Subfonds

Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Chełmie 1975 - 1983

Województwo chełmskie utworzone na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91)

Dzieje ustrojowe: Na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. 1975, Nr 16, poz. 91) zlikwidowano powiaty i zwiększono liczbę województw z 17 do 49. Powyższe zmiany wymusiły również konieczność powstania nowych komend wojewódzkich MO i likwidację wszystkich dotychczas istniejących komend powiatowych MO. W celu sprawnej reorganizacji aparatu bezpieczeństwa powołano w MSW Centralny Zespół oraz zespoły wojewódzkie. Od 14 do 26 maja 1975 r. kierownictwo MSW zadecydowało o obsadzie komendantów i ich zastępców we wszystkich 49 województwach. Jednym z miast, które zostały siedzibą nowych władz wojewódzkich, stał się Chełm. Z dniem 1 czerwca 1975 r. stanowisko komendanta wojewódzkiego MO w Chełmie objął płk Bronisław Świta. Jego zastępcą ds. SB został płk Stanisław Sobański (1975-1984). W tym też momencie rozpoczęło się funkcjonowanie nowej jednostki. Komenda Wojewódzka MO w Chełmie swoim terenem działania objęła byłe trzy Komendy Powiatowe MO: w Chełmie, Krasnymstawie oraz we Włodawie. W zakresie działania MO jednostka podlegała Komendzie Głównej MO natomiast w zakresie działania SB podlegała MSW. Podstawową komórką organizacyjną w KWMO był wydział, składający się z sekcji. Istniały również samodzielne sekcje. Pracami wydziału kierował naczelnik, który mógł posiadać jednego lub dwóch zastępców. Na czele sekcji stali kierownicy. Struktura pionu SB nowo powstałej Komendy Wojewódzkiej MO w Chełmie przedstawiała się w 1975 r. następująco: - Zastępca Komendanta ds. SB, -Inspektor Zespołu Analityczno-Informacyjnego przy zastępcy komendanta ds. SB, - Wydział II, - Wydział III, - Wydział IV, - Wydział V, - Wydział Śledczy, - Wydział „B”, - Wydział „C”, - Wydział „T”, - Samodzielna Sekcja „A”, - Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego, - Wydział Paszportów, - Wydział Polityczno-Wychowawczy. W KWMO w Chełmie nie został utworzony Wydział „W”, zajmujący się perlustracją korespondencji. Na potrzeby SB województwa chełmskiego, jak również bialskopodlaskiego i zamojskiego kontrolę korespondencji realizowała jednostka z Lublina. Po 1 czerwca 1975 r. obsadzone zostały stanowiska naczelników poszczególnych wydziałów. Na koniec 1975 r. w strukturach Służby Bezpieczeństwa w województwie chełmskim znalazło się 77 funkcjonariuszy, w tym Wydziale II-15 funkcjonariuszy, Wydziale III - 18 funkcjonariuszy, Wydziale IV - 6 funkcjonariuszy, Wydziale Śledczym - 3 funkcjonariuszy, Wydziale ”B” – 4 funkcjonariuszy, Wydziale ”C” – 4 funkcjonariuszy, Wydziale „T” – 7 funkcjonariuszy, Wydziale Paszportów - 12 funkcjonariuszy, Samodzielnej Sekcja „A” - 5 funkcjonariuszy. Wprowadzone zmiany w 1975 r. likwidowały terenowe struktury Służby Bezpieczeństwa poza KWMO. Wyjątek od tego stanowiły grupy terenowe Wydziału Paszportów umiejscowione w Krasnymstawie oraz we Włodawie. Komendzie Wojewódzkiej MO w Chełmie podlegały Komenda Miejska w Chełmie oraz komisariaty MO w Krasnymstawie i we Włodawie, które swoją właściwością terytorialną obejmowały trzy byłe komendy powiatowe. Nowo powołane jednostki zostały zobowiązane do udzielania pomocy posterunkom. Komenda Miejska MO w Chełmie miała współpracować z posterunkami: Białopole, Dubienka, Dorohusk, Ruda Huta, Siedliszcze, Wierzbica, Żmudź, Komisariat MO w Krasnymstawie: Kraśniczyn, Leśniowice, Łopiennik, Rejowiec Osada, Rejowiec Fabryczny, Wojsławice, Komisariat MO we Włodawie: Cyców, Hańsk, Sosnowica, Stary Brus, Urszulin, Wola Uhruska, Wyryki. W ramach rozbudowy struktur SB w II połowie lat siedemdziesiątych XX wieku zwiększano systematycznie ilość etatów również w województwie chełmskim. Na koniec 1976 r. było ich 78, 1977 r. – 82, 1978 r. – 88, 1979 r. – 95, 1980 r. – 98. Jednym z elementów rozbudowy struktur SB było utworzenie z dniem 1 lipca 1979 r. Wydziału IIIA (z dniem 1 grudnia 1981 r. przemianowanego na Wydział V). W maju 1981 r. natomiast, z uwagi na powstanie struktur „Solidarności” RI rozbudowano Wydział IV poprzez zwiększenie jego stanu o 15 etatów. W jego ramach zostały utworzone grupy operacyjne w Krasnymstawie (2 etaty), Włodawie (2 etaty), Cycowie (1 etat), Dorohusku (1 etat) i Rejowcu Fabrycznym (1 etat). W listopadzie 1981 r. powołany został Wydział Polityczno-Wychowawczy, jednocześnie wraz z nim utworzono stanowiska zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych Komendy Miejskiej MO w Chełmie, zastępców kierowników komisariatów MO w Krasnymstawie i Włodawie oraz zastępcy dowódcy kompani ZOMO. W sierpniu 1982 r. Wydziały „B”, „C” i „T” Komendy Wojewódzkiej MO w Chełmie zostały zamienione na sekcje i jednocześnie włączone w skład nowo powstałego Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Na mocy Zarządzenia Nr 6/83 ministra spraw wewnętrznych z dnia 23 stycznia 1983 r. wprowadzono podział województw na rejony, w których powstały komendy miejskie i dzielnicowe MO. Komórki SB zostały powołane w tych komendach z dniem 1 marca tego samego roku w oparciu o rozkaz organizacyjny Nr 03/CH/83 z 4 marca 1983 r., w efekcie wydania przez ministra spraw wewnętrznych Zarządzenia Organizacyjnego MSW Nr 064/Org z dnia 24 lutego 1983 r. Na podstawie w/w normatywów zlikwidowano min. wcześniej wymienione grupy operacyjne Wydziału IV, referaty paszportów w Krasnymstawie i Włodawie, wyłączono część etatów z Wydziału II (6), Wydziału III (5), Wydziału IV (5), Wydziału V (11). Uwolnione etaty umożliwiły na zorganizowanie struktur SB w Komisariacie MO w Krasnymstawie (18 etatów), Komisariacie MO we Włodawie (16 etatów) oraz utworzono 1 etat SB przy Komendzie Miejskiej MO w Chełmie. Ustawą z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów (Dz.U. Nr 38, poz. 173) wprowadzono natomiast nowe nazewnictwo jednostek terenowych. Dotychczasowe komendy wojewódzkie i rejonowe MO przemianowano odpowiednio na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. W tytulaturze kierownictwa komendanta wojewódzkiego/rejonowego MO zastąpił szef WUSW/RUSW. Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych KWMO w Chełmie przedstawiały się następująco: Starszy inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. SB do współpracy z Departamentem I – celem jego działań było zdobywanie i dostarczanie Departamentowi I MSW dokumentów i informacji z zakresu wywiadu politycznego, naukowo-technicznego i ekonomicznego, działalności obcych służb specjalnych oraz ośrodków wspierających opozycję antykomunistyczną. Realizował on również zadania operacyjno-techniczne zlecone przez Department I, a także koordynował działania wszystkich komórek organizacyjnych KWMO w zakresie wywiadu. W początkowym okresie w strukturze KWMO w Chełmie nie przewidziano miejsca na to stanowisko. Zostało ono utworzone z dniem 1 maja 1978 r. na podstawie rozkazu organizacyjnego Nr 03/CH/78 komendanta wojewódzkiego MO w Chełmie. Do tego momentu prawdopodobnie za koordynacje działań na rzecz Departamentu I MSW odpowiedzialny był Wydział II KWMO. W okresie 1978 -1983 na stanowisku starszego inspektora przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO pełnił kpt. Lucjan Terlecki (1978-1983). Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/ szefa WUSW ds. SB – do jego zadań należało utrzymywanie kontaktów z zastępcą komendanta wojewódzkiego MO ds. SB i naczelnikami wydziałów operacyjnych w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań służbowych, sporządzanie rocznych i problemowych planów kontroli jednostek i komórek organizacyjnych KWMO, sprawdzanie realizacji wniosków pokontrolnych, opracowywanie okresowych ocen i analiz sytuacji polityczno-operacyjnej, sprawowanie nadzoru nad ochroną tajemnicy państwowej i służbowej. W ramach inspektoratu znajdowało się jedno stanowisko – starszego inspektora Inspektoratu Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego ds. SB i zostało ono utworzone z dniem 1 czerwca 1975 r. Funkcję tą pełnił por. Mieczysław Szargało. Wydział II – jego zadaniem było organizowanie i bezpośrednie wykonywanie zadań operacyjnych polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu działalności służb wywiadowczych NATO (zwłaszcza wywiadu USA i RFN) i innych krajów niekomunistycznych, skierowanej przeciwko interesom PRL i innych krajów bloku komunistycznego. Struktura organizacyjna Wydziału II KWMO w Chełmie w 1975 r. przedstawiała się następująco: -Sekcja I – odpowiednik Wydziałów I, II i III Departamentu II MSW czyli ukierunkowana była na działalność prowadzoną przez wywiad Stanów Zjednoczonych, Anglii, Kandy oraz RFN. Sekcja II – odpowiednik Wydziałów IV i V Departamentu II MSW. Jej zadaniem było zwalczanie działalności służb specjalnych Francji, Włoch, Izraela, Belgii, Holandii, Luksemburga, Danii, Norwegii, Turcji i Grecji oraz Chin i Albanii. Sekcja III (odpowiednik Wydziałów VI i VII Departamentu II MSW zajmowała się zabezpieczeniem linii tranzytowej PKP przebiegającej przez województwo chełmskie, ponadto zajmowała sie rozpracowaniem krótkofalowców oraz ochroną kontrwywiadowczą placówek Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii znajdujących się na terenie województwa chełmskiego. Do zadań tej sekcji należało również zabezpieczenie kontrwywiadowcze granicy państwowej m.in. poprzez ujawnianie kanału przerzutu osób i materiałów na teren ZSRR i współpracę z WOP. Ponadto funkcjonariusze Wydziału II podejmowali działania o charakterze ofensywnym biorąc udział m.in. w zabezpieczaniu operacyjnym Międzynarodowych Targów Poznańskich w 1979 r. W lutym 1980 r. przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Z dniem 1 lipca 1982 r. w struktury Wydziału II włączono cztery etaty (dwa stanowiska starszych inspektorów oraz dwa inspektorów), a z dniem 1 października tego samego roku kolejne dwa (kierownika sekcji oraz młodszego inspektora). W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału II wyłączono sześć stanowisk (kierownika sekcji, dwóch starszych inspektorów, dwóch inspektorów i jednego młodszego inspektora). W okresie 1975-1983 Wydziałem II WUSW w Chełmie kierowali mjr Tadeusz Morawski (1975-1978) oraz mjr Edward Wrótniak (1978-1983). Wydział III – zajmował się ujawnianiem oraz likwidacją źródeł i skutków zagrożeń wynikających z: dywersji, sabotażu i innych działań antypaństwowych, konfliktów społecznych, nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładów pracy (tzw. bazy) oraz instytucji politycznych, społecznych, kultury i nauki (tzw. nadbudowy), naruszenia tajemnicy państwowej i służbowej. Był on również odpowiedzialny za profilaktyczną ochronę szczególnie narażonych na wymienione powyżej zagrożenia środowisk i instytucji społeczno-politycznych oraz zakładów pracy. W lutym 1976 r. w Wydziale III nastąpiła reorganizacja. W jej ramach wyłączono stanowiska: dwóch starszych inspektorów oraz inspektora, natomiast w ich miejsce powołano trzech kierowników sekcji. W związku z powstaniem w lipcu 1979 r. Wydziału III „A”- stan etatowy Wydziału III został znacznie uszczuplony. Z jego struktur wyłączono wówczas stanowiska: zastępcy naczelnika, trzech kierowników sekcji, pięciu starszych inspektorów, dwóch inspektorów i maszynistki. W grudniu z kolei przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Pod koniec 1980 r. Wydział III KWMO w Chełmie został wzmocniony, ponieważ utworzono wtedy stanowiska: kierownika sekcji, starszego inspektora oraz inspektora. Z dniem 1 lipca 1982 r. w struktury Wydziału III włączono stanowiska: zastępcy naczelnika, kierownika sekcji oraz trzech starszych inspektorów, a z dniem 1 października tego roku jedno stanowisko kierownika sekcji, dwóch starszych inspektorów oraz inspektora. Naczelnikami Wydziału byli mjr Kazimierz Śledź (1975-1977), kpt. Mirosław Czyżyk (1977-1979), ppłk Marcin Płużański (1979-1983). Wydział IV – celem jego działań było zabezpieczenie podstaw ustrojowych PRL przed antykomunistyczną działalnością polityczno-społeczną podejmowaną przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. W listopadzie 1976 r. w Wydziale IV KWMO w Chełmie utworzone zostało stanowisko starszego inspektora. Niespełna rok później został przyłączony kolejny etat starszego inspektora. Natomiast w 1978 r. utworzono nowe stanowiska kierowników sekcji, pierwsze w styczniu tego roku, a drugie w listopadzie. Dalsza rozbudowa struktur Wydziału nastąpiła w listopadzie 1979 r. po włączeniu etatów: starszego inspektora oraz inspektora. Z kolei w lutym 1980 r. przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Z uwagi natomiast na powstanie struktur Solidarności RI w maju 1981 r., Wydział IV został bardzo rozbudowany, ponieważ utworzono wówczas stanowiska: zastępcy naczelnika, dwóch kierowników sekcji, dwóch starszych inspektorów, inspektora, młodszego inspektora, maszynistki oraz utworzono grupy operacyjne w Krasnymstawie (starszy inspektor i inspektor) we Włodawie (starszy inspektor i inspektor). W dniu 1 lutego 1982 r. z grupy operacyjnej Wydziału IV we Włodawie wyłączono jedno stanowisko, z kolei z dniem 1 października tego roku w struktury Wydziału IV włączono stanowiska dwóch młodszych inspektorów. Przez cały okres funkcjonowania Wydziału IV kierował nim ppłk Henryk Król. Wydział V (od II połowy 1979 r. do 1981 r. jako Wydział IIIA) – do jego zadań należała szeroko pojęta ochrona gospodarki, co sprowadzało się m.in. do rozpoznawania nastrojów i sytuacji konfliktowych wśród załóg zakładów przemysłowych, handlowych i komunikacyjnych, spółdzielczości pracy i inwalidzkiej oraz w urzędach administracyjnych. Zajmował się również rozpracowywaniem osób prezentujących poglądy antykomunistyczne, ujawnianiem faktów sabotażu, niegospodarności i nieprawidłowości w międzynarodowej wymianie techniczno – ekonomicznej. Wydział III „A” KWMO w Chełmie został utworzony na podstawie rozkazu organizacyjnego 08/CH/79 komendanta wojewódzkiego MO w Chełmie z dnia 19 lipca 1979 r. W skład etatowy nowoutworzonej komórki weszły stanowiska: naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, trzech kierowników sekcji, pięciu starszych inspektorów, trzech inspektorów, inspektora oraz sekretarz-maszynistki. Z kolei w lutym 1980 r. przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Z dniem 1 lutego 1982 r. Wydział V został znacznie rozbudowany, ponieważ wówczas włączono w jego struktury łącznie 14 etatów (zastępca naczelnika, dwóch kierowników sekcji, siedmiu starszych inspektorów oraz czterech inspektorów) a z dniem 1 października tego samego roku włączono czterech młodszych inspektorów. W okresie 1979-1989 Wydziałem III „A”/V kierowali: kpt. Mirosław Czyżyk, kpt. Maciej Żołnierek, kpt Ryszard Traczuk. Wydział Śledczy – prowadził postępowania karne w sprawie przestępstw przeciwko istotnym interesom politycznym i gospodarczym PRL oraz zapewniał specjalistyczną obsługę prawną jednostek operacyjnych. W szczególności przyjmował zawiadomienia o przestępstwach, prowadził czynności sprawdzające, wszczynał i prowadził postępowania przygotowawcze, inspirował wystąpienia do instytucji i zakładów pracy w przypadku nieprawidłowości kwalifikujących się do postępowania administracyjnego lub dyscyplinarnego, współdziałał z jednostkami operacyjnymi i koordynował czynności procesowe z operacyjnymi. Ogólnie rzecz ujmując, Wydział Śledczy był odpowiedzialny za realizację zadań SB w zakresie zapobiegania, rozpoznawania i wykrywania (poprzez ściganie karne) sprawców przestępstw przypisanych do zwalczania tej służbie. We wrześniu 1977 r. etat Wydziału Śledczego został powiększony o stanowisko inspektora, a w marcu 1979 r. o starszego inspektora oraz sekretarz-maszynistkę. W dniu 1 października 1982 r. w struktury Wydziału Śledczego włączono stanowisko inspektora. Natomiast w maju wyłączono stanowisko inspektora wprowadzając jednocześnie etat starszego inspektora. Wydziałem Śledczym kierował w tym okresie płk Jan Solis (1975-1983). Samodzielna Sekcja „A” – zapewniała KWMO łączność szyfrową i kodową z jednostkami i komórkami organizacyjnymi podległymi MSW i innym resortom. Prowadziła szkolenia dla funkcjonariuszy jednostek terenowych w województwie chełmskim. Ponadto w początkowym okresie miała zapewnić pomoc organizacyjno-techniczną oraz koordynować działalność komórek szyfrowych i kodujących przy tworzących się organach administracyjnych województwa chełmskiego. W późniejszym okresie Samodzielna Sekcja „A” KWMO w Chełmie miała również za zadanie prowadzenie kontroli dotyczących szyfrowania i kodowania dokumentów nie tylko wśród jednostek terenowych podległych KWMO w Chełmie, ale również w instytucjach partyjnych i administracji państwowej województwa. Taka kontrola miała być przeprowadzona w Komitecie Wojewódzkim Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Wojewódzkim Komitecie Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, Wojewódzkim Komitecie Stronnictwa Demokratycznego, Wojewódzkim Komitecie Związków Zawodowych, Wojewódzkiej Radzie Federacji Zrzeszenia Socjalistycznej Młodzieży Polskiej, Wojewódzkim Komitecie Obrony oraz w Wojewódzkim Komitecie Obrony Cywilnej. Ponadto Samodzielna Sekcja „A” zobowiązana była do zorganizowania tajnego miejsca przechowania sprzętu i dokumentacji szyfrowej na wypadek bezpośredniego zagrożenia państwa i w czasie wojny. Początkowo do 1977 r. stan etatowy Samodzielnej Sekcji „A” KWMO w Chełmie wynosił 5 funkcjonariuszy. W maju 1978 r. włączono do niej dwa stanowiska telegrafistów. W późniejszym czasie nie włączono już do niej nowych stanowisk. Jedyna zmiana jak nastąpiła w strukturze komórki wynikała z przekształcenia dwóch etatów telegrafisty w referentów techniki operacyjnej. W omawianym okresie pracami Samodzielnej Sekcji „A” KWMO w Chełmie kierowali: mjr Jan Mękal (1 VI 1975-31 VIII 1979), por. Tadeusz Książek (1 IX 1979- 1 VII 1981), ppor. Edward Lewandowski, chor. Jan Mielniczuk (1 IX 1982 -1983). Wydział „B” – przyjmował zlecenia i przygotowywał prowadzenie obserwacji, ustalał i identyfikował ujawnione w trakcie obserwacji osoby, z którymi kontaktowali się inwigilowani, współpracował z Biurem „B” w zakresie obserwacji dyplomatów i cudzoziemców spoza bloku komunistycznego, organizował i wykorzystywał zakryte punkty obserwacyjne, mieszkania konspiracyjne, prowadził działalność operacyjną w hotelach oraz innych obiektach turystycznych i rozrywkowych, w których przebywali cudzoziemcy. Od 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „B”, wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Do 1982 r. Wydziałem kierowali ppłk Ignacy Śmiechowski (1975-1979) oraz mjr Feliks Jaśniak (1979-1982). Wydział „C” – zajmował się rejestracją osób, spraw operacyjnych i postępowań przygotowawczych SB i MO oraz tworzeniem i prowadzeniem w związku z tym kartotek, sporządzaniem zestawień statystycznych i opracowań analitycznych; opiniowaniem osób ubiegających się o zezwolenia na posiadanie broni, wydanie kart żeglarskich i rybackich oraz kandydatów do wykonywania prac stanowiących tajemnicę państwową; gromadzeniem, opracowywaniem, brakowaniem, konserwacją, mikrofilmowaniem i udostępnianiem akt operacyjnych, administracyjnych i osobowych b. funkcjonariuszy. Po utworzeniu nowej komendy Wydział „C” KWMO musiał dokonać protokolarnego przejęcia materiałów operacyjnych Służby Bezpieczeństwa ze zlikwidowanych komend powiatowych MO w Chełmie, Krasnymstawie i Włodawie i przekazać je następnie do właściwych wydziałów operacyjnych KWMO. W 1978 r. do etatu Wydziału „C” KWMO w Chełmie włączono stanowisko starszego referenta techniki operacyjnej. Od 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „C”, wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Wydział „T” – zajmował się instalacją i eksploatacją środków techniki specjalnej (podsłuchy pokojowe, telefoniczne, telegraficzne, podgląd i dokumentacja fotograficzna, tajne przeszukanie) w celu uzyskiwania informacji w sposób tajny. Środki te były stosowane w trakcie prowadzonych rozpracowań operacyjnych wobec osób podejrzanych o działalność antykomunistyczną. W czerwcu 1976 r. nastąpiło przemianowanie stanowisk w Wydziale „T”, a mianowicie zniesiono etaty: starszego referenta i dwóch referentów, a w ich miejsce utworzono stanowiska starszego inspektora, inspektora oraz młodszego referenta. Natomiast rok później włączono do niego etaty: inspektora oraz starszego referenta techniki operacyjnej. Od 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „T”, wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. W okresie 1975-1982 Wydziałem kierowali ppłk Kazimierz Mirosław (1975-1977) oraz kpt. Władysław Mańkowski (1977-1982). Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego – do jego zakresu działania należało prowadzenie prac będących dotychczas w gestii wydziałów „B”, „C”, „T”, oraz zabezpieczenie wspólnego dla wszystkich sekcji zaplecza technicznego w zakresie konserwacji, napraw i ewidencji sprzętu oraz obróbki laboratoryjnej. Struktura utworzonego z dniem 1 sierpnia 1982 r. przedstawiała się następująco: -naczelnik Wydziału, -sekretarz-maszynistka, -Sekcja „B” - kierownik, starszy inspektor, inspektor, -Sekcja „C” – kierownik, inspektor, dwóch młodszych inspektorów, -Sekcja „T” –kierownik, starszy inspektor, dwóch inspektorów, pięciu młodszych inspektorów. Przez cały okres istnienia Wydziałem Zabezpieczenia Operacyjnego kierował ppłk Władysław Mańkowski. Wydział Paszportów – do jego zadań należało prowadzenie wstępnego rozpoznania operacyjnego międzynarodowego ruchu osobowego na terenie Chełma oraz nadzór i kontrola nad realizacją tego zadania przez referaty paszportów; podejmowanie decyzji i wydawanie dokumentów paszportowych uprawniających do przekraczania granicy; prowadzeniem spraw związanych z udzielaniem wiz i wydawaniem dokumentów cudzoziemcom, współpraca z urzędami konsularnymi, organami celnymi i ruchu granicznego w sprawach osób zamieszkujących na terenie województwa, utrzymywanie kontaktów z przedstawicielami biur podróży; prowadzenie ewidencji paszportów oraz rejestracji osób zastrzeżonych, odmawiających powrotu i ich rodzin. Trzeba również pamiętać, że realizując zadania związane z międzynarodowym ruchem osobowym mieszkańców województwa chełmskiego, Wydział współdziałał z jednostkami operacyjnymi MO, SB, WSW. We wrześniu 1975 r. z Referatu Paszportów we Włodawie wyłączono stanowisko referenta. W okresie 1975-1983 pracami Wydziału kierował płk Stefan Kędziora. Wydział Polityczno-Wychowawczy – prowadził zadania mające na celu indoktrynację funkcjonariuszy KWMO w Chełmie. Zgodnie z rozkazem organizacyjnym 012/CH/81, tworzącym struktury tej komórki, do kierownictwa KWMO włączono stanowisko zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych będącego jednocześnie naczelnikiem wydziału polityczno-wychowawczego. Początkowo wydział liczył 5 etatów (zastępca naczelnika, 2 stanowiska starszych inspektorów, inspektor oraz sekretarz maszynistka). Poza omówionymi wyżej komórkami w strukturach KWMO w Chełmie funkcjonowały stanowiska SB: Starszy inspektor ds. Służby Bezpieczeństwa w Wydziale Inspekcji – zajmował się badaniem zgodności postępowania komórek organizacyjnych SB z obowiązującym stanem prawnym, a zwłaszcza z zarządzeniami MSW i kierownictwa KWMO. Do jego zadań należało również merytoryczne sprawdzenie organizacji, metod i środków pracy SB oraz ich skuteczności, kontrola prawidłowości wykorzystania funduszu „O”. Był on również odpowiedzialny za organizowanie współpracy z kontrwywiadem wojskowym w zakresie kontrwywiadowczego zabezpieczenia województwa. W latach 1975-1983 w Wydziale Inspekcji istniało tylko jedno stanowisko st. inspektora zespołu ds. SB. Było ono w tym czasie obsadzone przez: kpt. Lucjana Terleckiego (1975-1978) kpt. Zbigniewa Kizińskiego (1979-1983). Starszy inspektor ds. ochrony przemysłu w zespole stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji – w czerwcu 1975 r. w strukturze Wydziału Inspekcji KWMO w Chełmie nie zostało utworzone stanowisko starszego inspektora ds. ochrony przemysłu, nie powstało ono również pomimo wystąpienia komendanta wojewódzkiego MO w Chełmie do dyrektora Biura Organizacyjnego MSW w pod koniec tego roku. Utworzono je dopiero z dniem 1 maja 1978 r. Stanowisko starszego inspektora ds. ochrony przemysłu zostało zlikwidowane z dniem 1 listopada 1989 r. a zadania realizowane przejął Wydział Ochrony Gospodarki SB. Dzieje podzespołu: Nazwa Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Chełmie funkcjonowała od 1975 r. do końca lipca 1983 r. Zmiana w nazewnictwie nastąpiła na mocy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. Nr 38, poz. 172). Przez cały okres funkcjonowania Komendy, a następnie Urzędu, nie zmieniły się jednak ich struktury: pionowa (system podległości i zwierzchnictwa) i pozioma (podział na wydziały sekcje, inspektoraty, samodzielne stanowiska). KWMO/WUSW w Chełmie podlegał w zakresie działań milicyjnych Komendzie Głównej MO, a w zakresie poczynań pionu bezpieczeństwa – kierownictwu Służby Bezpieczeństwa. Pełnił natomiast rolę zwierzchnika nad komendami miejskimi w Chełmie oraz komisariatami w Krasnymstawie i we Włodawie, które w 1983 r. zostały przekształcone w rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Daty krańcowe podzespołu stanowią lata 1975-183. Problematyka akt dotyczy województwa chełmskiego w granicach z 1975 r. Wszystkie serie i podserie akt w zespole są zdekompletowane i posiadają poważne luki. Istotne braki występują również w dokumentacji zdawczo-odbiorczej przekazywania akt do archiwum. W ramach Wydziału „C” KWMO, a od 1982 r. Sekcji „C” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego KWMO/WUSW w Chełmie, funkcjonowało archiwum, które gromadziło akta spraw zakończonych. Przejmowanie akt regulowały obowiązujące w resorcie spraw wewnętrznych instrukcje archiwalne - Zarządzenie Nr 034/74 MSW z dnia 10 V 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, znowelizowane Zarządzeniem Nr 030/79 MSW z dnia 2 VII 1979 r. Zgodnie z tym ostatnim normatywem w skład zasobu archiwalnego Wydziału „C” (w którym znajdowało się archiwum), utworzonej po 1975 r. KWMO w Chełmie wchodziły wytworzone przez nią akta oraz materiały przejęte zgodnie z pertynencją terytorialną z Wydziału „C” Komendy Wojewódzkiej MO w Lublinie (istniejącej przed podziałem administracyjnym): kopie kartotek odnoszących się do osób zamieszkałych na terenie nowo utworzonego województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO, członków ORMO zamieszkałych na terenie województwa chełmskiego. Bezpośrednio po powstaniu KWMO w Chełmie komendant wojewódzki, w celu właściwego zorganizowania podległej jednostki, polecił m.in. przekazanie do archiwum Wydziału „C” akt spraw ostatecznie załatwionych przez byłą Komendę Powiatową w Chełmie. Ponadto Wydział „C” został zobowiązany do przejęcia dokumentacji z referatów SB ze likwidowanych jednostek terenowych. Natomiast w styczniu 1976 r. na podstawie Zarządzenia Nr 3/76 powołane zostały komisje do protokolarnego wybrakowania i przekazania akt ostatecznie załatwionych do Wydziału „C” znajdujących się na stanie komisariatów MO w Krasnymstawie i Włodawie oraz w archiwach KWMO. Czynności te miały zostać wykonane do 10 lutego 1976 r., a nadzór nad przekazywaniem i brakowaniem miał sprawować mjr Jan Bogusz, naczelnik Wydziału „C”. Do faktycznego wybrakowania akt nie doszło, co spowodowało, że komendant wojewódzki MO w Chełmie w dniu 17 marca 1978 r. wydał Zarządzenie Nr 016/78 w którym polecił zakończyć prace z tym związane w terminie do 30 czerwca tego roku. W październiku 1981 r. powołana została „stała komisja brakowania dokumentów podlegających natychmiastowemu zniszczeniu”. W jej skład weszli ppłk Stanisław Siepsiak, naczelnik Wydziału „C”, jako jej przewodniczący, sierż. Sztab. Stefania Ciemno-Czołowska oraz st. szer. Tadeusz Oleniuk. Z uwagi na stan zachowania należy go określić jako fragmentaryczny, bo zawiera dokumentację tylko niektórych komórek organizacyjnych KWMO w Chełmie, skupionych w ramach jednego pionu SB. W zespole zachowały się materiały administracyjne wytworzone w Wydziale II, Wydziale III, Wydziale IV, Wydziale V, Wydziale C, Wydziale Śledczym i Wydziale Paszportów. W KWMO w Chełmie obowiązywały zasady pracy zgodne z instrukcją kancelaryjną wprowadzoną dla jednostek resortu spraw wewnętrznych. Na wpływającym piśmie (lub kopercie) odciskano pieczęć wpływu (prezentę), w obrębie której wpisywano datę wpływu, numer sprawy i ilość załączników. Prezenty wszystkich komórek organizacyjnych KWMO w Chełmie miały ten sam wygląd. Na wszystkich była wpisana nazwa jednostki: Komenda Wojewódzka MO w Chełmie. Symbole komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w Chełmie zostały wprowadzone na podstawie pisma AB-0343/75 z dnia 2 sierpnia 1975 r. komendanta wojewódzkiego. W styczniu 1983 r. w związku z powstaniem Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego komendant wojewódzki MO w Chełmie wydał decyzję 01/83 na podstawie której jednostce tej został przydzielony symbol „ZO”, a poszczególnym sekcjom: „B” –„ZOB”, „C” –„ZOC” oraz „T” –„ZOT”. Natomiast w 1985 r. szef WUSW polecił przydzielić nowoutworzonym komórkom: Samodzielnej Sekcji IV – symbol „W”, Samodzielnej Sekcji VI –symbol „ORB”, Zespołowi ds. Organizacyjno-Prawnych – symbol „OL”, Inspektoratowi Ochrony Funkcjonariuszy – symbol „OF” oraz Wydziałowi V – symbol „OA”. Warto przypomnieć, że ta ostatnia jednostka powstała w 1979 r. jako Wydział III „A”, a w grudniu 1981 r. została przemianowana na Wydział V. Zarejestrowane w dzienniku korespondencyjnym sprawy wpisywano do skorowidza rzeczowo-imiennego, używając w tym celu odpowiednio dobranego hasła. Komendant, jego zastępcy lub naczelnicy wydziałów dokonywali przeglądu przesyłek i ich dekretacji. Z sekretariatów komendantów i wydziałów korespondencja trafiała do pracowników, którzy przygotowywali projekty odpowiedzi. Ekspedycją przygotowanych przez sekretariaty pism zajmowała się kancelaria ogólna lub komórka poczty specjalnej. Przekazywanie korespondencji w obiegu wewnętrznym odbywało się za pośrednictwem sekretariatów lub kancelarii ogólnej. Ich odbiór następował po pokwitowaniu w książce doręczeń przesyłek miejscowych lub w dzienniku podawczym. Akta spraw będących w toku załatwiania przechowywał funkcjonariusz realizujący sprawę (referent). Ostatnim normatywem regulującym funkcjonowanie archiwum MSW było Zarządzenie Nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Struktura zachowanych materiałów WUSW w Chełmie odpowiadała wymogom określonym w tym przepisie. Akta KWMO w Chełmie po przekazaniu do archiwum były wykorzystywane do celów operacyjnych. Stąd wynikała potrzeba szybkiego ich wyszukiwania, a co za tym idzie stworzenia odpowiednich pomocy ewidencyjnych i oznaczenia materiałów sygnaturą archiwalną. W MSW obowiązywała trójczłonowa sygnatura archiwalna złożona z kolejnego numeru spisu akt (inwentarza) łamanego przez pozycję (liczbę porządkową) danego spisu (inwentarza) łamanego przez odpowiedni symbol akt (cyfrę rzymską). Występowały jednak różnice w budowie sygnatur poszczególnych rodzajów materiałów archiwalnych. Przy oznaczaniu materiałów operacyjnych nie pojawiał się człon drugi, a przy sygnowaniu materiałów administracyjnych nie obowiązywał człon trzeci. Materiały operacyjne były ewidencjonowane w inwentarzach (dziennikach) archiwalnych prowadzonych oddzielnie dla każdego symbolu akt: I – akta osobowych źródeł informacji SB, dysponentów lokali kontaktowych, mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, dysponentów lk, mk (w przypadku kandydatów symbol powinien być dodatkowo złamany/uzupełniony literą „k” – np. I/k, I-k), II – akta rozpracowań operacyjnych SB, III - akta postępowań przygotowawczych SB, IV – akta spraw obiektowo-zagadnieniowych SB. Podobne sygnatury, wzbogacone o wyróżnik literowy, otrzymywały także materiały pozostałych pionów MSW: I-m, II-m, III-m, IV-m dla dokumentacji MO, I-w, II-w, III-w, IV-w dla akt Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW jednostek podległych MSW. Analogicznie do materiałów operacyjnych postępowano z przejętymi do archiwum aktami osobowymi funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych i pracowników cywilnych resortu. Prowadzono inwentarze dla następujących symboli akt: V – akta funkcjonariuszy SB, VI – akta funkcjonariuszy MO, VII – akta pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych, VIII – akta żołnierzy zawodowych resortu spraw wewnętrznych. Wpływające do archiwum materiały administracyjne pozostawały w zasadzie w niezmienionym układzie opartym na spisach zdawczo-odbiorczych. Ze względu na proweniencję i wartość źródłową w materiałach poszczególnych serii można wyróżnić: 1) akta własne wytworzone przez komórki organizacyjne KWMO w Chełmie, posiadające znaczenie podstawowe, 2) materiały nadesłane przez MSW oraz podległe WUSW jednostki z terenu województwa chełmskiego o charakterze uzupełniającym, 3) dokumentację proweniencji nieresortowej, przesłaną do wiadomości i wykorzystania, o charakterze pomocniczym. Na pozostawienie w zespole materiałów obcych, mających luźny związek treściowy z produkcją kancelaryjną wytwórcy akt, miał z kolei wpływ obieg informacji w ówczesnym systemie politycznym, który zakładał współpracę MSW (i jednostek podległych) z PZPR, organizacjami politycznymi, instytucjami społeczno-gospodarczymi, urzędami administracji państwowej itp. Akta KWMO w Chełmie są przechowywane jako poszyty, w teczkach wiązanych przesznurowanych tasiemką, a część ze względu na ich formę fizyczną luzem (księgi, repertoria, dzienniki, skorowidze). Materiały zachowały się w stanie dobrym. Zawartość podzespołu: W podzespole akt KWMO w Chełmie zachowały się akta w następującym układzie rzeczowym: Materiały operacyjne: II Akta spraw operacyjnego sprawdzenia i operacyjnego rozpracowania odnoszących się do osób, środowisk i wydarzeń, kwestionariusze ewidencyjne dotyczących osób; III Akta postępowań przygotowawczych Wydziału Śledczego prowadzonych przeciwko osobom i środowiskom; IV Akta spraw obiektowych odnoszących się do zakładów pracy, organizacji, wydarzeń. Materiały administracyjne: Dzienniki urzędowe MSW, biuletyny informacyjne i pisma Biura Paszportów MSW; zarządzenia, rozkazy organizacyjne i personalne komendanta wojewódzkiego KWMO w Chełmie; wykazy etatów poszczególnych wydziałów KWMO i jednostek podległych; protokoły z narad pracowników KWMO; dzienniki korespondencyjne, dzienniki wykonanych dokumentów, plany pracy i oceny ich realizacji oraz sprawozdania opisowe i statystyczne o ruchu kadr i stanie zatrudnienia; protokoły i spisy zdawczo-odbiorcze akt przekazanych do archiwum, protokoły brakowania i zniszczenia dokumentacji nie archiwalnej; rozliczenia urlopów funkcjonariuszy i pracowników wydziałów; rozliczenia funduszu „O”; dokumentacja dot. akt paszportowych (rejestry wydanych akt i książeczek paszportowych, wykazy niepożądanych cudzoziemców, zastrzeżenia wyjazdów za granicę, kontrola ruchu granicznego, dokumentacja dotycząca wiz); korespondencja wydziałów KWMO w wyżej wymienionych zagadnieniach, prace dyplomowe dotyczące działalności SB i MO w l. 1944-1953; materiały do wystaw okolicznościowych oraz referaty i dokumentacja fotograficzna uroczystości okolicznościowych. W odniesieniu do materiałów wytworzonych i zgromadzonych przez WUSW w Chełmie nie zachowały się materiały z grupy sygnaturowej I. Brak również jakichkolwiek mikrofilmów z akt operacyjnych.