Subseries

Departament II

Departament II MBP został wyodrębniony ze struktur Departamentu I MBP, obejmował jednostki ewidencji operacyjnej i archiwum (oddzielnie funkcjonowały archiwum operacyjne i dokumentacji wytworzonej przez inne instytucje) oraz operacyjno-techniczne i łączności. Zakres zadań departamentu był niezwykle zróżnicowany ze względu na zebranie w jego strukturach funkcji i kompetencji należących do sfery obsługi ewidencyjnej, archiwalnej, sprawozdawczej i technicznej czynności innych jednostek aparatu bezpieczeństwa, prowadzących pracę operacyjną i śledczą. Zgodnie z etatem zatwierdzonym 22 czerwca 1945 r., departament formalnie składał się z następujących jednostek: Kierownictwo Departamentu, Sekretariat, Sekcja Ekonomiczna, Wydział I Ewidencji i Kartoteki (z ogniwami: Sekcja I Ewidencji elementu przestępczego i kartoteka, Sekcja II Archiwum i depozyt, Sekcja III Rejestracja przebiegu spraw śledczych; w sierpniu 1945 r. Sekcje I i II nie były jeszcze zorganizowane), Wydział II Techniki Specjalnej (z ogniwami: Sekcja I podsłuchu, Sekcja II Laboratorium chemiczne, Sekcja III Laboratorium Fotograficzne, Sekcja IV Daktyloskopii, Sekcja V Ekspertyz, Sekcja „A” – z etatami „artysta malarz – grafolog” i „artysta-malarz”), Wydział III Łączności (z ogniwami: Sekcja I łączności drutowej, Sekcja II łączności radiowej, Sekcja III Stacji telegraficznych i telefonicznych, Centrala Telefoniczna), w skład wydziału wchodził również Węzeł Radiowy (Radiowęzeł) MBP (z ogniwami: Kierownictwo, Centrum Odbiorcze, Centrum Nadawcze, Sekcja telefoniczna, Warsztat naprawy, Obiekty gospodarcze, od kwietnia 1946 r. w miejsce ‘Obiektów gospodarczych’ utworzono ogniwa: Sekcja Administracyjno-Gospodarcza i Komendantura [ochrony]), Sekcja Specjalna [Radiowa] (z podporządkowaną mu Stacją Specjalną/Stacją Kontroli Radiowej/Stacją Kontrolno-Śledczą w Miedzeszynie; w skład sekcji wchodziło oprócz kierownika i zastępcy, trzech referentów, dwóch tłumaczy i dwie stenografistki), Wydział IV Szyfrowalny/Szyfrowy (z ogniwami: Sekcja I, Sekcja II), Wydział V Poczta Specjalna (z ogniwami: Ekspedycja, Grupa Kurierów). Ponadto w skład Departamentu II MBP weszły: Archiwum (gromadzące akta nie mające charakteru operacyjnego, w większości dokumentację niemieckich instytucji okupacyjnych, polskich instytucji państwowych sprzed wojny, z ogniwami: Sekcja Archiwalna, Sekcja Naukowo-propagandowa), Wydział Kontroli Miernictwa (który w skład Departamentu II MBP miał wejść na mocy Przepisów o organizacji i zakresie działania Wydziału Kontroli Miernictwa MBP, wydanych przez kierownika Grupy Topograficznej MBP w dn. 20 stycznia 1945 r.), którego zadaniem miało być dokonywanie zdjęć topograficznych i zaopatrywanie MBP w mapy. Wg etatu z dnia 30 czerwca 1945 r. utworzono Wydział Zaopatrzenia Technicznego (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Zaopatrzenia Technicznego, Sekcja II Reperacji), w strukturze departamentu przejściowo w 1945 r. funkcjonował również Wydział Naprawy Technicznej. Wg etatu z dnia 20 lipca 1945 r. utworzono Drukarnię Departamentu II MBP (z ogniwami: Kierownictwo, Obsługa Drukarni), funkcjonującą w ramach Wydział II. Na mocy rozkazu organizacyjnego 22/org z dnia 25 marca 1946 r. departament zreorganizowano, w jego skład wg etatu zatwierdzonego dn. 8 marca 1946 r. weszły następujące jednostki: Kierownictwo, Sekretariat, Wydział I Ewidencji i Kartoteki (z ogniwami: Sekcja I Ewidencji elementu przestępczego i kartoteka [Ewidencji i kartoteki], Sekcja II Archiwum i depozyt [Archiwum operatywnego], Sekcja III Rejestracji przebiegu spraw śledczych [Kontroli spraw śledczych], Sekcja IV Daktyloskopii, Sekcja Fotograficzna), Wydział II Techniki Specjalnej (z ogniwami: Sekcja I Podsłuchu, Sekcja II Laboratorium ekspertyz, Sekcja „A” – drukarnia; faktycznie początkowo pracowały Laboratorium ekspertyz i drukarnia), Wydział III Łączności (z ogniwami: Sekcja I łączności rządowej, Sekcja II Łączności radiowej, Sekcja III Central telefonicznych MBP oraz utworzona na mocy rozkazu nr 033/org z dn. 6 czerwca 1947 r. z dniem 15 czerwca 1947 r. Sekcja IV kablowo-instalacyjna, ponadto w skład Wydziału wchodził Węzeł Radiowy MBP), Wydział IV Szyfrowalny (z ogniwami: Sekcja I, Sekcja II), Wydział V Poczta Specjalna (z ogniwami: Ekspedycja, Grupa Kurierów), Sekcja Specjalna [Radiowa] (Sekcja Kontroli Radiowej) (z 2 etatami tłumaczy), Wydział Zaopatrzenia Technicznego (Wydział VI Zaopatrzenia Technicznego) (z ogniwami: Sekcja I Zaopatrzenia Technicznego, Sekcja II Reperacji, Skład Techniczny), Archiwum (wg odrębnego etatu zatwierdzonego rozkazem nr 070/org z dn. 22 października 1947 r. z ogniwami: Kierownictwo, Referat I, Referat II). Ponadto wg osobnych etatów nadal funkcjonowały w strukturach Departamentu II MBP Radiowęzeł i Sekcja Kontroli Radiowej. Na mocy rozkazu nr 26 z dn. 17 września 1946 r. do Departamentu II MBP włączono Centralę Telefoniczną (od 20 lipca 1945 r. funkcjonującą w strukturach Departamentu Łączności). Wg etatów zatwierdzonych tymczasowo 12 grudnia 1947 r., następnie zatwierdzonych rozkazem organizacyjnym nr 01/org z dnia 3 stycznia 1948 r. utworzono Wydział VII Kontroli (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Operacyjno-Instruktorska, Sekcja II zamówień i segregacji, Sekcja III Informacja), Wydział VIII Techniki Specjalnej (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I operatywno-instruktorska, Sekcja II obsługi technicznej, Sekcja III technika zewnętrzna, Laboratorium). Wg etatu zatwierdzonego rozkazem organizacyjnym nr 026/org z 31 marca 1948 r., obowiązującego z mocą od dnia 1 kwietnia 1948 r., w skład Departamentu II MBP wchodziły następujące jednostki: Kierownictwo, Wydział Ogólny (z sekcjami: I Sprawy Ogólne, II Statystyczno-Sprawozdawcza, III Archiwum Główne, IV Drukarnia), Wydział I Kartoteki i Ewidencji (z sekcjami: I Centralna Kartoteka, II Daktyloskopia, III Kartoteka Agencyjna, IV Ewidencja Aresztowanych i Archiwum Operacyjne), Wydział II Fotografiki i Ekspertyzy (z sekcjami: I Fotografika, II Centralna Ekspertyza, od 1949 r. II Laboratorium Ekspertyz, III Filmowa, IV Specjalna), Wydział III Łączności (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja Planowania i Kontroli/Sekcja Zewnętrznej Kontroli, Sekcja Kablowo-Instalacyjna, Centralny Węzeł Radiowy, Centrala Rządu/Centrala Telefoniczna Rządu, Centrala MBP/Centrala Telefoniczna MBP, Warsztaty), Wydział IV Szyfrowy (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Szyfrowa, Sekcja II Deszyfrowa, Sekcja III Produkcyjna), Wydział V Poczty Specjalnej (z ogniwami: Kierownictwo, Ekspedycja, Grupa Kurierów), Wydział VI Zaopatrzenia Technicznego (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Zaopatrzenia technicznego, Sekcja II Napraw Technicznych, Sekcja III Drukarnia – przeniesiona nast. do Wydziału Ogólnego, Magazyn Techniczny), Wydział VII Kontroli (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Inspekcyjno-operacyjna, Sekcja II Informacyjna, rozkazem nr 069/org z dn. 10 lipca 1948 r. dodano Sekcję III Operacyjno-Pocztową), Wydział VIII Techniki Specjalnej (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Operatywno-Instruktorska, Sekcja II Obsługa Techniczna, Sekcja III Technika zewnętrzna, Laboratorium, Stacja Specjalna), Wydział IX Łączności Międzymiastowej (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I liniowo-eksploatacyjna, Sekcja II pomiarowo-instalacyjna, Sekcja III – Centralna Stacja TKN), Archiwum. W czerwcu 1950 r. wyłączono z departamentu jednostki, z których utworzono Centralne Archiwum MBP (w którym znalazły się akta nie mające charakteru operacyjnego, m.in. akta organizacji społecznych, instytucji państwowych i organizacji niepodległościowych przejęte przez MBP) oraz Departament Łączności MBP. Wg etatu z dn. 6 czerwca 1950 r., zatwierdzonego rozkazem organizacyjnym nr 042/org z dn. 6 czerwca 1950 r. (z mocą od 1 czerwca 1950 r.), w składzie departamentu pozostały następujące zreorganizowane jednostki: Kierownictwo, Wydział Ogólny (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Kancelaria, Sekcja II Statystyczno-sprawozdawcza), Wydział I Kartoteki i ewidencji (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Centralna Kartoteka, Sekcja II Poszukiwań, Sekcja III [Kartoteka] Sieci agencyjno-informacyjnej, Referat ewidencji aresztowanych, spraw śledczych i rozpracowań kompr. mat., depozytów oraz archiwum operatyw[nego] – przekształcony w 1952 r. w Samodzielny Referat Specjalny, oraz utworzona rozkazem nr 0188/org z dnia 31 grudnia 1951 r. Sekcja V Publikacji osób poszukiwanych), Wydział II Fotografii śledczej i dokumentacji operacyjnej (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Fotografii Śledczej, Sekcja II Operacyjno-filmowa, Sekcja III Dokumentacji operacyjnej, Sekcja IV Centralne Laboratorium Chemiczne, Sekcja V Dział maszyn, Referat montażu i napraw, oraz utworzony rozkazem nr 043/org z dnia 7 maja 1952 r. Dział Sprzętu foto-daktyloskopii i druko-poligraficzny), Wydział III Pocztowy (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Inspekcyjno-operacyjna – zlikwidowana rozkazem nr 057/org z dnia 28 maja 1951 r., Sekcja II Informacyjna – rozkazem nr 057/org z dnia 28 maja 1951 r. przemianowana na Sekcję I, Sekcja III Operacyjno-pocztowa, Samodzielny Referat Specjalny utworzony rozkazem nr 018/org z dnia 14 marca 1951 r.); wydział (i jednostki w jego pionie) prowadził pracę operacyjną i dokonywał aresztowań w związku z prowadzonymi rozpracowaniami, Wydział IV Szyfrowy (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Inspekcji, Sekcja II Szyfrowa, Sekcja III Deszyfrowa, rozkazem nr 075/org z dn. 30 czerwca 19522 r. utworzono Sekcję IV w skład której weszli szyfranci na etatach niejawnych), Wydział V Podsłuchu telefonicznego i podsłuchu pokojowego (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Operacyjna, Sekcja II PT, Sekcja II Specjalna, Sekcja IV Technika, Sekcja V Techniczno-operacyjna, Sekcja VI PP i odtwarzanie), Wydział VI Ekspertyzy i registratury (z ogniwami: Kierownictwo, Centralne Laboratorium Ekspertyz, Registratura 10-palcowa [Registratura daktyloskopijna] – zlikwidowana rozkazem nr 0171/org z dn. 31 grudnia 1953 r.). Na mocy rozkazu nr 057/org z dn. 28 maja 1951 r. (z mocą z dn. 15 czerwca 1951 r.) utworzono Wydział VII (z ogniwami: Kierownictwo, Sekcja I Opracowań, Sekcja II Współpracy z jednostkami operacyjnymi, Sekcja III Informacji i kontroli terenu, Sekcja IV Technika i Laboratorium, Sekcję V etat niejawny, zlikwidowana z dn. 8 lipca 1953 r., utworzono Sekcję VI Inspekcyjno-Operacyjną rozkazem 018/org z 29 lutego 1952 r. – etat niejawny, przeniesioną z Wydziału III, Sekcję VII utworzoną rozkazem nr 0158/org z 10 października 1952 r. i Sekcję VIII – etat niejawny, utworzona rozkazem nr 010/org z dn. 20 kwietnia 1954 r., ponadto utworzony rozkazem nr 046/org z dn. 7 maja 1952 r. Referat Ochrony dla obsługiwania warszawskich radiostacji, rozgłośni i studia Polskiego Radia, i utworzony rozkazem nr 0182/org z dn. 31 grudnia 1951 r. Referat Ochrony typ „C” – Państwowe Przedsiębiorstwo Robót Telekomunikacyjnych w Warszawie). Na mocy rozkazu nr 072/org z dnia 26 lipca 1950 r. zlikwidowano w Departamencie VII (wywiadu) MBP Samodzielną Sekcję Techniczną i przeniesiono cały jej personel i dokumentację wraz z Wydziałem V Techniki Departamentu VII MBP do Departamentu II MBP (wydział miał nadal służyć potrzebom operacyjnym Departamentu VII MBP). Struktura Departamentu w ww. kształcie utrzymała się w KdsBP do zmian wprowadzonych w 1955 r. (tj., do efektywnego przekształcenia w Departamenty IX i X KdsBP). Zasób archiwalny i dokumentacyjny Departamentu w trakcie jego działania obejmował archiwum operacyjne MBP (w skład którego wchodziły również depozyty, tj. zbiory dokumentacji i przedmiotów konfiskowanych osobom aresztowanym), coraz szerzej rozbudowywane kartoteki operacyjne, zbiory archiwaliów i dokumentacji wytworzonych przez polskie instytucje państwowe sprzed 1944 r., instytucje niemieckich władz okupacyjnych oraz organizacje niepodległościowe i polityczne. W chwili wyodrębnienia ze struktur Departamentu II MBP Centralnego Archiwum MBP (uprzednio funkcjonującego jako Archiwum Departamentu II MBP) w departamencie pozostało archiwum operacyjne MBP. Archiwalia i dokumentacja gromadzone w Departamencie II MBP i CA MBP znalazły się następnie odpowiednio w Departamencie X KdsBP i Archiwum KdsBP, by ostatecznie znaleźć się w zasobie odpowiednio Biura Ewidencji Operacyjnej/Biura „C” MSWi CA MSW, po włączeniu CA MSW do Biura „C” MSW, odpowiednio w Wydziałach II i IV Biura „C” MSW. Aktami o charakterze operacyjnym złożonymi w Wydziale I Departamentu II MBP zarządzano w ww. jednostkach wg tych samych zasad, które tyczyły się akt operacyjnych archiwizowanych współcześnie, tzn. przesygnowywano je, brakowano, „komasowano” z innymi jednostkami inwentarzowymi, itd., nie tworzyły także wyodrębnionej części, naturalną koleją rzeczy stworzyły część zbioru akt operacyjnych wytworzonych w MSW. Jedyną odrębną częścią zasobu archiwalnego utworzonego w Departamencie II MBP była kolekcja depozytów (dokumentacji i materiałów skonfiskowanych osobom aresztowanym), która zachowała się bez poważniejszych przekształceń.