Podzespół

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Zamościu 1983 - 1990

Województwo zamojskie utworzone na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91)

Dzieje ustrojowe: Ustawą z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów (Dz.U. Nr 38, poz. 173) wprowadzono natomiast nowe nazewnictwo jednostek terenowych. Dotychczasowe komendy wojewódzkie i rejonowe MO przemianowano odpowiednio na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. W tytulaturze kierownictwa komendanta wojewódzkiego/rejonowego MO zastąpił szef WUSW/RUSW. W przypadku jednostek województwa zamojskiego zmiany te zostały przeprowadzone w oparciu o Rozkaz Organizacyjny Nr 14/ZA/83 z dnia 11 sierpnia 1983 r. Na jego mocy Komenda Wojewódzka MO w Zamościu zmieniła nazwę na Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Zamościu, któremu podlegały Rejonowy Urząd Spraw Wewnętrznych (RUSW) w Biłgoraju, RUSW w Hrubieszowie, RUSW w Zamościu i RUSW w Tomaszowie Lubelskim. Prerogatywy szefów jednostek wojewódzkich zostały określone w Zarządzeniu Nr 03/84 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 20 stycznia 1984 r. w sprawie zakresu działania wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych. W 1983 r. w WUSW w Zamościu na etatach kierownictwa nie nastąpiła zmiana - funkcję szefa WUSW utrzymał płk Czesław Gąder (1975-1986), podobnie jak jego zastępca ds. SB ppłk Stefan Kraczkowski (1975-1986). W kolejnych latach szefami WUSW w Zamościu byli: płk Tadeusz Portko (1986-1990) i płk Stefan Makowski (1990). W 1984 r. do pionu SB WUSW w Zamościu został włączony Wydział Łączności Nastąpiło to zgodnie z decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 grudnia 1983 r. w sprawie przekazania wydziałów łączności pod bezpośredni nadzór zastępców szefów wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych ds. SB. W styczniu 1985 roku w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych w Zamościu utworzona została nowa komórka Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Powstała ona w oparciu o Rozkaz Organizacyjny Nr 002/ZA/85 Szefa WUSW w Zamościu z 10 stycznia 1985 r., wydany na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego Nr 0130/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z 27 grudnia 1984 r., w którym polecił szefowi WUSW w Zamościu zorganizować tę jednostkę w składzie dwóch funkcjonariuszy (kierownik inspektoratu oraz starszy inspektor). W tym samym czasie doszło do reorganizacji Wydziałów III i V oraz likwidacji Wydziału IV, z których wydzielono Wydział VI z 18 etatami. W ramach reorganizacji wyłączono również część etatów grup IV Służby Bezpieczeństwa, działających w RUSW w Biłgoraju (2 etaty), Hrubieszowie (2) i Tomaszowie Lubelskim (2) tworząc w ich miejsce Referaty VI. Podstawą w/w zmian był rozkaz organizacyjny Nr 03/ZA/85 Szefa WUSW w Zamościu z dnia 29 stycznia 1985 r. W związku ze zmianami w sytuacji politycznej kraju po wyborach 4 czerwca 1989 r. nastąpiło przeorganizowanie całego pionu SB. Na podstawie Zarządzenia Nr 075/89 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 sierpnia 1989 r. rozwiązano departamenty III, IV, V, VI, Inspektorat Ochrony Przemysłu i Biuro Studiów MSW. Na bazie Departamentu III utworzono Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, piony V i VI zasiliły Departament Ochrony Gospodarki, a z połączenia Departamentu IV i Biura Studiów powstał Departament Studiów i Analiz. Przed reorganizacją w 1989 r. (wg Zarządzenia Organizacyjnego Nr 05/ZA/89 Szefa WUSW w Zamościu z dnia 21 listopada 1989 r.) stan etatowy pionu SB kształtował się następująco: Wydział III (20 stanowisk), Wydział IV (15), Wydział V (21), Wydział VI (17), Inspektorat Analityczno-Informacyjny (1). Po wyłączeniu powyższych stanowisk oraz z zespołu stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji etatu st. inspektora ds. ochrony przemysłu zorganizowano: Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (20 etatów), Wydział Ochrony Gospodarki (21), Wydział Studiów i Analiz (18). Reorganizacja objęła również terenowe komórki Służby Bezpieczeństwa. W przypadku RUSW w Biłgoraju zlikwidowano wszystkie Grupy (III-2 etat, IV-1, V-3) oraz Referat VI -6). W ich miejsce zorganizowano Sekcję SB w składzie 12 funkcjonariuszy. Analogiczna operacja została przeprowadzona w RUSW w Hrubieszowie, gdzie Grupy: III (1 stanowisko), IV (1), V (2) oraz Referat VI (5) zostały zastąpione przez Sekcję SB liczącą 9 funkcjonariuszy. Z kolei w RUSW w Tomaszowie Lubelskim Grupy: III (1 etat), IV (1), V (2) i Referacie VI (5) zastąpiła Sekcja SB licząca również 9 funkcjonariuszy. Reorganizacja ta była zgodna zasadę, że w strukturach RUSW mogła funkcjonować tylko jedna komórka organizacyjna SB (grupa, referat, sekcja lub wydział). Również w listopadzie 1989 r. w związku z zarządzeniem Nr 95 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 listopada 1989 r. zostały zlikwidowane Wydział Szkolenia i Wydział Polityczno-Wychowawczy w miejsce, którego powołano Wydział Szkolenia i Wychowania z 9 etatami. W ramach dalszej reorganizacji organów bezpieczeństwa zmiany nastąpiły w funkcjonowaniu pionów pomocniczych SB. W dniu 15 grudnia 1989 r. Minister Spraw Wewnętrznych Zarządzeniem Organizacyjnym Nr 0650/Org polecił Szefowi WUSW w Zamościu wyłączenie Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego w składzie 22 funkcjonariuszy i równoczesne zorganizowanie Wydziału „C” o obsadzie 10 etatów. Jednocześnie Dyrektor Biura Organizacyjno-Prawnego MSW polecił szefowi WUSW w Lublinie włączyć w struktury Wydziału „T” –Grupę „T” w Zamościu (6 etatów) oraz szefowi WUSW w Przemyślu włączyć do Wydziału „B” Grupę „B” z siedzibą w Zamościu (3 etaty). Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych WUSW w Zamościu przedstawiały się następująco: Starszy inspektor przy zastępcy szefa WUSW ds. SB – celem jego działań było zdobywanie i dostarczanie Departamentowi I MSW dokumentów i informacji z zakresu wywiadu politycznego, naukowo-technicznego i ekonomicznego, działalności obcych służb specjalnych oraz ośrodków wspierających opozycję antykomunistyczną. Realizował on również zadania operacyjno-techniczne zlecone przez Department I, a także koordynował działania wszystkich komórek organizacyjnych WUSW w zakresie wywiadu. Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy szefa WUSW ds. SB – do jego zadań należało utrzymywanie kontaktów z zastępcą szefa WUSW ds. SB i naczelnikami wydziałów operacyjnych w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań służbowych, sporządzanie rocznych i problemowych planów kontroli jednostek i komórek organizacyjnych WUSW i RUSW województwa zamojskiego, sprawdzanie realizacji wniosków pokontrolnych, opracowywanie okresowych ocen i analiz sytuacji polityczno-operacyjnej, sprawowanie nadzoru nad ochroną tajemnicy państwowej i służbowej. W ramach inspektoratu znajdowało się jedno stanowisko – starszego inspektora Inspektoratu Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego ds. SB i zostało ono utworzone z dniem 1 czerwca 1975 r. (rozkaz organizacyjny Nr 01/Z75). Formalnie, na podstawie zarządzenia organizacyjnego Nr 0517/Org Dyrektora Biura Organizacyjno-Prawnego z dnia 17 listopada 1989 r., Inspektorat Analityczno-Informacyjny Zastępcy Szefa WUSW ds. SB został zlikwidowany z dniem 1 listopada 1989 r. a jego zadania zostały przejęte przez wówczas powstały Wydział Studiów i Analiz SB. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy – do zakresu jego działania należało wyjaśnianie wszelkich nieprawidłowości w działalności funkcjonariuszy, które mogłyby zagrozić interesom politycznym, gospodarczym i społecznym państwa i resortu. Zgodnie z przywołanym wcześniej Rozkazem Organizacyjnym Nr 002/ZA/85 r. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy WUSW w Zamościu składał się z kierownika, którym przez cały okres działalności był kpt. mjr Marek Grelak oraz stanowiska starszego inspektora. Działalność Inspektoratu została zakończona z dniem 1 lutego 1990 r., kiedy Zarządzeniem Organizacyjnym Nr 0219/Org. z dnia 27 lutego 1990 r. Minister Spraw Wewnętrznych polecił wyłączyć z kierownictwa WUSW w Zamościu 2 etatowy inspektorat. Wydział II – jego zadaniem było organizowanie i bezpośrednie wykonywanie zadań operacyjnych polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu działalności służb wywiadowczych NATO (zwłaszcza wywiadu USA i RFN) i innych krajów niekomunistycznych, skierowanej przeciwko interesom PRL i innych krajów bloku komunistycznego. Z tego też tytułu wydział był zobligowany do ścisłej współpracy z biurami podróży i Wydziałem Paszportów w sferze międzynarodowego ruchu osobowego. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. ze struktur Wydziału II wyłączono 2 stanowiska (1 starszego inspektora i 1 inspektora). Kolejna redukcja stanu etatowego nastąpiła z dniem 1 stycznia 1984 r. kiedy wyłączono stanowiska: kierownika sekcji oraz inspektora. Pod koniec 1985 r. włączono natomiast stanowisko starszego inspektora. Dwa lata później zredukowano etaty o stanowisko kierownika sekcji, co pozwoliło utworzyć kolejny etat starszego inspektora. W okresie 1983-1990 Wydziałem II WUSW w Zamościu kierowali: ppłk Ryszard Szczegielski (1983-1989) i mjr Jacek Zygiert (1989-1990). Wydział III – zajmował się ujawnianiem oraz likwidacją źródeł i skutków zagrożeń wynikających z: dywersji, sabotażu i innych działań antypaństwowych, konfliktów społecznych, nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładów pracy (tzw. bazy) oraz instytucji politycznych, społecznych, kultury i nauki (tzw. nadbudowy), naruszenia tajemnicy państwowej i służbowej. Był on również odpowiedzialny za profilaktyczną ochronę szczególnie narażonych na wymienione powyżej zagrożenia środowisk i instytucji społeczno-politycznych oraz zakładów pracy. Po wyodrębnieniu w strukturze WUSW w 1979 r. pionu IIIA (zagadnienia przemysłu), miał on zajmować się rozpoznawaniem, wykrywaniem, organizowaniem i likwidowaniem antykomunistycznej i antypaństwowej działalności wymierzonej przeciwko ustrojowi PRL. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. r. ze struktur Wydziału III wyłączono 2 stanowiska młodszych inspektorów. Wkrótce stan etatowy Wydziału został powiększony, ponieważ z dniem 15 września 1983 r. włączono do niego dwa stanowiska starszego i młodszego inspektora, a w styczniu 1984 r. stanowisko inspektora. Z dniem powołania Wydziału VI ze struktur Wydziału III w styczniu 1982 r. wyłączono etat inspektora. Wydział III przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r. a w jego miejsce powstał Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa SB. Naczelnikami Wydziału III w okresie 1983-1990 był kpt. Roman Wyrostkiewicz (1983-1989). Wydział IV – celem jego działań było zabezpieczenie podstaw ustrojowych PRL przed antykomunistyczną działalnością polityczno-społeczną podejmowaną przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. W ramach tych działań Wydział IV: prowadził „ofensywne działania neutralizacyjno-dezintegracyjne” wśród części kleru katolickiego, przeciwdziałał nielegalnemu budownictwu sakralnemu, izolował księży od opozycji politycznej, rozpoznawał formy i metody działania duszpasterstwa oraz wspierał działania kleru pozytywnie nastawionego do ustroju PRL. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. ze struktur Wydziału IV wyłączono pozostałe grupy operacyjne działające w Biłgoraju, Hrubieszowie, Tomaszowie Lubelskim, Izbicy, Turobinie, Zwierzyńcu i Werbkowicach (ogółem 17 etatów) oraz zwiększono liczę etatów wydziału o stanowisko kierownika sekcji i 4 starszych inspektorów. Jak wspomniano wcześniej z dniem 1 stycznia 1985 r. ze struktury WUSW w Zamościu został wyłączony Wydział IV w składzie: zastępca naczelnika wydziału, 5 kierowników sekcji, 5 starszych inspektorów, 3 inspektorów, 1 młodszy inspektor i maszynistka. Uwolnione etaty pozwoliły na utworzenie Wydziału VI składającego się z: naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, 10 starszych inspektorów, 5 inspektorów oraz sekretarz- maszynistki. Wydział IV przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r. a w jego miejsce powstał Wydział Studiów i Analiz SB. Pracami Wydziału IV kierowali: mjr Stefan Kraczkowski (1983-1987) oraz mjr Janusz Knap (1987-1989). Wydział V (od II połowy 1979 r. do 1981 r. jako Wydział IIIA) – do jego zadań należała szeroko pojęta ochrona gospodarki, co sprowadzało się m.in. do rozpoznawania nastrojów i sytuacji konfliktowych wśród załóg zakładów przemysłowych, handlowych i komunikacyjnych, spółdzielczości pracy i inwalidzkiej oraz w urzędach administracyjnych. Zajmował się również rozpracowywaniem osób prezentujących poglądy antykomunistyczne, ujawnianiem faktów sabotażu, niegospodarności i nieprawidłowości w międzynarodowej wymianie techniczno – ekonomicznej. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. ze struktur Wydziału V wyłączono 4 stanowiska (inspektora i 3 młodszych inspektorów), a w kolejnym roku stanowisko kierownika sekcji. Z kolei w 1985 przy okazji tworzenia pionu VI z Wydziału wyłączono stanowisko inspektora, a w 1986 r. włączono stanowisko starszego inspektora. Ostateczna likwidacja Wydziału V nastąpiła z dniem 1 listopada 1989 r. Wydziałem III „A”/V w latach 1983-1989 kierował ppłk Stanisław Mosek (1983-1989). Wydział VI – realizował zadania związane z operacyjnym zabezpieczeniem kompleksu gospodarki żywnościowej i leśnictwa oraz ochrony środowiska i gospodarki wodnej przed działalnością ugrupowań prawicy ludowej oraz opozycji antykomunistycznej. Ochrona obejmowała produkcję, skup, przetwórstwo, transport, obrót surowcami i produktami rolno-spożywczymi oraz zaopatrzenie i usługi dla rolnictwa, przemysł drzewny i papierniczy, placówki handlu zagranicznego, wyższe uczelnie rolnicze oraz średnie i zawodowe szkolnictwo rolnicze i leśne. Pion VI SB WUSW w Zamościu powstał w efekcie reorganizacji Wydziałów III, IV i V, kiedy w styczniu 1985 r. powołano Wydział VI składający się z następujących stanowisk: naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, 10 starszych inspektorów, 5 inspektorów i sekretarz-maszynistki Rozkaz Organizacyjny Nr 03/ZA/85 Szefa WUSW z dnia 29 stycznia 1985 r.). W styczniu 1986 r. wyłączono etat starszego inspektora włączając go w struktury Wydziału V. Wydział VI przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r. a w jego zadania zostały przejęte przez Wydział Ochrony Gospodarki SB. Wydziałem VI kierowali: por. Kazimierz Szołtek (1983-1986); kpt. Mikołaj Chyl (1986-1987) i mjr Andrzej Sokulski (1987-1989). Wydział Śledczy – prowadził postępowania karne w sprawie przestępstw przeciwko istotnym interesom politycznym i gospodarczym PRL oraz zapewniał specjalistyczną obsługę prawną jednostek operacyjnych. W szczególności przyjmował zawiadomienia o przestępstwach, prowadził czynności sprawdzające, wszczynał i prowadził postępowania przygotowawcze, inspirował wystąpienia do instytucji i zakładów pracy w przypadku nieprawidłowości kwalifikujących się do postępowania administracyjnego lub dyscyplinarnego, współdziałał z jednostkami operacyjnymi i koordynował czynności procesowe z operacyjnymi. Ogólnie rzecz ujmując, Wydział Śledczy był odpowiedzialny za realizację zadań SB w zakresie zapobiegania, rozpoznawania i wykrywania (poprzez ściganie karne) sprawców przestępstw przypisanych do zwalczania tej służbie. W maju 1986 r. został wydziałowi przyznany etat starszego inspektora. W okresie 1983-1990 Wydziałem Śledczym kierowali: płk Eugeniusz Grela (1983-1984); kpt. Andrzej Potrzyszcz (1984-1989), którego (na czas jego pobytu w Wyższej Szkole KBG Moskwie) zastąpił kpt. Leopold Gwóźdź (1987-1988) oraz kpt. Cezary Czarnowski (1989-1990). Samodzielna Sekcja „A” – zapewniała WUSW łączność szyfrową i kodową z jednostkami i komórkami organizacyjnymi podległymi MSW i innym resortom. Prowadziła szkolenia dla funkcjonariuszy jednostek terenowych w województwie zamojskim. Ponadto w początkowym okresie miała zapewnić pomoc organizacyjno-techniczną oraz koordynować działalność komórek szyfrowych i kodujących przy tworzących się organach administracyjnych województwa zamojskiego. Ponadto Samodzielna Sekcja „A” zobowiązana była do zorganizowania tajnego miejsca przechowania sprzętu i dokumentacji szyfrowej na wypadek bezpośredniego zagrożenia państwa i w czasie wojny. W ramach planów mobilizacji resortu na wypadek wojny Samodzielna Sekcja „A” WUSW w Zamościu (analogicznie jak we wszystkich WUSW-ach) miała być przemianowana na Wydział i wzmocniona kadrowo, ponadto komórki szyfrowe miały być tworzone w rejonowych urzędach spraw wewnętrznych. W omawianym okresie pracami Samodzielnej Sekcji „A” WUSW w Zamościu kierował płk Stanisław Panek (1983-1990). Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego – do jego zakresu działania należało prowadzenie prac będących dotychczas w gestii wydziałów „B”, „C”, „T”, oraz zabezpieczenie wspólnego dla wszystkich sekcji zaplecza technicznego w zakresie konserwacji, napraw i ewidencji sprzętu oraz obróbki laboratoryjnej. Struktura utworzonego z dniem 1 sierpnia 1982 r. Wydziału przedstawiała się następująco: -naczelnik Wydziału, -sekretarz-maszynistka, -Sekcja „B”- kierownik, starszy inspektor, inspektor, -Sekcja „C” – kierownik, inspektor, 4 młodszych inspektorów, -Sekcja „T” –kierownik, starszy inspektor, 2 inspektorów, 6 młodszych inspektorów. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. do Sekcji „C” włączono etat starszego inspektora. Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego przestał istnieć z dniem 15 grudnia 1989 r. zgodnie z decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 grudnia 1989 r. (Zarządzenie Organizacyjne Nr 0650/Org.). Na jego bazie utworzono Wydział „C” z 10 etatami. Natomiast sekcje „B” i „T” zostały włączone jako grupy zamiejscowe w Zamościu odpowiednio do Wydziałów „B” WUSW w Przemyślu i Wydziału „T” WUSW w Lublinie. Wydziałem Zabezpieczenia Operacyjnego przez cały okres jego funkcjonowania kierował ppłk Henryk Bortacki (1982-1989). Wydział Paszportów – do jego zadań należało prowadzenie wstępnego rozpoznania operacyjnego międzynarodowego ruchu osobowego na terenie Zamościa oraz nadzór i kontrola nad realizacją tego zadania przez referaty paszportów; podejmowanie decyzji i wydawanie dokumentów paszportowych uprawniających do przekraczania granicy; prowadzeniem spraw związanych z udzielaniem wiz i wydawaniem dokumentów cudzoziemcom, współpraca z urzędami konsularnymi, organami celnymi i ruchu granicznego w sprawach osób zamieszkujących na terenie województwa, utrzymywanie kontaktów z przedstawicielami biur podróży; prowadzenie ewidencji paszportów oraz rejestracji osób zastrzeżonych, odmawiających powrotu i ich rodzin. Trzeba również pamiętać, że realizując zadania związane z międzynarodowym ruchem osobowym mieszkańców województwa zamojskiego, Wydział współdziałał z jednostkami operacyjnymi MO, SB, WSW. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. ze struktur Wydziału Paszportów wyłączono referaty paszportów w Biłgoraju, Hrubieszowie i Tomaszowie Lubelskim (łącznie 6 etatów). Z dniem 1 lipca 1984 r. na mocy Rozkazu Organizacyjnego Nr 8/ZA/84 Szefa WUSW w Zamościu z dnia 7 lipca 1984 r. do Wydziału Paszportów włączono etat starszego referenta techniki operacyjnej. Z kolei w marcu 1987 r. włączono stanowiska naczelnika wydziału i starszego inspektora. Pracami Wydziału Paszportów w latach 1983-1990 kierowali: płk Wincenty Dyjaczyński (1983-1986) oraz ppłk Janusz Ziajko (1987-1990). Wydział Polityczno-Wychowawczy – prowadził zadania mające na celu indoktrynację funkcjonariuszy WUSW w Zamościu. Początkowo wydział liczył 5 etatów (zastępca naczelnika, 2 stanowiska starszych inspektorów, inspektor oraz sekretarz maszynistka). W 1985 r. szef WUSW w Zamościu zlikwidował stanowisko zastępcy naczelnika, tworząc jednocześnie etat naczelnika Wydziału. Pion polityczno-wychowawczy przestał istnieć z dniem 21 listopada 1989 r.(Zarządzenie Organizacyjne Nr 0678/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 30 grudnia 1989 r.) kiedy w miejsce Wydziału Polityczno-Wychowawczego i Wydziału Szkolenia powstał Wydział Szkolenia i Wychowania z 10 etatami. Wydział Łączności – realizował zadania techniczne związane z zapewnieniem właściwej pracy urządzeń łączności przewodowej (specjalnej, telefonicznej, telegraficznej, dowodzenia, dyspozytorskiej) i radiowej (krótkofalowej, ultrakrótkofalowej), będących w dyspozycji jednostek i komórek MO i SB, władz politycznych i administracyjnych województwa zamojskiego. Zajmował się również organizowaniem, zabezpieczaniem, nadzorem wymiany i transportu (konwoju) przesyłek listowych, których ekspedycja podlegała poczcie specjalnej. Poza omówionymi wyżej komórkami w strukturach WUSW w Zamościu funkcjonowały stanowiska SB: Starszy inspektor ds. ochrony przemysłu Wydziału Inspekcji – określał charakter i stopień zagrożenia wrogą działalności w poszczególnych zakładach pracy, organizował i nadzorował pracę Straży Przemysłowej, a ponadto sporządzał informacje o stanie zabezpieczeń zakładów pracy i kontrolował działalność Straży Pocztowej, Bankowej, Leśnej I SOK. Stanowisko starszego inspektora ds. ochrony przemysłu zostało zlikwidowane z dniem 1 listopada 1989 r. a zadania realizowane przejął Wydział Ochrony Gospodarki SB. Starszy inspektor ds. SB Wydziału Inspekcji – organizował i kontrolował pracę w nieetatowym zespole inspektorskim SB, prowadził dokumentacje funduszu „O”, dokonywał okresowych analiz i ocen sytuacji operacyjno-politycznej oraz bezpieczeństwa publicznego na terenie województwa. Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa – powołany w miejsce rozwiązanego Wydziału III na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego Nr 0517/Org. Dyrektora Biura Organizacyjno-Prawnego MSW z dnia 17 listopada 1989 r. W ramach jednostki utworzono następujące stanowiska: naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, kierownika sekcji, 11 starszych inspektorów, 5 inspektorów oraz sekretarz maszynistki. Pracami wydziału kierowali mjr Roman Wyrostkiewicz (1984-1990) oraz kpt. Kazimierz Jargieło (1990). Wydział Ochrony Gospodarki – utworzony na bazie rozwiązanych Wydziałów V i VI, wspomnianym już wyżej Zarządzenia Organizacyjnego Nr 0517/Org. Dyrektora Biura Organizacyjno-Prawnego MSW z dnia 17 listopada 1989 r. Zakresem działania objął ochronę przed penetracją gospodarki przez obce służby, naruszenie przepisów w postępowaniu z wiadomościami stanowiącymi tajemnicę państwową, poważne zakłócenia w funkcjonowaniu infrastruktury gospodarczej państwa, badanie nastrojów niezadowolenia pracowników zakładów pracy o podłożu politycznym i ekonomiczno-socjalnym. Zgodnie z założeniami Wydział Ochrony Gospodarki miał być najliczniejszym wydziałem SB w WUSW w Zamościu (21 etatów). Jego struktura wyglądała następująco: naczelnik wydziału, zastępca naczelnika, kierownik sekcji, 12 starszych inspektorów, 5 inspektorów oraz sekretarz-maszynistka. Struktura Wydziału Ochrony Gospodarki WUSW w Zamościu miała być powieleniem Departamentu Ochrony Gospodarki MSW. Sekcja I miała dokonywać analizy i oceny stanu zagrożeń w gospodarce, przygotowywać informacje dla kierownictwa WUSW. Sekcja V (odpowiednik Wydziałów IV, V i IX Departamentu Ochrony Gospodarki) miał zapobiegać próbom penetracji instytucji gospodarczych przez przedstawicieli innych państw. Do jej zadań należało również zapobieganie ujawnianiu danych o stanie gospodarki, w tym finansów państwa, stanowiących tajemnice państwową, ujawnianie przestępstw aferowych na szkodę skarbu państwa. Jednocześnie miał odpowiadać za ochronę zakładów sektora górnictwa, energetyki i atomistyki. Sekcja VII (odpowiednik Wydziałów VI i VII) miała zapewniać ochronę systemu transportu kolejowego, funkcjonowania rynku wewnętrznego. Sekcja IX (odpowiednik Wydziałów VIII i IX) miała odpowiadać za ochronę sektora gospodarki żywnościowej, rolnej, leśnej oraz środowiska naturalnego. Naczelnikiem Wydziału Gospodarki przez cały okres funkcjonowania był ppłk Stanisław Mosek (1989-1990). Wydział Studiów i Analiz – powołany został na podstawie przywołanego wcześniej Zarządzenia Organizacyjnego Nr 0517/Org. Dyrektora Biura Organizacyjno-Prawnego MSW z dnia 17 listopada 1989 r., zgodnie z którym miał on się składać z naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, 10 starszych inspektorów, 5 inspektorów oraz sekretarz-maszynistki. Na stanowisko naczelnika powołany został mjr Janusz Knap (1989-1990). Głównym celem swojego działania wydział uczynił operacyjne zabezpieczenie działalności ruchów społeczno-politycznych. Struktura organizacyjna Wydziału Studiów i Analiz WUSW w Zamościu miała być odwzorowaniem struktur i zakresu działania Departamentu Studiów i Analiz MSW i powinna wyglądać następująco: Grupa I (odpowiednik Wydziałów I i II DSiA MSW) – gromadzenie, systematyzacja informacji wpływających z Wydziałów: II, OKPP i OG WUSW i opracowywanie analiz i ocen wydziału, prowadzenie spraw mobilizacyjno-obronnych. Grupa II (odpowiednik Wydziału III DSiA MSW) – ochrona masowych ruchów społecznych przed ich wykorzystywaniem do działań destrukcyjnych, w tym również przed infiltracją przez ośrodki zagraniczne. Szczególne zagrożenie widziano tutaj w organizacjach mniejszości ukraińskiej. grupa ta miła również zajmować się ekstremalnymi środowiskami politycznymi. Grupa III – (odpowiednik Wydziałów: IV, V i VI DSiA MSW) –opracowanie analiz i ocen i prognoz dotyczących wszelkiego aktom terroru i sabotażu, analizowanie i ocena zjawisk w związku z konfliktami na tle wyznaniowym i światopoglądowym. Terenowe ogniwa SB. Jak wspomniano wcześniej w maju 1983 r. odtworzono struktury terenowe SB umiejscawiając je w byłych miastach powiatowych sprzed reformy 1975 r. SB RUSW w Biłgoraju. Struktury SB w Komendzie Miejskiej MO w Biłgoraju powstały z dniem 15 maja 1983 r. na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Nr 07/ZA/83 z dnia 11 maja 1983 r. Pracami SB kierował zastępca kierownika komisariatu ds. SB (po 1 sierpnia 1983 r. zastępca szefa RUSW ds. SB). Utworzone zostały również grupy (II, III oraz IV) będące terenowymi odpowiednikami wydziałów w KWMO. W styczniu 1985 r. z Grupy IV wyłączono stanowisko starszego inspektora i inspektora, co umożliwiło utworzenie Referatu VI składającego się z kierownika referatu, 3 starszych inspektorów oraz 2 inspektorów. W tym samym roku powiększono również Grupę III dodając etat inspektora i Grupę V z nowym etatem starszego inspektora. W listopadzie 1989 r. zlikwidowane zostały Grupa III, IV i V oraz Referat VI, a w ich miejsce powołano Sekcję SB o stanie 12 etatów. Pracami pionu SB w Biłgoraju kierowali: por. Marek Piskorek (1983-1984) i mjr Zbigniew Białoń (1985-1990). SB RUSW w Hrubieszowie. Struktury SB w Komendzie Miejskiej MO w Hrubieszowie (o stanie 10 etatów) powstały na mocy tego samego Rozkazu Organizacyjnego z 1983 r. Pracami SB kierował zastępca kierownika komisariatu ds. SB (po 1 sierpnia 1983 r. zastępca szefa RUSW ds. SB). Utworzone zostały również grupy (II, III oraz IV) będące terenowymi odpowiednikami wydziałów w KWMO. Reorganizacja w styczniu 1985 r. doprowadziła do wyłączenia z Grupy IV stanowiska starszego inspektora i inspektora oraz pozwoliła na jednoczesne utworzenie Referatu VI składającego się z kierownika referatu, 3 starszych inspektorów i inspektora. W tym samym roku powiększono również Grupę III dodając etat inspektora i Grupę V z nowym etatem starszego inspektora. Także w RUSW w Hrubieszowie reorganizacja w 1989 r. doprowadziła do likwidacji Grupa III, IV i V oraz Referat VI, a w ich miejsce powołano Sekcję SB o stanie 9 etatów. Pracami pionu SB w Hrubieszowie kierowali: kpt. Tadeusz Gałęzowski (1983-1988), który chwilowo zastępowany był przez por. Edmunda Majdera (1988-1989) oraz kpt. Marian Lal (1989-1990). SB RUSW w Tomaszowie Lubelskim. Struktury SB w Komisariacie MO w Tomaszowie Lubelskim powstały również na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Nr 07/ZA/83 z dnia 11 maja 1983 r. Początkowo przydzielono w tym celu 8 stanowisk etatowych. Utworzone zostały również grupy (II, III oraz IV) będące terenowymi odpowiednikami wydziałów w KWMO. W wyniku reorganizacja z 1985 r. doszło do wyłączenia z Grupy VI 2 stanowisk starszego inspektora i inspektora oraz do powołania na ich miejsce Referatu VI z kierownikiem, 3 starszymi inspektorami i inspektorem. W tym samym roku powiększono również Grupę V dodając etat inspektora. W 1989 r., podobnie jak w pozostałych RUSW doszło do likwidacji Grupy III, IV, V i Referatu SB na rzecz Sekcji SB z 9 etatami. Pracami pionu SB w Tomaszowie Lubelskim kierowali: mjr Roman Stelmach (1983-1988); ppor. Roman Maluta (1988-1989) i ppor. Andrzej Stańczuk (1989-1990). Dzieje zespołu archiwalnego: Nazwa jaką przyjęto, tj. Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Zamościu, jest zgodna z ostatnią stosowaną w praktyce. Do końca lipca 1983 r. terenowa jednostka resortu spraw wewnętrznych z Zamościa funkcjonowała jako Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej. Zmiana w nazewnictwie nastąpiła na mocy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. Nr 38, poz. 172). Przez cały okres funkcjonowania Komendy, a następnie Urzędu, nie zmieniły się jednak ich struktury: pionowa (system podległości i zwierzchnictwa) i pozioma (podział na wydziały sekcje, inspektoraty, samodzielne stanowiska). KWMO/WUSW w Zamościu podlegał w zakresie działań milicyjnych Komendzie Głównej MO, a w zakresie poczynań pionu bezpieczeństwa – kierownictwu Służby Bezpieczeństwa. Pełnił natomiast rolę zwierzchnika nad komendą miejską w Biłgoraju, Hrubieszowie, Zamościu oraz komisariatu w Tomaszowie Lubelskim, które w 1983 r. zostały przekształcone w rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Daty krańcowe stanowią lata 1983-1990. Problematyka akt dotyczy województwa zamojskiego w granicach z 1975 r. Wszystkie serie i podserie akt w zespole są zdekompletowane i posiadają poważne luki. Istotne braki występują również w dokumentacji zdawczo-odbiorczej przekazywania akt do archiwum. Zespół WUSW w Zamościu to zespół prosty, zamknięty i fragmentaryczny. Prosty, bo wytworzony przez jednego odrębnego ustrojowo twórcę, którego kompetencje i organizacja nie ulegały większym zmianom powodującym sukcesje materiałów. Fakt zarchiwizowania się w omawianym zespole materiałów wytworzonych przez rejonowe urzędy spraw wewnętrznych był efektem systemu obiegu akt spraw i nie wynikał z istnienia w ramach WUSW kilku niezależnych i równorzędnych kancelarii. Akta jednostek podległych nie stanowiły również oddzielnych zespołów w zasobie i ewidencji archiwum bialskopodlaskiej jednostki. W ramach Wydziału „C” KWMO, a od 1982 r. Sekcji „C” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego KWMO/WUSW w Zamościu funkcjonowało archiwum, które gromadziło akta spraw zakończonych. Przejmowanie akt regulowały obowiązujące w resorcie spraw wewnętrznych instrukcje archiwalne. Najpierw Zarządzenie Nr 034/74 MSW z dnia 10 V 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, znowelizowane Zarządzeniem nr 030/79 MSW z dnia 2 VII 1979 r. Zgodnie z tym ostatnim normatywem w skład zasobu archiwalnego Wydziału „C” (w którym znajdowało się archiwum), utworzonej po 1975 r. KWMO w Zamościu wchodziły wytworzone przez nią akta oraz materiały przejęte zgodnie z pertynencją terytorialną z Wydziału „C” Komendy Wojewódzkiej MO w Lublinie (istniejącej przed podziałem administracyjnym): kopie kartotek odnoszących się do osób zamieszkałych na terenie nowo utworzonego województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO, członków ORMO zamieszkałych na terenie województwa zamojskiego. Kolejnym normatywem regulującym sposób postępowania z materiałami administracyjnymi było Zarządzenie Nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Zespół WUSW w Zamościu jest zamknięty, gdyż został przejęty po zakończeniu działalności twórcy zespołu. Z uwagi na stan zachowania należy go określić jako fragmentaryczny, bo zawiera dokumentację tylko niektórych komórek organizacyjnych WUSW w Zamościu, skupionych w ramach jednego pionu SB. W zespole zachowały się materiały administracyjne wytworzone w Wydziale II, Wydziale III, Wydziale IV, Wydziale V, Wydziale Śledczym, Samodzielnej Sekcji „A”, Wydziale Zabezpieczenia Operacyjnego, Wydziale Ochrony Gospodarki, Wydziale Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa. W WUSW w Zamościu obowiązywały zasady pracy kancelaryjnej zgodne z instrukcją kancelaryjną wprowadzoną dla jednostek organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych. Na wpływającym piśmie (lub kopercie) odciskano pieczęć wpływu (prezentę), w obrębie której wpisywano datę wpływu, numer sprawy i ilość załączników. Prezenty wszystkich komórek organizacyjnych WUSW w Zamościu miały ten sam wygląd. Na wszystkich była wpisana nazwa jednostki: Woj. Urząd Spraw Wewn. w Zamościu. Przekazywanie korespondencji w obiegu wewnętrznym odbywało się za pośrednictwem sekretariatów lub kancelarii ogólnej. Ich odbiór następował po pokwitowaniu w książce doręczeń przesyłek miejscowych lub w dzienniku podawczym. Akta spraw będących w toku załatwiania przechowywał funkcjonariusz realizujący sprawę (referent). Ostatnim normatywem regulującym funkcjonowanie archiwum MSW było Zarządzenie Nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Struktura zachowanych materiałów WUSW w Zamościu odpowiada wymogom określonym w tym przepisie. Akta WUSW w Zamościu po przekazaniu do archiwum były wykorzystywane do celów operacyjnych. Stąd wynikała potrzeba szybkiego ich wyszukiwania, a co za tym idzie stworzenia odpowiednich pomocy ewidencyjnych i oznaczenia materiałów sygnaturą archiwalną. W MSW obowiązywała trójczłonowa sygnatura archiwalna złożona z kolejnego numeru spisu akt (inwentarza) łamanego przez pozycję (liczbę porządkową) danego spisu (inwentarza) łamanego przez odpowiedni symbol akt (cyfrę rzymską). Występowały jednak różnice w budowie sygnatur poszczególnych rodzajów materiałów archiwalnych. Przy oznaczaniu materiałów operacyjnych nie pojawiał się człon drugi, a przy sygnowaniu materiałów administracyjnych nie obowiązywał człon trzeci. Materiały operacyjne były ewidencjonowane w inwentarzach (dziennikach) archiwalnych prowadzonych oddzielnie dla każdego symbolu akt: I – akta osobowych źródeł informacji SB, dysponentów lokali kontaktowych, mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, dysponentów lk, mk (w przypadku kandydatów symbol powinien być dodatkowo złamany/uzupełniony literą „k” – np. I/k, I-k), II – akta rozpracowań operacyjnych SB, III - akta postępowań przygotowawczych SB, IV – akta spraw obiektowo-zagadnieniowych SB. Podobne sygnatury, wzbogacone o wyróżnik literowy, otrzymywały także materiały pozostałych pionów MSW: I-m, II-m, III-m, IV-m dla dokumentacji MO, I-w, II-w, III-w, IV-w dla akt Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW jednostek podległych MSW. Analogicznie do materiałów operacyjnych postępowano z przejętymi do archiwum aktami osobowymi funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych i pracowników cywilnych resortu. Prowadzono inwentarze dla następujących symboli akt: V – akta funkcjonariuszy SB, VI – akta funkcjonariuszy MO, VII – akta pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych, VIII – akta żołnierzy zawodowych resortu spraw wewnętrznych. Wpływające do archiwum materiały administracyjne pozostawały w zasadzie w niezmienionym układzie opartym na spisach zdawczo-odbiorczych. Ze względu na proweniencję i wartość źródłową w materiałach poszczególnych serii można wyróżnić: 1) akta własne wytworzone przez komórki organizacyjne WUSW w Zamościu, posiadające znaczenie podstawowe, 2) materiały nadesłane przez MSW oraz podległe WUSW jednostki z terenu województwa zamojskiego o charakterze uzupełniającym, 3) dokumentację proweniencji nieresortowej, przesłaną do wiadomości i wykorzystania, o charakterze pomocniczym. Na pozostawienie w zespole materiałów obcych, mających luźny związek treściowy z produkcją kancelaryjną wytwórcy akt, miał z kolei wpływ obieg informacji w ówczesnym systemie politycznym, który zakładał współpracę MSW (i jednostek podległych) z PZPR, organizacjami politycznymi, instytucjami społeczno-gospodarczymi, urzędami administracji państwowej itp. Akta WUSW w Zamościu są przechowywane jako poszyty, w teczkach wiązanych przesznurowanych tasiemką, a część ze względu na ich formę fizyczną luzem (księgi, repertoria, dzienniki, skorowidze). Materiały zachowały się w stanie dobrym, a pewna ich część jeszcze przed 1990 r. została zmikrofilmowana. Zawartość podzespołu: W podzespole akt WUSW w Zamościu zachowały się akta w następującym układzie rzeczowym: Materiały operacyjne: I Teczki personalne i pracy osobowych źródeł informacji (tajnych współpracowników, kontaktów operacyjnych, konsultantów SB, tajnych współpracowników WSW i Zwiadu WOP), teczki personalne dysponentów lokali kontaktowych, kandydatów na osobowe źródła informacji i dysponentów lokali kontaktowych; II Akta spraw operacyjnego sprawdzenia i operacyjnego rozpracowania odnoszących się do osób, środowisk i wydarzeń, kwestionariusze ewidencyjne dotyczących osób; III Akta postępowań przygotowawczych Wydziału Śledczego prowadzonych przeciwko osobom i środowiskom; IV Akta spraw obiektowych odnoszących się do zakładów pracy, organizacji i wydarzeń. Materiały administracyjne: Zarządzenia, decyzje, rozkazy, instrukcje, wytyczne, MSW, MO, szefa WUSW w Zamościu; biuletyny informacyjne Biura Śledczego MSW; wykazy etatów poszczególnych wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; dzienniki podawcze i korespondencyjne wraz ze skorowidzami, dzienniki wykonanych dokumentów, rejestry przesyłek miejscowych kancelarii i sekretariatów wydziałów, rejestry teczek, dokumentów tajnych, dzienników i książek ewidencyjnych; książki ewidencji kluczy, stempli i pieczęci; plany oraz sprawozdania opisowe i statystyczne wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; listy płac; dokumentacja dotycząca akt paszportowych (rejestry wydanych akt i książeczek paszportowych); karty ewidencyjne zatrzymanych; dokumentacja dot. zabezpieczenia bezpieczeństwa i porządku publicznego; dokumentacja postępowań związanych z dopuszczeniem do prac obronnych stanowiących tajemnicę państwową (tzw. „mob”); korespondencja wydziałów WUSW i rejonowych urzędów w wyżej wymienionych zagadnieniach. Materiały obronne: Dokumentacja planów obronnych, zarządzenia, decyzje i wytyczne Szefa WUSW w Zamościu, mapy, instrukcje i korespondencja wydziałów WUSW związana z przygotowaniem do działań w wypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego na terenie województwa zamojskiego.