Zespół / zbiór

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Krośnie [1975] 1983-1990

W skład województwa krośnieńskiego weszły: miasta: Krosno, Biecz, Brzozów, Dukla, Iwonicz-Zdrój, Jasło, Jedlicze, Lesko, Rymanów, Sanok i Ustrzyki Dolne, gminy: Baligród, Biecz, Bratkówka, Brzozów, Brzyska, Bukowsko, Chorkówka, Cisna, Czarna, Dębowiec, Domaradz, Dukla, Dydnia, Grabownica Starzeńska, Haczów, Iwonicz-Zdrój, Jasienica Rosielna, Jasło, Jaśliska, Jedlicze, Kołaczyce, Komańcza, Korczyna, Krempna, Lesko, Lipinki, Lutowiska, Miejsce Piastowe, Nowy Żmigród, Nozdrzec, Olszanica, Osiek Jasielski, Ropienka, Rymanów, Sanok, Skołyszyn, Tarnawa Górna, Tarnowiec, Tyrawa Wołoska, Ustrzyki Dolne, Wołkowyja i Zarszyn (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U.1975.17.92).

Województwo krośnieńskie zostało utworzone na mocy ustawy z 28 maja 1975 r. dotyczącej dwustopniowego podziału administracyjnego państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. Następstwem przeprowadzonej reformy administracyjnej były zmiany wprowadzone w strukturze organizacyjnej Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej. Powstały 32 nowe komendy wojewódzkie MO. KWMO w Krośnie utworzono 1 czerwca 1975 r. Kierował nią komendant wojewódzki mający do dyspozycji zastępców odpowiedzialnych za piony SB i MO. W skład kierownictwa KWMO wchodzili również: zastępca komendanta wojewódzkiego ds. administracyjno-gospodarczych, a od 1 listopada 1981 r. zastępca komendanta wojewódzkiego ds. polityczno-wychowawczych. W 1976 r. do struktur Kierownictwa KWMO w Krośnie dołączono stanowisko starszego inspektora przy zastępcy komendanta wojewódzkiego ds. SB, zajmującego się realizacją zadań na potrzeby Departamentu I MSW. Ponadto w 1978 r. do Kierownictwa KWMO dołączono sekretarza Komitetu Zakładowego PZPR. Na przestrzeni lat 1975-1990 stanowisko komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW w Krośnie pełnili: 1. płk Stanisław Dudło - od 1 czerwca 1975 r. do 9 lutego 1976 r., 2. płk Henryk Kustosz - od 1 maja 1976 r. do 17 stycznia 1981 r., 3. płk Marian Olczak - od 17 stycznia 1981 r. do 5 lutego 1990 r., 4. płk Henryk Kardaszyński - od 6 lutego 1990 r. do 20 czerwca 1990 r., 5. mjr Mieczysław Totoń - od 21 czerwca 1990 r. do 31 lipca 1990 r. Jednostki organizacyjne KWMO w Krośnie stanowiły odpowiednik departamentów, biur i zarządów istniejących w MSW. W strukturze komend wojewódzkich funkcjonowały komórki realizujące zadania w pionie SB, MO oraz wydziały logistyczne prowadzące działania na rzecz obydwu pionów. W czerwcu 1975 r., w ramach KWMO w Krośnie, działania w pionie MO były realizowane przez: 1. Wydział Kryminalny, 2. Wydział do walki z Przestępstwami Gospodarczymi, 3. Wydział Dochodzeniowo-Śledczy, 4. Wydział Prewencji, 5. Wydział Ruchu Drogowego, 6. Wydział Kryminalistyki, 7. Wojewódzkie Stanowisko Kierowania. Natomiast zadania na rzecz MO i SB prowadziły: 1. Wydział Inspekcji, 2. Wydział Ogólny, 3. Wydział Kadr, 4. Wydział Szkolenia, 5. Wydział Łączności (w strukturach SB od 1 stycznia 1984 r.), 6. Wydział Finansowy, 7. Wydział Inwestycji i Remontów, 8. Wydział Gospodarki Materiałowo-Technicznej, 9. Wydział Zdrowia i Spraw Socjalnych. Działania w pionie SB prowadziły następujące komórki: 1. Wydział II - odpowiedzialny za zabezpieczenie kontrwywiadowcze terenu województwa, 2. Wydział III - zajmował się zwalczaniem działalności antypaństwowej i ochroną gospodarki, 3. Wydział IV - prowadził działania operacyjne wymierzone w kościół i związki wyznaniowe, 4. Wydział Śledczy - realizował postępowania dotyczące przestępstw należących do właściwości SB, 5. Wydział „B” - odpowiedzialny za obserwację zewnętrzną, 6. Wydział „C” - zajmował się ewidencją operacyjną i archiwum, 7. Wydział „T” - prowadził instalację i eksploatację techniki operacyjnej, 8. Wydział Paszportów - analizował wnioski i wydawanie paszportów, 9. Samodzielna Sekcja „A” - zapewniała łączność szyfrową, 10. Inspektorat Analityczno - Informacyjny Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego ds. SB - jednoosobowa komórka odpowiadająca za opracowywanie analiz, planów działań KWMO oraz informacji dla kierownictwa komendy i MSW. Struktura organizacyjna KWMO w Krośnie z czasem ulegała zmianom, które stanowiły odzwierciedlenie reorganizacji przeprowadzanych w jednostkach centralnych MSW i były podyktowane aktualnymi potrzebami resortu. Do jednej z nich doszło 15 października 1975 r., kiedy to do jednostek KWMO w Krośnie został dołączony Wydział „W”, odpowiedzialny za perlustrację, kontrolę korespondencji. Ponadto 1 lipca 1979 r., po przeprowadzeniu reorganizacji pionu III SB, w obrębie KWMO powołano do życia Wydział III „A”, zajmujący się operacyjną ochroną gospodarki narodowej, który z dn. 1 grudnia 1981 r. przemianowano na Wydział V. Kolejne zmiany w strukturze KWMO w Krośnie miały miejsce l sierpnia 1982 r. Został wówczas utworzony Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego, w skład którego weszły, powstałe z wcześniejszych wydziałów, Sekcje: „B”, „C”, „T” i „W”. Ponadto dn. 1 kwietnia 1983 r. powołano terenowe komórki SB w komendach miejskich i komisariatach MO, kierowane przez zastępców dowódców tych jednostek. Na terenie województwa krośnieńskiego jednostki SB powstały przy komisariatach i komendach miejskich w: Brzozowie, Jaśle, Lesku, Sanoku, Ustrzykach Dolnych. W skład nowopowstałych komórek włączono etaty przekazane przez poszczególne wydziały KWMO w Krośnie oraz grupy operacyjne Wydziału IV i referaty paszportów. W dn. 14 lipca 1983 r. Sejm uchwalił ustawę o urzędzie ministra spraw wewnętrznych i zakresie działania podległych mu komórek. Nadała ona formalnie SB prawo do wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych. Ponadto na mocy wyżej wymienionej ustawy wprowadzono nowe nazewnictwo jednostek terenowych MSW. Dotychczasowe komendy wojewódzkie Milicji Obywatelskiej przemianowano na wojewódzkie urzędy spraw wewnętrznych. Natomiast komendy miejskie i komisariaty MO przekształcono w rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Zmianie uległa również tytulatura kierownictwa, do której wprowadzono stanowiska szefów i zastępców szefów WUSW i RUSW. Na terenie województwa krośnieńskiego powyższa reorganizacja obowiązywała od dn. 1 sierpnia 1983 r., kiedy to zaczął funkcjonować WUSW w Krośnie oraz RUSW w: Brzozowie, Jaśle, Krośnie, Lesku i Ustrzykach Dolnych. Początkowo w skład struktury RUSW w Krośnie nie wchodził pion SB, który włączono dopiero 1 października 1985 r. Odpowiednikami Wydziałów: II, III, IV, V, VI (od 1985 r.), Paszportów (oprócz RUSW Krosno), były grupy i referaty (w większości jednostek – grupy). Istniały jedynie referaty IV działające w RUSW w Jaśle i Sanoku, które z dn. 1 stycznia 1985 r. zostały przekształcone w grupy IV. Ponadto w ramach tych dwóch RUSW funkcjonowały również grupy „T”, w dn. 1 stycznia 1984 r. dołączone do struktur Sekcji „T” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego WUSW w Krośnie, jako grupy „T” z siedzibami w Jaśle i w Sanoku. Z uwagi na fakt, iż ustawa z dn. 14 lipca 1983 r. nie wprowadzała żadnych zmian w strukturze i zakresie działania poszczególnych jednostek SB, pierwsza reorganizacja w obrębie WUSW w Krośnie miała miejsce dopiero 15 grudnia 1984 r., kiedy to do jego struktur dołączono Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Do jego podstawowych zadań należało prowadzenie postępowań wyjaśniających wobec funkcjonariuszy resortu, na których ciążyło podejrzenie popełnienia przestępstwa. Ponadto w dn. 1 stycznia powołano do życia Samodzielną Sekcję VI, odpowiedzialną za operacyjne zabezpieczenie rolnictwa, gospodarki żywnościowej, leśnictwa i ochrony środowiska, którą z dn. 19 listopada 1985 r. przekształcono w Wydział VI. Jednak najistotniejsze zmiany w strukturze organizacyjnej i zakresie działania SB zostały wprowadzone w 1989 r. Było to głównie związane z ewolucją sytuacji politycznej, porozumieniami Okrągłego Stołu, wynikami wyborów czerwcowych oraz legalizacją „Solidarności”. Wydarzenia te zmieniły obszar zainteresowań SB, z których formalnie zniknęło pojęcie przeciwnika politycznego, utożsamianego przede wszystkim z opozycją, a pojawiło się dążenie do zapobiegania zagrożeniom skierowanym w interesy ekonomiczne i porządek prawny państwa. Reorganizację struktury SB rozpoczęto od likwidacji pionu „W”. W dn. 16 czerwca 1989 r. zlikwidowano Sekcję „W” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego WUSW w Krośnie. Jej kompetencje zostały przekazane Grupie ds. obrotu w komunikacji, utworzonej w strukturze Wydziału II. Kolejne zmiany przeprowadzono 1 listopada 1989 r., kiedy to zostały rozwiązane Wydziały III, IV, V, VI, etat starszego inspektora ds. ochrony przemysłu z Zespołu Stanowisk Samodzielnych Wydziału Inspekcji oraz Inspektorat Analityczno-Informacyjny Zastępcy Szefa WUSW ds. SB. W ich miejsce utworzono trzy nowe komórki: 1. Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, 2. Wydział Ochrony Gospodarki, 3 Wydział Studiów i Analiz. Ponadto 22 listopada 1989 r. zakończył swoją działalność Wydział Polityczno-Wychowawczy, a w dn. 16 grudnia 1989 r. zlikwidowano Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego WUSW w Krośnie. Na bazie rozwiązanej Sekcji „C” utworzono Wydział „C”, natomiast Sekcje „T” i „B” weszły w skład odpowiednich wydziałów WUSW w Rzeszowie. Do wydziałów „T” i „B” WUSW w Rzeszowie włączono odpowiednio Grupy „T” i „B” z siedzibą w Krośnie. Rok 1989 przyniósł również zmiany w strukturze SB rejonowych urzędów spraw wewnętrznych. 1 listopada 1989 r. grupy III, IV, V i VI z poszczególnych RUSW scalono w sekcje SB. Oprócz sekcji na poziomie RUSW nadał działały grupy II i grupy paszportów. Ostatecznie SB w RUSW w: Jaśle, Krośnie, Lesku, Sanoku i Ustrzykach Dolnych zlikwidowano 1 lutego 1990 r. Kolejne przekształcenia organizacyjne pionu SB w WUSW w Krośnie miały miejsce w styczniu 1990 r., kiedy to w struktury Kierownictwa został włączony Inspektorat I. Poza tym zlikwidowano stanowisko starszego inspektora przy zastępcy Szefa WUSW ds. SB, a w lutym 1990 r. rozwiązaniu uległ Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. WUSW w Krośnie został zlikwidowany ma mocy ustawy z dn. 6 kwietnia 1990 r. o Policji. 21 czerwca 1990 r. minister spraw wewnętrznych mianował podinspektora Mieczysława Totonia komendantem wojewódzkim Policji w Krośnie, powierzając mu jednocześnie pełnienie obowiązków szefa WUSW. Ten stan przejściowy miał obowiązywać do czasu zakończenia przekazywania majątku Urzędowi Ochrony Państwa. Służbę Bezpieczeństwa rozwiązano na mocy ustawy z dn. 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa, który miał zostać utworzony w ciągu trzech miesięcy od daty wejścia w życie ustawy, czyli od dn. 10 maja 1990 r. Ostatecznie struktury SB zostały zlikwidowane 31 lipca 1990 r., wraz ze zwolnieniem ze służby ostatnich funkcjonariuszy. Jedyny wyjątek stanowiły wydziały paszportów, które miały funkcjonować w obrębie komend wojewódzkich Policji do czasu przekazania spraw paszportowych wojewodom. Wydziały paszportów rozwiązano w kwietniu 1991 r., po wejściu w życie ustawy o paszportach z dn. 29 listopada 1990 r.

WUSW w Krośnie został zlikwidowany w dn. 31 lipca 1990 r. Akta urzędu przejściowo pozostawiono w nowo powstałej KWP w Krośnie. Jednak w momencie zorganizowania Delegatury Urzędu Ochrony Państwa w Rzeszowie, która objęła swoim zasięgiem także obszar województwa krośnieńskiego, część dokumentacji archiwalnej i ewidencyjnej została przekazana do tej nowo powstałej instytucji. Były to akta operacyjne SB, dokumentacja administracyjna wydziałów Służby Bezpieczeństwa WUSW Krosno oraz dokumentacja ewidencyjna (kartoteki, dzienniki rejestracyjne, archiwalne i koordynacyjne), dotycząca akt operacyjnych SB. W KWP w Krośnie pozostały natomiast akta osobowe funkcjonariuszy SB i MO oraz pracowników cywilnych (z wyjątkiem akt osobowych funkcjonariuszy, którzy po weryfikacji w 1990 r. przeszli do służby w UOP), część dokumentacji administracyjnej wydziałów SB, które po zmianach organizacyjnych w 1990 r. były przesunięte do Policji (m.in. Wydział Paszportów) oraz dokumentacja wspólna dla pionu SB i MO (m.in. rozkazy personalne, rozkazy organizacyjne, akty prawne, biblioteka resortowa). W KWP w Krośnie pozostała również całość dokumentacji wytworzonej przez pion MO oraz przez wspólne dla obu pionów tzw. wydziały logistyczne. Ponadto w archiwach Policji pozostawiono najobszerniejszą część dokumentacji, jaką stanowiły akta paszportowe. W Urzędzie Wojewódzkim w Krośnie, a następnie w Podkarpackim Urzędzie Wojewódzkim w Rzeszowie znalazła się kartoteka paszportowa. Taki stan rzeczy utrzymał się do 2001 r., kiedy to na mocy art. 25 ust. 1 pkt. 1 ustawy z 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej, dokumentacja archiwalna dotycząca Służby Bezpieczeństwa została zakwalifikowana do przekazania do Instytutu. Proces przekazywania materiałów archiwalnych i ewidencyjnych rozpoczął się 6 sierpnia 2001 r. Z Delegatury Urzędu Ochrony Państwa w Rzeszowie do zasobu archiwalnego Oddziału IPN w Rzeszowie dostarczono pierwszą partię akt administracyjnych pionu SB WUSW w Krośnie. Proces przekazywania materiałów aktowych, mikrofilmów i materiałów ewidencyjnych trwał do 2012 r. - wtedy do zasobu IPN trafiła ostatnia partia akt. Przekazywanie akt przez Delegaturę Urzędu Ochrony Państwa w Rzeszowie (od połowy 2002 r. Delegaturę Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Rzeszowie), Komendę Wojewódzką Policji w Rzeszowie oraz podległe jej komendy powiatowe i miejskie (Komenda Powiatowa Policji w Jaśle, Komenda Miejska Policji w Krośnie, Komenda Powiatowa Policji w Sanoku, Komenda Powiatowa Policji w Brzozowie, Komenda Powiatowa Policji w Lesku i Komenda Powiatowa Policji w Ustrzykach Dolnych) odbywało się na podstawie spisów zdawczo-odbiorczych. Część dokumentacji (głównie akta osobowe funkcjonariuszy) znalazła się w partiach materiałów, które trafiały do Instytutu z innych jednostek organizacyjnych policji. Wynikało to z faktu, iż akta osobowe funkcjonariuszy przekazywane były przez te jednostki, które nimi dysponowały w momencie przekazania ich do IPN. W wypadku kontynuacji służby po 1990 r. w UOP/ABW lub Policji akta osobowe funkcjonariuszy, służących przed 1990 r. na terenie województwa krośnieńskiego, mogły znaleźć się w grupie akt nie związanych z tym terenem.

Akta Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Krośnie zawierają informacje dotyczące niemal wszystkich dziedzin życia z terenu województwa krośnieńskiego, obejmujące lata 1975–1990. W obszarze zainteresowania Służby Bezpieczeństwa znajdowały się m.in.: osoby, instytucje i zakłady pracy utrzymujące kontakty z obywatelami obcych państw i instytucjami zagranicznymi, środowiska mniejszości narodowych: zarówno organizacje, jak i osoby fizyczne, przedstawiciele kościołów i związków wyznaniowych, duchowni wszystkich wyznań, a także osoby świeckie działające w organizacjach i instytucjach kościelnych, osoby znane z antykomunistycznych poglądów lub represjonowane w przeszłości za prowadzenie działalności na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego, zakłady pracy i instytucje, środowiska wiejskie, organizacje społeczne, stowarzyszenia i kluby, związki zawodowe i organizacje pracownicze, osoby uprawnione do dostępu do informacji niejawnych i wykonywania prac związanych z tajemnicą państwową. Wśród zbioru akt WUSW w Krośnie można wyodrębnić: 1. Akta osobowych źródeł informacji i kandydatów na osobowe źródła informacji - sygnatura I. Wśród których można wymienić: teczki personalne i teczki pracy tajnych współpracowników, teczki personalne dysponentów lokali kontaktowych, teczki personalne kontaktów operacyjnych, teczki personalne konsultantów SB KWMO/WUSW w Krośnie; teczki personalne i teczki pracy powyższych kategorii osobowych źródeł informacji prowadzonych przez SB na terenie innych województw, które zostały przekazane do dalszego prowadzenia lub wykorzystania przez SB KWMO/WUSW w Krośnie; teczki personalne i teczki pracy informatorów, rezydentów i agentów – kategorii ozi, rejestrowanych na podstawie instrukcji operacyjnych z 1945 i 1953 r. przez WUBP i KWMO w Rzeszowie, a także inne jednostki UB i MO spoza regionu, które po 1975 r. przekazano do Wydziału „C” KWMO w Krośnie do ewentualnego wykorzystania; teczki personalne i teczki pracy informatorów i tajnych współpracowników wojskowych organów bezpieczeństwa (Informacji Wojskowej, Wojskowej Służby Wewnętrznej i Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza), które po zakończeniu współpracy zostały przekazane do ewentualnego wykorzystania lub dalszego prowadzenia przez jednostki SB KWMO/WUSW w Krośnie; teczki personalne kandydatów na tajnych współpracowników, kandydatów na dysponentów lokali kontaktowych, kandydatów na konsultantów; Dokumentacja oznaczona symbolem I zawiera także teczki zabezpieczeń operacyjnych prowadzonych przez Wydział II KWMO/WUSW w Krośnie. Zabezpieczenie stanowiło niejednoznaczną formę rejestracji danej osoby, nie przesądzającą o charakterze „zainteresowania” ze strony SB, mającą na celu jej operacyjną „ochronę”. Materiały aktowe zgrupowane w ramach tej serii zachowały się w postaci aktowej lub mikrofilmowej i zostały zewidencjonowane sprawami. Dokumentacja tajnych współpracowników, zgodnie z instrukcjami operacyjnymi SB, przechowywana była w dwóch typach teczek: teczce personalnej, w której przechowywano akta dotyczące osoby tajnego współpracownika (tzn. kwestionariusz, zobowiązanie do współpracy, pokwitowania odebranego wynagrodzenia za współpracę, charakterystyki, plany wykorzystania i korespondencję dot. ozi) oraz teczce pracy (teczce roboczej), zawierającej sporządzone własnoręcznie przez tajnego współpracownika doniesienia lub notatki ze spotkań z tajnym współpracownikiem wykonane przez oficerów prowadzących. Nieco inne zasady obowiązywały przy pozostałych kategoriach ozi. Dokumentacja dysponentów lokali kontaktowych, konsultantów i kontaktów operacyjnych znajdowała się w jednej teczce personalnej. Zawartość poszczególnych spraw jest bardzo różna. Są wśród nich zarówno materiały bardzo dobrze zachowane, składające się z kilku tomów, jak i sprawy zachowane w postaci szczątkowej, gdzie całość dokumentacji zgromadzona jest w postaci jednej teczki pracy lub teczki personalnej, z informacją o wybrakowaniu pozostałych materiałów. Jednakże z uwagi na fakt, iż osobowe źródła informacji były obecne niemal we wszystkich rozpracowywanych środowiskach, zakładach pracy, organizacjach społeczno-politycznych, zasób akt operacyjnych osobowych źródeł informacji stanowi bardzo cenne źródło do badań nad niemal wszystkimi dziedzinami życia w woj. krośnieńskim. 2.Akta rozpracowań operacyjnych - sygnatura II. Wśród akt operacyjnych na szczególną uwagę zasługują trzy podstawowe kategorie akt: kwestionariusze ewidencyjne (KE) - dokumentacja operacyjna dotycząca osób inwigilowanych, które były w przeszłości karane za wrogą działalność lub na których ciążyło podejrzenie organizowania wrogich wystąpień, podsycania nastrojów niezadowolenia, prowadzenia wrogiej propagandy, a swoim zachowaniem wywoływały groźbę podjęcia wrogiej działalności lub też w przeszłości zajmowały eksponowane stanowiska w instytucjach działających przeciwko PRL i innym krajom socjalistycznym. Inwigilacja poszczególnych osób w ramach KE była prowadzona permanentnie, lub też okresowo, w zależności od postawy i zachowania inwigilowanego; sprawy operacyjnego sprawdzenia (SOS) - rozpoczynane w momencie uzyskania informacji o fakcie wrogiej działalności, który wymagał sprawdzenia i potwierdzenia, lub gdy ujawnione zostało przestępstwo albo doszło do wydarzenia, zjawiska wymagającego ustalenia, czy jest następstwem wrogiego działania; sprawy operacyjnego rozpracowania (SOR) - wszczynane w celu rozpracowywania wrogiej działalności osoby lub grupy osób, rozpoznania form, metod, kierunku i zakresu prowadzonej działalności oraz uzyskania dowodów winy lub też wszczynane w związku z dokonaniem czynu przestępczego z wrogich pobudek, którego sprawcy nie są znani i zachodzi potrzeba wszechstronnego wyjaśnienia sprawy i ustalenia sprawców. Najliczniejszą grupę materiałów osygnowanych jako II stanowią sprawy operacyjnego sprawdzenia, następnie kwestionariusze ewidencyjne i sprawy operacyjnego rozpracowania. Spośród pozostałych kategorii spraw operacyjnych na uwagę zasługują materiały wstępne oraz materiały wyjaśniające. Blisko połowę z zachowanych materiałów SOS stanowią sprawy dotyczące problematyki gospodarczej, związane głównie z wyjaśnianiem częstych w latach siedemdziesiątych przerw w pracy, spowodowanych awariami urządzeń technicznych i maszyn, kłopotami z dostawami surowców i półfabrykatów do produkcji, pożarów i wypadków w miejscach pracy. Dużą grupę stanowią również sprawy związane z marnotrawstwem i niegospodarnością w poszczególnych zakładach produkcyjnych, niedbalstwem oraz błędami w produkcji i projektowaniu inwestycji, opóźnieniami w realizacji inwestycji i błędami we wdrażaniu nowych technologii i urządzeń z importu. To szczególne zainteresowanie ze strony SB wynikało z powszechnej w PRL podejrzliwości. Ponadto, występującą nieudolność i błędy w kierowaniu przedsiębiorstwami tłumaczono jako przejawy antykomunistycznych postaw, jako działania dywersyjne prowadzone przez ośrodki wrogie Polsce Ludowej. Kolejną grupę wśród akt operacyjnych stanowią materiały dotyczące nastrojów niezadowolenia wśród pracowników zakładów przemysłowych i rolników. Zdecydowana większość tych spraw dotyczy nastrojów niezadowolenia na tle płacowym w latach osiemdziesiątych, ale pierwsze z nich dotyczą 1975 r. i lat następnych, a więc w doskonały sposób ilustrują dojrzewający wybuch społeczny w 1980 r. Spośród akt operacyjnych na uwagę zasługują również materiały wyjaśniające, dotyczące postępowań prowadzonych przez Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy w sprawach funkcjonariuszy SB i MO, podejrzanych o prowadzenie działalności przestępczej lub zachowanie nie licujące z etyką, obowiązującą funkcjonariuszy resortu spraw wewnętrznych. Niektóre z tych spraw kończyły się wnioskiem o wydalenie ze służby lub też podaniem samego funkcjonariusza o zwolnienie z szeregów MO lub SB. Materiały te zostały przez funkcjonariuszy Wydziału „C” niewłaściwie zakwalifikowane jako akta operacyjne i wpisane do dziennika archiwalnego dokumentacji o sygnaturze II. Istotną grupę dokumentacji operacyjnej stanowią sprawy prowadzone przez wojskowe organy bezpieczeństwa państwa: Wojskową Służbę Wewnętrzną i Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza. Ze względu na przygraniczny charakter województwa krośnieńskiego, dominują sprawy prowadzone przez WOP, związane z podejrzeniem prowadzenia wrogiej działalności w strefie przygranicznej albo nielegalnego przekraczania granicy przez obywateli mieszkających lub pracujących w strefie przygranicznej. Większość akt spraw została wytworzona przez komórki podległe Bieszczadzkiej Brygadzie Wojsk Ochrony Pogranicza lub 26. Przemyskiemu Oddziałowi Wojsk Ochrony Pogranicza. Zdarzają się również teczki prowadzone przez inne jednostki WOP z terenu całej Polski, które z uwagi na to, iż dotyczyły mieszkańców województwa krośnieńskiego, zostały przesłane do KWMO/WUSW w Krośnie w celu ewentualnego wykorzystania. 3. Akta postępowań przygotowawczych - sygnatura III. Sądząc po numerach archiwalnych, jest to najlepiej zachowana część akt WUSW Krosno (nie brakuje żadnej sprawy złożonej w archiwum Wydziału „C” przed 1990 r.). Akta te stanowią dokumentację zgromadzoną w toku postępowań prowadzonych przez Wydział Śledczy KWMO/WUSW w Krośnie, a także przez komórki śledcze poszczególnych jednostek organizacyjnych WOP. Wśród akt postępowań przygotowawczych na uwagę zasługują: - sprawy prowadzone w związku ze śledztwami i dochodzeniami wobec różnych struktur podziemnych w okresie stanu wojennego i w latach następnych, w związku z akcjami protestacyjnymi i strajkami organizowanymi przez podziemną „Solidarność”, w związku z faktami kolportażu ulotek, podziemnych wydawnictw oraz ujawnieniem napisów o treści antysocjalistycznej na różnego rodzaju obiektach użyteczności publicznej; - sprawy związane z dochodzeniami i śledztwami prowadzonymi w sprawie nielegalnego przekroczenia granicy lub usiłowaniem jej przekroczenia oraz działalnością przestępczą w strefie przygranicznej; - sprawy o podłożu gospodarczym, m.in. stwierdzenie nieprawidłowości w funkcjonowaniu przedsiębiorstw, fałszowanie dokumentacji, awarie i uszkodzenia maszyn i urządzeń, pożary w zakładach pracy, zatrucia rzek, nadużycia; - sprawy związane z działalnością Kościoła, tj. nielegalne budownictwo sakralne oraz stosowanie przemocy przez osoby duchowne wobec uczniów w czasie lekcji religii; - sprawy związane głównie z przestępczością kryminalną lub wypadkami i katastrofami. 4. Akta spraw obiektowych i zagadnieniowych - sygnatura IV. Oprócz doraźnej kontroli poszczególnych osób lub grup osób, Służba Bezpieczeństwa prowadziła rozpracowywania poszczególnych środowisk, zakładów pracy i grup społecznych lub wyznaniowych w ramach tzw. spraw obiektowych. W ramach poszczególnych spraw, prowadzonych przez kilka lub nawet kilkanaście lat, kontrolowano niejednokrotnie całe grupy zakładów i instytucji, np. w ramach sprawy obiektowej krypt. „Agrotechnika” prowadzono kontrolę operacyjną środowisk rolnych: państwowych gospodarstw rolnych, państwowych ośrodków maszynowych, spółdzielni produkcyjnych, kółek rolniczych, zakładów przetwórstwa owocowo-warzywnego, zakładów drzewnych, placówek weterynaryjnych, rolniczych zakładów doświadczalnych, instytucji związanych z gospodarką wodną i melioracjami. W ramach innych spraw obiektowych kontrolowano jedno środowisko lub jedną instytucję, np. w ramach sprawy obiektowej kryptonim „Katolik” kontrolowano działalność Stowarzyszenia „Pax”. Zachowana dokumentacja spraw obiektowych prowadzonych przez KWMO/WUSW w Krośnie dotyczy większości środowisk społecznych na terenie województwa. Do najcenniejszych zachowanych spraw obiektowych należą: – SO kryptonim „Wspólnota” – dotycząca kontroli operacyjnej związków wyznaniowych, z wyjątkiem Kościoła rzymskokatolickiego i Kościoła greckokatolickiego, na terenie województwa krośnieńskiego; – SO kryptonim „Ortodoksi” – dotycząca kontroli operacyjnej Kościoła greckokatolickiego na terenie województwa; – SO kryptonim „Góral” – dotycząca kontroli operacyjnej środowiska mniejszości narodowej ukraińskiej i łemkowskiej na terenie południowo-wschodniej Polski; – SO kryptonim „Wybory 89” – dotycząca zabezpieczenia i kontroli operacyjnej wyborów do Sejmu i Senatu w 1989 r. Nie zachowała się, niestety, sprawa obiektowa dotycząca kontroli operacyjnej Kościoła rzymskokatolickiego. 5. Akta osobowe funkcjonariuszy SB - sygnatura V. W ramach tej grupy akt zgromadzono zbiór teczek personalnych funkcjonariuszy SB służących w WUSW Krosno i podległych mu jednostkach terenowych. W związku z tym, iż teczki osobowe obejmują cały okres służby poszczególnych funkcjonariuszy, w ramach teczek personalnych, znajduje się także dokumentacja dotycząca innych jednostek, w których służyli poszczególni funkcjonariusze przed przeniesieniem do WUSW w Krośnie. 6. Akta osobowe funkcjonariuszy MO - sygnatura VI. W ramach tej serii zgromadzono akta osobowe funkcjonariuszy MO, które na podstawie ustawy o IPN zostały zakwalifikowane do zasobu archiwalnego Instytutu. Są to przede wszystkim akta osobowe funkcjonariuszy MO, którzy rozpoczęli służbę przed 14 grudnia 1954 r., akta osobowe funkcjonariuszy pionu polityczno-wychowawczego oraz akta osobowe funkcjonariuszy Wydziału Łączności i innych komórek MO, którzy w dokumentacji osobowej figurują jako funkcjonariusze MO, jednakże komórki organizacyjne, w których służyli, w pewnym momencie zostały podporządkowane lub włączone do pionu SB. W tej grupie akt znajdują się również w znacznej liczbie akta personalne odtworzeniowe, dotyczące funkcjonariuszy służących w latach 40. w jednostkach MO na terenie południowych powiatów woj. rzeszowskiego, których akta osobowe zaginęły lub nie były należycie prowadzone. Część teczek personalnych dotyczy funkcjonariuszy SB, którzy zostali przeniesieni do Milicji Obywatelskiej i tam zakończyli służbę. Ponieważ część ich akt osobowych dotyczyła służby w SB, całość dokumentacji trafiła do Instytutu jako akta osobowe byłych funkcjonariuszy SB. Przy podziale teczek na podserie akt brano pod uwagę cały przebieg służby. W przypadku, gdy funkcjonariusz posiadał choćby krótki okres służby w jednostkach SB, był kwalifikowany do podserii akt o sygn. V. 7. Akta osobowe pracowników cywilnych resortu - sygnatura VII. W ramach tej podserii akt umieszczono akta osobowe pracowników cywilnych SB i MO. Są to głównie akta odtworzeniowe dotyczące pracy w MO w okresie przed 14 grudnia 1954 r. 8. Akta administracyjne. Akta administracyjne wydziałów SB WUSW Krosno zachowały się w postaci szczątkowej. Zdecydowana większość została wybrakowana w latach 1989–1990. Pewna też część, ze względu na niskie kategorie archiwalne, została zniszczona w okresie wcześniejszym. Do najcenniejszych zachowanych materiałów administracyjnych należą m.in.: rozkazy organizacyjne KWMO/WUSW Krosno, informacje okresowe KWMO Krosno za lata 1977–1978, dokumentacja operacji „Lato-80”, sprawozdania dzienne do Gabinetu Ministra Spraw Wewnętrznych z lat 1987–1990, dokumentacja funduszu „O” Wydziału IV, Wydziału V i Wydziału VI, dokumentacja ewidencyjna (dzienniki rejestracyjne, dzienniki i inwentarze archiwalne, dzienniki koordynacyjne, kartoteka ogólnoinformacyjna, kartoteka odtworzeniowa), spisy zdawczo-odbiorcze, protokoły brakowania akt, sprawozdania statystyczne Wydziału „C”: ze stanu i ruchu tajnych współpracowników, ze stanu i ruchu spraw operacyjnych, rozkazy personalne KWMO/WUSW w Krośnie, dokumentacja Pułku Manewrowego KWMO w Krośnie i powstałych na jego bazie formacji ROMO (Rezerwowych Oddziałów Milicji Obywatelskiej) w okresie stanu wojennego. Wśród materiałów, które zachowały się w największej ilości, znajdują się m.in. dzienniki korespondencyjne poszczególnych komórek organizacyjnych SB. Materiały te pozwalają zorientować się w skali zainteresowań operacyjnych Służby Bezpieczeństwa (instytucje, osoby, wydarzenia itp.). 9. Akta o charakterze obronnym. W tej grupie materiałów znajdują się materiały związane z przygotowaniem planu mobilizacyjnego 85 (PM-85) wydziałów SB. W ramach poszczególnych tomów znajdują się m.in. plany ochrony i zabezpieczenia obiektów i instytucji ważnych dla funkcjonowania państwa w okresie wojny lub stanu wojennego, wykazy osób przewidzianych do zwolnienia od powołania do służby wojskowej, wykazy tajnych współpracowników przewidzianych do wykorzystania w czasie wojny lub stanu wojennego, wykazy zadań do realizacji oraz plany wojennej obsady poszczególnych wydziałów.

Przekształcenie 1 sierpnia 1983 r. KWMO w WUSW w Krośnie nie niosło z sobą (poza zmianą nazwy) żadnych zmian w strukturze i w kompetencjach poszczególnych jednostek SB. Dotyczy to również zasad prowadzenia i zarządzania dokumentacją, której prowadzenie kontynuowano w obrębie WUSW w Krośnie w systemie kancelaryjnym dziennikowo-rzeczowym, tzn. pisma były rejestrowane w dziennikach podawczych, natomiast aktom nadawano układ rzeczowy. Przy kwalifikacji poszczególnych rodzajów akt stosowano wykaz akt będący załącznikiem do instrukcji kancelaryjnej dotyczącej postępowania z aktami administracyjnymi w resorcie spraw wewnętrznych, wprowadzonej w życie zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 034/74 z dn. 10 maja 1974 r. Powyższy wykaz obejmował całość dokumentacji wytwarzanej przez jednostki MSW, przypisując im następujące symbole: - I - osobowe źródła informacji, - II - akta spraw operacyjnych, - III - materiały postępowań przygotowawczych, - IV - akta spraw obiektowych i zagadnieniowych. W celu odróżnienia dokumentacji milicyjnej, do poszczególnych symboli dodawano literę „m”, tzn. I-m, II-m…, dla materiałów wytwarzanych przez WOP natomiast „w”: I-w, II-w… . Ponadto dla teczek osób traktowanych jako kandydaci na osobowe źródła informacji, dysponentów lokali kontaktowych stosowano podobny system symboli, ale sygnaturę I łamano przez „k”. Dla akt osobowych przyporządkowano symbole: - V - akta funkcjonariuszy SB, - VI - akta funkcjonariuszy MO, - VII - akta pracowników cywilnych resortu, - VIII - akta żołnierzy zawodowych resortu, - IX - akta pracowników KG Straży Pożarnej. Sygnatura archiwalna dla wyżej wymienionych materiałów składała się z symbolu poszczególnego rodzaju akt, łamanego przez kolejny numer w inwentarzu archiwalnym lub spisie akt. Kolejna instrukcja, która weszła w życie na mocy zarządzenia ministra spraw wewnętrznych nr 049/85 dn. 8 lipca 1985 r., dzieliła dokumenty wytwarzane w MSW na akta operacyjne, osobowe, administracyjne i materiały o charakterze obronnym - wyodrębnione z grupy akt operacyjnych. Ponadto wprowadzała trójczłonową sygnaturę archiwalną składającą się z numeru spisu akt lub inwentarza archiwalnego, łamanego przez pozycję danego spisu lub inwentarza, łamanego następnie przez odpowiedni symbol akt. Zasada ta nie obowiązywała w przypadku akt operacyjnych, w których nie stosowano członu pierwszego oraz akt administracyjnych, gdzie zrezygnowano z członu trzeciego. W dalszym ciągu utrzymano podział akt operacyjnych na symbole. Taki stan rzeczy obowiązywał do końca działalności Służby Bezpieczeństwa. Podziału akt WUSW w Krośnie dokonano w oparciu o wytyczne Zespołu Metodycznego IPN-KŚZpNP dot. inwentarzy archiwalnych wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych 1983-1990 z 31 marca 2010 r. oraz o ustalenia Rady Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, umieszczone w załączniku do Uchwały Nr 2/12 z dnia 3 lutego 2012 r. w sprawie formy inwentarza archiwalnego IPN-KŚZpNP oraz w Uchwale nr 4/12 z dnia 5 kwietnia 2012 r., dotyczącej zmian wprowadzonych do uchwały Nr 2/12. Wśród akt zespołu WUSW w Krośnie zostały wyodrębnione dwa podzespoły obejmujące dokumentację Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Krośnie z lat 1975-1983 oraz Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Krośnie z okresu 1983-1990. W obrębie podzespołu Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Krośnie 1975-1983 wyodrębniono trzy serie: 1. materiały administracyjne SB, 2. materiały administracyjne MO, 3 materiały jednostek terenowych. W obrębie podzespołu Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Krośnie 1983-1990 wyróżniono siedem serii: 1. materiały operacyjne (I, II, III, IV), 2. materiały osobowe (V, VI, VII, VIII), 3. materiały administracyjne SB, 4. materiały administracyjne MO, 5. materiały jednostek terenowych, 6. materiały obronne, 7. zbiór biblioteczny. Dla wyodrębnionych serii zostały przyporządkowane podserie, mające za zadanie uściślenie charakteru poszczególnych materiałów. W przypadku serii akt operacyjnych w skład podserii wchodzą: akta osobowych źródeł informacji (tajnych współpracowników, informatorów, rezydentów, kontaktów operacyjnych, kandydatów na ozi, dysponentów lokali kontaktowych) - sygnatura I; akta operacyjne (SOS, SOR, KE, MW) - sygnatura II; akta dochodzeń i śledztw - sygnatura III; akta spraw obiektowych i zagadnieniowych - sygnatura IV. W ramach serii materiałów osobowych podserie stanowią: teczki akt personalnych funkcjonariuszy SB - sygnatura V; akta osobowe funkcjonariuszy MO - sygnatura VI; teczki pracowników cywilnych resortu - sygnatura VII. W skład zespołu akt WUSW w Krośnie nie wchodzi dokumentacja „sygnatura VIII”, dotycząca teczek zawodowych żołnierzy resortu. Serie akt „materiały administracyjne SB” i „materiały administracyjne MO” obejmują podserie akt, odpowiadające poszczególnym komórkom organizacyjnym pionu SB i MO funkcjonującym w strukturze KWMO/WUSW w Krośnie w okresie 1975-1990. Seria akt „materiały jednostek terenowych” obejmuje dokumentację administracyjną poszczególnych jednostek terenowych (komend miejskich, komisariatów i rejonowych urzędów spraw wewnętrznych) podlegających KWMO/WUSW w Krośnie w okresie 1983-1990. Do serii akt obronnych zaliczono wszystkie materiały związane z przygotowaniem jednostek organizacyjnych MSW do działań prowadzonych na wypadek wojny i zagrożenia bezpieczeństwa państwa. W skład serii obejmującej zbiór biblioteczny wchodzą m.in. wydawnictwa resortowe zgromadzone przez KWMO/WUSW w Krośnie oraz prace dyplomowe funkcjonariuszy SB. Akta WUSW w Krośnie zawierają także materiały wytworzone przed dn. 1 czerwca 1975 r. Dotyczy to przede wszystkim akt operacyjnych, prowadzonych przez KWMO w Rzeszowie lub jednostki powiatowe SB, które następnie przekazywano do wykorzystywania lub dalszego prowadzenia nowo utworzonej KWMO w Krośnie. Również w teczkach personalnych funkcjonariuszy, oznaczonych jako V i VI, oraz w aktach osobowych pracowników cywilnych, osygnowanych jako VII, można znaleźć dokumentację sprzed 1975 r. W większości są to materiały dotyczące ich służby lub pracy z okresu wcześniejszego, odnoszące się do poprzednich miejsc zatrudnienia. Akta osobowe zawierają również dokumentację wytworzoną po 31 lipca 1990 r., która w większości dotyczy spraw emerytalno-rentowych. Są to m.in. świadectwa służby i druki Rp7. Ponadto posteriora występują w materiałach operacyjnych, oznaczonych sygnaturą II i III, gdzie dołączane są postanowienia i wyroki sądów powszechnych, rozpatrujących sprawy o unieważnienie wyroku wydanego za prowadzenie działalności niepodległościowej, bądź o przyznanie odszkodowania działaczom opozycyjnym, należnego z racji uwięzienia.

Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. III: 1975-1990, red. Paweł Piotrowski, Warszawa 2008. Twarze bezpieki Polsce południowo-wschodniej 1944-1990. Informator personalny, red. Jakub Izdebski, Krzysztof Kaczmarski, Mariusz Krzysztofiński, Rzeszów 2007. Wokół teczek bezpieki- zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. Filip Musiał, Kraków 2006 r.