Podzespół

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Elblągu 1983 - 1990

Byłe województwo elbląskie (istniejące w latach 1975-1998). Obecnie jest to teren województwa pomorskiego (powiaty: nowodworski, malborski, sztumski i kwidzyński) i warmińsko-mazurskiego (powiaty: elbląski i braniewski, oraz gminy: Susz, Kisielice w powiecie iławskim).

Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i podległych mu organów uporządkowała wprowadzone w pierwszej połowie tego roku zmiany w strukturze cywilnych organów bezpieczeństwa państwa wprowadzając m.in. ujednoliconą terminologię. W miejsce komend wojewódzkich MO z komendantem na czele wprowadzono wojewódzkie urzędy spraw wewnętrznych kierowane przez szefów. Dotychczasowe komendy miejskie i komisariaty pełniące funkcje jednostek rejonowych zostały przekształcone w rejonowe urzędy spraw wewnętrznych także kierowane przez szefów, którym podlegali zastępcy do spraw Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa. Na terenie województwa elbląskiego zostały utworzone Rejonowe Urzędy Spraw Wewnętrznych w: Braniewie, Elblągu, Kwidzynie, Malborku i Nowym Dworze Gdańskim. Podstawową jednostką organizacyjną w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych był wydział kierowany przez naczelnika, który mógł posiadać jednego lub dwóch zastępców. Część wydziałów dzieliła się na sekcje, na których czele stał kierownik. Istniały również samodzielne sekcje. W 1984 r. na mocy Zarządzenia nr 098/83 z dnia 30 grudnia 1983 r. służbie zabezpieczenia operacyjnego podporządkowano między innymi Zarząd Łączności. Decyzją ministra Wydział Łączności został przekazany pod bezpośredni nadzór zastępcy szefa WUSW ds. Służby Bezpieczeństwa. W 1985 r. w strukturze Służby Bezpieczeństwa zostały utworzone dwie nowe komórki: Wydział VI, który przejął część zadań Wydziału IV (który przez ten rok występował pod nazwą Samodzielnej Sekcji IV), oraz Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Kolejna poważna reorganizacja Służby Bezpieczeństwa nastąpiła w 1989 r. Wobec zmian politycznych po wyborach do Sejmu i Senatu w czerwcu 1989 r. nastąpiło oficjalne zredukowanie zadań i struktury SB. Już w czerwcu 1989 r. zlikwidowany został Wydział „W”, a jego zadania przejęła nowoutworzona Grupa ds. obrotu w komunikacji, którą włączono w struktury Wydziału II. Na mocy Zarządzenia nr 075/89 Ministra Spraw Wewnętrznych z 24 sierpnia 1989 r. likwidacji uległy prawie wszystkie wydziały operacyjne SB – III, IV, V i VI. W ich miejsce zorganizowano nowe, które w miejsce dotychczas stosowanych numerów otrzymały nazwy – Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, Wydział Ochrony Gospodarki, Wydział Studiów i Analiz. Zmiany w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych w Elblągu weszły w życie 1 listopada 1989 r. Znaczącej redukcji uległa także struktura Służby Bezpieczeństwa w terenie. W wyniku reorganizacji uległy likwidacji struktury wzorujące się na strukturze wydziałów w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych; w ich miejsce utworzono na poziomie RUSW jedną komórkę organizacyjną SB. W RUSW w Kwidzynie zlikwidowano Grupy III, IV i VI oraz Sekcję V SB, w ich miejsce utworzono jedną Sekcję SB (na początku 1990 r. przekształcona w Referat SB). W RUSW w Malborku zlikwidowano Grupy III, IV, V i VI SB i utworzono Sekcję SB (na początku 1990 r. przekształcona w Grupę SB). W RUSW w Braniewie zlikwidowano Grupy III, IV, V i VI SB i utworzono Referat SB. W RUSW w Nowym Dworze Gdańskim zlikwidowano Grupy III, IV, V i VI SB i utworzono Grupę SB. Ostatecznie etaty SB w rejonowych urzędach spraw wewnętrznych zostały zlikwidowane z dniem 1 lutego 1990 r. W końcu listopada 1989 r. uległ likwidacji Wydział Polityczno-Wychowawczy. W roku 1990 następowała stopniowa likwidacja pionów Służby Bezpieczeństwa. Jeszcze w styczniu w miejsce starszego inspektora przy zastępcy szefa WUSW ds. SB do współpracy z Departamentem I powołano nową komórkę – Inspektorat I. Służba Bezpieczeństwa została rozwiązana na mocy ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa z dnia 6 kwietnia 1990 r. Weszła ona w życie 10 maja 1990 r. Tego dnia Minister Spraw Wewnętrznych wydał zarządzenie w sprawie zaprzestania działalności SB. Jednakże Służba Bezpieczeństwa funkcjonowała jeszcze do 31 lipca 1990 r., w którym to czasie zdawała obowiązki i dokumenty nowych jednostkom ochrony państwa, rozwiązywała także sprawy kadrowe i zaopatrzenia funkcjonariuszy. W przypadku dokumentacji paszportowej pieczątkę z napisem „Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych” można spotkać jeszcze na dokumentach z 1991 r., do czasu przekazania spraw paszportowych urzędom wojewódzkim. W skład materiałów zgromadzonych w podzespole Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Elblągu wchodzą następujące rodzaje akt: Materiały operacyjne: Sygnatura I – teczki personalne i pracy osobowych źródeł informacji (tajnych współpracowników, kontaktów operacyjnych, konsultantów SB, tajnych współpracowników jednostek Wojskowej Służby Wewnętrznej i Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza), teczki personalne dysponentów lokali kontaktowych, kandydatów na osobowe źródła informacji i dysponentów mieszkań konspiracyjnych; Sygnatura II – akta spraw operacyjnego sprawdzenia i operacyjnego rozpracowania dotyczących osób, środowisk i wydarzeń, kwestionariusze ewidencyjne i materiały wstępne. Materiały dotyczą przede wszystkim niegospodarności i marnotrawstwa w zakładach pracy, sabotażu, wrogiej propagandy, nielegalnego przekroczenia granicy; Sygnatura III – akta kontrolne postępowań przygotowawczych i spraw śledczych prowadzonych przez Wydział Śledczy prowadzonych przeciwko podejrzanym osobom. Dokumentacja dotycząca głównie działalności w nielegalnych organizacjach (przede wszystkim NSZZ „Solidarność”), udziału w nielegalnych demonstracjach, manifestacjach oraz kolportażu wydawnictw bezdebitowych; Sygnatura IV – akta spraw obiektowych i zagadnieniowych dotyczących: powiatowych komitetów obrony; osób, które odmówiły powrotu z zagranicy, państwowych gospodarstw rolnych i zakładów pracy, zabezpieczenia jednostek wojskowych, organizacji politycznych i społecznych oraz grup i środowisk. Akta osobowe: Sygnatura V – akta osobowe funkcjonariuszy SB oraz funkcjonariuszy UB pełniących służbę w Urzędach Bezpieczeństwa Publicznego na terenie późniejszego województwa elbląskiego; Sygnatura VI – akta osobowe funkcjonariuszy MO pełniących służbę w jednostkach Milicji Obywatelskiej na terenie późniejszego województwa elbląskiego; Sygnatura VII – akta osobowe pracowników cywilnych pracujących w jednostkach UB i MO na terenie późniejszego województwa elbląskiego. Materiały administracyjne (Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa): Akty normatywne wydane przez Ministra Spraw Wewnętrznych, komendanta głównego Milicji Obywatelskiej, szefa WUSW w Elblągu (zarządzenia, rozkazy, decyzje, instrukcje, wytyczne); rozkazy personalne i organizacyjne, regulaminy, zakresy działań, etaty poszczególnych wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; dzienniki podawcze i korespondencyjne, rejestry przesyłek miejscowych kancelarii i sekretariatów wydziałów; rejestry teczek dokumentów tajnych, dzienników i książek ewidencyjnych, plany i kierunki pracy, sprawozdania opisowe i statystyczne, sprawozdania, plany i protokoły kontrolne, analizy, informacje o sytuacji społeczno-politycznej, protokoły z narad i odpraw, oceny bezpieczeństwa i porządku publicznego, rejestry śledztw i dochodzeń, książki służby i wydarzeń, dokumentacja prowadzonych szkoleń (plany, programy, wykazy uczestników); protokoły i spisy zdawczo-odbiorcze akt przekazanych do archiwum, protokoły brakowania i zniszczenia dokumentacji niearchiwalnej; listy obecności, zwolnienia lekarskie i podania o urlop funkcjonariuszy i pracowników wydziałów; rozliczenia funduszu „O”; korespondencja związana z zagadnieniami pracy operacyjnej wydziałów WUSW i rejonowych urzędów w wyżej wymienionych zagadnieniach. Znaczącą pozycję w materiałach administracyjnych stanowią pomoce ewidencyjne. Wśród kartotek możemy wyróżnić: kartotekę ogólno-informacyjną (była to kartoteka alfabetyczno-fonetyczna ułożona według nazwisk, spełniała trzy podstawowe funkcje: informacyjną – dostarczała wszystkich informacji o osobach będących w zainteresowaniu organów bezpieczeństwa; koordynacyjną – wykluczała możliwość zainteresowania się tą samą osobą przez dwie jednostki operacyjne; zabezpieczającą – zabezpieczała zbiory kartoteki przed dekonspiracją); kartotekę odtworzeniową (sporządzona przez Wydział Ewidencji i Archiwum Delegatury UOP w Gdańsku w latach 90-tych, jej zadaniem było zewidencjonowanie zachowanych materiałów SB wobec zniszczenia oryginalnych kartotek); kartotekę osobową funkcjonariuszy i pracowników cywilnych MO, UB i SB; kartotekę paszportową osób, które wyjechały z terenu województwa elbląskiego na stałe za granicę; kartotekę osób będących w zainteresowaniu WOP i WSW; kartotekę rejestracyjną ewidencji operacyjnej uszeregowaną według nazwisk, kryptonimów spraw oraz nazw zabezpieczanych zakładów pracy. W zasobie Oddziału IPN znajduje się także kserokopia dziennika rejestracyjnego KWMO/WUSW w Elblągu, w którym były zapisywane wszystkie sprawy, jakie znajdowały się w zainteresowaniu SB – osobowe źródła informacji, sprawy operacyjne, osoby inwigilowane. Każda kategoria materiałów operacyjnych i osobowych posiadała własny, odrębny dziennik archiwalny, w którym akta były wpisywane zgodnie z kolejnością wpływu. Oddział IPN w Gdańsku dysponuje jedynie dziennikiem archiwalnym akt osobowych funkcjonariuszy SB. Wszystkie pozostałe zostały zniszczone. W latach 90-tych pracownicy Delegatury UOP w Gdańsku sporządzili spisy z natury dla wszystkich czterech kategorii akt operacyjnych, których kserokopie przekazano do IPN. Materiały obronne: Dokumentacja postępowań związanych z dopuszczeniem do prac obronnych stanowiących tajemnicę państwową (tzw. „MOB”); plany operacyjno-obronne, bieżących zamierzeń oraz materiały informacyjne o aktualnym stanie przygotowań obronnych; Zarządzenia szefa WUSW w Elblągu w sprawie ewakuacji rodzin funkcjonariuszy SB i MO na wypadek wojny, planów obronnych; zarządzenia poszczególnych wydziałów obowiązujące w okresie zagrożenia bezpieczeństwa państwa; zestawienia należności potrzeb; dzienniki korespondencyjne dotyczące spraw obronnych; wykazy żołnierzy rezerwy z przydziałami organizacyjno-mobilizacyjnymi do resortu spraw wewnętrznych. Materiały jednostek terenowych: Instrukcje alarmowe, informatory o osobach skazanych za działalność antypaństwową, plany zabezpieczenia świąt i uroczystości państwowych i kościelnych, wizyt delegacji i dostojników krajowych i zagranicznych, wyborów; protokoły zdawczo-odbiorcze, dokumentacja akcji prewencyjno-porządkowych, plany pracy, harmonogramy, sprawozdania, protokoły narad i odpraw, materiały szkoleniowe, rejestry śledztw i dochodzeń, ksiązki kontroli osób zatrzymanych, ksiązki wydarzeń, dzienniki korespondencyjne, rejestry poczty. Akta paszportowe: Materiały dot. osób zamieszkałych na terenie województwa elbląskiego ubiegających się o wyjazd zagraniczny.