Podzespół

Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Wałbrzychu 1975 - 1983

W skład województwa wałbrzyskiego weszły: miasta: Wałbrzych, Bardo, Bielawa, Boguszów-Gorce, Bystrzyca Kłodzka, Duszniki-Zdrój, Dzierżoniów, Głuszyca, Jaworzyna Śląska, Jedlina-Zdrój, Kłodzko, Kudowa-Zdrój, Lądek-Zdrój, Mieroszów, Międzylesie, Niemcza, Nowa Ruda, Pieszyce, Piława Górna, Polanica-Zdrój, Radków, Stronie Śląskie, Strzegom, Szczawno-Zdrój, Szczytna, Świdnica, Świebodzice, Ząbkowice Śląskie, Ziębice, Złoty Stok i Żarów, gminy: Bardo, Bożków, Bystrzyca Kłodzka, Ciepłowody, Czarny Bór, Dobromierz, Domaszków, Dzierżoniów, Głuszyca, Jaworzyna Śląska, Kamieniec Ząbkowicki, Kłodzko, Lądek-Zdrój, Lewin Kłodzki, Lubnów, Lutomia, Marcinowice, Mieroszów, Międzylesie, Niemcza, Nowa Ruda, Przeworno, Radków, Stare Bogaczowice, Stoszowice, Stronie Śląskie, Strzegom, Szczytna, Ścinawka Średnia, Świdnica, Walim, Ząbkowice Śląskie, Ziębice, Złoty Stok, Żarów i Żelazno (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U.1975.17.92).

Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej (dalej: KWMO) w Wałbrzychu rozpoczęła działalność z dniem 1 czerwca 1975 r. Jej powstanie miało związek z utworzeniem, zgodnie z Ustawą z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie Ustawy o radach narodowych (Dz. U. 1975, nr 16, poz. 91), nowego województwa wałbrzyskiego. Na czele KWMO stał komendant wojewódzki MO. W 1983 r. na podstawie Ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. 1983, nr 38, poz. 172) zmieniono nazwę jednostki na Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych (dalej: WUSW) w Wałbrzychu. Komórki organizacyjne funkcjonujące w strukturze KWMO w Wałbrzychu wchodziły w skład trzech zasadniczych pionów: Służby Bezpieczeństwa, Milicji Obywatelskiej i administracyjno-gospodarczego. Pracą komórek organizacyjnych zaliczanych do pionu Służby Bezpieczeństwa kierował w latach 1975–1983 zastępca komendanta wojewódzkiego ds. SB. W momencie utworzenia KWMO pion SB obejmował Wydział II, Wydział III, Wydział IV, Wydział Śledczy, Samodzielną Sekcję „A”, Wydział „B”, Wydział „C”, Wydział „T”, Wydział „W”, Wydział Paszportów i Inspektorat Analityczno-Informacyjny przy Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB. Zakres obowiązków wymienionych komórek odpowiadał zwykle kompetencjom odpowiednich departamentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Zadaniem Wydziału II było prowadzenie działań kontrwywiadowczych na terenie województwa wałbrzyskiego. Wydział III odpowiadał za zwalczanie opozycji politycznej sprawując operacyjną kontrolę nad obiektami uznanymi za strategiczne. Wydział IV zajmował się inwigilacją kościołów i związków wyznaniowych. Od 1981 r. przejął też obowiązki związane z operacyjną kontrolą sektora rolnego. Wśród komórek odpowiedzialnych za sferę tzw. zabezpieczenia operacyjnego znajdował się również Wydział „B”, którego zadaniem było prowadzenie obserwacji zewnętrznej na zlecenie wydziałów operacyjnych, Wydział „C” prowadził ewidencję operacyjną i archiwum, Wydział „T” zajmował się zakładaniem i wykorzystaniem na zlecenie innych komórek techniki operacyjnej (podsłuch, podgląd, fotografia), natomiast Wydział „W” kontrolował korespondencję obywateli. Samodzielna Sekcja „A” odpowiadała za łączność szyfrową z innymi jednostkami organizacyjnymi resortu. Inspektorat Analityczno-Informacyjny przy Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB miał za zadanie przygotowywać analizy i plany dotyczące działań SB na terenie województwa. Obowiązki należące do zakresu zainteresowań Departamentu I MSW, czyli wywiadu, realizował starszy inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. SB. Na przestrzeni funkcjonowania KWMO, a następnie WUSW w Wałbrzychu w urzędach tych miały miejsce liczne zmiany organizacyjne. W 1979 r. utworzono Wydział IIIA, którego zadaniem miała być operacyjna kontrola gospodarki, pozostająca dotąd w gestii Wydziału III. W 1981 r. Wydział IIIA przemianowano na Wydział V. Wydziały „B”, „C”, „T” i „W” połączono z dniem 1 sierpnia 1982 r. w jeden Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego. W tym samym roku w ramach wałbrzyskiej komendy wojewódzkiej powstał Inspektorat Ochrony Przemysłu sprawujący kontrolę nad Strażą Przemysłową, Służbą Ochrony Kolei, Strażą Leśną i Strażą Pocztową. Pracą komórek organizacyjnych zaliczanych do pionu Milicji Obywatelskiej kierował zastępca komendanta wojewódzkiego ds. MO, a następnie zastępca szefa WUSW ds. MO. W ramach tego pionu funkcjonowały na szczeblu wojewódzkim wydziały: Prewencji, Ruchu Drogowego, Dochodzeniowo-Śledczy, Kryminalny, Kryminalistyki, do Walki z Przestępstwami Gospodarczymi, Wojewódzkiego Stanowiska Kierowania (pełniące rolę sztabu koordynującego bieżące działania MO) oraz Zmotoryzowany Odwód MO w Wałbrzychu. Poza tym w skład komendy wchodziły komórki administracyjno-gospodarcze, obejmujące swym zakresem działalności całą instytucję. Były to wydziały: Inspekcji, Ogólny (zajmujący się m. in. obsługą kancelaryjną KW, organizacją narad i konferencji prasowych), Kadr, Łączności, Finansowy, Gospodarki Materiałowo-Technicznej, Inwestycji i Remontów, Szkolenia oraz Wydział Zdrowia i Spraw Socjalnych. Od czerwca 1975 r. całość spraw związanych z zadaniami SB koncentrowała się na szczeblu ministerialnym i wojewódzkim. W miejsce zlikwidowanych komend powiatowych MO, w których strukturze funkcjonowały wcześniej także komórki SB, jako samodzielne jednostki organizacyjne w terenie, podlegające bezpośrednio KWMO, działały od tego momentu komendy miejskie, komisariaty i posterunki MO. Po czerwcu 1975 r. w jednostkach organizacyjnych szczebla terenowego funkcjonowały wprawdzie grupy operacyjne w Kłodzku, Świdnicy i Dzierżoniowie a następnie również w Bystrzycy Kłodzkiej i Ząbkowicach Śląskich, lecz zależały one bezpośrednio od Wydziałów II, III (potem IIIA i V) i IV KWMO w Wałbrzychu, a ich funkcjonariusze pozostawali na stanie etatowym tychże wydziałów. Podobnie Wydziałowi „W”, a następnie Wydziałowi Zabezpieczenia Operacyjnego podlegała Grupa „W” z siedzibą w Świdnicy, natomiast Wydziałowi Paszportów referaty paszportów w Dzierżoniowie, Kłodzku, Nowej Rudzie, Ząbkowicach Śląskich, Bystrzycy Kłodzkiej oraz Sekcja Paszportów w Świdnicy. Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych nr 6/83 z dnia 23 stycznia 1983 r. powołano jednostki rejonowe MO (komendy i komisariaty), którym podlegały jednostki terenowe niższego szczebla. Ich kierownikom podporządkowano komórki terenowe SB podlegające wcześniej wydziałom KWMO w Wałbrzychu. Strukturę KWMO w Wałbrzychu (w tym podległych jednostek terenowych) określały rozkazy organizacyjne komendanta wojewódzkiego, często wydawane na podstawie wcześniejszych zarządzeń ministra spraw wewnętrznych. Szczegółową działalność poszczególnych pionów SB i MO na wszystkich szczeblach ich działalności określały stosowne zarządzenia wydawane przez ministra spraw wewnętrznych oraz instrukcje i wytyczne wydawane przez kierownictwo odpowiednich departamentów i biur w centrali resortu. Do najważniejszych normatywów regulujących zagadnienia ewidencji operacyjnej w latach 1975–1983 należało Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 079/72 z dnia 2 sierpnia 1972 r. w sprawie rejestracji przez jednostki Służby Bezpieczeństwa osób i spraw oraz sprawdzania i udzielania informacji wprowadzające Instrukcję w sprawie zakresu i trybu rejestracji przez jednostki SB osób i spraw oraz sprawdzania i udzielania informacji, a także Wytyczne dyrektora Biura „C” MSW z dnia 18 listopada 1972 r. w sprawie prowadzenia rejestracji, ewidencji i opracowań analitycznych oraz sprawdzania i udzielania informacji. Kwestię procedur obowiązujących w pracy operacyjnej SB regulowało Zarządzenie nr 006/70 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 1 lutego 1970 r. w sprawie pracy operacyjnej służby bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych. Szczegółowe kategorie dokumentacji operacyjnej związanej z inwigilacją Kościoła katolickiego, wytwarzanej w pionie IV MSW, określono w Instrukcji nr 002/63 dyrektora Departamentu IV i dyrektora Biura „C” MSW z dnia 6 lipca 1963 r. o zasadach i trybie prowadzenia ewidencji i dokumentowania działalności kleru katolickiego oraz Instrukcja nr 005/63 Dyrektora Departamentu IV MSW z dnia 23 grudnia 1963 r. o zasadach i trybie prowadzenia ewidencji i dokumentacji działalności biskupów. W latach 1975-1983 archiwizacja dokumentacji wytworzonej w toku działania jednostek organizacyjnych resortu przebiegała zgodnie z Zarządzeniem nr 034/74 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 maja 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych (częściowo zmienionym Zarządzeniem nr 030/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 lipca 1979 r. zmieniającym zarządzenie w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych). Liczne dalsze normatywy wewnętrzne regulowały szczegółowe kwestie organizacyjne i proceduralne jednostek organizacyjnych MSW oraz zasady działania pionów pomocniczo-technicznych, ewidencji operacyjnej i paszportowego. Na ukształtowanie podzespołu archiwalnego KWMO w Wałbrzychu zasadniczy wpływ miały stosowane w resorcie spraw wewnętrznych procedury aktotwórcze (zwłaszcza dotyczące sposobów prowadzenia i dokumentowania pracy operacyjnej) i archiwizacyjne. Zasady archiwizacji dokumentów były regulowane zarządzeniami ministra spraw wewnętrznych z 1974 i 1979 r. Odpowiedzialność za prowadzenie archiwum spoczywała początkowo na Wydziale „C”, a następnie – od sierpnia 1982 r. – na Sekcji „C” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Podzespół tworzą materiały administracyjne wytworzone przez komórki organizacyjne KWMO i podległe jej jednostki. W 1983 r. zasób archiwum KWMO w Wałbrzychu przejął nowo utworzony WUSW w Wałbrzychu. Po 1990 r. zasób archiwalny tego urzędu, w tym dokumentacja wytworzona w latach 1975–1983, został rozdzielony na materiały pionu MO, przekazane Komendzie Wojewódzkiej Policji w Wałbrzychu, a po jej likwidacji w 1999 r. – Komendzie Wojewódzkiej Policji we Wrocławiu, oraz archiwalia SB, które przejęła wrocławska Delegatura Urzędu Ochrony Państwa, a następnie (częściowo) wrocławska Delegatura Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wiosną 2001 r. rozpoczęto proces przejmowania od ww. instytucji archiwaliów KWMO/WUSW w Wałbrzychu przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu. Główny zrąb dokumentacji podzespołu tworzą archiwalia wytworzone przez komórki organizacyjne SB na szczeblu wojewódzkim i terenowym: dokumentacja administracyjna dotycząca funkcjonowania wydziałów KWMO oraz jednostek terenowych, dokumentacja kancelaryjna wydziałów KWMO oraz jednostek terenowych. Akta pionów administracyjno-gospodarczego i milicyjnego stanowią stosunkowo niewielką część podzespołu. Do zasobu IPN przejęto tylko te z nich, które opisują współdziałanie pionów MO i SB, zwłaszcza w zakresie działań represyjnych podejmowanych przez resort spraw wewnętrznych wobec środowisk opozycyjnych, m.in. w okresach tzw. przełomów politycznych. Materiały archiwalne tworzące podzespół zachowały się w stanie dobrym, w większości w postaci ksiąg, poszytów i teczek wiązanych.