Podzespół 9695 | Inwentarz archiwalny IPN

Characteristic of the archival fonds (collection)

Affiliation with the IPN Archives

Group of documents

Cywilne organy bezpieczeństwa państwa

Name of the archival fonds (collection)

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie [1944] 1983-1990

Subfonds

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983 - 1990

Read more Read less

Charakterystyka archiwalna

Luka w systemie operacyjnym pionu bezpieczeństwa, jaka powstała po likwidacji powiatów, a co za tym idzie referatów ds. SB, zmusiła do kolejnych zmian w organizacji jednostek terenowych i nomenklaturze resortu spraw wewnętrznych. Zarządzeniem nr 6/83 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 1983 r. wprowadzono podział województw na rejony, w których powstały komendy miejskie i dzielnicowe MO. Komórki SB zostały powołane w tych komendach z dniem 1 kwietnia tego samego roku, w efekcie wydania przez Ministra Spraw Wewnętrznych Zarządzenia nr 012/83 z dnia 13 marca 1983 r. Ustawą z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów (Dz. U. Nr 38, poz. 173) wprowadzono natomiast nowe nazewnictwo jednostek terenowych. Dotychczasowe komendy wojewódzkie i rejonowe MO przemianowano odpowiednio na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. W tytulaturze kierownictwa komendanta wojewódzkiego/rejonowego MO zastąpił szef WUSW/RUSW. Prerogatywy szefów jednostek wojewódzkich zostały określone w Zarządzeniu nr 03/84 ministra spraw wewnętrznych z dnia 20 stycznia 1984 r. w sprawie zakresu działania wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych. Tym samym według nowego nazewnictwa w województwie lubelskim istniał: Rejonowy Urząd Spraw Wewnętrznych (RUSW) w: Bychawie, Kraśniku, Lubartowie, Lublinie, Łęcznej, Opolu Lubelskim, Puławach, Rykach i Świdniku. W 1984 r. do pionu SB WUSW w Lublinie został włączony Wydział Łączności. Nastąpiło to zgodnie z decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 grudnia 1983 r. w sprawie przekazania wydziałów łączności pod bezpośredni nadzór zastępców szefów wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych ds. SB. Koniec 1984 r. zaowocował utworzeniem w lubelskim pionie SB, na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego nr 0130/org. ministra spraw wewnętrznych z dnia 27 grudnia 1984 r. Inspektoratu Ochrony Funkcjonariuszy, który przykładowo w lipcu 1986 r. liczy 4 pracowników. Stan ten utrzymał się również do lipca roku następnego. W maju 1985 r. doszło do reorganizacji Wydziału IV. Z jego struktur liczących w WUSW w Lublinie w kwietniu 1985 r. 48 pracowników wyłączono sekcje zajmujące się rozpracowywaniem struktur „Solidarności” RI oraz zabezpieczeniem sektora gospodarki rolnej, leśnictwa i przemysłu drzewnego, z którego utworzono Wydział VI. Nowo utworzony wydział w maju 1985 r. liczył 13 pracowników, a w kolejnych latach przedstawiał się w sposób następujący: (lipiec 1986 – 16), (lipiec 1987 – 15), (lipiec 1988 – 14), (lipiec 1989 – 11). W tym samym okresie w ramach prowadzonej reorganizacji Dyrektor Biura Organizacyjno-Prawnego MSW polecił Szefowi WUSW w Lublinie włączyć w struktury Wydziału „T” – Grupę „T” między innymi z Chełma, podobna sytuacja odnosiła się do Wydziału „B”, w którym utworzono Grupę „B” w Chełmie. Zgodnie z zestawieniem listy płac pionu SB KWMO w Lublinie począwszy od lipca 1983 r. do lipca 1989 r. jego skład personalny przestawiał się następująco: Inspektorat Kierownictwa SB – (lipiec 1983 – 3 pracowników), (lipiec 1984 – 3 pracowników), (lipiec 1985 – 3 pracowników), (lipiec 1986 – 4 pracowników), (lipiec 1987 – 4 pracowników), (lipiec 1988 – 4 pracowników), (lipiec 1989 – 4 pracowników). Wydział II – (lipiec 1983 – 34 pracowników), (lipiec 1984 – 29 pracowników), (lipiec 1985 – 28 pracowników), (lipiec 1986 – 29 pracowników), (lipiec 1987 – 27 pracowników), (lipiec 1988 – 28 pracowników), (lipiec 1989 – 22 pracowników). Wydział III – (lipiec 1983 – 50 pracowników), (lipiec 1984 – 52 pracowników), (lipiec 1985 – 51 pracowników), (lipiec 1986 – 52 pracowników), (lipiec 1987 – 51 pracowników), (lipiec 1988 – 52 pracowników), (lipiec 1989 – 30 pracowników). Wydział IV – (lipiec 1983 – 52 pracowników), (lipiec 1984 – 50 pracowników), (lipiec 1985 – 33 pracowników), (lipiec 1986 – 39 pracowników), (lipiec 1987 – 36 pracowników), (lipiec 1988 – 36 pracowników), (lipiec 1989 – 25 pracowników). Wydział V – (lipiec 1983 – 40 pracowników), (lipiec 1984 – 44 pracowników), (lipiec 1985 – 44 pracowników), (lipiec 1986 – 44 pracowników), (lipiec 1987 – 43 pracowników), (lipiec 1988 – 42 pracowników), (lipiec 1989 – 21 pracowników). Wydział Śledczy – (lipiec 1983 – 16 pracowników), (lipiec 1984 – 16 pracowników), (lipiec 1985 – 16 pracowników), (lipiec 1986 – 14 pracowników), (lipiec 1987 – 16 pracowników), (lipiec 1988 – 16 pracowników), (lipiec 1989 – 14 pracowników). Samodzielna Sekcja „A” – (lipiec 1983 – 9 pracowników), (lipiec 1984 – 10 pracowników), (lipiec 1985 – 11 pracowników), (lipiec 1986 – 11 pracowników), (lipiec 1987 – 12 pracowników), (lipiec 1988 – 12 pracowników), (lipiec 1989 – 11 pracowników). Wydział „B” – (lipiec 1983 – 55 pracowników), (lipiec 1984 – 54 pracowników), (lipiec 1985 – 58 pracowników), (lipiec 1986 – 57 pracowników), (lipiec 1987 – 55 pracowników), (lipiec 1988 – 55 pracowników), (lipiec 1989 – 56 pracowników). Wydział „C” – (lipiec 1983 – 20 pracowników), (lipiec 1984 – 19 pracowników), (lipiec 1985 – 19 pracowników), (lipiec 1986 – 17 pracowników), (lipiec 1987 – 18 pracowników), (lipiec 1988 – 18 pracowników), (lipiec 1989 – 19 pracowników). Wydział „T” – (lipiec 1983 – 20 pracowników), (lipiec 1984 – 38 pracowników), (lipiec 1985 – 36 pracowników), (lipiec 1986 – 34 pracowników), (lipiec 1987 – 35 pracowników), (lipiec 1988 – 34 pracowników), (lipiec 1989 – 34 pracowników). Wydział „W” – (lipiec 1983 – 18 pracowników), (lipiec 1984 – 25 pracowników), (lipiec 1985 – 24 pracowników), (lipiec 1986 – 25 pracowników), (lipiec 1987 – 24 pracowników), (lipiec 1988 – 24 pracowników), Wydział Paszportów – (lipiec 1983 – 25 pracowników), (lipiec 1984 – 26 pracowników), (lipiec 1985 – 57 pracowników), (lipiec 1986 – 63 pracowników), (lipiec 1987 – 66 pracowników), (lipiec 1988 – 66 pracowników), (lipiec 1989 – 59 pracowników). W związku ze zmianami w ogólnej sytuacji politycznej kraju, jaka wynikła po wyborach z 4 czerwca 1989 r. nastąpiło przeorganizowanie całego pionu SB. Na podstawie Zarządzenia nr 075/89 ministra spraw wewnętrznych z dnia 24 sierpnia 1989 r. rozwiązano departamenty III, IV, V, VI, Inspektorat Ochrony Przemysłu i Biuro Studiów MSW. Na bazie Departamentu III utworzono Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, piony V i VI zasiliły Departament Ochrony Gospodarki, a z połączenia Departamentu IV i Biura Studiów powstał Departament Studiów i Analiz. Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych WUSW w Lublinie przedstawiały się następująco: Starszy inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. SB do współpracy z Departamentem I– celem jego działań było zdobywanie i dostarczanie Departamentowi I MSW dokumentów i informacji z zakresu wywiadu politycznego, naukowo-technicznego i ekonomicznego, działalności obcych służb specjalnych oraz ośrodków wspierających opozycję antykomunistyczną. Realizował on również zadania operacyjno-techniczne zlecone przez Departament I, a także koordynował działania wszystkich komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w zakresie wywiadu. Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/ szefa WUSW ds. SB – do jego zadań należało utrzymywanie kontaktów z zastępcą komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. SB i naczelnikami wydziałów operacyjnych w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań służbowych, sporządzanie rocznych i problemowych planów kontroli jednostek i komórek organizacyjnych WUSW i RUSW województwa lubelskiego, sprawdzanie realizacji wniosków pokontrolnych, opracowywanie okresowych ocen i analiz sytuacji polityczno-operacyjnej, sprawowanie nadzoru nad ochroną tajemnicy państwowej i służbowej w jednostkach i komórkach SB województwa. Formalnie Inspektorat Analityczno-Informacyjny Zastępcy Szefa WUSW ds. SB został zlikwidowany z dniem 1 listopada 1989 r. a jego zadania zostały przejęte przez wówczas powstały Wydział Studiów i Analiz SB. Do jego zadań należało opracowanie: codziennych informacji o stanie bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie województwa kierowanych do Gabinetu Ministra Spraw Wewnętrznych, okresowych ocen sytuacji polityczno-operacyjnej i społecznej, rocznych planów pracy WUSW i ocen ich realizacji. Początkowo w skład zespołu weszło dziesięciu funkcjonariuszy. W 1985 roku została ona rozszerzona o kolejnych pięciu funkcjonariuszy, wszystkich pochodzących z pionu SB. Dwa lata później zadania zespołu zostały ograniczone tylko do sporządzania codziennych informacji sytuacyjnych dla Gabinetu Ministra Spraw Wewnętrznych, a skład został ograniczony do siedmiu funkcjonariuszy. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy (IOF )– do zakresu jego działania należała ochrona funkcjonariuszy i pracowników cywilnych „w przedmiocie zapobiegania i zwalczania popełnianych przez nich najpoważniejszych naruszeń prawa, zajmowania postaw i zachowań mogących wyrządzić poważne szkody interesom resortu spraw wewnętrznych oraz politycznym, społecznym i gospodarczym interesom państwa”. W ramach swych prac Inspektorat miała analizować informacje i meldunki o naruszeniach prawa przez funkcjonariuszy WUSW i przedstawiać wnioski co do dalszego postępowania w sprawach. Funkcjonariusze mieli również prawo do wyjaśniania otrzymanych sygnałów za pomocą środków i metod operacyjnych. Rozpoczęcie rozpracowania wymagało formalnie sporządzenia wniosku o wszczęcie sprawy aprobowanego przez szefa WUSW oraz jego zastępcę ds. polityczno-wychowawczych, następnie był on przesyłany do dyrektora Zarządu Ochrony Funkcjonariuszy, a po jego aprobacie trafiał do zatwierdzenia przez ministra spraw wewnętrznych. Działalność Inspektoratu została zawieszona na podstawie szyfrogramu gen. dyw. Henryka Dankowskiego, wiceministra spraw wewnętrznych z dnia 1 lutego 1990 r. Szefowie WUSW zostali wówczas zobowiązani do wyznaczenia komisji w celu wyjaśnienia i podjęcia decyzji w sprawach będących w toku pracy Inspektoratów Ochrony Funkcjonariuszy. W nawiązaniu do tego szyfrogramu w dniu 8 lutego 1990 płk Z. Nawrocki, zastępca dyrektora Zarządu Ochrony Funkcjonariuszy MSW polecił sporządzenie informacji dotyczących: materiałów IOF pozostających w czynnym zainteresowaniu operacyjnym, dalszego wykorzystywania osobowych źródeł informacji, dalszego zagospodarowania funkcjonariuszy IOF. Wydział II – jego zadaniem było organizowanie i bezpośrednie wykonywanie zadań operacyjnych polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu działalności służb wywiadowczych NATO (zwłaszcza wywiadu USA i RFN) i innych krajów niekomunistycznych, skierowanej przeciwko interesom PRL i innych krajów bloku komunistycznego. Z dniem 1 VI 1975 r. naczelnikiem tego Wydziału został ppłk Tadeusz Łukowski. Struktura organizacyjna Wydziału II KWMO w Lublinie w 1975 r. przedstawiała się następująco: Sekcja I – odpowiednik Wydziałów I, II i III Departamentu II MSW czyli ukierunkowana była na działalność prowadzoną przez wywiad Stanów Zjednoczonych, Anglii, Kanady oraz RFN. Sekcja II – odpowiednik Wydziałów IV i V Departamentu II MSW. jej zadaniem było zwalczanie działalności służb specjalnych Francji, Włoch, Izraela, Belgii, Holandii, Luksemburga, Danii, Norwegii, Turcji i Grecji oraz Chin i Albanii. Sekcja III (odpowiednik Wydziałów VI i VII Departamentu II MSW zajmowała się zabezpieczeniem linii tranzytowej PKP przebiegającej przez województwo lubelskie, ponadto zajmowała się rozpracowaniem krótkofalowców oraz ochroną kontrwywiadowczą placówek Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii znajdujących się na terenie województwa chełmskiego. Do zadań tej sekcji należało również zabezpieczenie kontrwywiadowcze granicy państwowej m.in. poprzez ujawnianie kanału przerzutu osób i materiałów na teren ZSRR i współpracę z WOP. Wydział III – zajmował się ujawnianiem oraz likwidacją źródeł i skutków zagrożeń wynikających z: dywersji, sabotażu i innych działań antypaństwowych, konfliktów społecznych, nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładów pracy (tzw. bazy) oraz instytucji politycznych, społecznych, kultury i nauki (tzw. nadbudowy), naruszenia tajemnicy państwowej i służbowej. Był on również odpowiedzialny za profilaktyczną ochronę szczególnie narażonych na wymienione powyżej zagrożenia środowisk i instytucji społeczno-politycznych oraz zakładów pracy. Od 1 VI 1975 r. funkcję naczelnika tego wydziału pełnił ppłk Józef Dudziak. Po wyodrębnieniu w strukturze WUSW w 1979 r. pionu IIIA (zagadnienia przemysłu), zakres działania Wydziału III został określony bardziej lapidarnie. Zgodnie z nim Wydział miał zajmować się rozpoznawaniem, wykrywaniem, organizowaniem i likwidowaniem antykomunistycznej i antypaństwowej działalności wymierzonej przeciwko ustrojowi PRL. W ramach Wydziału w 1975 r. funkcjonowały następujące komórki i stanowiska: - wydzielone stanowisko ds. Sekcji 1 (opracowywanie informacji operacyjnych), - wydzielone stanowisko ds. Sekcji 2, 3 i 4 (prowadzenie działań zmierzających do ujawnienia i likwidacji źródeł i skutków zagrożeń w środowiskach: naukowych i młodzieżowych, byłych członków zbrojnych organizacji niepodległościowych, mniejszości narodowych, nielegalnych związków i organizacji, rozpoznanie, zapobieganie i likwidacja przejawów wrogiej działalności w środowiskach twórczych, dziennikarskich i pracowników kultury), - Sekcja 5 (ujawnianie i likwidacja źródeł i skutków zagrożeń w obiektach gospodarki narodowej podległych ministerstwom: Przemysłu Lekkiego, Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska, Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Rolnictwa i Skupu), - Sekcja 6 (ujawnianie i likwidacja źródeł i skutków zagrożeń w obiektach gospodarki narodowej podległych ministerstwom: Przemysłu Maszynowego, Przemysłu Chemicznego Przemysłu Ciężkiego, Przemysłu Górniczego i Energetyki), - Sekcja 7 (ujawnianie i likwidacja źródeł i skutków zagrożeń w obiektach gospodarki narodowej podległych ministerstwom: Łączności, Komunikacji, Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych). W lutym 1976 r. w Wydziale III nastąpiła reorganizacja. W jej ramach wyłączono stanowiska: dwóch starszych inspektorów oraz inspektora, natomiast w ich miejsce powołano trzech kierowników sekcji. W związku z powstaniem w lipcu 1979 r. Wydziału III „A”- stan etatowy Wydziału III został znacznie uszczuplony. Z jego struktur wyłączono wówczas stanowiska: zastępcy naczelnika, trzech kierowników sekcji, pięciu starszych inspektorów, dwóch inspektorów i maszynistki. W grudniu z kolei przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Podział na sekcje i wydzielone stanowiska w Wydziale III został zniesiony w I połowie lat osiemdziesiątych. W dalszym ciągu ochroną przed antykomunistyczną działalnością obejmowano środowiska: nauki i szkolnictwa wyższego, oświaty i wychowania (pracownicy i młodzież), służby zdrowia, dziennikarstwa, organizacji społeczno-politycznych i młodzieżowych, prawnicze, kultury i sztuki, poligrafów i drukarzy, mniejszości narodowych, kombatanckie, sportowe i turystyczne, a także osoby mające dostęp do dokumentów niejawnych w ochranianych obiektach. Wydział IV (w 1985 r. jako Samodzielna Sekcja IV) – celem jego działań było zabezpieczenie podstaw ustrojowych PRL przed antykomunistyczną działalnością polityczno-społeczną podejmowaną przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. W ramach Wydziału w 1975 r. funkcjonowały następujące komórki i stanowiska: - Sekcja 1 – realizowała pracę operacyjną w zakresie działania Wydziału I i V Departamentu IV MSW (ujawnianie, rozpracowywanie i zwalczanie antykomunistycznej działalności kleru diecezjalnego i zakonnego, prowadzenie działań dezintegracyjnych, mających na celu ograniczenie działań duchownych i kształtowanie ich lojalnych postaw wobec państwa), - Sekcja 2 – prowadziła czynności operacyjne w zakresie działania Wydziału II, III i IV Departamentu IV MSW (ujawnianie, rozpracowywanie i zwalczanie antykomunistycznej działalności przedstawicieli wyznań innych niż rzymskokatolickie, prowadzenie teczek ewidencji operacyjnej na księży i parafie, które nie pozostawały w aktywnym zainteresowaniu Wydziału). W 1982 r. do zakresu zadań Wydziału IV włączono ochronę instytucji i zakładów podległych Ministerstwu Rolnictwa, przemysłowi spożywczemu i skupu, Ministerstwu Leśnictwa (bez przemysłu drzewnego), wojewódzkich zarządów (wraz z terenowymi odpowiednikami) kółek rolniczych, PGR, spółdzielni produkcyjnych, rolniczych spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, zakładów mleczarskich. Zainteresowaniem operacyjnym objęto również prawicowych działaczy ludowych oraz związane z nimi środowiska, organizacje związkowe działające w środowisku wiejskim oraz grupy i osoby tworzące w nim struktury organizacyjne o charakterze antykomunistycznym. W związku z powyższym w strukturze wewnętrznej Wydziału IV pojawiły się następujące sekcje: - Sekcja 1 – realizowała pracę operacyjną w zakresie działania Wydziału I i VI Departamentu IV MSW, - Sekcja 2 – prowadziła czynności operacyjne w zakresie działania Wydziału II, III, IV i V Departamentu IV MSW, - Sekcja 7 – organizowała ochronę operacyjną kompleksu gospodarki żywnościowej na terenie województwa, - Sekcja 8 – realizowała ochronę operacyjną instytucji i organizacji społeczno-politycznych rolnictwa (poprzez m.in. neutralizację wpływów działaczy NSZZ „Solidarność” RI). W połowie lat osiemdziesiątych ze struktury organizacyjnej Wydziału zniknęły sekcje. Po utworzeniu w 1985 r. Wydziału VI, pion IV powrócił do realizacji jedynie zadań operacyjnych związanych ze zwalczaniem antykomunistycznej działalności podejmowanej i inspirowanej przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. W okresie funkcjonowania Wydziału IV (w 1985 r. Samodzielnej Sekcji IV) kierował nim od 14 VII 1983 r. do 1 XI 1989 r. ppłk Edward Hawryło. Wydział V (od II połowy 1979 r. do 1981 r. jako Wydział IIIA) – do jego zadań należała szeroko pojęta ochrona gospodarki, co sprowadzało się m.in. do rozpoznawania nastrojów i sytuacji konfliktowych wśród załóg zakładów przemysłowych, handlowych i komunikacyjnych, spółdzielczości pracy i inwalidzkiej oraz w urzędach administracyjnych. Zajmował się również rozpracowywaniem osób prezentujących poglądy antykomunistyczne, ujawnianiem faktów sabotażu, niegospodarności i nieprawidłowości w międzynarodowej wymianie techniczno – ekonomicznej. W 1982 r. w ramach Wydziału V działały następujące komórki organizacyjne: - wydzielone stanowisko ds. Sekcji 1 (opracowywanie informacji operacyjnych, sporządzanie analiz bezpieczeństwa w zakładach pracy i ocen stanu prac operacyjnych), - Sekcja 3 (organizacja pracy operacyjnej w środowisku związków zawodowych, rozpracowywanie podziemnych struktur NSZZ „Solidarność”), - Sekcja 5 i 6 – (organizacja pracy operacyjnej w zakładach podległych resortom przemysłu chemicznego i lekkiego, hutnictwa i przemysłu maszynowego), - Sekcja 4 i 7 – (organizacja pracy operacyjnej w zakładach podległych resortom budownictwa i przemysłu materiałów budowlanych, administracji gospodarki terenowej i ochrony środowiska, handlu wewnętrznego i usług. W 1986 r. ilość sekcji została zredukowana i odtąd w strukturze Wydziału funkcjonowały: - wydzielone stanowisko ds. Sekcji 1, - Sekcja 3, 6 i 8, - Sekcja 4, 5 i 7. Ostatecznie sekcje Wydziału V zostały zlikwidowane dwa lata później. Do realizacji ważnych działań operacyjnych przewidziano jednakże możliwość wydzielenia ze składu etatowego Wydziału grupy problemowej oraz stanowiska ds. analitycznych. Wydział VI – realizował zadania związane z operacyjnym zabezpieczeniem kompleksu gospodarki żywnościowej i leśnictwa oraz ochrony środowiska i gospodarki wodnej przed działalnością ugrupowań prawicy ludowej oraz opozycji antykomunistycznej. Ochrona obejmowała produkcję, skup, przetwórstwo, transport, obrót surowcami i produktami rolno-spożywczymi oraz zaopatrzenie i usługi dla rolnictwa, przemysł drzewny i papierniczy, placówki handlu zagranicznego, wyższe uczelnie rolnicze oraz średnie i zawodowe szkolnictwo rolnicze i leśne. Pracami tego wydziału kierował ppłk Roman Szady. Wydział Śledczy – prowadził postępowania karne w sprawie przestępstw przeciwko istotnym interesom politycznym i gospodarczym PRL oraz zapewniał specjalistyczną obsługę prawną jednostek operacyjnych. W szczególności przyjmował zawiadomienia o przestępstwach, prowadził czynności sprawdzające, wszczynał i prowadził postępowania przygotowawcze, inspirował wystąpienia do instytucji i zakładów pracy w przypadku nieprawidłowości kwalifikujących się do postępowania administracyjnego lub dyscyplinarnego, współdziałał z jednostkami operacyjnymi i koordynował czynności procesowe z operacyjnymi. Ogólnie rzecz ujmując, Wydział Śledczy był odpowiedzialny za realizację zadań SB w zakresie zapobiegania, rozpoznawania i wykrywania (poprzez ściganie karne) sprawców przestępstw przypisanych do zwalczania tej służbie. W okresie 1983-1990 Wydziałem Śledczym kierowali płk Marian Jastkowiak (1983-1985) oraz ppłk Marian Jerzy Kwasek (1985-1990). Samodzielna Sekcja „A” – zapewniała WUSW łączność szyfrową i kodową z jednostkami i komórkami organizacyjnymi podległymi MSW i innym resortom. Prowadziła szkolenia dla funkcjonariuszy jednostek terenowych w województwie chełmskim. Ponadto w początkowym okresie miała zapewnić pomoc organizacyjno-techniczną oraz koordynować działalność komórek szyfrowych i kodujących przy tworzących się organach administracyjnych województwa. Wydział „B” – przyjmował zlecenia i przygotowywał prowadzenie obserwacji, ustalał i identyfikował ujawnione w trakcie obserwacji osoby, z którymi kontaktowali się inwigilowani, współpracował z Biurem „B” w zakresie obserwacji dyplomatów i cudzoziemców spoza bloku komunistycznego, organizował i wykorzystywał zakryte punkty obserwacyjne, mieszkania konspiracyjne, prowadził działalność operacyjną w hotelach oraz innych obiektach turystycznych i rozrywkowych, w których przebywali cudzoziemcy. W okresie jego funkcjonowania wydziałem kierowali odpowiednio płk Leonard Graczyk (1983-1987), a następnie ppłk Andrzej Szczeryt (1987-1990). Wydział „C” – zajmował się rejestracją osób, spraw operacyjnych i postępowań przygotowawczych SB i MO oraz tworzeniem i prowadzeniem w związku z tym kartotek, sporządzaniem zestawień statystycznych i opracowań analitycznych; opiniowaniem osób ubiegających się o zezwolenia na posiadanie broni, wydanie kart żeglarskich i rybackich oraz kandydatów do wykonywania prac stanowiących tajemnicę państwową; gromadzeniem, opracowywaniem, brakowaniem, konserwacją, mikrofilmowaniem i udostępnianiem akt operacyjnych, administracyjnych i osobowych b. funkcjonariuszy. Od 1983 r. kierowało nim kolejno dwóch naczelników ppłk Jan Sekuła oraz kpt. Henryk Konopka. Wydział „T” – zajmował się instalacją i eksploatacją środków techniki specjalnej (podsłuchy pokojowe, telefoniczne, telegraficzne, podgląd i dokumentacja fotograficzna, tajne przeszukanie) w celu uzyskiwania informacji w sposób tajny. Środki te były stosowane w trakcie prowadzonych rozpracowań operacyjnych wobec osób podejrzanych o działalność antykomunistyczną. Od 15 grudnia 1989 r. do Wydziałów „B” i „T” WUSW w Lublinie włączono jako grupy zamiejscowe byłe sekcje „B” i „T” z jednostek terenowych. Wydział Paszportów – do jego zadań należało: prowadzenie wstępnego rozpoznania operacyjnego międzynarodowego ruchu osobowego oraz nadzór i kontrola nad realizacją tego zadania przez referaty paszportów; podejmowanie decyzji i wydawanie dokumentów paszportowych uprawniających do przekraczania granicy; prowadzenie spraw związanych z udzielaniem wiz i wydawaniem dokumentów cudzoziemcom, współpraca z urzędami konsularnymi, organami celnymi i ruchu granicznego w sprawach osób zamieszkujących na terenie województwa, utrzymywanie kontaktów z przedstawicielami biur podróży; prowadzenie ewidencji paszportów oraz rejestracji osób zastrzeżonych, odmawiających powrotu i ich rodzin. Trzeba również pamiętać, że realizując zadania związane z międzynarodowym ruchem osobowym mieszkańców województwa lubelskiego Wydział współdziałał z jednostkami operacyjnymi MO, SB, WSW. Wydział Polityczno-Wychowaczy – prowadził zadania mające na celu indoktrynację funkcjonariuszy KWMO/WUSW w Lublinie. Do zadań pionu polityczno-wychowawczego należało m.in. planowanie, organizowanie, bezpośrednie wykonywanie i nadzorowanie szkoleń politycznych funkcjonariuszy wszystkich komórek organizacyjnych WUSW. W ramach tych prac funkcjonariusze Wydziału Polityczno-Wychowawczego udzielali instruktażu i zatwierdzali plany szkoleń wykładowcom prowadzącym zajęcia w poszczególnych jednostkach. Szkolenia te kończyły się egzaminem z indywidualnymi ocenami dla uczestników szkoleń. Pion polityczno-wychowawczy nadzorował również działalność Zespołu Lektorskiego WUSW, który miał za zadanie informowanie i wyjaśnianie problemów politycznych, społecznych i ekonomicznych kraju, aktualnej sytuacji międzynarodowej w celu poznawania i kształtowania nastrojów wśród funkcjonariuszy. Pion polityczno-wychowawczy formalnie przestał istnieć z dniem 21 listopada 1989 r., a faktyczna jego likwidacja nastąpiła z dniem 10 stycznia 1990 r. wraz z przekazaniem majątku i dokumentacji będącej na stanie Wydziału Polityczno-Wychowawczego i Wydziału Szkolenia. W miejsce obydwu komórek powstał wówczas Wydział Szkolenia i Wychowania. Starszy inspektor ds. Służby Bezpieczeństwa w Wydziale Inspekcji – zajmował się badaniem zgodności postępowania komórek organizacyjnych SB z obowiązującym stanem prawnym, a zwłaszcza z zarządzeniami MSW i kierownictwa WUSW. Do jego zadań należało również merytoryczne sprawdzenie organizacji, metod i środków pracy SB oraz ich skuteczności, kontrola prawidłowości wykorzystania funduszu „O”. Był on również odpowiedzialny za organizowanie współpracy z kontrwywiadem wojskowym w zakresie kontrwywiadowczego zabezpieczenia województwa. Starszy inspektor ds. SB realizował zadania dotyczące przygotowania i organizacji protokolarnych kontroli jednostek i komórek podległych WUSW w Lublinie. Starszy inspektor ds. ochrony przemysłu w zespole stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji – sprawował nadzór nad działalnością Straży Przemysłowej, Straży Pocztowej, Straży Leśnej i Służby Ochrony Kolei, które były zobligowane do przekazywania informacji o zdarzeniach przydatnych w pracy operacyjnej SB. Dokonywał kontroli wspomnianych formacji ochrony oraz prowadził szkolenia dla zatrudnionych w nich pracowników. Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa – powołany w miejsce rozwiązanego Wydziału III, najbardziej „zasłużonego” w zwalczaniu wszelkich przejawów opozycji. Dotychczasową retorykę mówiącą o obronie komunizmu pion ten zastąpił odniesieniami do praworządności i poszanowania konstytucji. W rzeczywistości nadal zajmował się rozpracowywaniem ugrupowań kwestionujących ustalenia „okrągłego stołu”, czyli na przykład KPN i Solidarności Walczącej. Wydział Ochrony Gospodarki – utworzony na bazie rozwiązanych Wydziałów V i VI. Zakresem działania objął ochronę przed penetracją gospodarki przez obce służby, naruszenie przepisów w postępowaniu z wiadomościami stanowiącymi tajemnicę państwową, poważne zakłócenia w funkcjonowaniu infrastruktury gospodarczej państwa, badanie nastrojów niezadowolenia pracowników zakładów pracy o podłożu politycznym i ekonomiczno-socjalnym. Wydział Studiów i Analiz – powołany w wyniku rozwiązania Wydziału IV. Chcąc przystosować się do nowych warunków w zmienionych realiach politycznych głównym celem swojego działania uczynił operacyjne zabezpieczenie działalności ruchów społeczno-politycznych. Ogromną rolę w ukształtowaniu struktury zespołu akt WUSW w Lublinie odegrała ostatnia resortowa instrukcja wprowadzona Zarządzeniem nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Z godnie z nią Wydział „C” stał się miejscem przechowywania materiałów WUSW w Lublinie, a także dokumentacji powyżej kategorii B-5 rejonowych, urzędów spraw wewnętrznych, komisariatów i posterunków MO. W archiwum Wydziału „C” znalazły się również materiały tajnych współpracowników (TW) Wojskowej Służby Wewnętrznej. Zasady wykorzystywania TW i przekazywania dotyczących ich dokumentów pomiędzy cywilnymi a wojskowymi organami bezpieczeństwa zostały uregulowane w ramach podpisanego 17 listopada 1981 r. porozumienia o współpracy pomiędzy SB MSW a Szefostwem WSW. Zasób archiwalny lubelskiego Wydziału „C” nie został opracowany zgodnie z zasadami metodyki archiwalnej. Pojęcia opracowanie, stosowanego w pionie archiwalnym MSW, nie można bowiem utożsamiać z czynnościami wchodzących w zakres tradycyjnego porządkowania zespołu (zbioru) oraz sporządzania do niego inwentarza ze wstępem. W archiwum cywilnych organów bezpieczeństwa państwa inwentarz archiwalny był środkiem ewidencyjnym, w którym rejestrowano kolejne napływy akt z jednostek organizacyjnych do archiwum. Za opracowanie archiwalne traktowano natomiast przeprowadzenie w archiwaliach analizy pod kątem wyodrębnienia w nich pojawiających się w różnym charakterze osób, zagadnień i tematów interesujących SB. Efektem tej pracy nie było wypełnienie karty inwentarzowej, stworzenie pełnego opisu akt, a jedynie wypisanie kart ewidencyjnych odnoszących się do osób oraz kart tematyczno-zagadnieniowych i włączenie ich do odpowiednich kartotek. Tak zwane opracowanie akt polegało również na wykonaniu z nich streszczenia i charakterystyk głównych figurantów. W latach 1989-1990 dokumentacja SB WUSW w Lublinie, podobnie jak w pozostałych jednostkach wojewódzkich, poddana została masowemu niszczeniu. Pośpiech w dokonywaniu brakowań i zniszczeń oraz liczne przypadki nieprzestrzegania okresu przechowywania akt zgodnie z nadanymi kategoriami, nie mówiąc o bezprawnym przekwalifikowaniu i niszczeniu materiałów archiwalnych kategorii „A” podyktowany był względami politycznymi, wynikającymi z zachodzącej w Polsce transformacji ustrojowej. I wynikał przede wszystkim z chęci ukrycia prawdy o charakterze, metodach działań i represjach stosowanych przez SB wobec społeczeństwa. Po likwidacji pod koniec lipca 1990 r. WUSW w Lublinie, zasób jego archiwum znalazł się w siedzibie nowo utworzonej Komendy Wojewódzkiej Policji. W związku z podziałem nieruchomości WUSW w Lublinie znaczna część materiałów trafiła do magazynu UOP. W kolejnych miesiącach przeglądowi zostały poddane pozostałe materiały, dokonując ich podziału między Policję i UOP. W Delegaturze UOP materiały SB również nie doczekały się opracowania zgodnego z zasadami metodyki archiwalnej. Główny zrąb tych materiałów trafił do archiwum lubelskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej we wrześniu i październiku 2001 r. Pozostałe materiały były przekazywane systematycznie w kolejnych miesiącach. Nazwa jaką przyjęto, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie, jest zgodna z ostatnią stosowaną w praktyce. W zasadzie wszystkie serie i podserie akt w zespole są zdekompletowane i posiadają poważne luki. Istotne braki występują również w dokumentacji zdawczo-odbiorczej akt przekazywanych do archiwum. Analizując stan zachowania akt WUSW w Lublinie trzeba przede wszystkim pamiętać o masowym niszczeniu dokumentacji SB w latach 1989-1990. Zespół WUSW w Lublinie można określić jako zamknięty i fragmentaryczny. Wraz z reformą administracyjną 1975 r. Lublin, podobnie jak i pozostałe 17 dotychczasowych województw, pozostał miastem wojewódzkim. W przeciwieństwie do nowo utworzonych województw dysponował składnicą akt. Zgodnie z § 4 ust. 3 Zarządzenia nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, rejonowe urzędy oraz komisariaty i posterunki MO zostały zobligowane do przekazywania Wydziałom „C” WUSW wszelkich materiałów posiadających kategorie powyżej B-5. Znamienny w tym miejscu jest fakt, że powyższy zapis nie likwidował samodzielności registraturalnej jednostek niższego szczebla, ale pozbawiał je mandatu do prowadzenia składnic akt z najważniejszą dokumentacją własnej jednostki organizacyjnej. Odtąd, aż do końca działalności pionów SB i MO, zasób archiwalny Wydziału „C” miały tworzyć akta wojewódzkiego i rejonowych urzędów spraw wewnętrznych województwa lubelskiego. Jak wynika z tych informacji materiały jednostek podległych WUSW w Lublinie zostały włączone do archiwaliów twórcy zespołu jeszcze przed procesem jego archiwizacji, stając się jego pewną całością, co nie spowodowało tym samym zakłóceń w strukturze wewnętrznej zespołu. Jak już wspominano akta WUSW w Lublinie nie zostały nigdy opracowane zgodnie z zasadami metodyki archiwalnej. Po przekazaniu do archiwum Wydziału „C” były one jednak wciąż wykorzystywane do celów operacyjnych. Stąd wynikała potrzeba szybkiego ich wyszukiwania, a co za tym idzie stworzenia odpowiednich pomocy ewidencyjnych i oznaczenia materiałów sygnaturą archiwalną. Ostatnim normatywem regulującym funkcjonowanie archiwum MSW było Zarządzenie nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Struktura zachowanych materiałów WUSW w Lublinie odpowiada wymogom określonym w tym piśmie. W MSW obowiązywała trójczłonowa sygnatura archiwalna złożona z kolejnego numeru spisu akt (inwentarza) łamanego przez pozycję (liczbę porządkową) danego spisu (inwentarza) łamanego przez odpowiedni symbol akt (cyfrę rzymską). Występowały jednak różnice w budowie sygnatur poszczególnych rodzajów materiałów archiwalnych. Przy oznaczaniu materiałów operacyjnych nie pojawiał się człon drugi, a przy sygnowaniu materiałów administracyjnych nie obowiązywał człon trzeci. Materiały operacyjne były ewidencjonowane w inwentarzach (dziennikach) archiwalnych prowadzonych oddzielnie dla każdego symbolu akt: I – akta osobowych źródeł informacji SB, dysponentów lokali kontaktowych, mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, dysponentów lk, mk (w przypadku kandydatów symbol powinien być dodatkowo złamany/uzupełniony literą „k” – np. I/k, I-k), II – akta rozpracowań operacyjnych SB, III - akta postępowań przygotowawczych SB, IV – akta spraw obiektowo-zagadnieniowych SB. Podobne sygnatury, wzbogacone o wyróżnik literowy, otrzymywały także materiały pozostałych pionów MSW: I-m, II-m, III-m, IV-m dla dokumentacji MO, I-w, II-w, III-w, IV-w dla akt Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW jednostek podległych MSW. Analogicznie do materiałów operacyjnych postępowano z przejętymi do archiwum aktami osobowymi funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych i pracowników cywilnych resortu. Prowadzono inwentarze dla następujących symboli akt: V – akta funkcjonariuszy SB, VI – akta funkcjonariuszy MO, VII – akta pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych, VIII – akta żołnierzy zawodowych resortu spraw wewnętrznych. Wpływające do archiwum materiały administracyjne pozostawały w zasadzie w niezmienionym układzie opartym na spisach zdawczo-odbiorczych. Teoretycznie, po brakowaniu, miał im być nadawany układ rzeczowy, a następnie nowa sygnatura archiwalna. Ze względu na proweniencję i wartość źródłową w materiałach poszczególnych serii można wyróżnić: 1) akta własne wytworzone przez komórki organizacyjne WUSW w Lublinie, posiadające znaczenie podstawowe, 2) materiały nadesłane przez MSW oraz podległe WUSW jednostki z terenu województwa lubelskiego o charakterze uzupełniającym, 3) dokumentację proweniencji nieresortowej, przesłaną do wiadomości i wykorzystania, o charakterze pomocniczym. Akta MSW oraz rejonowych urzędów spraw wewnętrznych (komend miejskich, komisariatów) stały się, o czym już mówiono, integralną częścią zespołu ze względu na organizację resortu spraw wewnętrznych oraz ich wpływ merytoryczny na funkcjonowanie WUSW w Lublinie, a także w celach poznawczych i porównawczych dla zobrazowania działalności poszczególnych jednostek i istniejącej w MSW hierarchii podległości organizacyjnej. Na pozostawienie w zespole materiałów obcych, mających luźny związek treściowy z produkcją kancelaryjną wytwórcy akt, miał z kolei wpływ obieg informacji w ówczesnym systemie politycznym, który zakładał współpracę MSW (i jednostek podległych) z PZPR, organizacjami politycznymi, instytucjami społeczno-gospodarczymi, urzędami administracji państwowej itp. Akta WUSW w Lublinie są przechowywane jako poszyty, w teczkach wiązanych przesznurowanych tasiemką lub ze względu na ich formę fizyczną luzem (księgi, repertoria, dzienniki, skorowidze). Materiały zachowały się w stanie dobrym, a pewna ich część jeszcze przed 1990 r. została zmikrofilmowana.