Zespół / zbiór

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Szczecinie [1945] 1983-1990

Wraz z utworzeniem w 1944 r. Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, w którym funkcjonował Resort Bezpieczeństwa Publicznego (RBP) rozpoczął się okres organizowania na wyzwolonych terenach organów bezpieczeństwa. W związku z powstaniem Tymczasowego Rządu Rzeczypospolitej Polskiej z dniem 1 stycznia 1945 r. przekształcono dotychczas istniejący RBP w Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP). W miejsce istniejących grup operacyjnych powstały jednostki terenowe MBP tj. Wojewódzkie i Powiatowe Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego oraz ich miejskie i gminne odpowiedniki. Struktura terenowa Urzędu Bezpieczeństwa była ściśle scentralizowana i zależna od ośrodka decyzyjnego w Warszawie. Celem tworzenia organów bezpieczeństwa było przejęcie kontroli nad niemal każdym aspektem życia na podporządkowanym obszarze. Do oficjalnych zadań należało utrzymanie porządku, spokoju i ładu na danym terytorium, a także zapobieganie różnego rodzaju zagrożeniom ze strony „wrogich” organizacji zarówno tych podziemnych jak i szpiegowskich. Zabezpieczano także transfer ludności niemieckiej z obszaru Pomorza Zachodniego i migrację ludności polskiej. W rzeczywistości organy bezpieczeństwa dążyły do przejęcia kontroli nad życiem politycznym, społecznym, religijnym i gospodarczym obywateli. Pod hasłem utrzymania porządku i zapobiegania zagrożeniom rozumiano zwalczanie pozostałego po wojnie niepodległościowego podziemia, zwolenników innej niż komunistyczna opcji politycznej. Oprócz ścigania byłych członków AK i NSZ zajmowano się również osobami uchylającymi się od służby w Wojsku Ludowym. Rozliczano obywateli z ich postaw i sympatii z czasów okupacji niemieckiej. Sprawdzano pod tym kątem osoby repatriowane jak i podejrzane o podpisywanie niemieckiej listy narodowościowej. Pod pojęciem ładu rozumiano brak jakiejkolwiek opozycji; porządkiem stała się ścisła organizacja życia społecznego i gospodarczego. W imię jednomyślności i spokoju przeprowadzano kolektywizację wsi, akcje siewne, kontrolowanie korespondencji, badanie nastrojów społecznych i zwalczanie wszelkiej opozycji. W latach 1944-1954 Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego podlegały również: Milicja Obywatelska, Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW), Wojska Ochrony Pogranicza (WOP), Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej (ORMO) oraz Straż Przemysłowa i Straż Więzienna. Mocą ustawy Rady Ministrów z dnia 14 marca 1945 r., tereny przyłączonych do Polski tzw. Ziem Odzyskanych zostały podzielone na cztery Okręgi Administracyjne: Okręg I – Śląsk Opolski, Okręg II – Dolny Śląsk, Okręg III – Pomorze Zachodnie, Okręg IV – Mazury. Do zarządzania okręgami powołano pełnomocników rządu polskiego. Na Okręg Pomorza Zachodniego pełnomocnikiem został najpierw Aleksander Kaczocha-Józefski, następnie Leonard Borkowicz. Wraz z organizowaniem się administracji państwowej rozpoczęto również tworzenie na tych terenach struktur organów bezpieczeństwa. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego ze swoich rezerw kadrowych organizowało Grupy Operacyjne Urzędów Bezpieczeństwa, które były wysyłane do poszczególnych okręgów. Na czele grupy skierowanej na Pomorze Zachodnie stanął kpt. Jerzy Kilianowicz, który odpowiedzialny był za tworzenie Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP) oraz struktur powiatowych na Pomorzu Zachodnim. Na pierwszą siedzibę Grupy Operacyjnej UBP Pomorze Zachodnie wybrano Piłę i tam zaczęto tworzyć pierwsze struktury Urzędu Bezpieczeństwa. Do Piły dotarła również grupa operacyjna wysłana przez Komendę Główną Milicji Obywatelskiej. Grupa milicjantów dowodzona przez kpt. Aleksandra Suchanka po rozlokowaniu się w budynku zajmowanym również przez Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego przystąpiła do organizacji struktur Komendy Wojewódzkiej MO. Wraz z przejęciem Szczecina przez władze polskie od władz radzieckich w dniu 30 kwietnia 1945 r. nastąpiło również przybycie do miasta funkcjonariuszy UB i MO. W połowie maja 1945 r. Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej wydał decyzję nakazującą opuszczenie przez władze polskie dotychczasowej siedziby. Ewakuacja władz polskich spowodowana była brakiem uregulowania przebiegu granicy zachodniej państwa polskiego i nastąpiła w dniach od 17 do 19 maja 1945 r. Organy UB i MO przeniosły się ze Szczecina do Stargardu, a później do Koszalina. Ostatecznie w 1946 r. siedziby WUBP i KWMO zostały ponownie przeniesione do Szczecina. Początkowo Powiatowe Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego (PUBP) i Komendy Powiatowe Milicji Obywatelskiej (KPMO) były tworzone w oparciu o niemiecki podział terytorialny oraz komendantury wojenne radzieckie i polskie. W czerwcu 1946 r. w związku z nowym podziałem administracyjnym państwa (Dz. U. z 1946, nr 28, poz. 177) powołano województwo szczecińskie składające się z dwudziestu czterech powiatów w: Białogardzie, Bytowie, Chojnie (z siedzibą w Dębnie), Choszcznie, Człuchowie, Drawsku Pomorskim, Gryfinie, Gryficach, Kamieniu Pomorskim, Kołobrzegu, Koszalinie, Łobzie, Miastku, Myśliborzu, Nowogardzie, Pyrzycach, Sławnie, Słupsku, Stargardzie Szczecińskim, Szczecinie, Szczecinku, Świnoujściu, Wałczu, Złotowie. We wszystkich tych powiatach funkcjonowały struktury UB i MO podległe WUBP i KWMO. Ponadto dla miasta Szczecina utworzono PUBP z siedzibą w Głębokim oraz Komendę Miejską MO w Szczecinie. W 1950 r. nastąpił kolejny podział administracyjny kraju. Na mocy ustawy z 28 czerwca 1950 r. (Dz. U. 1950 nr 28 poz. 255) powołane zostało województwo koszalińskie, z części terenów ówczesnego województwa szczecińskiego. Pod jurysdykcją Szefa WUBP i Komendanta Wojewódzkiego MO pozostało dwanaście powiatów w: Chojnie (z siedzibą w Dębnie), Choszcznie, Gryfinie, Gryficach, Kamieniu Pomorskim, Łobzie, Myśliborzu, Nowogardzie, Pyrzycach, Stargardzie Szczecińskim, Szczecinie, Wolinie (z siedzibą Świnoujściu). W 1954 r. doszło do kolejnej korekty administracyjnej w granicach woj. szczecińskiego. Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 11 sierpnia 1954 r. (Dz. U. 1954, nr 49, poz. 248) utworzyła powiat goleniowski z części powiatów: nowogardzkiego i kamieńskiego. Zmiana ta spowodowała powołanie PUBP i KPMO w Goleniowie. 7 grudnia 1954 r. Rada Państwa Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej wydała dekret „o naczelnych organach administracji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego” rozwiązujący Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego i powołujący tym samym do życia dwa odrębne organy przejmujące jego funkcje. W ten sposób powstało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, któremu odtąd podlegała Milicja Obywatelska oraz Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego (KdsBP). Przemiany, do których doszło na szczeblu centralnym doprowadziły do analogicznych zmian na szczeblu wojewódzkim i powiatowym. Wojewódzkie Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego zostały zastąpione Wojewódzkimi Urzędami do spraw Bezpieczeństwa Publicznego (WUdsBP), natomiast Powiatowe Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego - Powiatowymi Urzędami do spraw Bezpieczeństwa Publicznego i Delegaturami Powiatowymi do spraw Bezpieczeństwa Publicznego. Głównymi zadaniami WUdsBP w Szczecinie i jednostek podległych było: walka z obcym wywiadem i „rewizjonizmem niemieckim, zwalczanie wrogo działających elementów kułackich na wsi, walka z reakcyjnym podziemiem, nielegalnymi organizacjami, zwalczaniem wrogich elementów kapitalistycznych w mieście”. Zadania więc skupiały się w dalszym ciągu na kontroli całego społeczeństwa. Na mocy ustawy Sejmu PRL z dn. 13 listopada 1956 r. o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa publicznego (Dz.U. PRL 1956, nr 54, poz. 241) likwidacji uległ dotychczas działający Wojewódzki Urząd ds. Bezpieczeństwa Publicznego w Szczecinie. Jego kadry oraz majątek zostały połączone z funkcjonującą Komendą Wojewódzką Milicji Obywatelskiej w Szczecinie. W ramach jednego urzędu utworzono piony milicyjny i Służby Bezpieczeństwa. Pierwszym szczegółowym aktem prawnym formującym strukturę pionu SB KWMO w Szczecinie był rozkaz organizacyjny nr 026/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 grudnia 1956 r. Na jego podstawie oraz na podstawie rozkazu organizacyjnego nr 07/Sz/57 z dnia 6 marca 1957 r. sformowano: Kierownictwo, Inspektorat Kierownictwa (odpowiedzialny za kontrolę w jednostkach służby bezpieczeństwa), Samodzielną Grupę Specjalną (funkcje wywiadowcze oraz kontrola obywateli polskich i środowisk emigracyjnych poza granicami kraju), Wydział II (działania kontrwywiadowcze oraz kontrola obywateli polskich utrzymujących kontakt z cudzoziemcami), Wydział III (praca operacyjna wymierzona w opozycję), Samodzielną Sekcję „A” (zapewniała łączność szyfrową), Wydział „B” (obserwacja), Wydział Ewidencji Operacyjnej (ewidencja operacyjna wraz z archiwum, od 1960 r. funkcjonował jako Wydział „C”), Wydział „T” (technika operacyjna polegająca m.in. na instalacji i eksploatacji podsłuchów telefonicznych czy podsłuchów pomieszczeń), Samodzielną Sekcję „W” (kontrola korespondencji) i Samodzielną Sekcję Śledczą (funkcje śledcze). Na podstawie tych samych normatywów na terenie byłego województwa szczecińskiego utworzono w ramach Komend Powiatowych Milicji Obywatelskiej Referaty ds. Bezpieczeństwa, które były umiejscowione w Chojnie, Choszcznie, Goleniowie, Gryficach, Gryfinie, Kamieniu Pomorskim, Łobzie, Myśliborzu, Nowogardzie, Pyrzycach, Stargardzie Szczecińskim, Szczecinie i w Wolinie. Struktura SB funkcjonująca w ramach KWMO w Szczecinie ulegała w późniejszych latach reorganizacji i przekształceniom. W roku 1960 pojawia się Samodzielna Sekcja Rejestracji Cudzoziemców (zajmująca się opiniowaniem wniosków wizowych, ewidencjonowaniem i dokumentowaniem pobytu cudzoziemców na podległym terenie), a dwa lata później Samodzielna Sekcja Ogólno-Organizacyjna SB (odpowiednik Wydziału Ogólnego dla pionu SB), Samodzielna Sekcja Kadr i Szkolenia SB (odpowiednik Wydziału Kadr i Szkolenia dla pionu SB), oraz wyodrębniona z części struktur Wydziału III Samodzielna Sekcja IV (odpowiedzialną za pracę operacyjną wymierzoną w kościół katolicki oraz inne kościoły i związki wyznaniowe; od 1967 jako Wydział IV). W roku 1964 pojawia się w pionie SB Samodzielna Sekcja Paszportów, która po kilkukrotnej zmianie nazwy w kolejnych latach ostatecznie w 1975 r. przyjmuje nazwę Wydział Paszportów. W roku 1965 pojawia się funkcjonujący w ramach pionu SB KWMO do roku 1972 Wydział Kontroli Ruchu Granicznego. Powstanie tej komórki ma związek z podporządkowaniem WOP Ministerstwu Obrony Narodowej. W tym samym roku struktura SB poszerza się także o Samodzielną Stację „P” (radionamierzanie, nasłuch radiowy), która od 1986 r. funkcjonowała jako Wydział Radiokontrwywiadu. Z dniem 1 czerwca 1975 r. na podstawie ustawy „o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych” (Dz.U. 1975, Nr 16, poz. 91) wprowadzono reformę administracyjną, polegała ona m.in. na likwidacji powiatów oraz utworzeniu 49 województw w miejsce dotychczasowych 17. Reforma ta wpłynęła na zmianę kształtu terytorium województwa szczecińskiego, aczkolwiek zmiany w przypadku tego województwa nie były zbyt duże. Województwo pomniejszyło się o tereny b. powiatów choszczeńskiego, myśliborskiego i część b. powiatu chojeński, które weszły w skład nowoutworzonego województwa gorzowskiego. Po reformie administracyjnej z roku 1975 na mocy zarządzenia organizacyjnego nr 0107/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 11 czerwca 1975 zreorganizowano także strukturę wewnętrzną pionu SB KWMO w Szczecinie. Od tego czasu posiadał on następujące komórki organizacyjne: Inspektorat Analityczno-Informacyjny (odpowiedzialny za opracowywanie analiz, planów działania oraz informacji dziennych i okresowych), Wydział II, Wydział III, Wydział IV, Samodzielną Sekcję „A”, Wydział „B”, Wydział „C”, Wydział „T”, Wydział „W”, Wydział Śledczy, Wydział Paszportów i Samodzielną Stację „P”. Likwidacji uległy Referaty ds. Bezpieczeństwa usytuowane dotychczas w Komendach Powiatowych. W ten sposób struktury SB zostały wycofane z terenu województwa i zlokalizowane w ramach pionu SB KWMO w Szczecinie, wyłomem od tej zasady stała się organizacja Grup Operacyjnych funkcjonujących na terenie b. województwa szczecińskiego, a będących przedłużeniem struktur niektórych wydziałów funkcjonujących w KWMO. Ponadto w jednostkach znajdujących się poza Służbą Bezpieczeństwa znajdowały się stanowiska bądź komórki pracujące dla pionu bezpieczeństwa. Przykładem może tu być Zespół ds. SB podporządkowany Wydziałowi Inspekcji, który przejął kompetencje istniejącego wcześniej Inspektoratu Kierownictwa SB. Podobnie wyglądała sytuacja z Wydziałem Ogólnym. Od roku 1967 w podległej mu Sekcji Informacji, Sprawozdawczości i Statystyki znajdowały się stanowiska pracujące na rzecz Służby Bezpieczeństwa. Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w. Wydział III SB stał się komórką organizacyjną, która dała kadry pod organizację nowych jednostek takich jak: Wydział IIIA utworzony w 1979 r. (od 1981 r. jako Wydział V) odpowiedzialny za pracę operacyjną wymierzoną w środowiska robotnicze, zakłady pracy oraz Wydział III-1 funkcjonujący od 1982 r. i zajmujący się działaniami operacyjnymi skierowanymi wobec środowisk naukowych, studenckich, nauczycielskich i młodzieży szkolnej. W roku 1981 pojawia się w strukturze Inspektorat I odpowiedzialny za zadania wywiadowcze. Kolejną przełomową datą w funkcjonowaniu aktotwórcy był rok 1983. Na podstawie ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. „o urzędzie ministra spraw wewnętrznych i podległych mu organów” (Dz. U. nr 38, poz. 172) doszło do zmiany nazewnictwa resortu oraz podległych mu jednostek. Komendę Wojewódzką Milicji Obywatelskiej zastąpił Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych (WUSW). Zmiana nazewnictwa nie pociągnęła za sobą reorganizacji struktury wewnętrznej, zadań ani kompetencji. Nowością było przekształcenie na terenie województwa funkcjonujących komisariatów i komend w Rejonowe Urzędy Spraw Wewnętrznych (RUSW). Nieco wcześniej bo w marcu 1983 r., na podstawie rozkazu organizacyjnego nr 06/Sz/83 Komendanta Wojewódzkiego MO w Szczecinie z dnia 23 marca 1983 r., będącego bezpośrednią konsekwencją wydanego zarządzenia organizacyjnego Ministra Spraw Wewnętrznych nr 086/Org z dnia 14 marca 1983 r. utworzono w Komendach Miejskich MO w Stargardzie Szczecińskim i Świnoujściu oraz w Komisariatach MO w Goleniowie, Gryficach, Gryfinie, Kamieniu Pomorskim, Policach i Pyrzycach struktury Służby Bezpieczeństwa. Struktury te zostały kilka miesięcy później przejęte przez RUSW. Wśród zmian organizacyjnych w WUSW w latach 1983-1989 należy zaliczyć powstanie w roku 1984 Inspektoratu Ochrony Funkcjonariuszy (posiadał funkcje operacyjne i śledcze wobec własnych pracowników) oraz Wydziału VI w 1985 r. odpowiedzialnego za ochronę sektora rolnego i leśnego, a także przeniesienie z pionu MO do SB Wydziału Łączności odpowiedzialnego za obsługę poczty specjalnej oraz tajnej łączności z wykorzystaniem telefonów, telegramów, telekonferencji. Ostatnia znacząca reorganizacja struktury WUSW w Szczecinie nastąpiła w listopadzie 1989 r. Na podstawie zarządzenia organizacyjnego nr 0524/Org. z dnia 17 listopada 1989 r. powołano trzy duże wydziały operacyjne. W miejsce zlikwidowanych Wydziałów III, III-1 utworzono Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (WOKPP), do którego zadań należało zapobieganie działaniom mającym na celu podważenie konstytucyjnego porządku państwa. Wydział Studiów i Analiz (WSiA) zastąpił Wydział IV i Inspektorat Analityczno-Informacyjny, który miał tworzyć analizy i opracowywać informacje z zakresu działania Wydziałów OKPP i WOG (Wydziału Ochrony Gospodarki), a w wyniku likwidacji Wydziałów V, VI i Inspektoratu Ochrony Przemysłu powstał Wydział Ochrony Gospodarki (odpowiedzialny za ochronę interesów gospodarczych państwa). Poza reorganizacją wydziałów operacyjnych przekształceniom w 1989 r. uległy także inne komórki: Wydział II wchłonął Wydział „W”, Wydział RKW połączył się z Samodzielną Sekcją „A” tworząc razem Wydział „A”, likwidacji uległ Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Po reorganizacji w końcowym okresie istnienia Służba Bezpieczeństwa składała się z Wydziału Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, Wydziału Studiów i Analiz, Wydziału Ochrony Gospodarki, Wydziału II, Wydziału „A”, Wydziału „B”, Wydziału „C”, Wydziału Śledczego, Wydziału Paszportów. Służba Bezpieczeństwa zakończyła swoją działalność w dniu 10 maja 1990 r. Nastąpiło to w wyniku wejścia w życie ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa. Za realizację zadań w KWMO, a następnie WUSW w Szczecinie odpowiadało Kierownictwo. W latach 1956-1983 na czele KWMO stał komendant wojewódzki, podlegali mu zastępca komendanta ds. MO i zastępca komendanta ds. SB (z czasem pojawiły się dwa stanowiska zastępcy ds. MO i dwa zastępcy ds. SB). W latach sześćdziesiątych utworzono dodatkowo etat zastępcy ds. administracyjno-gospodarczych, a na początku osiemdziesiątych ds. polityczno-wychowawczych. Zastępcom komendanta podlegali naczelnicy wydziałów oraz kierownicy samodzielnych jednostek. W roku 1983 w związku ze zmianą nazewnictwa urzędu zmieniły się także nazwy stanowisk. Komendanta zastąpił szef WUSW, któremu podlegali zastępcy szefa WUSW, a którym w dalszym ciągu podlegali naczelnicy wydziałów i kierownicy samodzielnych jednostek organizacyjnych. Na czele urzędu w latach 1956-1990 stali mjr Hieronim Mąka (do 1957 r.), mjr./ppłk Michał Chlewicki (1957-1969), płk Julian Urantówka (1969-1971), płk Stefan Piątkowski (1971-1980), płk Zenon Trzciński (1980-1981), płk/gen. bryg. Jarosław Wernikowski (1981-1990), Jerzy Stańczyk (1990).

Materiały archiwalne wytworzone przez WUSW w Szczecinie przechowywane były w archiwum zorganizowanym w ramach Wydziału „C” tej jednostki. Siedziba archiwum mieściła się w gmachu urzędu przy ulicy Małopolskiej 22. W jednostkach resortu spraw wewnętrznych sposób postępowania z dokumentacją określony był przez normatywy archiwalne przewidziane dla wszystkich jednostek tego resortu. Pierwszą regulacją odnoszącą się do tych kwestii było Zarządzenie nr 00123/57 z 1 lipca 1957 roku wydane przez Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie postępowania z dokumentacją znajdującą się w jednostkach operacyjnych służby bezpieczeństwa MSW, a kwalifikujących się do trwałego lub czasowego przechowywania w Archiwum Biura Ewidencji Operacyjnej oraz załączona do niego Instrukcja o pracy Archiwum Biura Ewidencji Operacyjnej MSW (Wydziału Ewidencji Operacyjnej KWMO). Z tego samego dnia pochodzi Zarządzenie nr 0127/57 wprowadzające Instrukcję o postępowaniu z aktami w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych regulującą kwestie funkcjonowania archiwów szczebla centralnego. W celu ujednolicenia dotychczas obowiązujących przepisów 24 października 1968 roku Minister Spraw Wewnętrznych wydał Zarządzenie nr 0107/68 w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi Służby Bezpieczeństwa i Służby Milicji, które wskazywało, iż zasób archiwalny Wydziału „C” komendy wojewódzkiej MO stanowią akta byłych wojewódzkich i powiatowych urzędów bezpieczeństwa publicznego oraz urzędów d/s bezpieczeństwa publicznego, akta komórek organizacyjnych komend wojewódzkich oraz materiały dotyczące Służby Bezpieczeństwa z komend powiatowych MO. Pozostałe materiały wytwarzane na szczeblu powiatowym stanowiły zasób komend powiatowych MO wraz z materiałami wytworzonymi przez podległe im jednostki. Procedury te zostały zastąpione Zarządzeniem Nr 034/74 Ministra Spraw Wewnętrznych z 10 maja 1974 roku w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych w zasobie archiwum, które po reformie administracyjnej z 1975 roku uzyskało kształt nadany 2 lipca 1979 roku przez Zarządzenie nr 030/79 Ministra Spraw Wewnętrznych zmieniające zarządzenie w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Określało ono m.in. zasób archiwalny wydziałów „C” komend wojewódzkich MO utworzonych w 1975 roku. W ten sposób z zasobu aktowego KWMO w Szczecinie trafiły do nowopowstałej KWMO w Gorzowie Wielkopolskim scharakteryzowane poniżej materiały odnoszące się do terenów byłych powiatów myśliborskiego, choszczeńskiego i chojeńskiego. Przekazaniu podlegały kopie kartotek dotyczące osób aktualnie zamieszkujących województwo gorzowskie, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO i członków ORMO zamieszkałych na terenie tego województwa, teczki personalne i teczki pracy wyeliminowanych tajnych współpracowników, którzy nie brali bezpośredniego udziału w rozpracowaniu „reakcyjnego podziemia, bandytyzmu bądź szpiegostwa” a zamieszkiwali na terenie województwa oraz kopie opracowań monograficznych dotyczących terenu nowopowstałego województwa. Wpływ na kształt zasobu aktowego WUSW w Szczecinie miało niewątpliwie podpisane 17 listopada 1981 roku porozumienie o współpracy między Służbą Bezpieczeństwa a Szefostwem Wojskowej Służby Wewnętrznej w zakresie wykorzystywania tajnych współpracowników. Zakładało ono przekazywanie z jednej strony przez Wydziały „C” KWMO do Zarządu V Szefostwa Wojskowej Służby Wewnętrznej akt personalnych tajnych współpracowników powołanych do odbycia zawodowej lub zasadniczej służby wojskowej lub przyjętych do pracy w resorcie obrony oraz z drugiej strony przekazywanie przez Zarząd V SWSW do Wydziałów „C” KWMO akt personalnych byłych żołnierzy zwolnionych do rezerwy bądź pracowników, z którymi rozwiązano umowę o pracę w wojsku. Tym samym zasób archiwalny KWMO w Szczecinie zasiliły takie jednostki archiwalne. Ostateczny wpływ na kształtowanie zasobu archiwalnego WUSW w Szczecinie miało podpisane 8 lipca 1985 roku zarządzenie nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Zaproponowany w tym normatywie podział materiałów archiwalnych stanowi układ, w oparciu o który stworzona została zgodnie z założeniami IPN struktura inwentarza. Z tych względów zarządzenie to szerzej omówione zostanie poniżej. Dla charakterystyki dziejów zasobu tego aktotwórcy wskazać należy, że na mocy tego normatywu archiwa szczebla wojewódzkiego gromadziły, za wyjątkiem materiałów wytworzonych przez własne komórki organizacyjne, również z rejonowych, miejskich i dzielnicowych urzędów spraw wewnętrznych, komisariatów i posterunków MO materiały posiadające kategorię powyżej B-5. Wynikało to z konieczności rozwiązania problemu archiwizacji akt po strukturach SB, które po 1983 roku ponownie znalazły się w jednostkach terenowych. Pozostałe materiały archiwizowały się na szczeblu jednostek terenowych. Zgodnie przywołanym przepisem do zasobu Wydziału „C” miały trafić również materiały powyżej kategorii B-5 z Oddziału WSW Jednostek Wojskowych MSW. Poza wspomnianymi archiwaliami w zasobie WUSW w Szczecinie znalazły się również materiały operacyjne wytworzone przez Zwiad Ochrony Pogranicza. Są to materiały spraw i form operacyjnych prowadzonych przez różne krajowe brygady WOP, które po zakończeniu sprawy przekazywały materiały z zakończonego postępowania do wydziałów „C” komend wojewódzkich właściwych ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której akta dotyczą. Zarządzenie określało sposób opracowania materiałów operacyjnych przed przekazaniem akt do archiwum, co w większości komórek organizacyjnych WUSW w Szczecinie czyniono. Nie stosowano się jednak do zapisów zarządzenia określających sposoby uporządkowania akt administracyjnych. Miały one, czego w szczecińskim archiwum nie czyniono, zostać opracowane pod kątem archiwalnym przez co rozumiano przeprowadzenie brakowania materiałów, ułożeniu rzeczowymi chronologicznym oraz sporządzeniu inwentarza. Rozpoczęte w 1989 roku zmiany organizacyjne w resorcie spraw wewnętrznych zapoczątkowały również przeprowadzane na szeroką skalę niszczenie akt komórek służby bezpieczeństwa. Proceder ten charakteryzował się tym, iż nie stosowano się do wewnętrznych regulacji określających tryb brakowania materiałów archiwalnych, niszczono akta jeszcze przed upływem okresu ich przechowywania, nie uwzględnianiając przy niszczeniu kategorii sklasyfikowanej dokumentacji. Stosowana na masową skalę praktyka miała za zadanie, w świetle zmieniającej się sytuacji politycznej w kraju, zniszczyć ślady dokumentujące metody działania i rzeczywiste cele SB. Oczywiście szeroko rozumiane akta operacyjne stały się obiektem największego zainteresowania w tym okresie. Po likwidacji SB materiały archiwalne zgromadzone dotychczas w Wydziale ”C” przekazane zostały odpowiednio do dyspozycji: - powstającej Delegatur UOP w Szczecinie, w zakresie materiałów wytworzonych i gromadzonych przez komórki SB, - utworzonej na bazie likwidowanego WUSW w Szczecinie Komendy Wojewódzkich Policji w zakresie materiałów wytworzonych i gromadzonych przez komórki organizacyjne MO oraz całego zbioru akt osobowych funkcjonariuszy SB, MO i pracowników cywilnych zwolnionych do połowy 1990 r. W delegaturze UOP w Szczecinie poza materiałami SB po WUSW w Szczecinie zgromadzone zostały również materiały SB po WUSW w Koszalinie. Funkcjonariusze w dyspozycji których pozostawały te materiały, dokonując ich archiwizacji dokonali połączenia części materiałów obu aktotwórców. Tzn. materiały oznaczone sygnaturą I, które nie zdążyły się zarchiwizować w WUSW w Koszalinie do końca jego funkcjonowania zostały dopisane do inwentarza akt oznaczonych sygnaturą I WUSW w Szczecinie. Tym samym materiały te posiadają na obwolutach akt szczecińską sygnaturę. Są to w głównej mierze akta po Bałtyckiej Brygadzie WOP. Materiały te zostały przesunięte do zespołu WUSW w Koszalinie. Część materiałów przejęta przez UOP została dopiero po 1990 zarchiwizowana. Nadano im sygnatury wynikające z kontynuacji w UOP inwentarzy rozpoczętych w WUSW w Szczecinie. Po utworzeniu w 1999 roku Instytutu Pamięci Narodowej-Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu zgodnie z zapisami art. 25 ustawy o IPN-KŚZpNP rozpoczął się proces gromadzenia materiałów po cywilnych organach bezpieczeństwa państwa. Z Delegatury UOP w Szczecinie przekazano w latach 2000-2001 zasób aktowy, kartoteczny i mikrofiszowy po WUSW w Szczecinie do oddziału IPN w Poznaniu. W tym samym czasie z Komendy Wojewódzkiej Policji w Szczecinie przejęto akta osobowe funkcjonariuszy SB. W poznańskim Oddziałowym Biurze Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów przejęte materiały zostały przesygnowane. W 2005 r. rozpoczął działalność oddział IPN w Szczecinie. W latach 2006-2007 miało miejsce przekazanie materiałów archiwalnych WUSW w Szczecinie z OBUiAD w Poznaniu do OBUiAD w Szczecinie. Równocześnie w 2006 roku rozpoczął się proces przejmowania z archiwów KWP w Szczecinie oraz jednostek terenowych policji garnizonu zachodniopomorskiego materiałów archiwalnych niezbędnych do realizacji statutowych zadań Instytutu.

Poza normatywami wymienionymi w części dotyczącej dziejów ustrojowych aktotwórcy wpływ na rodzaj wytwarzanej dokumentacji miały w głównej mierze przepisy wewnątrzresortowe w szczególności oznaczane klauzulę tajności normatywy regulujące całokształt zagadnień związanych z pracą operacyjną Służby Bezpieczeństwa. Należą do nich: Instrukcje Przewodniczącego KdsBP nr 03/55 i nr 04/55 z 11 marca 1955 r. o zasadach prowadzenia rozpracowania agenturalnego i ewidencji operacyjnej w organach bezpieczeństwa publicznego PRL i o zasadach pracy z agenturą w organach bezpieczeństwa publicznego PRL, Instrukcja Ministra Spraw Wewnętrznych nr 03/60 z 2 lipca 1962 r. o podstawowych środkach i formach pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa, Instrukcja 002/63 dyrektora Departamentu IV i dyrektora Biura ”C” z 6 lipca 1963 r. o zasadach i trybie prowadzenia ewidencji i dokumentowania działalności kleru katolickiego, Instrukcja nr 005/63 dyrektora Departamentu IV MSW z 23 grudnia 1963 r. o zasadach i trybie prowadzenia dokumentacji działalności biskupów, Zarządzenie nr 006/70 Ministra Spraw Wewnętrznych z 1 lutego 1970 r. w sprawie pracy operacyjnej służb bezpieczeństwa resoru spraw wewnętrznych oraz ostatnie Zarządzenie nr 00102/89 Ministra Spraw Wewnętrznych z 9 grudnia 1989 r. w sprawie zasad działalności operacyjnej Służby Bezpieczeństwa. Charakterystyka materiałów operacyjnych w świetle przyjętego podziału w inwentarzu przedstawia się następująco: Sygnatura I – teczki personalne i teczki pracy osobowych źródeł informacji (tajnych współpracowników, konsultantów, kontaktów operacyjnych) oraz teczki kandydatów na nich, teczki dysponentów lokali i mieszkań konspiracyjnych oraz kandydatów na nich wytworzone przez UB, Służbę Bezpieczeństwa, Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza (WOP), Wojskową Służbę Wewnętrzną, Wojskową Służbę Wewnętrzną Jednostek Wojskowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (WSW JW MSW). Sygnatura II – akta spraw operacyjnych prowadzonych w formie operacyjnych sprawdzeń, operacyjnych rozpracowań lub kwestionariuszy ewidencyjnych, w ramach których gromadzono materiały inwigilacyjne dotyczące osób (tzw. figurantów spraw) lub grup prowadzących wrogą działalność, podejrzanych o jej prowadzenie, przedsięwzięć i wydarzeń mogących stanowić realne zagrożenia dla panującego ustroju. Przyjęcie konkretnej formy operacyjnej wynikało ze stopnia zagrożenia, podjętych działań operacyjnych oraz ich zasięgu. Wśród materiałów zachowanych najliczniej reprezentowane są sprawy dotyczące niegospodarności oraz sabotażu gospodarczego, współpracy z obcym wywiadem, nielegalnego przekroczenia granicy, kolportowania nielegalnych wydawnictw. Do tej grupy materiałów należy zaliczyć również Teczki Ewidencji Operacyjnej Księży (TEOK) oraz archiwizowane w ramach tej serii akta spraw obiektowych i zagadnieniowych. Sygnatura III – akta kontrolne postępowań przygotowawczych oraz spraw prowadzonych w toku czynności śledczych, które mogły skutkować sporządzeniem aktu oskarżenia i skierowaniem sprawy do właściwego sądu. Najliczniej reprezentowane materiały tej grupy dotyczą szpiegostwa, niegospodarności i sabotażu gospodarczego, nielegalnego posiadania broni, działalności w nielegalnych organizacjach, kolportażu nielegalnych wydawnictw, udziału w nielegalnych zgromadzeniach, manifestacjach, nielegalnego przekroczenia granicy. Akta osobowe zawierają dokumenty związane ze stosunkiem służbowym funkcjonariuszy, ze stosunkiem pracy pracowników cywilnych (kwestionariusze osobowe, liczne dokumenty z tzw. kontroli specjalnej przeprowadzanej w celu weryfikacji kandydata przed przyjęciem do pracy lub służby, wyciągi z rozkazów personalnych, wnioski awansowe i nagrodowe, informacje o przebytych szkoleniach i kursach, opinie wystawiane przez przełożonych) oraz dokumenty dotyczące ich zaopatrzenia emerytalnego. W nielicznych aktach znajdują się lub są do nich dołączone materiały z postępowań dyscyplinarnych toczonych w związku z przekroczeniem lub niedopełnieniem obowiązków służbowych bądź też materiały z prowadzonych postępowań przygotowawczych lub akta śledztw. W części akt znajdują się również zaświadczenia wystawiane po zakończeniu służby lub ustaniu stosunku pracy oraz korespondencja manipulacyjna dotycząca przesyłania akt pomiędzy instytucjami. Znajdujące się w zespole WUSW w Szczecinie akta osobowe obejmują: Sygnatura V – akta osobowe funkcjonariuszy UB oraz SB pełniących służbę w komórkach i jednostkach tych formacji na terenie byłego województwa szczecińskiego. Sygnatura VI – akta osobowe funkcjonariuszy MO, którzy pełnili służbę w komórkach i jednostkach organizacyjnych na terenie byłego województwa szczecińskiego. Sygnatura VII – akta osobowe pracowników cywilnych jednostek UB i MO pracujących na terenie byłego województwa szczecińskiego. Materiały administracyjne znajdujące się w zespole szczecińskiego WUSW to: akty normatywne ministra spraw wewnętrznych, komendanta głównego MO, szefów poszczególnych departamentów w MSW, komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW oraz akty wewnętrznego zarządzania kierowników podległych mu jednostek, rozkazy organizacyjne, etaty, rozkazy personalne, zakresy czynności poszczególnych komórek i jednostek organizacyjnych, zestawienia statystyczne, sprawozdania i plany, analizy zbiorcze, biuletyny informacyjne, oceny i analizy stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie województwa, informacje dotyczące zagrożeń społeczno-politycznych, materiały dotyczące zabezpieczeń przedsięwzięć i wydarzeń, protokoły kontroli, zalecenia pokontrolne, protokoły z narad i odpraw służbowych, dzienniki kancelaryjne prowadzone dla dokumentacji jawnej i niejawnej, dzienniki podawcze, skorowidze do dzienników, rejestry przesyłek pocztowych, zapotrzebowania komórek, protokoły zdawczo-odbiorcze komórek i ich ogniw, spisy i protokoły zdawczo-odbiorcze akt przekazanych do archiwum, protokoły brakowania akt, pomoce ewidencyjne, dokumentacja funduszu „O”, korespondencja będąca wynikiem realizacji pracy operacyjnej przez poszczególne komórki, meldunki informacyjne, szyfrogramy, księgi ewidencji uzbrojenia i sprzętu technicznego, księgi dowodów rzeczowych, rejestry śledztw i dochodzeń, książki wydarzeń i zatrzymań, książki kontroli osób zatrzymanych, listy obecności, wnioski urlopowe, zwolnienia lekarskie, zestawienia wypłat ekwiwalentów, plany szkoleń, wydawnictwa resortowe i szkoleniowe, charakterystyki (tzw. faktologie). Materiały obronne w tym zespole stanowią w większości materiały wytworzone w toku postępowań mających na celu dopuszczenie do prac obronnych stanowiących tajemnicę państwową, plany i mapy mobilizacyjno-obronne, plany ewakuacyjne, zapotrzebowania poszczególnych komórek na wypadek zagrożenia, przydziały mobilizacyjne, normatywy przygotowywane na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Pod względem formy materiały archiwalne zachowały się w postaci dokumentacji aktowej (poszyty, księgi, druki zwarte, kartoteki), dokumentacji fotograficznej, kartograficznej, w postaci mikrofisz (zarówno jacketów jak i diazo) oraz nagrań.

Struktura inwentarza WUSW w Szczecinie wynika z przyjętych w tym zakresie założeń Instytutu Pamięci Narodowej-Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu i została oparta o założenia Zarządzenia nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Przyjęta nazwa zespołu archiwalnego: Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Szczecinie odnosi się do ostatniej nazwy tej instytucji. Zespół ten został podzielony na pięć podzespołów: Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Szczecinie 1945-1954, Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej 1945-1954, Wojewódzki Urząd do spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Szczecinie 1954-1956, Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej 1954-1983 i Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Szczecinie 1983-1990. Wspomniana instrukcja archiwalna dzieliła materiały archiwalne, co znalazło odzwierciedlenie w układzie serii akt w podzespole WUSW w Szczecinie na 4 grupy: Grupę pierwszą stanowiły materiały operacyjne czyli materiały wytworzone przez SB, MO, organy Zwiadu WOP, Nadwiślańskie Jednostki Wojskowe MSW oraz Zarząd WSW JW MSW dotyczące wszystkich rodzajów spraw operacyjnych, postępowań przygotowawczych, teczek personalnych i teczek pracy osobowych źródeł informacji, teczek osób opiniowanych, dokumentację sprawozdawczą i korespondencję operacyjną oraz wszelkie przepisy jak: zarządzenia, rozkazy, pisma okólne, instrukcje i wytyczne dotyczące pracy operacyjnej. Podstawę ewidencji tych akt w archiwum stanowiły inwentarze prowadzone dla każdego rodzaju akt operacyjnych odrębnie. Po przyjęciu akt uzyskiwały one sygnaturę tworzoną poprzez kolejny numer inwentarza łamany przez symbol akt operacyjnych. Dla rozróżnienia materiały milicyjne oznaczano dodatkowo literą „m”, materiały wojskowe literą „w”, zaś akta kandydatów na osobowe źródła informacji, dysponentów lokali lub mieszkań konspiracyjnych, SB, MO i Zwiadu WOP dodatkowo literą „k”. Kopie zabezpieczające materiałów w postaci mikrofisz uzyskiwały analogiczną sygnaturę, dla rozróżnienia jedynie cyfrę rzymską zastąpiono cyfrą arabską. Stosowane symbole akt operacyjnych, stanowiące równocześnie podserie inwentarza: Sygnatura I – akta osobowych źródeł informacji, dysponentów lokali i mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, na dysponentów lokali i mieszkań konspiracyjnych. Sygnatura II – akta sprawdzeń i rozpracowań operacyjnych. Sygnatura III – akta prowadzonych postępowań przygotowawczych. Instrukcja zakładała oddzielny symbol dla akt spraw obiektowo-zagadnieniowych oznaczanych sygnaturą IV. Jednak w WUSW w Szczecinie praktyki tej nie stosowano. Nieliczne zachowane teczki o charakterze obiektowo-zagadnieniowym zostały w szczecińskim WUSW zarchiwizowane w serii oznaczonej sygnaturą II, wraz z innymi materiałami operacyjnymi. (tylko część z nich w inwentarzu archiwalnym II posiada również drugą sygnaturą zawierającą oznaczenie IV). Natomiast w rzeczywistości sygnaturą IV w zespole szczecińskiego WUSW oznaczano materiały administracyjne. Przytoczona praktyka zostanie omówiona poniżej. Drugą grupę materiałów stanowią akta osobowe funkcjonariuszy i pracowników cywilnych WUSW w Szczecinie. Wymagano prowadzenia odrębnych inwentarzy dla grup: Sygnatura V – akta osobowe funkcjonariuszy SB. Sygnatura VI – akta osobowe funkcjonariuszy MO. Sygnatura VII – akta osobowe pracowników cywilnych. Jednak i w tym przypadku w KWMO/WUSW w Szczecinie praktyka była inna. Dla wszystkich trzech grup prowadzono jeden inwentarz oznaczony symbolem „O”. Wszystkie składane do archiwum akta osobowe funkcjonariuszy SB i MO oraz pracowników cywilnych były w nim kolejno ewidencjonowane. Początkowo uzyskiwały sygnaturę tworzoną przez kolejny numer inwentarza łamany przez symbol „O”. W późniejszym okresie znaleziono rozwiązanie, które chociaż częściowo oddawało zastosowany w normatywach podział akt osobowych. Akta nadal ewidencjonowane były w tym samym inwentarzu, jednak sygnaturę jaką uzyskiwały tworzono przez numer kolejny inwentarza łamany przez symbol V, VI lub VII w zależności od charakteru przyjmowanych akt. Dla potrzeb tworzonego w Instytucie inwentarza dokonano podziału akt i przyporządkowano je do wzmiankowanych powyżej podserii. Trzecia grupa akt to akta administracyjne, którą stanowią wszelkie przepisy i dokumenty wytworzone w toku działalności jednostek i komórek organizacyjnych, które nie zostały zakwalifikowane do żadnej z pozostałych grup. Tak szeroka definicja spowodowała, iż materiały archiwalne w tej grupie charakteryzuje największa różnorodność. Specyfiką zespołu WUSW w Szczecinie jest to, że materiały administracyjne, co nie wynikało z żadnego normatywu wewnątrzresortowego, zostały zewidencjonowane w inwentarzu archiwalnych oznaczonym symbolem IV (zarezerwowanym w instrukcji dla akt spraw obiektowo-zagadnieniowych). Akta administracyjne posiadają na obwolutach sygnatury tworzone przez numer inwentarzowy łamany przez symbol IV. Inwentarz ten posiada najstarsze wpisy datowane na 1980 rok. Dla potrzeb inwentarza zespołu dokonano systematyzacji i podziału akt administracyjnych przyporządkowując je do odpowiednich podzespołów akt: Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Szczecinie 1945-1954, Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej 1945-1954, Wojewódzki Urząd do spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Szczecinie 1954-1956, Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej 1954-1983 i Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Szczecinie 1983-1990. W ramach trzech pierwszych podzespołów wyodrębniono po dwie podserie grupujące w pierwszej akta wytworzone przez komórki organizacyjne szczebla wojewódzkiego i w drugiej akta administracyjne jednostek terenowych. W dwóch pozostałych podzespołach celem systematyzacji materiałów archiwalnych dokonano podziału odpowiadającego rozdziałowi w ramach KW MO/WUSW w Szczecinie dwóch zasadniczych pionów MO i SB. Wewnętrzny podział obu serii akt dzieli materiały poprzez przyporządkowanie ich do właściwych komórek organizacyjnych i jednostek terenowych obu pionów. Czwartą stanowią materiały obronne czyli wszelkie materiały związane z przygotowaniem jednostek organizacyjnych MSW do działań na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. W inwentarzu dla tej serii akt zastosowano wewnętrzny podział tożsamy z podziałem akt administracyjnych.

Źródła archiwalne z Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie: Dyslokacja urzędów bezpieczeństwa publicznego według województw z 1948 r., AIPN Sz, 008/17, k. 2, 5-6; Główne uwagi dotyczące kadr [WUdsBP w Szczecinie] z dnia 12.XI.1955 r., AIPN Sz, 008/10, k. 24-31; Informacja w sprawie WUdsBP w Szczecinie z 1955 r., AIPN Sz, 008/10, k. 16-23; Instrukcja nr 13 o wydawaniu, podawaniu do wiadomości i ewidencji przepisów w WUBP z dnia 22.XII.1949 r., AIPN Sz, 008/18, k. 226-227; Jakubowski Z., Franciszek Jóźwiak „Witold”-życie i działalność, AIPN Sz, 0014/35; Marczewska Z., Marczewski K., Organizacja Milicji Obywatelskiej na części Pomorza Zachodniego w granicach obecnego województwa szczecińskiego 1945-1946, AIPN Sz, 0014/68; Meldunek dzienno-sprawozdawczy nr 287 z dnia 10.XII.1954 r., AIPN Sz, 008/167 t. 2, k. 328-329; Okólnik nr 3 o prowadzeniu ewidencji i sposobie przechowywania przepisów Ministerstwa w Wydziałach Departamentów i Wojewódzkich Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego z dnia 4.V.1949 r., AIPN Sz, 008/18, k. 114; Pismo Szefa WUBP w Szczecinie kpt. Eliasza Kotonia do naczelników wydziałów operacyjnych z dnia 23.I.1953 r., AIPN Sz, 008/14, bp; Pismo Szefa WUBP w szczecinie kpt. Eliasza Kotonia do naczelników wydziałów operacyjnych i szefów PUBP województwa szczecińskiego z dnia 09.VI.1953 r., AIPN Sz, 008/14, bp; Pismo Szefa WUPB w Szczecinie kpt. Eliasza Kotonia do szefów PUBP województwa szczecińskiego z dnia 27.III. 1953 r., AIPN Sz, 008/14, bp; Repertorium osób podejrzanych i śledztw 8 Brygady Ochrony Pogranicza (następnie 12 Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza), AIPN Sz, 008/623; Rozkaz organizacyjnym nr 054/ORG. z dnia 13.V.1948 r., AIPN Sz, 008/17, k. 1; Rozkaz organizacyjny nr 058/ORG. z dnia 18.VII.1950 r., AIPN Sz, 008/19, k. 58-59; Rozkaz organizacyjny nr 07/Sz/57 z dnia 06.III.1957 r. , AIPN Sz, 495/82bp; Rozkaz nr 3/56 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28.XI.1956 r., AIPN Sz, 008/24 t.2, k. 170-171; Szymon Karpik, Zarys historii MO i SB na terenie Pomorza Zachodniego ze szczególnym uwypukleniem roli służb bezpośrednio zaangażowanych w dzieło ograniczania i ścigania przestępczości kryminalnej, w: XXX lat MO i SB na Pomorzu Zachodnim. Materiały z seminarium naukowego poświęconego 30-leciu Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa na terenie Pomorza Zachodniego odbytego 15 i 16 października 1974 r. w KW MO w Szczecinie, AIPN Sz, 0014/10 egz. 1; Sprawozdania, plany pracy i inne opracowania dotyczące działalności Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa w Szczecinie - raporty z działalności, materiały z konkursów historycznych, referaty okolicznościowe. AIPN Sz, 008/629 t.6, bp; Stefan Sokołowski, Udział Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa w organizowaniu i utrwalaniu władzy ludowej w województwie koszalińskim, w: Walka o ład, porządek i bezpieczeństwo publiczne w okresie utrwalania władzy ludowe. Materiały z konferencji ideologiczno- popularyzatorskiej, AIPN Sz, 0014/66, s. 23-32; Tymczasowa Instrukcja o współpracy organów zwiadowczych Wojsk Ochrony Pogranicza z organami Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego z dnia 19.XI.1947 r., AIPN Sz, 008/17, k. 91-96; Uzupełnienie do Zarządzenia Nr 41 Szefa WUBP w Szczecinie z dnia 28.XII.1951 r., AIPN Sz, 008/27, t. 1, k. 176-177; Zarządzenie organizacyjne nr 0107/Org. z dnia 11.VI.1975 r., AIPN Sz, 0012/350 t. 2, k. 2. Akty normatywne: Dekret PKWN z dnia 7 października 1944 r. o Milicji Obywatelskiej (DzU 1944, nr 7, poz. 33); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych (DzU 1946, nr 28, poz.177). Ustawa z 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa (DzU 1950, nr 28, poz. 255); Dekret z 22 października 1951 roku o dowodach osobistych. (DzU 1951, nr 55, poz. 382); Rozporządzenie Rady Ministrów z 11 sierpnia 1954 r. w sprawie utworzenia powiatu goleniowskiego w województwie szczecińskim (DzU 1954, nr 49, poz. 248); Dekret z 7 grudnia 1954 r. o naczelnych organach administracji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego (DzU 1954, nr 54, poz. 269); Ustawa z dnia 13 listopada 1956 o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa publicznego (DzU 1956, nr 54, poz. 241); Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia powiatu miejskiego Świnoujście, zniesienia powiatu wolińskiego oraz zmiany granic powiatu kamieńskiego w województwie szczecińskim (Dz.U 1972, nr 50 poz. 326); Ustawa z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U 1975, nr 16, poz. 91); Ustawa z 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych (Dz.U 1983, nr 38, poz. 172); Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U 1990, nr 30, poz. 180). Literatura: Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza 1944-1956, t. 1, red. K. Szwagrzyk, Warszawa, 2005; Aparat Bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza 1956-1975, t. 2, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006; Aparat Bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza 1975-1990, t. 3, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008; Aparat Bezpieczeństwa w Polsce w latach 1954 – 1956, wstęp A. Paczkowski, oprac. G. Majchrzak, A. Paczkowski, Warszawa 2011; Biuletyny Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego Grudzień 1954 – Listopad 1956, wstęp M. Filipiak, oprac. W. Chudzik, M. Filipiak, J. Gołębiewski, Warszawa 2009; Błaszak T., Wydział IV KW MO/WUSW w Szczecinie w latach 1962–1989 (struktura, kadry, działalność) [w:] Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej w latach 1945–1989, red. ks. Tadeusz Ceynowa, Paweł Knap, Szczecin 2010; Chmielewski Z., Kozłowski K., Pierwszy wojewoda szczeciński. Dokumenty i komentarze 1945-1949, Szczecin 1986; Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944-1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997; Dzieje aparatu represji w PRL (1944 – 1989), Stan badań, oprac. W. Fazik, B. Kopka, G. Majchrzak, Warszawa–Kraków 2004; Dzieje Szczecina 1945-1990, pod red. T. Białeckiego i Z. Silskiego, tom IV, Szczecin 1998; Instrukcje pracy pionów Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (1945-1989), wyb., wst. i opr. M. Komaniecka, Kraków 2010; Jakubowski Z., Milicja Obywatelska 1944-1948, Warszawa 1988; Majer P., Milicja Obywatelska 1944-1957. Geneza, organizacja, działalność, miejsce a aparacie władzy, Olsztyn 2004; Majer P., Milicja Obywatelska w systemie organów władzy PRL, Toruń 2003; Księga bezprawia. Akta normatywne kierownictwa resortu bezpieczeństwa publicznego (1944-1956), opr. B. Kopka, IPN Warszawa, 2011; Kozłowski K., Osadnictwo polskie na Pomorzu Zachodnim 1945-1950, Szczecin 2002. Roszkowski W., Najnowsza historia Polski, Warszawa 1998; Szczeciński aparat bezpieczeństwa wobec października 1956, M. Machałek, M. Stefaniak, http://www.przelomy.wzp.pl/opracowania-naukowe/aparat-bezpieczenstwa-wobec-pazdziernika-1956.html; Szmidt L., Gajewski W., Rola Polskiej Partii Robotniczej w tworzeniu organów bezpieczeństwa i porządku publicznego, Warszawa 1981; Techman R., Armia Radziecka w gospodarce morskiej Pomorza Zachodniego w latach 1945- 1956, Poznań 2003; Twarze koszalińskiej bezpieki, Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa województwa koszalińskiego, red. P. Knap, M. Ozga, P. Skubisz, IPN Szczecin, 2008; Twarze szczecińskiej bezpieki. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa województwa szczecińskiego, red. P. Knap, M. Ozga, M. Stefaniak, IPN Szczecin, 2008.