Subseries

Departament IV

Departament IV MSW zorganizowany został z dniem 15 czerwca 1962 r. Jednostka powstała na bazie Wydziału V Departamentu III MSW zajmującego się zwalczaniem „wrogiej” działalności kościoła. Dysponujemy aż dwoma aktami powołującymi Departament IV, a mianowicie: Zarządzeniem nr 0105/62 Ministra Spraw Wewnętrznych Władysława Wichy z dn. 9 czerwca 1962 r. oraz Zarządzeniem organizacyjnym nr 062/org Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 9 czerwca 1962 r. Ww. jednostka odpowiedzialna była „za zabezpieczenie zasad ustrojowych PRL przed zagrożeniami wrogą oraz szkodliwą antypaństwową działalnością polityczną, społeczną i ideologiczną, podejmowaną z pozycji wyznaniowych”. W Komendach Wojewódzkich MO powstały Wydziały IV ( a w nich grupy i sekcje) na mocy zarządzenia organizacyjnego nr 083 z 4 lipca 1962 r. Początkowo w skład Departamentu IV wchodziły trzy wydziały: I, II, III. W 1963 r. powołano Wydział IV, a w 1971 r. Wydział V. Ostatecznie w l. 1962-1977 funkcjonowały następujące wydziały: - Wydział I – zajmował się klerem świeckim: kurialistami, klerem parafialnym, profesorami i wykładowcami KUL, Akademii Teologii Katolickiej, wyższych seminariów duchownych, studentami i alumnami, a także osobami świeckimi kontaktującymi się z klerem świeckim. - Wydział II – zajmował się działalnością stowarzyszeń katolickich, m. in: PAX, Polskiego Związku Katolicko-Społecznego, Zjednoczonych Zespołów Gospodarczych, Ośrodka Dokumentacji i Studiów Społecznych, Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego, klubów inteligencji katolickiej, środowiska katolików świeckich skupionych wokół ruchu „Znak” i wokół miesięcznika „Więź”, aktywu świeckiego i duszpasterstw stanowo-zawodowych, działaczy katolickich z Europy Zachodniej przyjeżdżających do Polski. -Wydział III – zajmował się środowiskiem Świadków Jehowy oraz innych wyznań nie rzymskokatolickich. -Wydział IV – zajmował się analizą i informacją bieżącą, prognozami dla kierownictwa -Wydział V – zajmował się klerem zakonnym: kurialistami, klerem parafialnym, profesorami i wykładowcami KUL, Akademii Teologii Katolickiej, wyższych seminariów duchownych, studentami i alumnami zakonnikami oraz osobami świeckimi kontaktującymi się z zakonnikami. W dniu 19 listopada 1973 r. na mocy zarządzenia organizacyjnego ministra spraw wewnętrznych nr 092/org powołano nową komórkę w Departamencie IV – Samodzielną Grupę „D”- do szeroko pojętych działań specjalnych mających na celu dezinformację i dezintegrację wśród duchowieństwa oraz w środowiskach świeckich związanych z Kościołem. Na podstawie zarządzenia ministra spraw wewnętrznych nr 029/org z 15 czerwca 1977 r. Samodzielną Grupę „D” przekształcono w Wydział VI Departamentu IV MSW, który prowadził i koordynował przedsięwzięcia specjalne mające na celu pogłębianie tendencji odśrodkowych wśród duchowieństwa, osłabienie autorytetu czołowych przedstawicieli hierarchii, wykorzystywanie osób występujących ze stanu kapłańskiego i seminariów duchownych do kompromitowania stosunków panujących w Kościele, wysyłanie anonimowych listów, wykorzystanie spreparowanych informacji, tworzenie grup przestępczych do osiągania założonych celów. W 1981 r. Departamentowi IV powierzono sprawy rolne. Na mocy zarządzenia ministra spraw wewnętrznych nr 003/81 z 16 lutego 1981 r. z zakresu działania Departamentu III A wyłączono nadzór spraw rolnych, natomiast zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 005/81 z 16 lutego 1981 r. poszerzono zakres działania Departamentu IV o zagadnienia związane z ochroną operacyjną kompleksu gospodarki żywnościowej. Departament IV liczył wówczas 8 wydziałów. Obok dotychczasowych sześciu powstały jeszcze: -Wydział VII ochraniający Ministerstwo Rolnictwa oraz podległe mu centralne zarządy, zjednoczenia i instytuty resortowe, Centralny Zarząd Państwowych Przedsiębiorstw Gospodarki Rolnej, Centralny Zarząd Kółek Rolniczych, Centralny Związek Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, Zarząd Główny Centralnego Związku Rolniczych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, Centralny Związek Przemysłu Mleczarskiego, Ministerstwo Przemysłu Spożywczego i Skupu oraz centrale i zjednoczenia tej branży wraz z ośrodkami badawczymi, Ministerstwo Leśnictwa (bez przemysłu drzewnego) oraz centralne zarządy i zjednoczenia produkcji niedrzewnej, -Wydział VIII obejmujący swym zainteresowaniem działaczy ludowych oraz osoby tworzące nowe, nielegalne czy też nieformalne struktury polityczne, społeczne, gospodarcze niezgodne z założeniami socjalistycznej polityki rolnej państwa, -Wydział IX ( powstał prawdopodobnie w 1983 r.) kontrolujący działalność opozycyjną na wsi. W 1984 r. w oparciu o zarządzenie ministra spraw wewnętrznych nr 0124/org z 30 listopada 1984 r. oraz Zarządzenie nr 0068/84 z 30 listopada 1984 r. z Departamentu IV wydzielono powyższe wydziały (VII-IX) i utworzono nowy Departament VI MSW, który przejął zadania związane z inwigilacją i nadzorem w rolnictwie, leśnictwie i związanych z tymi działami gospodarki zakładach przemysłowych, instytucjach i organizacjach (z tego powodu nazywano go „świńskim wywiadem”). Pod koniec 1984 r. nastąpiły zmiany reorganizacyjne w Departamencie IV, w wyniku których uległa zmianie numeracja wydziałów i zakres ich kompetencji. Dotychczasowy Wydział VI (Samodzielna Grupa „D”) przekształcono w Wydział IV mający na celu działania dezintegracyjne wobec Kościoła. Wydział I prowadził prace analityczne i informacyjne dotyczące głównych kierunków działań Kościoła katolickiego i innych wyznań, Wydział II prowadził działalność operacyjną w centralnych strukturach Kościoła (Episkopat, prymas, misja Watykanu w Polsce itp.), koordynował przedsięwzięcia wobec kurii diecezjalnych, wyższych uczelni katolickich i seminariów duchownych w skali kraju, Wydział III zajmował się strukturami kierowniczymi zakonów męskich i żeńskich, Wydział V zajmował się stowarzyszeniami katolickimi, Wydział VI prowadził rozpoznanie Kościołów i wyznań nierzymskokatolickich. Departament IV został przekształcony zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 075/89 z 24 sierpnia 1989 r. Na mocy Zarządzenia organizacyjnego nr 405/org Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 31 sierpnia 1989 r. z dniem 1 września 1989 r. Departament IV MSW został połączony z Biurem Studiów MSW. Nowa jednostka otrzymała nazwę Departament Studiów i Analiz MSW.