Zespół / zbiór

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Zamościu [1975] 1983-1990

W skład województwa zamojskiego weszły: miasta: Zamość, Biłgoraj, Hrubieszów, Szczebrzeszyn i Tomaszów Lubelski, gminy: Adamów, Biłgoraj, Biszcza, Dołhobyczów, Frampol, Goraj, Gorzków, Grabowiec, Horodło, Hrubieszów, Izbica, Jarczów, Józefów, Księżpol, Krasnobród, Komarów-Osada, Krynice, Lubycza Królewska, Łabunie, Łaszczów, Łukowa, Miączyn, Mircze, Nielisz, Obsza, Potok Górny, Rachanie, Radecznica, Rudnik, Sitno, Skierbieszów, Stary Zamość, Sułów, Susiec, Szczebrzeszyn, Tarnawatka, Tarnogród, Telatyn, Tereszpol, Tomaszów Lubelski, Trzeszczany, Turobin, Tyszowce, Uchanie, Ulhówek, Werbkowice, Wysokie, Wysokie (Zamojskie), Zakrzew, Zamość, Zawada, Zwierzyniec i Żółkiewka (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U.1975.17.92).

Na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz. U. 1975, Nr 16, poz. 91) zlikwidowano powiaty i zwiększono liczbę województw z 17 do 49. Powyższe zmiany wymusiły również konieczność powstania nowych komend wojewódzkich MO i likwidację wszystkich dotychczas istniejących komend powiatowych MO. W celu sprawnej reorganizacji aparatu bezpieczeństwa powołano w MSW Centralny Zespół oraz zespoły wojewódzkie. Od 14 do 26 maja 1975 r. kierownictwo MSW zadecydowało o obsadzie komendantów i ich zastępców we wszystkich 49 województwach. W wyniku tej reformy siedzibą jednego z nowych województw został Zamość. Zarządzeniem Organizacyjnym Nr 0115/Org z dnia 11 czerwca 1975 r. minister spraw wewnętrznych nakazał komendantowi wojewódzkiemu MO w Zamościu zorganizowanie jednostki MO na terenie województwa zamojskiego. Na podstawie w/w zarządzenia z dniem 1 czerwca 1975 r. stanowisko komendanta wojewódzkiego MO objął płk Czesław Gąder (1 VI 1975 –15 XII 1986). Jego zastępcą ds. Służby Bezpieczeństwa został płk Tadeusz Portko (1 VI 1975 – 15 XII 1986). W zakresie działania jednostka podlegała w pionie MO – Komendzie Głównej MO, natomiast w pionie SB - MSW. Podstawową komórką organizacyjną w KWMO był wydział, składający się z sekcji. Istniały również samodzielne sekcje. Pracami wydziału kierował naczelnik, który mógł posiadać jednego lub dwóch zastępców. Na czele sekcji stali kierownicy. Struktura pionu SB nowo powstałej Komendy Wojewódzkiej MO w Zamościu przedstawiała się w 1975 r. następująco: - Zastępca Komendanta ds. SB, -Inspektor Zespołu Analityczno-Informacyjnego przy zastępcy komendanta ds. SB, - Wydział II, - Wydział III, - Wydział IV, - Wydział Śledczy, - Wydział „B”, - Wydział „C”, - Wydział „T”, - Samodzielna Sekcja „A”, - Wydział Paszportów. W KWMO w Zamościu nie został utworzony Wydział „W”, zajmujący się perlustracją korespondencji. Na potrzeby SB województwa zamojskiego kontrolę korespondencji realizowała jednostka z Lublina. Po 1 czerwca 1975 r. obsadzone zostały stanowiska naczelników poszczególnych wydziałów. Wprowadzone zmiany likwidowały terenowe struktury Służby Bezpieczeństwa poza KWMO. Wyjątek od tego stanowiły grupy terenowe Wydziału Paszportów umiejscowione w Biłgoraju, w Hrubieszowie i w Tomaszowie Lubelskim. Komendzie Wojewódzkiej MO w Zamościu podlegały Komenda Miejska w Zamościu, Komenda Miejska w Hrubieszowie oraz komisariaty MO w: Biłgoraju, Tomaszowie Lubelskim i Zamościu (komisariat kolejowy). Nowo powołane jednostki zostały zobowiązane do udzielania pomocy posterunkom. Komenda Miejska MO w Zamościu miała współpracować z posterunkami: Adamów, Gorzków, Izbica, Krasnobród, Łabunie, Nielisz, Radecznica, Rudnik, Sitno, Skierbieszów, Stary Zamość, Sułów, Szczebrzeszyn, Zwierzyniec i Żółkiewka, Komenda Miejska MO w Biłgoraju: Biszcza, Frampol, Goraj, Józefów, Księżpol, łukowa, Obsza, Potok Górny, Tarnogród, Turobin, Wysokie, Tereszpol i Zakrzew, Komenda Miejska MO w Hrubieszowie z posterunkami: Dołhobyczów, Grabowiec, Horodło, Mircze, Trzeszczany, Uchanie i Werbkowice, Komisariat MO w Tomaszowie Lubelskim: Jarczów, Komarów Osada, Krynice, Lubycza Królewska, Telatyn, Tyszowce i Ulhówek. Jednym z elementów rozbudowy struktur SB było utworzenie z dniem 1 lipca 1979 r. Wydziału IIIA (z dniem 1 grudnia 1981 r. przemianowanego na Wydział V). W maju 1981 r. natomiast, z uwagi na powstanie struktur „Solidarności” RI rozbudowano Wydział IV poprzez zwiększenie jego stanu o 28 etatów. W jego ramach zostały utworzone grupy operacyjne w Biłgoraju (5), Hrubieszowie (4), Tomaszowie Lubelskim (4), Izbicy (1), Turobinie (1), Żółkiewce (1), Zwierzyńcu (1), Szczebrzeszynie (1) i Werbkowicach (1). Z dniem 1 listopada 1981 r. powołany został Wydział Polityczno-Wychowawczy, jednocześnie wraz z nim utworzono stanowiska zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych Komendy Miejskiej MO w Zamościu, zastępców komendantów miejskich MO w Hrubieszowie i Biłgoraju oraz kierownika komisariatu MO w Tomaszowie Lubelski, a także zastępcy dowódcy kompani ZOMO. W sierpniu 1982 r. Wydziały „B”, „C” i „T” Komendy Wojewódzkiej MO w Zamościu zostały zamienione na sekcje i jednocześnie włączone w skład nowo powstałego Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Następny rok przyniósł zmiany w organizacji jednostek terenowych i nomenklaturze resortu spraw wewnętrznych. Okazało się, że likwidacja powiatów, a co za tym idzie referatów ds. SB, spowodowała lukę w systemie operacyjnym pionu bezpieczeństwa. Na mocy Zarządzenia Nr 6/83 z dnia 23 stycznia 1983 r. wprowadzono podział województw na rejony, w których powstały komendy miejskie i dzielnicowe MO. Komórki SB zostały powołane w tych komendach z dniem 15 maja tego samego roku w oparciu o Rozkaz Organizacyjny Nr 07/ZA/83 z 11 maja 1983 r., w efekcie wydania przez Ministra Spraw Wewnętrznych Zarządzenia Organizacyjnego MSW Nr 0126/Org. z dnia 4 maja 1983 r. Na podstawie w/w normatywów zlikwidowano wcześniej wymienione grupy operacyjne Wydziału IV, referaty paszportów w Biłgoraju, Hrubieszowie i Tomaszowie Lubelskim, wyłączono część etatów z Wydziału II (2), Wydziału III (2), Wydziału V (4). Uwolnione etaty pozwoliły na zorganizowanie struktur SB w Komendzie Miejskiej MO w Biłgoraju (10 etatów) i Hrubieszowie (8) oraz w Komisariacie MO w Tomaszowie Lubelskim (8). Ustawą z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów (Dz. U. Nr38, poz. 173) wprowadzono natomiast nowe nazewnictwo jednostek terenowych. Dotychczasowe komendy wojewódzkie i rejonowe MO przemianowano odpowiednio na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. W tytulaturze kierownictwa komendanta wojewódzkiego/rejonowego MO zastąpił szef WUSW/RUSW. W przypadku jednostek województwa zamojskiego zmiany te zostały przeprowadzone w oparciu o Rozkaz Organizacyjny Nr 14/ZA/83 z dnia 11 sierpnia 1983 r. Na jego mocy Komenda Wojewódzka MO w Zamościu zmieniła nazwę na Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Zamościu, któremu podlegały Rejonowy Urząd Spraw Wewnętrznych (RUSW) w Biłgoraju, RUSW w Hrubieszowie, RUSW w Zamościu i RUSW w Tomaszowie Lubelskim. Prerogatywy szefów jednostek wojewódzkich zostały określone w Zarządzeniu Nr 03/84 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 20 stycznia 1984 r. w sprawie zakresu działania wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych. W 1983 r. w WUSW w Zamościu na etatach kierownictwa nie nastąpiła zmiana - funkcję szefa WUSW utrzymał płk Czesław Gąder (1975-1986), podobnie jak jego zastępca ds. SB ppłk Stefan Kraczkowski (1975-1986). W kolejnych latach Szefami WUSW w Zamościu byli: płk Tadeusz Portko (1986-1990) i płk Stefan Makowski (1990). W 1984 r. do pionu SB WUSW w Zamościu został włączony Wydział Łączności. Nastąpiło to zgodnie z decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 grudnia 1983 r. w sprawie przekazania wydziałów łączności pod bezpośredni nadzór zastępców szefów wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych ds. SB. W styczniu 1985 roku w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych w Zamościu utworzona została nowa komórka Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Powstała ona w oparciu o Rozkaz Organizacyjny Nr 002/ZA/85 Szefa WUSW w Zamościu z 10 stycznia 1985 r., wydany na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego Nr 0130/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z 27 grudnia 1984 r., w którym polecił szefowi WUSW w Zamościu zorganizować tę jednostkę w składzie dwóch funkcjonariuszy (kierownik inspektoratu oraz starszy inspektor). W tym samym czasie doszło do reorganizacji Wydziałów III i V oraz likwidacji Wydziału IV, z których wydzielono Wydział VI z 18 etatami. W ramach reorganizacji wyłączono również część etatów grup IV Służby Bezpieczeństwa, działających w RUSW w Biłgoraju (2 etaty), Hrubieszowie (2) i Tomaszowie Lubelskim (2) tworząc w ich miejsce Referaty VI. Podstawą w/w zmian był Rozkaz Organizacyjny Nr 03/ZA/85 Szefa WUSW w Zamościu z dnia 29 stycznia 1985 r. W związku ze zmianami w sytuacji politycznej kraju po wyborach 4 czerwca 1989 r. nastąpiło przeorganizowanie całego pionu SB. Na podstawie Zarządzenia Nr 075/89 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 sierpnia 1989 r. rozwiązano departamenty III, IV, V, VI, Inspektorat Ochrony Przemysłu i Biuro Studiów MSW. Na bazie Departamentu III utworzono Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, piony V i VI zasiliły Departament Ochrony Gospodarki, a z połączenia Departamentu IV i Biura Studiów powstał Departament Studiów i Analiz. Przed reorganizacją w 1989 r. (wg Zarządzenia Organizacyjnego Nr 05/ZA/89 Szefa WUSW w Zamościu z dnia 21 listopada 1989 r.) stan etatowy pionu SB kształtował się następująco: Wydział III (20 stanowisk), Wydział IV (15), Wydział V (21), Wydział VI (17), Inspektorat Analityczno-Informacyjny (1). Po wyłączeniu powyższych stanowisk oraz z zespołu stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji etatu st. inspektora ds. ochrony przemysłu zorganizowano: Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (20 etatów), Wydział Ochrony Gospodarki (21), Wydział Studiów i Analiz (18). Reorganizacja objęła również terenowe komórki Służby Bezpieczeństwa. W przypadku RUSW w Biłgoraju zlikwidowano wszystkie grupy: Gr.III-2 etaty, Gr.IV-1 etat, Gr. V-3 etaty) oraz Referat VI – 6 etatów. W ich miejsce zorganizowano Sekcję SB w składzie 12 funkcjonariuszy. Analogiczna operacja została przeprowadzona w RUSW w Hrubieszowie, gdzie Grupy: III (1 stanowisko), IV (1), V (2) oraz Referat VI (5) zostały zastąpione przez Sekcję SB liczącą 9 funkcjonariuszy. Z kolei w RUSW w Tomaszowie Lubelskim Grupy: III (1 etat), IV (1), V (2) i Referacie VI (5) zastąpiła Sekcja SB licząca również 9 funkcjonariuszy. Reorganizacja ta była zgodna zasadę, że w strukturach RUSW mogła funkcjonować tylko jedna komórka organizacyjna SB (grupa, referat, sekcja lub wydział). Również w listopadzie 1989 r. w związku z zarządzeniem Nr 95 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 listopada 1989 r. zostały zlikwidowane Wydział Szkolenia i Wydział Polityczno-Wychowawczy w miejsce, którego powołano Wydział Szkolenia i Wychowania z 9 etatami. W ramach dalszej reorganizacji organów bezpieczeństwa zmiany nastąpiły w funkcjonowaniu pionów pomocniczych SB. W dniu 15 grudnia 1989 r. Minister Spraw Wewnętrznych Zarządzeniem Organizacyjnym Nr 0650/Org polecił szefowi WUSW w Zamościu wyłączenie Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego ze struktury zamojskiego WUSW w składzie 22 funkcjonariuszy i równoczesne zorganizowanie Wydziału „C” o obsadzie 10 etatów. Jednocześnie Dyrektor Biura Organizacyjno-Prawnego MSW polecił szefowi WUSW w Lublinie włączyć w struktury Wydziału „T” –Grupę „T” w Zamościu (6 etatów) oraz szefowi WUSW w Przemyślu włączyć do Wydziału „B” Grupę „B” z siedzibą w Zamościu (3 etaty). Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w Zamościu przedstawiały się następująco: Starszy inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. SB – celem jego działań było zdobywanie i dostarczanie Departamentowi I MSW dokumentów i informacji z zakresu wywiadu politycznego, naukowo-technicznego i ekonomicznego, działalności obcych służb specjalnych oraz ośrodków wspierających opozycję antykomunistyczną. Realizował on również zadania operacyjno-techniczne zlecone przez Department I, a także koordynował działania wszystkich komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w zakresie wywiadu. Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/ szefa WUSW ds. SB – do jego zadań należało utrzymywanie kontaktów z zastępcą komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. SB i naczelnikami wydziałów operacyjnych w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań służbowych, sporządzanie rocznych i problemowych planów kontroli jednostek i komórek organizacyjnych WUSW i RUSW województwa zamojskiego, sprawdzanie realizacji wniosków pokontrolnych, opracowywanie okresowych ocen i analiz sytuacji polityczno-operacyjnej, sprawowanie nadzoru nad ochroną tajemnicy państwowej i służbowej. W ramach inspektoratu znajdowało się jedno stanowisko – starszego inspektora Inspektoratu Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego ds. SB i zostało ono utworzone z dniem 1 czerwca 1975 r. (Rozkaz Organizacyjny Nr 01/Z75). Formalnie na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego Nr 0517/Org Dyrektora Biura Organizacyjno-Prawnego z dnia 17 listopada 1989 r., Inspektorat Analityczno-Informacyjny Zastępcy Szefa WUSW ds. SB został zlikwidowany z dniem 1 listopada 1989 r. a jego zadania zostały przejęte przez wówczas powstały Wydział Studiów i Analiz SB. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy – do zakresu jego działania należało wyjaśnianie wszelkich nieprawidłowości w działalności funkcjonariuszy, które mogłyby zagrozić interesom politycznym, gospodarczym i społecznym państwa i resortu. Zgodnie z przywołanym wcześniej Rozkazem Organizacyjnym Nr 002/ZA/85 r. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy WUSW w Zamościu składał się z kierownika, którym przez cały okres działalności był mjr Marek Grelak oraz stanowiska starszego inspektora. Działalność Inspektoratu została zakończona z dniem 1 lutego 1990 r., kiedy Zarządzeniem Organizacyjnym Nr 0219/Org. z dnia 27 lutego 1990 r. Minister Spraw Wewnętrznych polecił wyłączyć z kierownictwa WUSW w Zamościu 2 etatowy inspektorat. Wydział II – jego zadaniem było organizowanie i bezpośrednie wykonywanie zadań operacyjnych polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu działalności służb wywiadowczych NATO (zwłaszcza wywiadu USA i RFN) i innych krajów niekomunistycznych, skierowanej przeciwko interesom PRL i innych krajów bloku komunistycznego. Z tego też tytułu wydział był zobligowany do ścisłej współpracy z biurami podróży i Wydziałem Paszportów w sferze międzynarodowego ruchu osobowego. Z dniem 1 lipca 1982 r. komendant wojewódzki Rozkazem Organizacyjnym Nr 7/ZA/82 zwiększył stan etatowy wydziału, włączając w jego struktury stanowisko 2 starszych inspektorów i 2 inspektorów, a w październiku tego samego roku dodał etaty kierownika sekcji, starszego i młodszego inspektora. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. ze struktur Wydziału II wyłączono 2 stanowiska (1 starszego inspektora i 1 inspektora). Kolejna redukcja stanu etatowego nastąpiła z dniem 1 stycznia 1984 r. kiedy wyłączono stanowiska: kierownika sekcji oraz inspektora. Pod koniec 1985 r. włączono natomiast stanowisko starszego inspektora. Dwa lata później zredukowano etaty o stanowisko kierownika sekcji co pozwoliło utworzyć kolejny etat starszego inspektora. W okresie 1975-1990 Wydziałem II WUSW w Zamościu kierowali: ppłk Ryszard Szczegielski (1975-1989) i mjr Jacek Zygiert (1989-1990). Wydział III – zajmował się ujawnianiem oraz likwidacją źródeł i skutków zagrożeń wynikających z: dywersji, sabotażu i innych działań antypaństwowych, konfliktów społecznych, nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładów pracy (tzw. bazy) oraz instytucji politycznych, społecznych, kultury i nauki (tzw. nadbudowy), naruszenia tajemnicy państwowej i służbowej. Był on również odpowiedzialny za profilaktyczną ochronę szczególnie narażonych na wymienione powyżej zagrożenia środowisk i instytucji społeczno-politycznych oraz zakładów pracy. Po wyodrębnieniu w strukturze WUSW w 1979 r. pionu IIIA (zagadnienia przemysłu), miał on zajmować się rozpoznawaniem, wykrywaniem, organizowaniem i likwidowaniem antykomunistycznej i antypaństwowej działalności wymierzonej przeciwko ustrojowi PRL. W lutym 1976 r. w Wydziale III nastąpiła reorganizacja. W jej ramach wyłączono stanowiska: dwóch starszych inspektorów, natomiast w ich miejsce powołano trzech kierowników sekcji. W związku z powstaniem w lipcu 1979 r. Wydziału III „A” - stan etatowy Wydziału III został znacznie uszczuplony. Z jego struktur wyłączono wówczas stanowiska: zastępcy naczelnika, trzech kierowników sekcji, pięciu starszych inspektorów, dwóch inspektorów i maszynistki. W grudniu z kolei przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Pod koniec 1980 r. Wydział III KWMO w Zamościu został wzmocniony, ponieważ utworzono wtedy stanowiska kierownika sekcji oraz inspektora, a w kwietniu 1981 r. dodatkowo 2 etaty inspektorów. Z dniem 1 lipca 1982 r. w struktury Wydziału III włączono stanowiska: zastępcy naczelnika, kierownika sekcji oraz 2 starszych inspektorów, a z dniem 1 października tego roku stanowiska: 2 kierowników sekcji, 2 starszych inspektorów, 2 młodszych inspektorów oraz 2 inspektorów. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. ze struktur Wydziału III wyłączono 2 stanowiska młodszych inspektorów. Wkrótce stan etatowy Wydziału został powiększony, ponieważ z dniem 15 września 1983 r. włączono do niego dwa stanowiska starszego i młodszego inspektora, a w styczniu 1984 r. stanowisko inspektora. Z dniem powołania Wydziału VI ze struktur Wydziału III w styczniu 1982 r. wyłączono etat inspektora. Wydział III przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r., a w jego miejsce powstał Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa SB. Naczelnikami Wydziału III w okresie 1975-1990 byli: por. Ryszard Janik (1975-1976); mjr Jan Farion (1976-1983) oraz kpt. Roman Wyrostkiewicz (1983-1989). Wydział IV – celem jego działań było zabezpieczenie podstaw ustrojowych PRL przed antykomunistyczną działalnością polityczno-społeczną podejmowaną przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. W ramach tych działań Wydział IV: prowadził „ofensywne działania neutralizacyjno-dezintegracyjne” wśród części kleru katolickiego, przeciwdziałał nielegalnemu budownictwu sakralnemu, izolował księży od opozycji politycznej, rozpoznawał formy i metody działania duszpasterstwa oraz wspierał działania kleru pozytywnie nastawionego do ustroju PRL. W listopadzie 1977 r. w Wydziale IV KWMO w Zamościu utworzone zostało stanowisko starszego inspektora. Dalsza rozbudowa struktur Wydziału nastąpiła w listopadzie 1979 r. po włączeniu etatów starszego inspektora i inspektora. Z kolei w lutym 1980 r. przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Z uwagi natomiast na powstanie struktur „Solidarności” RI w maju 1981 r. Wydział IV został bardzo rozbudowany, ponieważ utworzono wówczas stanowiska: zastępcy naczelnika, dwóch kierowników sekcji, 2 starszych inspektorów i maszynistki oraz utworzono grupy operacyjne w Biłgoraju (5 etatów), Hrubieszowie i Tomaszowie Lubelskim (po 4 etaty) oraz w Izbicy, Turobinie, Żółkiewce, Zwierzyńcu, Szczebrzeszynie i Werbkowicach (po 1 stanowisku starszego inspektora). W kolejnym roku, na mocy Rozkazu Organizacyjnego Nr 2/ZA/82 komendant wojewódzki MO zlikwidował grupy operacyjne w Szczebrzeszynie i Żółkiewce. Natomiast w październiku 1982 r. do Wydziału IV dodał etat młodszego inspektora. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. ze struktur Wydziału IV wyłączono pozostałe grupy operacyjne działające w Biłgoraju, Hrubieszowie, Tomaszowie Lubelskim, Izbicy, Turobinie, Zwierzyńcu i Werbkowicach (ogółem 17 etatów) oraz zwiększono liczbę etatów wydziału o stanowisko kierownika sekcji i 4 starszych inspektorów. Jak wspomniano wcześniej z dniem 1 stycznia 1985 r. ze struktury WUSW w Zamościu został wyłączony Wydział IV w składzie: zastępca naczelnika wydziału, 5 kierowników sekcji, 5 starszych inspektorów, 3 inspektorów, 1 młodszy inspektor i maszynistka. Uwolnione etaty pozwoliły na utworzenie Wydziału VI składającego się z: naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, 10 starszych inspektorów, 5 inspektorów oraz sekretarz- maszynistki. Wydział IV przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r. a w jego miejsce powstał Wydział Studiów i Analiz SB. Pracami Wydziału IV kierowali: mjr Aleksander Szłapa (1975-1977); ppłk Jan Powroźniak (1977-1978); mjr Stefan Kraczkowski (1978-1987) oraz mjr Janusz Knap (1987-1989). Wydział V (od II połowy 1979 r. do 1981 r. jako Wydział IIIA) – do jego zadań należała szeroko pojęta ochrona gospodarki, co sprowadzało się m.in. do rozpoznawania nastrojów i sytuacji konfliktowych wśród załóg zakładów przemysłowych, handlowych i komunikacyjnych, spółdzielczości pracy i inwalidzkiej oraz w urzędach administracyjnych. Zajmował się również rozpracowywaniem osób prezentujących poglądy antykomunistyczne, ujawnianiem faktów sabotażu, niegospodarności i nieprawidłowości w międzynarodowej wymianie techniczno – ekonomicznej. Wydział III „A” KWMO w Zamościu został utworzony na podstawie Rozkazu Organizacyjnego 05/ZA/79 Komendanta Wojewódzkiego MO w Zamościu z dnia 2 lipca 1979 r. W skład etatowy nowoutworzonej komórki weszły stanowiska: naczelnika wydziału, trzech kierowników sekcji, sześciu starszych inspektorów, dwóch inspektorów, młodszego inspektora oraz sekretarz-maszynistki. Z kolei w lutym 1980 r. przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Kolejnym Rozkazem Organizacyjnym Nr 13/ZA/81 z dnia 19 grudnia 1981 r. komendant wojewódzki zmienił nazwę komórki (zachowując jej dotychczasową strukturę) na Wydział V. Z dniem 1 lutego 1982 r. Wydział V został znacznie rozbudowany, ponieważ wówczas włączono w jego struktury łącznie 7 etatów (kierownika sekcji, 4 starszych inspektorów oraz 2 inspektorów), a z dniem 1 października tego samego roku włączono 1 inspektora i 4 młodszych inspektorów. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. ze struktur Wydziału V wyłączono 4 stanowiska (inspektora i 3 młodszych inspektorów), a w kolejnym roku stanowisko kierownika sekcji. Z kolei w 1985 r. przy okazji tworzenia pionu VI z Wydziału wyłączono stanowisko inspektora, a w 1986 r. włączono stanowisko starszego inspektora. Ostateczna likwidacja Wydziału V nastąpiła z dniem 1 listopada 1989 r. Wydziałem III „A”/V w latach 1975-1989 kierowali: ppłk Zdzisław Hernas (1979-1982) oraz ppłk Stanisław Mosek (1982-1989). Wydział VI – realizował zadania związane z operacyjnym zabezpieczeniem kompleksu gospodarki żywnościowej i leśnictwa oraz ochrony środowiska i gospodarki wodnej przed działalnością ugrupowań prawicy ludowej oraz opozycji antykomunistycznej. Ochrona obejmowała produkcję, skup, przetwórstwo, transport, obrót surowcami i produktami rolno-spożywczymi oraz zaopatrzenie i usługi dla rolnictwa, przemysł drzewny i papierniczy, placówki handlu zagranicznego, wyższe uczelnie rolnicze oraz średnie i zawodowe szkolnictwo rolnicze i leśne. Pion VI SB WUSW w Zamościu powstał w efekcie reorganizacji Wydziałów III, IV i V, kiedy w styczniu 1985 r. powołano Wydział VI składający się z następujących stanowisk: naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, 10 starszych inspektorów, 5 inspektorów i sekretarz-maszynistki (Rozkaz Organizacyjny Nr 03/ZA/85 szefa WUSW z dnia 29 stycznia 1985 r.). W styczniu 1986 r. wyłączono etat starszego inspektora włączając go w struktury Wydziału V. Wydział VI przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r., a jego zadania zostały przejęte przez Wydział Ochrony Gospodarki SB. Wydziałem VI kierowali: por. Kazimierz Szołtek (1983-1986); kpt. Mikołaj Chyl (1986-1987) i mjr Andrzej Sokulski (1987-1989). Wydział Śledczy – prowadził postępowania karne w sprawie przestępstw przeciwko istotnym interesom politycznym i gospodarczym PRL oraz zapewniał specjalistyczną obsługę prawną jednostek operacyjnych. W szczególności przyjmował zawiadomienia o przestępstwach, prowadził czynności sprawdzające, wszczynał i prowadził postępowania przygotowawcze, inspirował wystąpienia do instytucji i zakładów pracy w przypadku nieprawidłowości kwalifikujących się do postępowania administracyjnego lub dyscyplinarnego, współdziałał z jednostkami operacyjnymi i koordynował czynności procesowe z operacyjnymi. Ogólnie rzecz ujmując, Wydział Śledczy był odpowiedzialny za realizację zadań SB w zakresie zapobiegania, rozpoznawania i wykrywania (poprzez ściganie karne) sprawców przestępstw przypisanych do zwalczania tej służbie. W dniu 1 października 1982 r. w struktury Wydziału Śledczego włączono stanowisko starszego inspektora i inspektora. Natomiast w maju 1986 r. został wydziałowi przyznany etat starszego inspektora. W okresie 1975-1990 Wydziałem Śledczym kierowali: płk Eugeniusz Grela (1975-1984); kpt. Andrzej Potrzyszcz (1984-1989), którego na czas jego pobytu w Wyższej Szkole KBG Moskwie zastąpił kpt. Leopold Gwóźdź (1987-1988) oraz kpt. Cezary Czarnowski (1989-1990). Samodzielna Sekcja „A” – zapewniała KWMO/WUSW łączność szyfrową i kodową z jednostkami i komórkami organizacyjnymi podległymi MSW i innym resortom. Prowadziła szkolenia dla funkcjonariuszy jednostek terenowych w województwie zamojskim. Ponadto w początkowym okresie miała zapewnić pomoc organizacyjno-techniczną oraz koordynować działalność komórek szyfrowych i kodujących przy tworzących się organach administracyjnych województwa zamojskiego. Ponadto Samodzielna Sekcja „A” zobowiązana była do zorganizowania tajnego miejsca przechowania sprzętu i dokumentacji szyfrowej na wypadek bezpośredniego zagrożenia państwa i w czasie wojny. W maju 1978 r. stan etatowy Samodzielnej Sekcji „A” KWMO/WUSW w Zamościu powiększono o dwa stanowiska telegrafistów. Jedyna zmiana jak nastąpiła w strukturze komórki wynikała z przekształcenia dwóch etatów telegrafisty w referentów techniki operacyjnej. W ramach planów mobilizacji resortu na wypadek wojny Samodzielna Sekcja „A” WUSW w Zamościu (analogicznie jak we wszystkich WUSW-ach) miała być przemianowana na Wydział i wzmocniona kadrowo, ponadto komórki szyfrowe miały być tworzone w rejonowych urzędach spraw wewnętrznych. W omawianym okresie pracami Samodzielnej Sekcji „A” KWMO/WUSW w Zamościu kierował płk Stanisław Panek (1975-1990). Wydział „B” – przyjmował zlecenia i przygotowywał prowadzenie obserwacji, ustalał i identyfikował ujawnione w trakcie obserwacji osoby, z którymi kontaktowali się inwigilowani, współpracował z Biurem „B” w zakresie obserwacji dyplomatów i cudzoziemców spoza bloku komunistycznego, organizował i wykorzystywał zakryte punkty obserwacyjne, mieszkania konspiracyjne, prowadził działalność operacyjną w hotelach oraz innych obiektach turystycznych i rozrywkowych, w których przebywali cudzoziemcy. Z dniem 1 sierpnia 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „B”, wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Struktura 4 osobowej sekcji składała się z kierownika sekcji, starszego inspektora i inspektora. Do 1982 r. Wydziałem kierował ppłk Wacław Szeremeta (1975-1982). Wydział „C” – zajmował się rejestracją osób, spraw operacyjnych i postępowań przygotowawczych SB i MO oraz tworzeniem i prowadzeniem w związku z tym kartotek, sporządzaniem zestawień statystycznych i opracowań analitycznych; opiniowaniem osób ubiegających się o zezwolenia na posiadanie broni, wydanie kart żeglarskich i rybackich oraz kandydatów do wykonywania prac stanowiących tajemnicę państwową; gromadzeniem, opracowywaniem, brakowaniem, konserwacją, mikrofilmowaniem i udostępnianiem akt operacyjnych, administracyjnych i osobowych b. funkcjonariuszy. W 1978 r. do etatu Wydziału „C” KWMO w Zamościu włączono stanowisko starszego referenta techniki operacyjnej. Z dniem 1 sierpnia 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „C” (kierownik sekcji, inspektor i 4 młodszych inspektorów), wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Pracami Wydziału „C” kierowali ppłk Zdzisław Harnas (1976-1979) i mjr Henryk Bortacki (1980-1982). Wydział „T” – zajmował się instalacją i eksploatacją środków techniki specjalnej (podsłuchy pokojowe, telefoniczne, telegraficzne, podgląd i dokumentacja fotograficzna, tajne przeszukanie) w celu uzyskiwania informacji w sposób tajny. Środki te były stosowane w trakcie prowadzonych rozpracowań operacyjnych wobec osób podejrzanych o działalność antykomunistyczną. W czerwcu 1976 r. nastąpiło przemianowanie stanowisk w Wydziale „T”, a mianowicie zniesiono etaty: starszego referenta techniki operacyjnej i dwóch referentów techniki operacyjnej, a w ich miejsce utworzono stanowiska starszego inspektora, inspektora oraz młodszego inspektora. Natomiast rok później włączono do niego etaty: inspektora oraz starszego referenta techniki operacyjnej. Od 1 sierpnia 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „T”, wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Sekcja „T” liczyła wówczas 10 etatów, na które składał się: kierownik sekcji, starszy inspektor, 2 inspektorów i 6 młodszych inspektorów. W okresie 1975-1982 Wydziałem kierowali: mjr Zbigniew Wyskok (1975-1978) i kpt. Andrzej Proszek (1982). Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego – do jego zakresu działania należało prowadzenie prac będących dotychczas w gestii wydziałów „B”, „C”, „T”, oraz zabezpieczenie wspólnego dla wszystkich sekcji zaplecza technicznego w zakresie konserwacji, napraw i ewidencji sprzętu oraz obróbki laboratoryjnej. Struktura utworzonego z dniem 1 sierpnia 1982 r. Wydziału przedstawiała się następująco: -naczelnik Wydziału, -sekretarz-maszynistka, -Sekcja „B”- kierownik, starszy inspektor, inspektor, -Sekcja „C” – kierownik, inspektor, 4 młodszych inspektorów, -Sekcja „T” –kierownik, starszy inspektor, 2 inspektorów, 6 młodszych inspektorów. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. do Sekcji „C” włączono etat starszego inspektora. Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego przestał istnieć z dniem 15 grudnia 1989 r. zgodnie z Decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 grudnia 1989 r. (Zarządzenie Organizacyjne Nr 0650/Org.). Na jego bazie utworzono Wydział „C” z 10 etatami. Natomiast sekcje „B” i „T” zostały włączone jako grupy zamiejscowe w Zamościu odpowiednio do Wydziałów „B” WUSW w Przemyślu i Wydziału „T” WUSW w Lublinie. Wydziałem Zabezpieczenia Operacyjnego przez cały okres jego funkcjonowania kierował ppłk Henryk Bortacki (1982-1989). Wydział Paszportów – do jego zadań należało prowadzenie wstępnego rozpoznania operacyjnego międzynarodowego ruchu osobowego na terenie Zamościa oraz nadzór i kontrola nad realizacją tego zadania przez referaty paszportów; podejmowanie decyzji i wydawanie dokumentów paszportowych uprawniających do przekraczania granicy; prowadzeniem spraw związanych z udzielaniem wiz i wydawaniem dokumentów cudzoziemcom, współpraca z urzędami konsularnymi, organami celnymi i ruchu granicznego w sprawach osób zamieszkujących na terenie województwa, utrzymywanie kontaktów z przedstawicielami biur podróży; prowadzenie ewidencji paszportów oraz rejestracji osób zastrzeżonych, odmawiających powrotu i ich rodzin. Trzeba również pamiętać, że realizując zadania związane z międzynarodowym ruchem osobowym mieszkańców województwa zamojskiego, Wydział współdziałał z jednostkami operacyjnymi MO, SB, WSW. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. ze struktur Wydziału Paszportów wyłączono referaty paszportów w Biłgoraju, Hrubieszowie i Tomaszowie Lubelskim (łącznie 6 etatów). Z dniem 1 lipca 1984 r. na mocy Rozkazu Organizacyjnego Nr 8/ZA/84 Szefa WUSW w Zamościu z dnia 7 lipca 1984 r. do Wydziału Paszportów włączono etat starszego referenta techniki operacyjnej. Z kolei w marcu 1987 r. włączono stanowiska naczelnika wydziału i starszego inspektora. Pracami Wydziału Paszportów w latach 1975-1990 kierowali: płk Wincenty Dyjaczyński (1975-1986) oraz ppłk Janusz Ziajko (1987-1990). Wydział Polityczno-Wychowawczy- prowadził zadania mające na celu indoktrynację funkcjonariuszy KWMO/WUSW w Zamościu. Zgodnie z Rozkazem Organizacyjnym 12/ZA/81 z dnia 2 grudnia 1981 r., tworzącym struktury tej komórki, do kierownictwa KWMO włączono stanowisko zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych będącego jednocześnie naczelnikiem wydziału polityczno-wychowawczego. Początkowo wydział liczył 5 etatów (zastępca naczelnika, 2 stanowiska starszych inspektorów, inspektor oraz sekretarz maszynistka). W 1985 r. szef WUSW w Zamościu zlikwidował stanowisko zastępcy naczelnika, tworząc jednocześnie etat naczelnika Wydziału. Pion polityczno-wychowawczy przestał istnieć z dniem 21 listopada 1989 r.(Zarządzenie Organizacyjne Nr 0678/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 30 grudnia 1989 r.) kiedy w miejsce Wydziału Polityczno-Wychowawczego i Wydziału Szkolenia powstał Wydział Szkolenia i Wychowania z 10 etatami. Wydział Łączności – realizował zadania techniczne związane z zapewnieniem właściwej pracy urządzeń łączności przewodowej (specjalnej, telefonicznej, telegraficznej, dowodzenia, dyspozytorskiej) i radiowej (krótkofalowej, ultrakrótkofalowej), będących w dyspozycji jednostek i komórek MO i SB, władz politycznych i administracyjnych województwa zamojskiego. Zajmował się również organizowaniem, zabezpieczaniem, nadzorem wymiany i transportu (konwoju) przesyłek listowych, których ekspedycja podlegała poczcie specjalnej. Poza omówionymi wyżej komórkami w strukturach KWMO/WUSW w Zamościu funkcjonowały stanowiska SB: Starszy inspektor ds. ochrony przemysłu Wydziału Inspekcji – określał charakter i stopień zagrożenia wrogą działalności w poszczególnych zakładach pracy, organizował i nadzorował pracę Straży Przemysłowej, a ponadto sporządzał informacje o stanie zabezpieczeń zakładów pracy i kontrolował działalność Straży Pocztowej, Bankowej, Leśnej i Straży Ochrony Kolei. Stanowisko starszego inspektora ds. ochrony przemysłu zostało zlikwidowane z dniem 1 listopada 1989 r. a zadania realizowane przejął Wydział Ochrony Gospodarki SB. Starszy inspektor ds. SB Wydziału Inspekcji – organizował i kontrolował pracę w nieetatowym zespole inspektorskim SB, prowadził dokumentacje funduszu „O”, dokonywał okresowych analiz i ocen sytuacji operacyjno-politycznej oraz bezpieczeństwa publicznego na terenie województwa. Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa – powołany w miejsce rozwiązanego Wydziału III na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego Nr 0517/Org. Dyrektora Biura Organizacyjno-Prawnego MSW z dnia 17 listopada 1989 r. W ramach jednostki utworzono następujące stanowiska: naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, kierownika sekcji, 11 starszych inspektorów, 5 inspektorów oraz sekretarz-maszynistki. Pracami wydziału kierowali mjr Roman Wyrostkiewicz (1984-1990) oraz kpt. Kazimierz Jargieło (1990). Wydział Ochrony Gospodarki – utworzony na bazie rozwiązanych Wydziałów V i VI, wspomnianym już wyżej Zarządzeniem Organizacyjnym Nr 0517/Org. Dyrektora Biura Organizacyjno-Prawnego MSW z dnia 17 listopada 1989 r. Zakresem działania objął ochronę przed penetracją gospodarki przez obce służby, naruszenie przepisów w postępowaniu z wiadomościami stanowiącymi tajemnicę państwową, poważne zakłócenia w funkcjonowaniu infrastruktury gospodarczej państwa, badanie nastrojów niezadowolenia pracowników zakładów pracy o podłożu politycznym i ekonomiczno-socjalnym. Zgodnie z założeniami Wydział Ochrony Gospodarki miał być najliczniejszym wydziałem SB w WUSW w Zamościu (21 etatów). Jego struktura wyglądała następująco: naczelnik wydziału, zastępca naczelnika, kierownik sekcji, 12 starszych inspektorów, 5 inspektorów oraz sekretarz-maszynistka. Struktura Wydziału Ochrony Gospodarki WUSW w Zamościu miała być powieleniem Departamentu Ochrony Gospodarki MSW. Sekcja I miała dokonywać analizy i oceny stanu zagrożeń w gospodarce, przygotowywać informacje dla kierownictwa WUSW. Sekcja V (odpowiednik Wydziałów IV, V i IX Departamentu Ochrony Gospodarki) miał zapobiegać próbom penetracji instytucji gospodarczych przez przedstawicieli innych państw. Do jej zadań należało również zapobieganie ujawnianiu danych o stanie gospodarki, w tym finansów państwa, stanowiących tajemnice państwową, ujawnianie przestępstw aferowych na szkodę skarbu państwa. Jednocześnie miał odpowiadać za ochronę zakładów sektora górnictwa, energetyki i atomistyki. Sekcja VII (odpowiednik Wydziałów VI i VII) miała zapewniać ochronę systemu transportu kolejowego, funkcjonowania rynku wewnętrznego. Sekcja IX (odpowiednik Wydziałów VIII i IX) miała odpowiadać za ochronę sektora gospodarki żywnościowej, rolnej, leśnej oraz środowiska naturalnego. Naczelnikiem Wydziału Gospodarki przez cały okres funkcjonowania był ppłk Stanisław Mosek (1989-1990). Wydział Studiów i Analiz – powołany został na podstawie przywołanego wcześniej Zarządzenia Organizacyjnego Nr 0517/Org. Dyrektora Biura Organizacyjno-Prawnego MSW z dnia 17 listopada 1989 r., zgodnie z którym miał on się składać z naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, 10 starszych inspektorów, 5 inspektorów oraz sekretarz-maszynistki. Na stanowisko naczelnika powołany został mjr Janusz Knap (1989-1990). Głównym celem swojego działania wydział uczynił operacyjne zabezpieczenie działalności ruchów społeczno-politycznych. Struktura organizacyjna Wydziału Studiów i Analiz WUSW w Zamościu miała być odwzorowaniem struktur i zakresu działania Departamentu Studiów i Analiz MSW (DSiA) i powinna wyglądała następująco: Grupa I (odpowiednik Wydziałów I i II DSiA MSW) – gromadzenie, systematyzacja informacji wpływających z Wydziałów: II, OKPP i OG WUSW i opracowywanie analiz i ocen wydziału, prowadzenie spraw mobilizacyjno-obronnych. Grupa II (odpowiednik Wydziału III DSiA MSW) – ochrona masowych ruchów społecznych przed ich wykorzystywaniem do działań destrukcyjnych, w tym również przed infiltracją przez ośrodki zagraniczne. Szczególne zagrożenie widziano tutaj w organizacjach mniejszości ukraińskiej. grupa ta miła również zajmować się ekstremalnymi środowiskami politycznymi. Grupa III – (odpowiednik Wydziałów: IV, V i VI DSiA MSW) –opracowanie analiz, ocen i prognoz dotyczących wszelkich aktów terroru i sabotażu, analizowanie raz ocena zjawisk w związku z konfliktami na tle wyznaniowym i światopoglądowym. Terenowe ogniwa SB. Jak wspomniano wcześniej w maju 1983 r. odtworzono struktury terenowe SB umiejscawiając je w byłych miastach powiatowych sprzed reformy 1975 r. SB RUSW w Biłgoraju. Struktury SB w Komendzie Miejskiej MO w Biłgoraju powstały z dniem 15 maja 1983 r. na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Nr 07/ZA/83 z dnia 11 maja 1983 r. Pracami SB kierował zastępca kierownika komisariatu ds. SB (po 1 sierpnia 1983 r. zastępca szefa RUSW ds. SB). Utworzone zostały również grupy (II, III oraz IV) będące terenowymi odpowiednikami wydziałów w KWMO. W styczniu 1985 r. z Grupy IV wyłączono stanowisko starszego inspektora i inspektora, co umożliwiło utworzenie Referatu VI składającego się z kierownika referatu, 3 starszych inspektorów oraz 2 inspektorów. W tym samym roku powiększono również Grupę III dodając etat inspektora i Grupę V z nowym etatem starszego inspektora. W listopadzie 1989 r. zlikwidowane zostały Grupa III, IV i V oraz Referat VI, a w ich miejsce powołano Sekcję SB o stanie 12 etatów. Pracami pionu SB w Biłgoraju kierowali: por. Marek Piskorek (1983-1984) i mjr Zbigniew Białoń (1985-1990). SB RUSW w Hrubieszowie. Struktury SB w Komendzie Miejskiej MO w Hrubieszowie (o stanie 10 etatów) powstały na mocy tego samego Rozkazu Organizacyjnego z 1983 r. Pracami SB kierował zastępca kierownika komisariatu ds. SB (po 1 sierpnia 1983 r. zastępca szefa RUSW ds. SB). Utworzone zostały również grupy (II, III oraz IV) będące terenowymi odpowiednikami wydziałów w KWMO. Reorganizacja w styczniu 1985 r. doprowadziła do wyłączenia z Grupy IV stanowiska starszego inspektora i inspektora oraz pozwoliła na jednoczesne utworzenie Referatu VI składającego się z kierownika referatu, 3 starszych inspektorów i inspektora. W tym samym roku powiększono również Grupę III dodając etat inspektora i Grupę V z nowym etatem starszego inspektora. Także w RUSW w Hrubieszowie reorganizacja w 1989 r. doprowadziła do likwidacji Grup: III, IV i V oraz Referatu VI, a w ich miejsce powołano Sekcję SB o stanie 9 etatów. Pracami pionu SB w Hrubieszowie kierowali: kpt. Tadeusz Gałęzowski (1983-1988), który chwilowo zastępowany był przez por. Edmunda Majdera (1988-1989) oraz kpt. Marian Lal (1989-1990). SB RUSW w Tomaszowie Lubelskim. Struktury SB w Komisariacie MO w Tomaszowie Lubelskim powstały również na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Nr 07/ZA/83 z dnia 11 maja 1983 r. Początkowo przydzielono w tym celu 8 stanowisk etatowych. Utworzone zostały również grupy (II, III oraz IV) będące terenowymi odpowiednikami wydziałów w KWMO. W wyniku reorganizacja z 1985 r. doszło do wyłączenia z Grupy VI 2 stanowisk starszego inspektora i inspektora oraz do powołania na ich miejsce Referatu VI z kierownikiem, 3 starszymi inspektorami i inspektorem. W tym samym roku powiększono również Grupę V dodając etat inspektora. W 1989 r., podobnie jak w pozostałych RUSW doszło do likwidacji Grupy III, IV, V i Referatu SB na rzecz Sekcji SB z 9 etatami. Pracami pionu SB w Tomaszowie Lubelskim kierowali: mjr Roman Stelmach (1983-1988); ppor. Roman Maluta (1988-1989) i ppor. Andrzej Stańczuk (1989-1990).

Nazwa, jaką przyjęto, tj. Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Zamościu, jest zgodna z ostatnią stosowaną w praktyce. Do końca lipca 1983 r. terenowa jednostka resortu spraw wewnętrznych z Zamościa funkcjonowała jako Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej. Zmiana w nazewnictwie nastąpiła na mocy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. Nr 38, poz. 172). Przez cały okres funkcjonowania Komendy, a następnie Urzędu, nie zmieniły się jednak ich struktury: pionowa (system podległości i zwierzchnictwa) i pozioma (podział na wydziały sekcje, inspektoraty, samodzielne stanowiska). KWMO/WUSW w Zamościu podlegał w zakresie działań milicyjnych Komendzie Głównej MO, a w zakresie poczynań pionu bezpieczeństwa – kierownictwu Służby Bezpieczeństwa. Pełnił natomiast rolę zwierzchnika nad komendą miejską w Biłgoraju, Hrubieszowie i Zamościu oraz komisariatem w Tomaszowie Lubelskim, które w 1983 r. zostały przekształcone w rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Daty krańcowe stanowią lata 1975-1990. Problematyka akt dotyczy województwa zamojskiego w granicach z 1975 r. Zespół mierzy 232,9 mb. Wszystkie serie i podserie akt w zespole są zdekompletowane i posiadają poważne luki. Istotne braki występują również w dokumentacji zdawczo-odbiorczej przekazywania akt do archiwum. Zespół WUSW w Zamościu to zespół prosty, zamknięty i fragmentaryczny. Prosty, bo wytworzony przez jednego odrębnego ustrojowo twórcę, którego kompetencje i organizacja nie ulegały większym zmianom powodującym sukcesje materiałów. Fakt zarchiwizowania się w omawianym zespole materiałów wytworzonych przez rejonowe urzędy spraw wewnętrznych był efektem systemu obiegu akt spraw i nie wynikał z istnienia w ramach WUSW kilku niezależnych i równorzędnych kancelarii. Akta jednostek podległych nie stanowiły również oddzielnych zespołów w zasobie i ewidencji archiwum zamojskiej jednostki. W ramach Wydziału „C” KWMO, a od 1982 r. Sekcji „C” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego KWMO/WUSW w Zamościu, funkcjonowało archiwum, które gromadziło akta spraw zakończonych. Przejmowanie akt regulowały obowiązujące w resorcie spraw wewnętrznych instrukcje archiwalne. Zostały one wprowadzone Zarządzeniem Nr 034/74 MSW z dnia 10 V 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, znowelizowanym Zarządzeniem Nr 030/79 MSW z dnia 2 VII 1979 r. Zgodnie z tym ostatnim normatywem w skład zasobu archiwalnego Wydziału „C” (w którym znajdowało się archiwum), utworzonej po 1975 r. KWMO w Zamościu wchodziły wytworzone przez nią akta oraz materiały przejęte zgodnie z pertynencją terytorialną z Wydziału „C” Komendy Wojewódzkiej MO w Lublinie (istniejącej przed podziałem administracyjnym): kopie kartotek odnoszących się do osób zamieszkałych na terenie nowo utworzonego województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO, członków ORMO zamieszkałych na terenie województwa zamojskiego. Kolejnym normatywem regulującym sposób postępowania z materiałami administracyjnymi było Zarządzenie Nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Zespół WUSW w Zamościu jest zamknięty, gdyż został przejęty po zakończeniu działalności twórcy zespołu. Z uwagi na stan zachowania należy go określić jako fragmentaryczny, bo zawiera dokumentację tylko niektórych komórek organizacyjnych WUSW w Zamościu, skupionych w ramach jednego pionu SB. W zespole zachowały się materiały administracyjne wytworzone w Wydziale II, Wydziale III, Wydziale IV, Wydziale III „A”/V, Wydziale VI, Wydziale „B”, Wydziale „T” Wydziale „C”, Wydziale Śledczym, Wydziale Paszportów, Wydziale Zabezpieczenia Operacyjnego, Wydziale Ochrony Gospodarki, Wydziale Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa. W WUSW w Zamościu obowiązywały zasady pracy kancelaryjnej zgodne z instrukcją kancelaryjną wprowadzoną dla jednostek organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych. Na wpływającym piśmie (lub kopercie) odciskano pieczęć wpływu (prezentę), w obrębie której wpisywano datę wpływu, numer sprawy i ilość załączników. Prezenty wszystkich komórek organizacyjnych WUSW w Zamościu miały ten sam wygląd. Na wszystkich była wpisana nazwa jednostki: Komenda Wojewódzka MO w Zamościu, a potem Woj. Urząd Spraw Wewn. w Zamościu. Przekazywanie korespondencji w obiegu wewnętrznym odbywało się za pośrednictwem sekretariatów lub kancelarii ogólnej. Ich odbiór następował po pokwitowaniu w książce doręczeń przesyłek miejscowych lub w dzienniku podawczym. Akta spraw będących w toku załatwiania przechowywał funkcjonariusz realizujący sprawę (referent). Ostatnim normatywem regulującym funkcjonowanie archiwum było Zarządzenie Nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Struktura zachowanych materiałów WUSW w Zamościu odpowiada wymogom określonym w tym przepisie. Akta WUSW w Zamościu po przekazaniu do archiwum były wykorzystywane do celów operacyjnych. Stąd wynikała potrzeba szybkiego ich wyszukiwania, a co za tym idzie stworzenia odpowiednich pomocy ewidencyjnych i oznaczenia materiałów sygnaturą archiwalną. W MSW obowiązywała trójczłonowa sygnatura archiwalna złożona z kolejnego numeru spisu akt (inwentarza) łamanego przez pozycję (liczbę porządkową) danego spisu (inwentarza) łamanego przez odpowiedni symbol akt (cyfrę rzymską). Występowały jednak różnice w budowie sygnatur poszczególnych rodzajów materiałów archiwalnych. Przy oznaczaniu materiałów operacyjnych nie pojawiał się człon drugi, a przy sygnowaniu materiałów administracyjnych nie obowiązywał człon trzeci. Materiały operacyjne były ewidencjonowane w inwentarzach (dziennikach) archiwalnych prowadzonych oddzielnie dla każdego symbolu akt: I – akta osobowych źródeł informacji SB, dysponentów lokali kontaktowych, mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, dysponentów lk, mk (w przypadku kandydatów symbol powinien być dodatkowo złamany/uzupełniony literą „k” – np. I/k, I-k), II – akta rozpracowań operacyjnych SB, III - akta postępowań przygotowawczych SB, IV – akta spraw obiektowo-zagadnieniowych SB. Podobne sygnatury, wzbogacone o wyróżnik literowy, otrzymywały także materiały pozostałych pionów MSW: I-m, II-m, III-m, IV-m dla dokumentacji MO, I-w, II-w, III-w, IV-w dla akt Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW jednostek podległych MSW. Analogicznie do materiałów operacyjnych postępowano z przejętymi do archiwum aktami osobowymi funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych i pracowników cywilnych resortu. Prowadzono inwentarze dla następujących symboli akt: V – akta funkcjonariuszy SB, VI – akta funkcjonariuszy MO, VII – akta pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych, VIII – akta żołnierzy zawodowych resortu spraw wewnętrznych. Wpływające do archiwum materiały administracyjne pozostawały w zasadzie w niezmienionym układzie opartym na spisach zdawczo-odbiorczych. Ze względu na proweniencję i wartość źródłową w materiałach poszczególnych serii można wyróżnić: 1) akta własne wytworzone przez komórki organizacyjne WUSW w Zamościu, posiadające znaczenie podstawowe, 2) materiały nadesłane przez MSW oraz podległe WUSW jednostki z terenu województwa zamojskiego o charakterze uzupełniającym, 3) dokumentację proweniencji nieresortowej, przesłaną do wiadomości i wykorzystania, o charakterze pomocniczym. Na pozostawienie w zespole materiałów obcych, mających luźny związek treściowy z produkcją kancelaryjną wytwórcy akt, miał z kolei wpływ obieg informacji w ówczesnym systemie politycznym, który zakładał współpracę MSW (i jednostkami podległymi), z PZPR, organizacjami politycznymi, instytucjami społeczno-gospodarczymi, urzędami administracji państwowej itp. Akta WUSW w Zamościu są przechowywane jako poszyty, w teczkach wiązanych przesznurowanych tasiemką, a część ze względu na ich formę fizyczną luzem (księgi, repertoria, dzienniki, skorowidze). Materiały zachowały się w stanie dobrym, a pewna ich część jeszcze przed 1990 r. została zmikrofilmowana.

W zespole akt WUSW w Zamościu zachowały się akta w następującym układzie rzeczowym: Materiały operacyjne: I Teczki personalne i pracy osobowych źródeł informacji (tajnych współpracowników, kontaktów operacyjnych, konsultantów SB, tajnych współpracowników WSW i Zwiadu WOP), teczki personalne dysponentów lokali kontaktowych, kandydatów na osobowe źródła informacji i dysponentów lokali kontaktowych; II Akta spraw operacyjnego sprawdzenia i operacyjnego rozpracowania odnoszących się do osób, środowisk i wydarzeń, kwestionariusze ewidencyjne dotyczące osób; III Akta postępowań przygotowawczych Wydziału Śledczego prowadzonych przeciwko osobom i środowiskom; IV Akta spraw obiektowych odnoszących się do zakładów pracy, organizacji, wydarzeń. Materiały administracyjne: Zarządzenia, decyzje, rozkazy, instrukcje, wytyczne, MSW, MO, komendanta/szefa WUSW w Zamościu; biuletyny informacyjne Biura Śledczego MSW; wykazy etatów poszczególnych wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; dzienniki podawcze i korespondencyjne wraz ze skorowidzami, dzienniki wykonanych dokumentów, rejestry przesyłek miejscowych kancelarii i sekretariatów wydziałów, rejestry teczek, dokumentów tajnych, dzienników i książek ewidencyjnych; książki ewidencji kluczy, stempli i pieczęci; plany oraz sprawozdania opisowe i statystyczne wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; listy płac; dokumentacja dotycząca akt paszportowych (rejestry wydanych akt i książeczek paszportowych, kontrola ruchu granicznego); karty ewidencyjne zatrzymanych; dokumentacja dot. zabezpieczenia bezpieczeństwa i porządku publicznego; dokumentacja postępowań związanych z dopuszczeniem do prac obronnych stanowiących tajemnicę państwową (tzw. „mob”); korespondencja wydziałów WUSW i rejonowych urzędów w wyżej wymienionych zagadnieniach.

Prace rozpoczęto od studiów nad zespołem w oparciu o literaturę dotyczącą organizacji i metod pracy cywilnych organów bezpieczeństwa. Następnie przystąpiono do ich inwentaryzacji, zmieniając tytuły tych jednostek, które nie odzwierciedlały ich zawartości. W odniesieniu do akt zespołu WUSW w Zamościu zastosowano uproszczoną metodę opracowania, polegającą na odstąpieniu od porządkowania i brakowania dokumentów wewnątrz j.a. W systemie informacji archiwalnej NEXUS (wersji elektronicznej inwentarza) zostały ujęte wszystkie j.a. zespołu. W trakcie opracowywania zespołu dla potrzeb Inwentarza Zespołu Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Zamościu zastosowano metodę schematyczno-rzeczową, która polega na układaniu archiwaliów według schematu opierającego się na podziale rzeczowym. Dlatego też na poziomie serii inwentarza akt WUSW w Zamościu zachowano historycznie ukształtowaną strukturę zasobu zespołu, opartą na resortowej instrukcji archiwalnej wprowadzonej Zarządzeniem nr 049/85 ministra spraw wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Zastosowano jedynie drobne odstępstwo na rzecz materiałów operacyjnych. W związku ze zarchiwizowaniem instrukcji, wytycznych, korespondencji dotyczących pracy operacyjnej łącznie z innymi tego rodzaju materiałami, pozostawiono je w ramach dokumentacji administracyjnej konkretnych wydziałów. W przypadku podserii akt wykorzystano podział według rodzajów materiałów zarejestrowanych w odrębnych inwentarzach (dziennikach) archiwalnych. Wyróżnikiem tych podserii są nadane im w Wydziale/Sekcji „C” WUSW (w momencie przekazania do archiwum) symbole oznaczone rzymskimi cyframi. W w/w instrukcji resortowej scharakteryzowano cztery podstawowe rodzaje materiałów archiwalnych, wg których uporządkowano zasób WUSW Zamość. Materiały operacyjne zostały więc ułożone w następujących podseriach: akta osobowych źródeł informacji (oznaczone I), akta rozpracowań operacyjnych (oznaczone II), akta postępowań przygotowawczych (oznaczone III), akta spraw obiektowych (oznaczone IV). W ramach akt osobowych wyodrębniono trzy podserie: akta osobowe funkcjonariuszy SB (oznaczone V), akta osobowe funkcjonariuszy MO (oznaczone VI) i akta osobowe pracowników cywilnych (oznaczone VII). W obrębie każdej z tych podserii materiały zostały złożone według kolejności przekazywania ich do archiwum (nadania im numeru inwentarzowego), czyli od najstarszych z najniższym numerem do najmłodszych z najwyższą pozycją inwentarzową. Akta administracyjne ułożono natomiast w ramach podserii przewidzianych dla: 1) komórek organizacyjnych WUSW w Zamościu oraz 2) uszeregowanych alfabetycznie rejonowych urzędów spraw wewnętrznych. Ustalenia kolejności j.a. materiałów administracyjnych w obrębie każdej komórki i jednostki rejonowej dokonano na podstawie wykazu akt określającego kategorie z uwzględnieniem kwalifikacji na czas pokoju oraz zagrożenia bezpieczeństwa i wojny, stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 049/85 MSW. Materiałom o charakterze obronnym nadano układ wynikający z wewnętrznej struktury aktotwórcy: najpierw dokumentacja WUSW w Zamościu, następnie komórek organizacyjnych tej jednostki, a na końcu uszeregowanych alfabetycznie rejonowych urzędów spraw wewnętrznych z terenu województwa zamojskiego.

Źródła: IPN Lu 0177/3 Protokół zdawczo-odbiorczy dokumentacji operacyjnej będącej na stanie SB KWMO w Lublinie przekazanej w czerwcu 1975 r. do KWMO w Zamościu IPN Lu 209/35 Rejestr rozkazów organizacyjnych Komendanta Wojewódzkiego KWMO/Szefa WUSW w Zamościu wydanych w okresie od 30-06-1975 r. do 27-02-1990 r. IPN Lu 209/44 Zarządzenia Organizacyjne MSW 1975-1990. IPN Lu 209/62 Rozkazy organizacyjne Szefa WUSW w Zamościu wydane od 09-01-1985 r. do 19-02-1990 r. IPN Lu 209/63 Rozkazy organizacyjne Komendanta Wojewódzkiego KWMO/Szefa WUSW w Zamościu wydane od 30-01-1980 r. do 12-12-1984 r. Opracowania: Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008, t. III 1975-1990 Piotrowski Paweł, Struktury Służby Bezpieczeństwa MSW 1975-1990, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 1 (2003) Twarze lubelskiej bezpieki. Informator personalny, Lublin 2007.