Zespół / zbiór

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Elblągu [1975] 1983-1990

W skład województwa elbląskiego weszły: miasta: Elbląg, Braniewo, Dzierzgoń, Frombork, Kwidzyn, Malbork, Nowy Dwór Gdański, Nowy Staw, Orneta, Pasłęk, Pieniężno, Prabuty, Susz, Sztum i Tolkmicko, gminy: Braniewo, Drewnica, Dzierzgoń, Elbląg, Frombork, Gardeja, Godkowo, Gronowo Elbląskie, Kisielice, Komorowo Żuławskie, Korzeniewo, Kwidzyn, Lelkowo, Lichnowy, Malbork, Markusy, Marzęcino, Mikołajki Pomorskie, Milejewo, Miłoradz, Młynary, Nowy Dwór Gdański, Nowy Staw, Ostaszewo, Orneta, Pasłęk, Pieniężno, Płoskinia, Prabuty, Rychliki, Ryjewo, Sadlinki, Stare Pole, Stary Dzierzgoń, Stary Targ, Stegna, Susz, Szropy, Sztum, Sztutowo, Tolkmicko, Wandowo i Wilczęta (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U.1975.17.92).

1 czerwca 1975 r. weszła w życie ustawa „o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych”. Wskutek tego w miejsce dotychczasowych 17 dużych województw utworzono 49 mniejszych. Wśród nich znalazło się nowe województwo ze stolicą w Elblągu. Likwidacji uległ pośredni szczebel administracji w postaci powiatów. Powołanie nowego województwa stworzyło konieczność utworzenia nowej komendy wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej. Zaczęła ona funkcjonować 1 czerwca 1975 r. na bazie Komendy Miejskiej i Powiatowej MO w Elblągu. W skład KWMO w momencie powstania wchodziło 25 wydziałów, 45 jednostek (m.in. komendy miejskie w Elblągu, Kwidzynie, Malborku oraz komisariaty w Braniewie, Nowym Dworze Gdańskim, Ornecie, Pasłęku i Sztumie) oraz 35 gminnych posterunków MO w Drewnicy, Dzierzgoniu, Fromborku, Gardei, Godkowie, Kisielicach, Gronowie Elbląskim, Komorowie Żuławskim, Korzeniewie, Lelkowie, Lichnowach, Markusach, Marzęcinie, Mikołajkach Pomorskich, Milejewie, Miłoradzu, Młynarach, Nowym Stawie, Ostaszewie, Pieniężnie, Płoskini, Prabutach, Rychlikach, Ryjewie, Sadlinkach, Starym Polu, Starym Dzierzgoniu, Starym Targu, Stegnie, Suszu, Szropach, Sztutowie, Tolkmicku, Wandowie i Wilczętach. W 1976 r. w wyniku likwidacji niektórych gmin zlikwidowano posterunki w Komorowie Żuławskim, Korzeniewie, Marzęcinie, Szropach i Wandowie. Podstawową jednostką organizacyjną w Komendzie Wojewódzkiej był wydział kierowany przez naczelnika, który mógł posiadać jednego lub dwóch zastępców. Część wydziałów dzieliła się na sekcje, na których czele stał kierownik. Istniały również samodzielne sekcje. W celu usprawnienia zarządzania licznymi wydziałami komendy w 1976 r. nastąpił podział kompetencji w kierownictwie komendy. Struktura elbląskiej Komendy Wojewódzkiej MO oraz zakres kompetencji komendanta i jego zastępców przedstawiały się wówczas następująco: komendantowi wojewódzkiemu MO podlegali: 1. zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. Służby Bezpieczeństwa, 2. zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. Służby Milicji, 3. zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. administracyjno-gospodarczych oraz wydziały: 1. Wydział Inspekcji, 2. Wydział Ogólny, 3. Wydział Kadr, 4. Wydział Szkolenia, 5. Wydział Zdrowia i Spraw Socjalnych; zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. Służby Bezpieczeństwa podlegały: 1. Inspektor Kierownictwa, 2. Wydział II, 3. Wydział III, 4. Wydział IV, 5. Wydział „W”, 6. Wydział „B”, 7. Wydział „C”, 8. Wydział „T”, 9. Wydział Paszportów, 10. Wydział Śledczy, 11. Samodzielna Sekcja „A”; zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. Służby Milicji podlegały: 1. Wydział Operacyjny, 2. Wydział Służby Kryminalnej, 3. Wydział do Walki z Przestępczością Gospodarczą, 4. Wydział Dochodzeniowo-Śledczy, 5. Wydział Prewencji, 6. Wydział Ruchu Drogowego, 7. Wydział Kryminalistyki, 8. Zmotoryzowany Odwód Milicji Obywatelskiej; zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. administracyjno-gospodarczych podlegały: 1. Wydział Finansowy, 2. Wydział Inwestycji i Remontów, 3. Wydział Gospodarki Materiałowo-Technicznej, 4. Wydział Łączności. W 1975 r. zostały scharakteryzowane zagrożenia istotne dla województwa elbląskiego. Zaliczono do nich wzrost liczby przyjazdów służbowych cudzoziemców, szczególnie specjalistów do kluczowych zakładów przemysłowych m.in. Zakładów Mechanicznych „Zamech” w Elblągu oraz budujących się Zakładów Celulozowo-Papierniczych w Kwidzynie, co powodowało wzrost zagrożenia działalnością penetracyjno-wywiadowczą. Na szczególną atrakcyjność województwa elbląskiego dla obcych służb wywiadowczych wpływał fakt „rozmieszczenia wielu obiektów wojskowych, w tym jednostek I Rzutu oraz innych obiektów o znaczeniu strategicznym, a także 42–kilometrowy odcinek granicy ze Związkiem Radzieckim”. Jako podatne na działalność wywiadowczą scharakteryzowano liczące ok. 25.000 osób środowisko mniejszości ukraińskiej, której „nieprzychylny stosunek do ZSRR i PRL stwarza dogodną płaszczyznę wykorzystania ich do wrogiej działalności”. Ponadto na terenie województwa 5 procent ludności stanowili autochtoni, utrzymujący aktywne kontakty z RFN. W czerwcu 1975 r. w Komendzie Wojewódzkiej zostały zorganizowane następujące wydziały SB: II, III, IV, Paszportów, „B”, „C”, „T” oraz Samodzielna Sekcja „A”. Nieco później, w lipcu zorganizowano Wydział Śledczy. Wydział „W” został utworzony w listopadzie 1975 r. W Wydziale Inspekcji funkcjonował zespół ds. Służby Bezpieczeństwa liczący 1 etat, natomiast w Grupie „S” dla funkcjonariuszy SB zarezerwowane były 2 etaty. Do 1983 r. pion Służby Bezpieczeństwa był zorganizowany na poziomie Komendy Wojewódzkiej, jednakże niektóre wydziały – II, III, IV, V i Paszportów posiadały w różnym czasie, w niektórych miastach województwa elbląskiego grupy operacyjne (Wydział Paszportów posiadał referaty). W listopadzie 1979 r. został zorganizowany Wydział IIIA (w 1981 r. przemianowany w Wydział V). W listopadzie 1981 r. powołano do życia Wydział Polityczno-Wychowawczy. W 1983 r. doszło do poważnych zmian organizacyjnych w resorcie spraw wewnętrznych. 1 lutego 1983 r. na mocy Zarządzenia nr 6 Ministra Spraw Wewnętrznych nastąpiła reorganizacja struktury KWMO. Wybranym komendom miejskim i komisariatom powierzono funkcje jednostek rejonowych – „odpowiedzialnych za realizację zadań w zakresie ochrony spokoju, ładu, porządku i bezpieczeństwa publicznego w określonych rejonach działania”. W rejonie Komendy Miejskiej MO w Elblągu znalazły się miasta: Elbląg, Pasłęk i Tolkmicko oraz gminy: Elbląg, Gronowo Elbląskie, Markusy, Milejewo, Pasłęk, Rychliki i Tolkmicko; Komendy Miejskiej MO w Kwidzynie – miasta: Kwidzyn, Prabuty i Susz, gminy: Gardeja, Kisielice, Kwidzyn, Prabuty, Ryjewo, Sadlinki i Susz; Komendy Miejskiej MO w Malborku – miasta: Dzierzgoń, Malbork, Nowy Staw i Sztum, gminy: Dzierzgoń, Lichnowy, Malbork, Mikołajki Pomorskie, Miłoradz, Nowy Staw, Stary Dzierzgoń, Stare Pole, Stary Targ i Sztum; Komisariatu MO w Braniewie – miasta: Braniewo, Frombork, Orneta i Pieniężno, gminy: Braniewo, Frombork, Godkowo, Lelkowo, Młynary, Orneta, Pieniężno, Płoskinia i Wilczęta; Komisariatu MO w Nowym Dworze Gdańskim – miasto Nowy Dwór Gdański, gminy: Nowy Dwór Gdański, Ostaszewo, Stegna i Sztutowo. Była to tylko tymczasowa struktura. Głównym celem tej reorganizacji było ponowne umiejscowienie pionów SB w terenie, gdzie dotychczas funkcjonowały tylko grupy operacyjne bądź referaty wydziałów SB. Z dniem 15 maja 1983 r. w Komendzie Miejskiej MO w Kwidzynie utworzono 17 stanowisk SB, w Komendzie Miejskiej Milicji Obywatelskiej w Malborku – 18, Komisariacie Milicji Obywatelskiej w Braniewie – 11, Komisariacie Milicji Obywatelskiej w Nowym Dworze Gdańskim – 9. Pionu SB nie utworzono w Komendzie Miejskiej Milicji Obywatelskiej w Elblągu (zadania na terenie miasta i najbliższego rejonu miały wykonywać wydziały SB Komendy Wojewódzkiej) oraz w komisariatach Milicji Obywatelskiej w Pasłęku i Sztumie (nie utworzono też tam później rejonowych urzędów spraw wewnętrznych, mimo istnienia przed 1975 r. komend powiatowych Milicji Obywatelskiej). Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i podległych mu organów uporządkowała wprowadzone już zmiany w strukturze wprowadzając m.in. ujednoliconą terminologię. W miejsce komend wojewódzkich MO z komendantem na czele wprowadzono wojewódzkie urzędy spraw wewnętrznych kierowane przez szefów. Dotychczasowe komendy miejskie i komisariaty pełniące funkcje jednostek rejonowych zostały przekształcone w rejonowe urzędy spraw wewnętrznych także kierowane przez szefów, którym podlegali zastępcy do spraw Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa. W 1984 r. na mocy Zarządzenia nr 098/83 z dnia 30 grudnia 1983 r. służbie zabezpieczenia operacyjnego podporządkowano między innymi Zarząd Łączności. Decyzją ministra Wydział Łączności został przekazany pod bezpośredni nadzór zastępcy szefa WUSW ds. Służby Bezpieczeństwa. W 1985 r. w strukturze Służby Bezpieczeństwa zostały utworzone dwie nowe komórki: Wydział VI, który przejął część zadań Wydziału IV (który przez ten rok występował pod nazwą Samodzielnej Sekcji IV), oraz Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Kolejna poważna reorganizacja Służby Bezpieczeństwa nastąpiła w 1989 r. Wobec zmian politycznych po wyborach do Sejmu i Senatu w czerwcu 1989 r. nastąpiło oficjalne zredukowanie zadań i struktury SB. Juz w czerwcu 1989 r. zlikwidowany został Wydział „W”, a jego zadania przejęła nowoutworzona Grupa ds. obrotu w komunikacji, którą włączono w struktury Wydziału II. Na mocy Zarządzenia nr 075/89 Ministra Spraw Wewnętrznych z 24 sierpnia 1989 r. likwidacji uległy prawie wszystkie wydziały operacyjne SB – III, IV, V i VI. W ich miejsce zorganizowano nowe, które w miejsce dotychczas stosowanych numerów otrzymały nazwy – Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, Wydział Ochrony Gospodarki, Wydział Studiów i Analiz. Zmiany w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych w Elblągu weszły w życie 1 listopada 1989 r. Znaczącej redukcji uległa także struktura Służby Bezpieczeństwa w terenie. W wyniku reorganizacji uległy likwidacji struktury wzorujące się na strukturze wydziałów w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych; w ich miejsce utworzono na poziomie RUSW jedną komórkę organizacyjną SB. W RUSW w Kwidzynie zlikwidowano Grupy III, IV i VI oraz Sekcję V SB, w ich miejsce utworzono jedną Sekcję SB (na początku 1990 r. przekształcona w Referat SB). W RUSW w Malborku zlikwidowano Grupy III, IV, V i VI SB i utworzono Sekcję SB (na początku 1990 r. przekształcona w Grupę SB). W RUSW w Braniewie zlikwidowano Grupy III, IV, V i VI SB i utworzono Referat SB. W RUSW w Nowym Dworze Gdańskim zlikwidowano Grupy III, IV, V i VI SB i utworzono Grupę SB. Ostatecznie etaty SB w rejonowych urzędach spraw wewnętrznych zostały zlikwidowane z dniem 1 lutego 1990 r. W końcu listopada 1989 r. uległ likwidacji Wydział Polityczno-Wychowawczy. W roku 1990 następowała stopniowa likwidacja pionów Służby Bezpieczeństwa. Jeszcze w styczniu w miejsce starszego inspektora przy zastępcy szefa WUSW ds. SB do współpracy z Departamentem I powołano nową komórkę – Inspektorat I. Służba Bezpieczeństwa została rozwiązana na mocy ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa z dnia 6 kwietnia 1990 r. Weszła ona w życie 10 maja 1990 r. Tego dnia Minister Spraw Wewnętrznych wydał zarządzenie w sprawie zaprzestania działalności SB. Jednakże Służba Bezpieczeństwa funkcjonowała jeszcze do 31 lipca 1990 r., w którym to czasie zdawała obowiązki i dokumenty nowych jednostkom ochrony państwa, rozwiązywała także sprawy kadrowe i zaopatrzenia funkcjonariuszy. W przypadku dokumentacji paszportowej pieczątkę z napisem „Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych” można spotkać jeszcze na dokumentach z 1991 r., do czasu przekazania spraw paszportowych urzędom wojewódzkim.

Archiwum KWMO/WUSW w Elblągu funkcjonowało w ramach Wydziału „C”. Jego działalność regulowały kolejne Zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych: nr 0107/68 z dnia 24 października 1968 r., nr 034/74 z dnia 10 maja 1974 r., znowelizowane Zarządzeniem nr 030/79 z dnia 2 lipca 1979 r. Zgodnie z tym ostatnim zarządzeniem w skład zasobu archiwów komend wojewódzkich utworzonych po 1975 r. wchodziły akta przez nie wytworzone oraz materiały przejęte z Wydziałów „C” właściwych komend wojewódzkich. W przypadku KWMO w Elblągu, były to akta przejęte z Wydziałów „C” KWMO w Gdańsku (przeważająca ilość) i Olsztynie. W skład tych materiałów powinny wejść: kopie kartotek dotyczących osób zamieszkałych na terenie nowo utworzonego województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa, Milicji Obywatelskiej i członków ORMO zamieszkałych na terenie województwa elbląskiego, teczki personalne i pracy wyeliminowanych tajnych współpracowników, którzy nie brali „bezpośrednio udziału w rozpracowaniu reakcyjnego podziemia, bandytyzmu bądź szpiegostwa” oraz kopie opracowań monograficznych dotyczących terenu tego województwa. W ten sposób w zespole WUSW w Elblągu, mimo jego funkcjonowania dopiero od 1975 r., znalazły się dokumenty wytworzone od 1945 r. Wobec utworzenia w 1983 r. rejonowych urzędów spraw wewnętrznych i zorganizowaniu w nich na nowo pionów Służby Bezpieczeństwa pojawił się problem, gdzie mają być archiwizowane akta wytworzone przez SB. Został on rozwiązany Zarządzeniem nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Zgodnie z wprowadzoną przez nie instrukcją rejonowe urzędy spraw wewnętrznych oraz komisariaty i posterunki MO miały przekazywać do Wydziału „C” WUSW w Elblągu materiały archiwalne posiadające kategorię powyżej „B–5”. W archiwum Wydziału „C” WUSW w Elblągu znalazły się także materiały operacyjne wytworzone przez Wojskową Służbę Wewnętrzną Jednostek Wojskowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza. Na mocy porozumienia zawartego w 1981 r. o współpracy pomiędzy Służbą Bezpieczeństwa a Wojskową Służbą Wewnętrzną w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych znalazła się duża ilość akt tajnych współpracowników, które zostały zarchiwizowane w Wydziale „C”. Od 1985 r. także inne akta operacyjne wytworzone przez Wojskową Służbę Wewnętrzną w uzasadnionych przypadkach mogły być przekazywane na stałe do archiwum WUSW. Zasób archiwalny elbląskiego Wydziału „C” nigdy nie został opracowany zgodnie z zasadami metodyki archiwalnej. Według Zarządzenia nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych opracowanie materiałów archiwalnych miało polegać na przeprowadzeniu brakowania materiałów (jeśli zachodzi taka konieczność), ułożeniu rzeczowym i chronologicznym celem nadania trwałej sygnatury archiwalnej, sporządzeniu inwentarza i uzupełnieniu posiadanej już ewidencji (pomocy ewidencyjno-informacyjnych, kart zagadnieniowych). Tymczasem inwentarz w archiwum Wydziału „C” był jedynie środkiem ewidencyjnym, w którym były rejestrowano kolejne napływy akt z jednostek organizacyjnych KWMO/WUSW. Pracownicy Wydziału „C” nie tworzyli także kart inwentarzowych zawierających pełen opis akt, jedynie wypisywali karty ewidencyjne tworząc skorowidze pseudonimów, zagadnień, znajomości języków obcych, przynależności państwowej, mniejszości narodowych, zawodów specjalistycznych, adresów, szczególnych zainteresowań, jednostek organizacyjnych, powodów eliminacji osobowych źródeł informacji, czyli wszelkich informacji mogących być przydatnymi w pracy operacyjnej SB. Tak zwane opracowanie akt polegało również na wykonaniu streszczenia akt i charakterystyk głównych figurantów. W latach 1989–1990 przeważająca część dokumentacji SB WUSW w Elblągu została zniszczona w ramach zorganizowanego procederu niszczenia akt b. SB w archiwach MSW i poszczególnych wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych. To masowe niszczenie zasobu archiwalnego, często niezgodne z prawem i własnymi zarządzeniami resortowymi, polegało na niszczeniu akt przed upływem okresu ich przechowywania oraz przekwalifikowywaniu kategorii „A” na „B”. Wynikało ono ze zmiany sytuacji politycznej i transformacji ustrojowej w Polsce. Jego główna przyczyna leżała przede wszystkim w chęci ukrycia prawdy o metodach stosowanych przez SB i represjach, jakim poddawane były przede wszystkim organizacje opozycyjne i Kościół. Akcja ta miała również umożliwić funkcjonariuszom SB płynne przejście do nowych organów ochrony państwa i umożliwić im uniknięcie odpowiedzialności za swoje działania, często stojące w sprzeczności nawet z obowiązującym w PRL prawem. Po likwidacji, pod koniec lipca 1990 r., WUSW w Elblągu, jego zasób archiwalny został przekazany nowo utworzonej Komendzie Wojewódzkiej Policji. Prawdopodobnie jeszcze w tym samym roku, po wydzieleniu w archiwum policyjnym, akta operacyjne i administracyjne elbląskiej SB zostały przekazane do Delegatury Urzędu Ochrony Państwa w Gdańsku. W elbląskiej KWP pozostały jedynie akta osobowe byłych funkcjonariuszy SB i MO (posiadających okresy zatrudnienia w pionie bezpieczeństwa). Przekazanie akt b. WUSW w Elblągu do UOP w Gdańsku można uznać za sukcesję bierną, ponieważ z wyjątkiem nielicznych przypadków, akta spraw WUSW w Elblągu złożone u sukcesora czyli UOP Gdańsku nie były dalej prowadzone. W Delegaturze UOP materiały elbląskiej SB również nie doczekały się opracowania zgodnego z zasadami metodyki archiwalnej. Zasadnicza część tych materiałów została przekazana do archiwum gdańskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w kilku transzach w ciągu 2001 i 2002 r. Gros akt osobowych zostało przekazanych przez elbląską agendę Archiwum KWP w Olsztynie w 2002 r. Kolejny znaczący dopływ materiałów archiwalnych rozpoczął się w 2006 r. wskutek poszukiwań prowadzonych przez pracowników IPN w składnicach akt komend powiatowych policji. Do zasobu IPN trafiły też akta osobowe funkcjonariuszy SB, którzy kontynuowali pracę w policji. W ten sposób do IPN trafiły w kilkunastu transzach czasami niezwykle cenne materiały administracyjne i operacyjne.

Zespół akt Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Elblągu posiada rzeczowy układ wprowadzony na mocy Zarządzenia nr 0107/68 Ministra Spraw Wewnętrznych, rozszerzonego następnie Zarządzeniem nr 034/74 tegoż Ministra. Prezentuje się on następująco: Materiały operacyjne: Sygnatura I – teczki personalne i pracy osobowych źródeł informacji (tajnych współpracowników, kontaktów operacyjnych, konsultantów SB, tajnych współpracowników jednostek Wojskowej Służby Wewnętrznej i Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza), teczki personalne dysponentów lokali kontaktowych, kandydatów na osobowe źródła informacji i dysponentów mieszkań konspiracyjnych; Sygnatura II – akta spraw operacyjnego sprawdzenia i operacyjnego rozpracowania dotyczących osób, środowisk i wydarzeń, kwestionariuszy ewidencyjnych i materiałów wstępnych. Materiały dotyczą przede wszystkim niegospodarności i marnotrawstwa w zakładach pracy; sabotażu; wrogiej propagandy; nielegalnego przekroczenia granicy. Sygnatura III – akta kontrolne postępowań przygotowawczych i spraw śledczych prowadzonych przez Wydział Śledczy prowadzonych przeciwko podejrzanym osobom. Dokumentacja dotycząca głównie działalności w nielegalnych organizacjach (przede wszystkim NSZZ „Solidarność”); udziału w nielegalnych demonstracjach, manifestacjach i kolportażu wydawnictw bezdebitowych. Sygnatura IV – akta spraw obiektowych i zagadnieniowych dotyczących: powiatowych komitetów obrony; osób, które odmówiły powrotu z zagranicy; państwowych gospodarstw rolnych i zakładów pracy; zabezpieczenia jednostek wojskowych; organizacji politycznych i społecznych oraz grup i środowisk. Akta osobowe: Sygnatura V – akta osobowe funkcjonariuszy SB oraz funkcjonariuszy UB pełniących służbę w Urzędach Bezpieczeństwa Publicznego na terenie późniejszego województwa elbląskiego. Sygnatura VI – akta osobowe funkcjonariuszy MO pełniących służbę w jednostkach Milicji Obywatelskiej na terenie późniejszego województwa elbląskiego. Sygnatura VII – akta osobowe pracowników cywilnych pracujących w jednostkach UB i MO na terenie późniejszego województwa elbląskiego. Materiały administracyjne (Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa): Akty normatywne wydane przez Ministra Spraw Wewnętrznych, Komendanta Głównego Milicji Obywatelskiej oraz Komendanta Wojewódzkiego MO/szefa WUSW w Elblągu (zarządzenia, rozkazy, decyzje, instrukcje, wytyczne); rozkazy personalne i organizacyjne, regulaminy, zakresy działań, etaty poszczególnych wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; dzienniki podawcze i korespondencyjne, rejestry przesyłek miejscowych kancelarii i sekretariatów wydziałów; rejestry teczek dokumentów tajnych, dzienników i książek ewidencyjnych, plany i kierunki pracy, sprawozdania opisowe i statystyczne, sprawozdania, plany i protokoły kontrolne, analizy, informacje o sytuacji społeczno-politycznej, protokoły z narad i odpraw, oceny bezpieczeństwa i porządku publicznego, rejestry śledztw i dochodzeń, książki służby i wydarzeń, dokumentacja prowadzonych szkoleń (plany, programy, wykazy uczestników); protokoły i spisy zdawczo-odbiorcze akt przekazanych do archiwum, protokoły brakowania i zniszczenia dokumentacji niearchiwalnej; listy obecności, zwolnienia lekarskie i podania o urlop funkcjonariuszy i pracowników wydziałów; rozliczenia funduszu „O”; dokumentacja postępowań związanych z dopuszczeniem do prac obronnych stanowiących tajemnicę państwową (tzw. „MOB”), korespondencja związana z zagadnieniami pracy operacyjnej wydziałów WUSW i rejonowych urzędów w wyżej wymienionych zagadnieniach. Znaczącą pozycję w materiałach administracyjnych stanowią pomoce ewidencyjne. Wśród kartotek możemy wyróżnić: kartotekę ogólnoinformacyjną (była to kartoteka alfabetyczno-fonetyczna ułożona według nazwisk, spełniała trzy podstawowe funkcje: informacyjną – dostarczała wszystkich informacji o osobach będących w zainteresowaniu organów bezpieczeństwa; koordynacyjną – wykluczała możliwość zainteresowania się tą samą osobą przez dwie jednostki operacyjne; zabezpieczającą – zabezpieczała zbiory kartoteki przed dekonspiracją); kartotekę odtworzeniową (sporządzona przez Wydział Ewidencji i Archiwum Delegatury UOP w Gdańsku w latach 90-tych, jej zadaniem było zewidencjonowanie zachowanych materiałów SB wobec zniszczenia oryginalnych kartotek); kartotekę osobową funkcjonariuszy i pracowników cywilnych MO, UB i SB; kartotekę paszportową osób, które wyjechały z terenu województwa elbląskiego na stałe za granicę; kartotekę osób będących w zainteresowaniu WOP i WSW; kartotekę rejestracyjną ewidencji operacyjnej uszeregowaną według nazwisk, kryptonimów spraw oraz nazw zabezpieczanych zakładów pracy. W zasobie oddziału IPN znajduje się także kserokopia dziennika rejestracyjnego KWMO/WUSW w Elblągu, w którym były zapisywane wszystkie sprawy, jakie znajdowały się w zainteresowaniu SB – osobowe źródła informacji, sprawy operacyjne, osoby inwigilowane. Każda kategoria materiałów operacyjnych i osobowych posiadała własny, odrębny dziennik archiwalny, w którym akta były wpisywane zgodnie z kolejnością wpływu. Oddział IPN w Gdańsku dysponuje jedynie dziennikiem archiwalnym akt osobowych funkcjonariuszy SB. Wszystkie pozostałe zostały zniszczone. W latach 90-tych pracownicy Delegatury UOP w Gdańsku sporządzili spisy z natury dla wszystkich czterech kategorii akt operacyjnych, których kserokopie przekazano do IPN. Materiały obronne: Plany operacyjno-obronne, bieżących zamierzeń oraz materiały informacyjne o aktualnym stanie przygotowań obronnych. Zarządzenia szefa WUSW w Elblągu w sprawie ewakuacji rodzin funkcjonariuszy SB i MO na wypadek wojny, planów obronnych. Zarządzenia poszczególnych wydziałów obowiązujące w okresie zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Zestawienia należności potrzeb. Dzienniki korespondencyjne dotyczące spraw obronnych. Wykazy żołnierzy rezerwy z przydziałami organizacyjno-mobilizacyjnymi do resortu spraw wewnętrznych. Materiały jednostek terenowych: Instrukcje alarmowe, informatory o osobach skazanych za działalność antypaństwową, plany zabezpieczenia świąt i uroczystości państwowych i kościelnych, wizyt delegacji i dostojników krajowych i zagranicznych, wyborów, protokoły zdawczo-odbiorcze, dokumentacja akcji prewencyjno-porządkowych, plany pracy, harmonogramy, sprawozdania, protokoły narad i odpraw, materiały szkoleniowe, rejestry śledztw i dochodzeń, ksiązki kontroli osób zatrzymanych, ksiązki wydarzeń, dzienniki korespondencyjne, rejestry poczty. Akta paszportowe: Materiały dot. osób zamieszkałych na terenie województwa elbląskiego ubiegających się o wyjazd zagraniczny.

Do opracowania zespołu zastosowano metodę schematyczno-rzeczową, która polega na układaniu archiwaliów według schematu opierającego się na podziale rzeczowym. Prace rozpoczęto od zidentyfikowaniu w zasobie archiwalnym Oddziału akt wytworzonych i zarchiwizowanych przez KWMO/WUSW w Elblągu oraz podległe mu jednostki. Spośród akt przekazanych przez jednostki policji dawnego województwa elbląskiego wydzielono materiały powstałe przed rokiem 1975 r. jako należące do innego zespołu akt. Zespół akt WUSW w Elblągu został podzielony na dwa podzespoły wyróżniając w ten sposób dwie struktury cywilnych organów bezpieczeństwa państwa funkcjonujących w województwie elbląskim: Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Elblągu 1975-1983 i Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Elblągu 1983-1990. Struktura podzespołu Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Elblągu 1983-1990 została oparta na resortowej instrukcji archiwalnej wprowadzonej Zarządzeniem nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Na jej podstawie zostały utworzone następujące serie: materiały operacyjne, materiały osobowe, materiały administracyjne Milicji Obywatelskiej, materiały administracyjne Służby Bezpieczeństwa, materiały obronne, materiały jednostek terenowych oraz akta paszportowe o sygnaturze EAEL. Podzespół Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Elblągu 1975-1983 posiada jedynie serie: materiały administracyjne Milicji Obywatelskiej, materiały administracyjne Służby Bezpieczeństwa, materiały jednostek terenowych. Ze względu na złożoność i znaczną ilość materiałów zgromadzonych w zespole archiwalnym WUSW w Elblągu oraz możliwość pogrupowania ich według struktury organizacyjnej bądź zawartości rzeczowej zdecydowano się na wprowadzenie podserii. Przy tworzeniu kolejnych podserii akt operacyjnych wykorzystano podział według rodzajów materiałów zarejestrowanych w odrębnych dziennikach archiwalnych. Wyróżnikiem tych podserii są nadane im w Wydziale „C” WUSW (w momencie przekazania do archiwum) symbole oznaczone rzymskimi cyframi wprowadzonymi Zarządzeniem nr 0107/68 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 października 1968 r. Na jego podstawie materiały operacyjne zostały ułożone w następujących podseriach: akta osobowych źródeł informacji (Sygnatura I), akta spraw operacyjnych (Sygnatura II), akta postępowań przygotowawczych (Sygnatura III), akta spraw obiektowych (Sygnatura IV). W układzie akt osobowych zostały wyodrębnione trzy podserie: akta osobowe funkcjonariuszy SB (Sygnatura V), akta osobowe funkcjonariuszy MO (Sygnatura VI) i akta osobowe pracowników cywilnych (Sygnatura VII). Akta administracyjne Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa zostały ułożone w ramach podserii opartych na strukturze organizacyjnej wydziałów, inspektoratów i samodzielnych sekcji KWMO i WUSW w Elblągu. Materiałom obronnym został nadany taki sam układ jak materiałom administracyjnym. Także struktura serii „Materiały jednostek terenowych” w obu podzespołach została oparta o organizacyjną strukturę terenową cywilnych organów bezpieczeństwa państwa, z tym, że w podzespole Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Elblągu 1975-1983 w podseriach zostały wymienione funkcjonujące wówczas komendy miejskie, komisariaty i posterunki MO, natomiast w podzespole Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Elblągu 1983-1990 utworzone w 1983 r. rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Akta paszportowe o sygnaturze EAEL zostały uporządkowane w ramach pojedynczej serii. Ze względu na jednorodny charakter tych akt nie było potrzeby wyodrębniania z nich podserii.

Chrzanowski R., Nadarzyńska A., Zasób archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej. Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku, [w:] Informator o zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej, pod red. J. Bednarka i R. Leśkiewicza, Warszawa 2009; Nawrocki K., Zarys historii NSZZ „Solidarność” Regionu Elbląskiego (1980–1989), Gdańsk 2010; Nawrocki K., Wokół elbląskiej „Solidarności”. Dokumenty, Gdańsk 2011; Brzeziński P., Filip K., Hałagida I., Kazański A., Maniewska K., Nawrocki K., Osiński K., Wojtowicz P., „Trzynastego grudnia roku pamiętnego…” Internowani w stanie wojennym z powodów politycznych z województw bydgoskiego, elbląskiego, gdańskiego, słupskiego, toruńskiego i włocławskiego, red. Igor Hałagida, Bydgoszcz-Gdańsk 2011; Nawrocki K., Lisiecki K., Sprawa kwidzyńska. Internowanie, pobicie, proces 1982, Gdańsk–Kwidzyn 2012.