Archiwa IPN

Ustawa z 18.12.1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U.2023.102), ustawa z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 – 1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U.2023.342).

Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie (dalej: OAIPN w Szczecinie) gromadzenie zasobu archiwalnego rozpoczęło w styczniu 2006 r. Do tego czasu akta pertynencji szczecińskiej, gorzowskiej i koszalińskiej stanowiły część zasobu Oddziałów Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu, Gdańsku oraz Delegatury w Bydgoszczy. Do maja 2006 r. zasób szczecińskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej został scalony i przewieziony do tutejszej siedziby. Proces gromadzenia i kształtowania zasobu archiwalnego do dnia dzisiejszego nie został zakończony. Do chwili obecnej prowadzona jest w tym zakresie współpraca z podmiotami zobowiązanymi do przekazania materiałów do zasobu archiwalnego OAIPN w Szczecinie. Należą do nich jednostki organizacyjne Policji, sądy i prokuratury powszechne oraz wojskowe, archiwa państwowe i wojskowe, jednostki penitencjarne oraz Wojskowe Komendy Uzupełnień. Stan zasobu archiwalnego szczecińskiego Oddziału IPN na dzień 31 grudnia 2020 r. wynosi około 3443,85 mb akt. Struktura zasobu, z uwzględnieniem grup podmiotów przekazujących materiały, przedstawia się następująco: Urząd Ochrony Państwa, następnie jego sukcesor - Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego - przekazały 493,77 mb akt, Wojskowe Służby Informacyjne, następnie ich sukcesor - Agencja Wywiadu – 0,58 mb, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji – 59,05 mb, Policja – 301,72 mb, Policja (materiały paszportowe) – 1925,3 mb, Więziennictwo – 118,8 mb, OKŚZpNP – 27,72 mb, Archiwa państwowe – 11,28 mb, Archiwa wojskowe – 108,70 mb, Straż Graniczna – 13,42 mb, Organy administracji publicznej – 223,37 mb, Sądy i prokuratury – 127,57 mb, Dary i kolekcje – 32,58 mb. Zasób kartoteczny Referat Ewidencji OBUiAD w Szczecinie liczy 130,75 mb. Poszczególne kartoteki przejmowane były od poprzednich dysponentów w latach 2001-2010, przekazały je m.in.: Urząd Ochrony Państwa, następnie jego sukcesor - Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Policja, Wojskowe Komendy Uzupełnień. Do tutejszego oddziału IPN pierwsze partie zbioru kartotecznego trafiły w 2006 r. z Oddziałowych Biur Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów: w Poznaniu i Gdańsku, kolejne z Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie, a następne bezpośrednio od poprzednich dysponentów, np. Wojskowych Komend Uzupełnień. Największą część szczecińskiego zasobu stanowią akta cywilnych organów bezpieczeństwa państwa pochodzące z byłych województw: szczecińskiego, koszalińskiego i gorzowskiego. Są to materiały przekazane w formie poszytów, ksiąg, fotografii oraz mikrofisz. Wśród akt wytworzonych przez Urząd Bezpieczeństwa/Służbę Bezpieczeństwa oraz Milicję Obywatelską w latach 1945-1990, przekazanych przez jednostki Urzędu Ochrony Państwa, następnie jego sukcesora - Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, oraz jednostki organizacyjne Policji, znajdują się różnorodne materiały. Są wśród nich akta operacyjne: akta osobowych źródeł informacji, akta spraw obiektowo-zagadnieniowych, akta rozpracowań operacyjnych, akta kontrolno-śledcze; akta osobowe: akta personalne funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa/Służby Bezpieczeństwa, funkcjonariuszy MO pełniących służbę do 1954 r. oraz pracowników cywilnych; akta administracyjne: sprawozdania, rozkazy personalne, wytyczne, plany pracy, akty normatywne, etaty, instrukcje, protokoły z kontroli, korespondencja, publikacje resortowe, dokumentacja dotycząca spraw mobilizacyjnych, plany przygotowane na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa, dokumentacja dotycząca osób dopuszczonych do informacji niejawnych; akta paszportowe: teczki akt paszportowych i książeczki paszportowe. Natomiast zasób wojskowych organów bezpieczeństwa państwa jest dość skromny. Są to jedynie akta osobowych źródeł informacji Wojskowej Służby Wewnętrznej i Informacji Wojska Polskiego. W 2011 r. do zasobu szczecińskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej przejęto również z sieci wojskowych komend uzupełnień akta osobowe żołnierzy pełniących służbę w wojskowych organach bezpieczeństwa państwa. Dużo bogatsza jest dokumentacja Wojsk Ochrony Pogranicza, zgromadzona w latach 1945-1990 przez Pomorską Brygadę WOP, Bałtycką Brygadę WOP oraz Lubuską Brygadę WOP. Obejmuje ona głównie akta operacyjne: akta osobowych źródeł informacji, akta rozpracowań operacyjnych, akta spraw obiektowo-zagadnieniowych, akta kontrolne postępowań przygotowawczych. Kolejną grupę materiałów stanowią dokumenty cywilnego wymiaru sprawiedliwości, są to przede wszystkim akta główne i podręczne śledztw i dochodzeń prokuratorskich, akta spraw karnych osób represjonowanych z motywów politycznych oraz pomoce ewidencyjne wytworzone przez sądy i prokuratury, m.in.: Sądy Apelacyjne w: Szczecinie i Koszalinie, Sądy Okręgowe w: Szczecinie, Koszalinie i Gorzowie Wielkopolskim, Sądy Grodzkie w: Słubicach i Nowogardzie, Sądy Wojewódzkie w: Szczecinie, Koszalinie i Gorzowie Wielkopolskim, Sądy Powiatowe w: Szczecinie, Gorzowie Wielkopolskim, Słubicach, Myśliborzu, Łobzie, Nowogardzie, Sądy Rejonowe w: Szczecinie, Koszalinie, Gorzowie Wielkopolskim, Słubicach, Międzyrzeczu, Świnoujściu, Kamieniu Pomorskim, Gryfinie, Goleniowie, Myśliborzu, Łobzie i Strzelcach Krajeńskich, Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie, Prokuratury Okręgowe w: Szczecinie, Gorzowie Wielkopolskim i Koszalinie, Prokuratury Wojewódzkie w: Szczecinie, Koszalinie i Gorzowie Wielkopolskim; Prokuraturę Powiatowa w Słubicach, Prokuratury Rejonowe w: Szczecinie, Gorzowie Wielkopolskim, Słubicach, Świnoujściu, Stargardzie Szczecińskim, Drawsku Pomorskim i Białogardzie. Do tej grupy materiałów zaliczyć należy również materiały wytworzone w toku postępowań prowadzonych przez sądy okręgowe, w sprawach dotyczących zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych a także dokumenty wytworzone przez Kolegium do Spraw Wykroczeń w Szczecinie (1981-1988) i Koszalinie (1987-1987). Szczególnie ciekawą grupę dokumentów, złożoną z akt głównych, podręcznych i akt nadzoru prokuratora, akt spraw karnych osób represjonowanych z motywów politycznych, pomocy ewidencyjnych oraz nielicznych materiałów o charakterze administracyjnym (sprawozdawczym, analitycznym, normatywnym, personalnym), stanowią akta wojskowego wymiaru sprawiedliwości, m.in.: Wojskowych Sądów Rejonowych w: Szczecinie i Koszalinie, Wojskowych Sądów Garnizonowych w Szczecinie, Wojskowych Prokuratur Rejonowych w: Szczecinie i Koszalinie, Wojskowych Prokuratur Garnizonowych w: Koszalinie i Szczecinie oraz Prokuratury Marynarki Wojennej w Świnoujściu. W zasobie archiwalnym OBUiAD w Szczecinie znajdują się również akta wytworzone przez organy więziennictwa. W głównej mierze stanowią one akta penitencjarne osób represjonowanych z motywów politycznych osadzonych w zakładach karnych, aresztach śledczych i ośrodkach odosobnienia, pomoce ewidencyjne służące rejestracji osób osadzonych bądź zatrzymanych oraz akta osobowe funkcjonariuszy więziennictwa pełniących służbę do 1956 r. a także akta wszystkich funkcjonariuszy pionu ochrony służących do 1989 r., przekazane przez Areszty Śledcze w: Szczecinie, Koszalinie, Międzyrzeczu, Choszcznie, Kamieniu Pomorskim i Świnoujściu oraz Zakłady Karne w: Stargardzie Szczecińskim, Goleniowie, Gorzowie Wielkopolskim, Szczecinku, Starem Bornem, Wierzchowie Pomorskim, Koszalinie i Nowogardzie. Szczególnie interesujące są akta penitencjarne osób internowanych w okresie stanu wojennego w Ośrodkach Odosobnienia w: Wierzchowie Pomorskim, Darłówku i Jaworzu. Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie przejął także dokumenty wytworzone i zgromadzone przez Okręgowe Komisje Badania Zbrodni przeciw Narodowi Polskiemu działające w Szczecinie i Koszalinie. W głównej mierze są to akta administracyjne: sprawozdania, konferencje, plany pracy, kontrole, sprawozdawczość, podstawy prawne itp. W niewielkiej ilości zachowały się akta dotyczące badań nad zbrodniami hitlerowskimi: dokumenty dotyczące badań nad obozami hitlerowskimi, rejestry egzekucji wykonanych w latach 1939-1945, dane dotyczące robotników przymusowych na terenie Pomorza Zachodniego, zeznania świadków, dokumentacja dotycząca akcji ankietyzacyjnej, akta żołnierzy SA i członków NSDAP, szczątkowe informacje dotyczące działalności Szefa Wydziału Bezpieczeństwa Policji i SD w Koszalinie, Policji Państwowej w Koszalinie i Pile oraz jenieckie znaczki identyfikacyjne ze stalagów.

Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie [w:] Informator o zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej (stan na dzień 31 grudnia 2009 r.), pod red. Jerzego Bednarka i Rafała Leśkiewicza, Warszawa 2009, s. 963-996; Informacje o zasobie można znaleźć również w elektronicznych pomocach archiwalnych dostępnych na stronie www.ipn.gov.pl w zakładce BUiAD. Stanowią one elektroniczne katalogi tematyczne odnoszące się kwestii mniejszości narodowych oraz elektroniczne inwentarze akt spraw karnych z okresu stanu wojennego oraz akt dotyczących represji za głoszenie prawdy o zbrodni w Katyniu.

sierpień dla osób realizujących wnioski naukowe i dziennikarskie oraz w dni ustawowo wolne od pracy

Oddział IPN w Szczecinie znajduje się w dzielnicy Pogodno położonej poza centrum miasta. Można do niego dojechać m.in. z Bramy Portowej tramwajem linii 5 lub 7, autobusem linii 75 z dworca głównego oraz autobusami linii 53, 60 i 80.

Na podstawie ustawy z 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (tekst jednolity Dz. U. z 2023 r. poz. 102) oraz ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów ((Dz. U. z 2023 r. poz. 342), IPN realizuje następujące typy wniosków: (1) o udostępnienie do wglądu dokumentów dotyczących wnioskodawcy lub nieżyjącej osoby najbliższej (2) o udostępnienie oraz wydanie kopii dokumentów osobowych dotyczących pracownika lub funkcjonariusza organów bezpieczeństwa państwa (3) o udostępnienie dokumentów na potrzeby prowadzenia badań naukowych oraz publikacji materiału prasowego; (4) o udostępnienie dokumentów w celu wykonywania zadań ustawowych; (5) o udostępnienie do wglądu kopii akt spraw lustracyjnych; (6) o udostępnienie informacji zawartych w dokumentach organów bezpieczeństwa państwa dotyczących osób pełniących funkcje publiczne; Udostępnienie wybranych kolekcji, zespołów i zbiorów archiwalnych warunkują również dwustronne umowy zawierane pomiędzy IPN i instytucjami współpracującymi, w szczególności zagranicznymi, oraz osobami prywatnymi (dot. kolekcji, zbiorów oraz archiwów prywatnych i rodzinnych). Nie udostępnia się oryginałów materiałów w złym stanie technicznym oraz poddanych czynnościom cyfryzacji. Wnioski są realizowane przez Oddziały zgodnie z właściwością miejscową określone wg zasięgu sadów apelacyjnych.