 17, poz. 92).

W wyniku reformy administracyjnej, wprowadzonej ustawą z dnia 28 maja 1975 r., terytorium PRL podzielono na 49 nowych województw (Dz.U. 1975, nr 16, poz. 91). Trójstopniowy podział kraju zastąpiono dwustopniowym, wyłączając ze struktury organizacyjnej powiaty. Obszary podległe wojewodom dzieliły się odtąd jedynie na gminy i miasta. Jednym z nowo powstałych województw było województwo częstochowskie. Utworzono je wydzielając z północnej części województwa katowickiego dawne powiaty, w całości: powiat miejski Częstochowa, powiat kłobucki, powiat częstochowski, powiat lubliniecki i powiat myszkowski, a z powiatu zawierciańskiego dołączono 2 gminy. Z województwa łódzkiego dołączono: 5 jednostek administracyjnych (tj. gmin lub miast) z powiatu radomszczańskiego, 4 z powiatu pajęczańskiego (w tym: Pajęczno), 3 z powiatu wieluńskiego. Z terenu dawnego województwa kieleckiego do nowego województwa trafiło 8 jednostek z powiatu włoszczowskiego (w tym: Koniecpol i Szczekociny), a z województwa opolskiego prawie cały (6 z 8 jednostek) powiat oleski (w tym: Olesno). Ostatecznie na terenie województwa, zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dn. 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, znalazło się 17 miast i 58 gmin (Dz.U. 1975, nr 17, poz. 92). W efekcie reformy zorganizowano Komendę Wojewódzką MO w Częstochowie, której podporządkowano pięć komisariatów miejskich MO w samej stolicy województwa, komisariaty MO w: Gnaszynie Dolnym, Kłobucku, Konopiskach, Lublińcu, Myszkowie, Oleśnie, komisariaty kolejowe MO w Częstochowie i Lublińcu oraz 58 posterunków MO w mniejszych miejscowościach (zgodnie z Zarządzeniem Komendanta Wojewódzkiego MO w Częstochowie nr 01/75 z dnia 3 maja 1975 r.). Komenda Wojewódzka MO dzieliła się na dwa zasadnicze piony: MO i SB, te z kolei dzieliły swoje zadania pomiędzy wydziały. W zakresie działań dotyczących MO KWMO w Częstochowie podlegała bezpośrednio Komendzie Głównej MO, zaś w zakresie działań Służby Bezpieczeństwa – kierownictwu SB. Struktura wewnętrzna KWMO w momencie jej powstania obejmowała: Kierownictwo KWMO, jednostki organizacyjne pionu MO (Wydział Ogólny, Wydział Kadr, Wydział Inspekcji, przy którym działał też starszy inspektor ds. Służby Bezpieczeństwa, Wojewódzkie Stanowisko Kierowania, Wydział Szkolenia i Doskonalenia Zawodowego, Wydział Kryminalny, Wydział do walki z Przestępstwami Gospodarczymi, Wydział Dochodzeniowo-Śledczy, Wydział Ruchu Drogowego, Wydział Prewencji Ogólnej, Wydział Kryminalistyki, Wydział Finansowy, Wydział Inwestycji i Remontów, Wydział Gospodarki Materiałowo-Technicznej, Wydział Łączności, Wydział Zdrowia i Spraw Socjalnych, Zmotoryzowany Odwód MO), jednostki organizacyjne pionu SB, który podlegał bezpośrednio Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB (Starszy Inspektor przy Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB – zagadnienia wywiadu, Wydział II – kontrwywiad, Wydział III – zwalczanie działalności opozycyjnej i – do 1979 r. – ochrona gospodarki, Wydział IV – sprawy religijne, Wydział Śledczy – rozpoznawanie i wykrywanie sprawców przestępstw przeciwko „istotnym interesom politycznym i gospodarczym PRL”, reprezentowanie SB przed organami prokuratury i wymiaru sprawiedliwości, Wydział „B” – obserwacja zewnętrzna, organizacja lokali konspiracyjnych, tajnych przeszukań, wstępne rozpoznanie operacyjne, udział w instalacji techniki specjalnej, Wydział „C” – prowadzenie ewidencji, archiwizacja akt, sporządzanie na ich podstawie analiz i opracowań dla kierownictwa KWMO, Wydział „T” – instalacja i obsługa aparatury podsłuchowej i podglądowej, Wydział „W” – perlustracja korespondencji, Wydział Paszportów – operacyjna ochrona międzynarodowej wymiany osobowej, Samodzielna Sekcja „A” – zabezpieczenie korespondencji zawierającej tajemnicę państwową i służbową, szyfrowanie i kodowanie). Wreszcie równolegle do pionów MO i SB funkcjonował pion polityczno-wychowawczy (w strukturze KWMO/WUSW w Częstochowie istniał od 1 listopada 1981 r. Wydział Polityczno-Wychowawczy), jednak w trakcie weryfikacji funkcjonariuszy prowadzonej w 1990 r., na mocy Zarządzenia nr 51/90 Ministra Spraw Wewnętrznych z dn. 25 czerwca 1990 r., jego pracowników traktowano tak jak funkcjonariuszy SB. Wspomniana na wstępie likwidacja powiatów wymusiła zmianę w strukturach podległych MSW. Na czele Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej stał komendant, któremu podlegały wydziały MO i SB. Jednostki terenowe MO dzieliły się na komisariaty (w większych miastach) i posterunki. Funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa, poza KWMO, byli obecni tylko w kilku większych komisariatach i pracowali tam na zasadzie oddelegowania. Powstanie rejonowych jednostek administracji państwowej spowodowało w 1982 r. utworzenie także jednostek rejonowych w strukturze MO. Na terenie województwa częstochowskiego od kwietnia t.r. istniały: Komenda Miejska MO w Częstochowie, Komisariaty w: Kłobucku, Lublińcu, Myszkowie i Oleśnie, a we wrześniu dołączył do nich Komisariat w Koniecpolu. Jednostkom rejonowym podporządkowano Posterunki MO. Natomiast 18 marca 1983 r. Komendant Wojewódzki MO w Częstochowie powołał piony SB w rejonowych Komisariatach MO w: Kłobucku, Koniecpolu, Myszkowie, Lublińcu i Oleśnie. Od tego czasu funkcjonariusze wykonujący zadania SB, oddelegowani do jednostek rejonowych MO, zostali włączeni do struktury i etatów SB do tych jednostek. Przejściowy charakter miało natomiast utworzenie pionu SB w KMMO w Częstochowie. W jednostkach terenowych istniały – podległe odpowiednim Wydziałom KWMO – piony SB: II, III, IV, V oraz paszportowe. Z upływem czasu tworzono też kolejne komórki organizacyjne SB podległe KWMO w Częstochowie. W 1979 r. powstał Wydział III „A”, w 1981 r. przekształcony w Wydział V (ochrona gospodarki narodowej, zwalczanie działalności opozycyjnej na terenie zakładów pracy). W 1980 r. powstało stanowisko Starszego Inspektora Analityczno-Informacyjnego Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB w Częstochowie. Stanowisko to stało się zalążkiem powstałego w 1981 r. jednoosobowego Inspektoratu Analityczno-Informacyjnego Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego ds. SB. 1 października 1982 r. powołano Inspektorat Ochrony Przemysłu nadzorujący pracę Straży Przemysłowej oraz koordynujący pracę Straży Pocztowej, Bankowej, Leśnej i Służby Ochrony Kolei. 1 sierpnia 1983 r., w następstwie uchwalenia Ustawy o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działalności podległych mu organów z dn. 14 lipca 1983 r. (Dz.U. 1983, nr 38, poz. 172), wprowadzono zmiany organizacyjne w resorcie spraw wewnętrznych w całej Polsce, które jednak ograniczyły się do zmiany nazw jednostek organizacyjnych, pozostawiając bez zmian strukturę oraz jej zadania. Na terenie działania dotychczasowej KWMO w Częstochowie odpowiednie zmiany wprowadził Rozkaz Organizacyjny Szefa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Częstochowie nr 018/CZ/83 z dnia 4 sierpnia 1983 r. Komenda Wojewódzka MO w Częstochowie została przekształcona w Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Częstochowie. Gromadzeniem akt spraw zakończonych wytworzonych przez KWMO w Częstochowie i jednostki podległe zajmowało się archiwum Wydziału „C”. Przejmowanie akt regulowały obowiązujące w resorcie spraw wewnętrznych instrukcje archiwalne (w momencie utworzenia KWMO obowiązywało Zarządzenie nr 034/74 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 maja 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, znowelizowane następnie w 1979 r. przez Zarządzenie nr 030/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 lipca 1979 r. zmieniające zarządzenie w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych). Zasób archiwalny Wydziału „C” KWMO w Częstochowie, oprócz akt wytworzonych przez tę jednostkę, tworzyły dokumenty byłych komend powiatowych MO, dotyczące nie zakończonych działań Służby Bezpieczeństwa oraz teczki personalne i pracy czynnych tajnych współpracowników milicji. Komendy Wojewódzkie MO w Katowicach, w Opolu, w Kielcach, w Łodzi (spod których jurysdykcji wyłączono jednostki podlegające od 1975 r. Komendantowi Wojewódzkiemu MO w Częstochowie) zobligowane były do przekazania Wydziałowi „C” KWMO w Częstochowie następujących dokumentów: kopii kartotek dotyczących osób zamieszkałych na terenie nowo utworzonego województwa częstochowskiego, akt osobowych zwolnionych funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa, MO, ORMO zamieszkałych na terenie tegoż województwa, teczek personalnych i pracy wyeliminowanych tajnych współpracowników, którzy uczestniczyli w rozpracowywaniu podziemia niepodległościowego, bandytyzmu bądź szpiegostwa, a zamieszkiwali w województwie częstochowskim. Do Wydziału „C” KWMO w Częstochowie trafiły też kopie opracowań monograficznych dotyczących terenu nowego województwa. Komendy miast, komisariaty i posterunki MO prowadziły przy właściwych kancelariach tych jednostek tzw. składnice akt, które gromadziły akta wytworzone przez te jednostki. W składnicach tych mogły być przechowywane wyłącznie akta kategorii archiwalnej „B” (akta kategorii „A” przechowywano wyłącznie w archiwach Biura „C” lub Wydziałów „C” komend wojewódzkich). Należy przy tym dodać, że sama Częstochowa i powiat częstochowski należały do województwa kieleckiego do reformy administracyjnej z 1950 r. (wprowadzonej Ustawą z 28 czerwca 1950 r. - Dz.U. 1950, nr 28, poz. 255) i dopiero wtedy włączono te tereny do województwa katowickiego. Z powyższych komplikacji administracyjnych wyniknąć niekiedy mogą pewne utrudnienia związane z poszukiwaniem akt archiwalnych, w tym akt organów bezpieczeństwa. Badając ich działalność na terenach województwa częstochowskiego (zwłaszcza przed jego powstaniem), należy zatem przeprowadzać kwerendę nie tylko w zasobie archiwalnym IPN w Katowicach, ale także w archiwach Instytutu, w których znalazły się dokumenty organów bezpieczeństwa z dawnych województw: kieleckiego, opolskiego bądź łódzkiego (w zależności od badanego regionu). Do Wydziału „C” trafiała też dokumentacja wytworzona przez jednostki Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza (podlegających w tym okresie MSW), co wynikało z porozumień zawartych w 1982 r. między pionami III i V SB z jednej strony, a Zarządem Zwiadu WOP z drugiej. Celem ich było zacieśnienie wzajemnej współpracy, w tym także wykorzystywanie osobowych źródeł informacji drugiej strony, przekazywanie sobie spraw operacyjnych, materiałów wstępnych itp. W wyniku zawarcia odpowiednich porozumień między MSW i Ministerstwem Obrony Narodowej w archiwum częstochowskiego Wydziału „C” znalazły się również materiały tajnych współpracowników Wojskowej Służby Wojskowej jednostek wojskowych MON, którzy zostali zwolnieni do rezerwy lub z pracy w jednostkach wojskowych. Chodziło o możliwość nawiązania kontaktów z tymi osobami przez SB i ewentualną dalszą współpracę. Poza archiwum Wydziału „C” przechowywano natomiast akta paszportowe (wyjątek stanowiły dokumenty administracyjne Wydziału Paszportów). Były one mianowicie składowane w składnicach akt jednostek terenowych wytwarzających dokumentację paszportową. Podobna sytuacja zaistniała w przypadku akt funkcjonariuszy ORMO. Nadmienić należy, że akta byłej KWMO w Częstochowie nie doczekały się opracowania zgodnego z zasadami metodyki archiwalnej ani u wytwórcy, ani u jego następców (WUSW w Częstochowie, Delegatura UOP w Katowicach). Daty krańcowe podzespołu stanowią lata 1975–1983. Niemniej jednak w archiwum tym znalazły się dokumenty jeszcze z 1935 r. (anteriora). W podzespole KWMO w Częstochowie występują typy akt uporządkowane według następujących serii: - materiały administracyjne Milicji Obywatelskiej, - materiały administracyjne Służby Bezpieczeństwa, - materiały jednostek terenowych. Akta operacyjne, osobowe, obronne oraz paszportowe zostały przyporządkowane podzespołowi „WUSW w Bielsku-Białej”.