Series

Materiały operacyjne

"Materiały operacyjne”: ogólne określenie akt wytworzonych w wyniku procedur operacyjnych, ujętych w instrukcjach o pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa ze względu na obowiązek prowadzenia dokumentacji spraw operacyjnych i współpracowników w postaci odrębnych akt, oraz dokonywania rejestracji procedur operacyjnych i osób, do których odnosiły się te procedury. Każdej kategorii procedury operacyjnej (niejawnej współpracy, sprawy operacyjnej) odpowiadały odpowiednio zatytułowane akta. Akta przekazane przez jednostki operacyjne SB do właściwego archiwum składano w czterech odrębnych zbiorach, odpowiadających ogólnie kategoriom czynności operacyjnych. Przepisy dot. archiwizacji akt agenturalnych i akt spraw operacyjnych zawarte w instrukcjach KdsBP: nr 17/55 z dnia 8 kwietnia 1955 r. o trybie rejestracji spraw ewidencji operacyjnej i technice ich ewidencji w organach bezpieczeństwa publicznego oraz nr 018/55 z dnia 8 kwietnia 1955 r. o trybie rejestracji i technice ewidencji agentury w organach bezpieczeństwa publicznego, nr 0101/55 z dnia 4 października 1955 r. o trybie rejestracji i technice ewidencji spraw śledczych i osób aresztowanych oraz o trybie rejestracji osób zatrzymanych w organach bezpieczeństwa publicznego – wskazywały jedynie, że po zakończeniu współpracy wzgl. prowadzenia sprawy, odpowiednie akta podlegały „rejestracji w dzienniku archiwalnym” i przekazaniu do archiwum – w przypadku spraw ewidencji operacyjnej (tzn. rozpracowań, sprawdzeń oraz teczek obiektowych) wskazano, iż wpływ akt spraw ewidencji operacyjnej i teczek obiektowych rejestrowano w odrębnych dziennikach archiwalnych (w przypadku teczek kontrolno-obserwacyjnych śledztw w ww. instrukcji nr 0101/55 mowa wyłącznie o przekazaniu jej do archiwum Departamentu X KdsBP). Faktycznie zapisy ww. instrukcji z 1955 r. powodowały, iż oddzielnie ewidencjonowano i przechowywano – akta agenturalne; – akta rozpracowań agenturalnych i spraw ewidencji operacyjnej; – teczki obiektowe; – teczki kontrolno-obserwacyjne śledztw prowadzonych przez organy bezpieczeństwa, oraz akta śledcze przekazane do przechowywania w archiwum KdsBP/MSW. Zapisy powyższe sumowała i uszczegółowiała instrukcja o pracy Archiwum Biura Ewidencji Operacyjnej MSW (Wydziału Ewidencji Operacyjnej KWMO), wprowadzona zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 00123/57 z dn. 1 lipca 1957 r. w sprawie postępowania z dokumentacją znajdującą się w jednostkach operacyjnych służby bezpieczeństwa MSW, a kwalifikująca się do trwałego lub czasowego przechowywania w Archiwum Biura Ewidencji Operacyjnej. Instrukcja wymieniała typy dokumentacji ujętej w wykazie akt MSW, która podlegała złożeniu w „archiwum dokumentacji i akt operacyjnych” jednostek operacyjnych SB, tzn. w BEO MSW i WEO KWMO, do których zaliczały się m.in.: „teczki personalne i pracy wyeliminowanej sieci oraz teczki wyeliminowanych lokali kontaktowych i konspiracyjnych, materiały niedoszłych werbunków, skończone (zaniechane) sprawy ewidencji operacyjnej, zakończone (zaniechane) teczki obiektowe i zagadnieniowe, akta kontrolno-śledcze, sprawy śledcze zakończone i umorzone (z okresu 1944-1956), akta umorzonych i zawieszonych spraw dochodzeniowych, teczki kontrolne spraw śledczych i dochodzeniowych, teczki kontrolne spraw operacyjnych, prowadzone przez jednostki nadrzędne, materiały, które są podstawą rejestracji w ewidencji ogólno-informacyjnej, karty wycofane z ewidencji operacyjnej w wypadku, gdy nie zostały zakwalifikowane do zniszczenia, sprawozdawczość i korespondencja jednostek operacyjnych służby bezpieczeństwa”. Ww. instrukcja wskazywała (§6 pkt. 1), że „w archiwum tworzy się następujące zespoły [sic] akt: a) sieci agenturalnej, b) spraw ewidencji operacyjnej, c) spraw śledczych i dochodzeniowych oraz teczek kontrolnych tychże spraw, d) teczek obiektowych i zagadnieniowych, e) materiałów, które są podstawą rejestracji w Kartotece Ogólno-Informacyjnej, f) teczek kontrolnych spraw operacyjnych, g) sprawozdań i korespondencji”. Akta w obrębie wszystkich ww. ‘zespołów’ z wyjątkiem zbioru sprawozdań i korespondencji miały być porządkowane „wg kolejności chronologicznej numerów [archiwalnych]”, tzn. kolejnych numerów dzienników archiwalnych odpowiadających wymienionym ‘zespołom akt’. Praktycznie dokumentacja wymieniona pod. lit. e i f §6 pkt. 1 instrukcji była archiwizowana wraz ze sprawami operacyjnymi. Powyższy przepis spowodował ostateczne utrwalenie systemu ewidencjonowania i porządkowania zarchiwizowanych akt dotyczących procedur operacyjnych w czterech zbiorach (akt dotyczących współpracy, akt spraw operacyjnych, akt dotyczących śledztw, akt obiektowych i zagadnieniowych). Odrębnym zbiorem pozostawała dokumentacja operacyjna o charakterze administracyjnym. Wprowadzenie w miejsce obowiązującej w 1957 r. w MSW instrukcji KdsBP nr 03/55 z dnia 11 marca 1955 r. o zasadach prowadzenia rozpracowania agenturalnego i ewidencji operacyjnej w organach bezpieczeństwa publicznego PRL i nr 04/55 z dnia 11 marca 1955 r. o zasadach pracy z agenturą w organach bezpieczeństwa publicznego PRL, nowej instrukcji nr 03/60 z dnia 2 lipca 1960 r. o podstawowych środkach i formach pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa, nie wpłynęło na kryteria archiwizacji akt ujęte w ww. instrukcji z 1957 r. Zasady archiwizacji akt proweniencji SB ujęte w instrukcji z dnia 1 lipca 1957 r. w zasadniczym zrębie obowiązywały do wejścia w życie zarządzenia ministra spraw wewnętrznych nr 0107/68 z dnia 27 października 1968 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi Służby Bezpieczeństwa i Służby Milicji. Nowa instrukcja wprowadzała podział akt na operacyjne, osobowe i administracyjne, przy czym termin ‘akta operacyjne’ został zdefiniowany jako „wytworzoną przez Służbę Bezpieczeństwa i Służbę Milicji dokumentację wszystkich rodzajów spraw operacyjnych, dochodzeniowo-śledczych, kontrolnych i nadzorczych, teczek personalnych i pracy tajnych współpracowników, teczki osób opiniowanych, dokumentację sprawozdawczą i korespondencję operacyjną[,] wszelkie przepisy jak: zarządzenia, rozkazy, okólniki, instrukcje i wytyczne dotyczące pracy operacyjnej”, oraz akta mobilizacyjne (§3.1). W instrukcji z 1968 r. uległy zmianie oznaczenia ‘zespołów akt’ w zestawieniu z ujętymi w instrukcji z 1957 r., odstąpiono również od stosowania w instrukcji terminu ‘zespół akt’, w jego miejsce stosując jedynie formułę o ewidencjonowaniu akt spraw w inwentarzach akt, prowadzonych ‘oddzielnie dla każdego rodzaju akt’ i oznaczanych odrębnymi ‘symbolami’; wspomniane rodzaje akt odpowiadały zasadniczo ‘zespołom akt’ z instrukcji z 1957 r. I tak, ‘zespół akt sieci agenturalnej’ został oznaczony symbolem „I” – wg nowej instrukcji weszły w jego skład akta TW, KTW, LK i MK; ‘zespołowi akt spraw ewidencji operacyjnej’ odpowiadał symbol „II” – do którego weszły ‘sprawy operacyjne’; ‘zespołowi akt spraw śledczych’ odpowiadał symbol „III” – do którego weszły ‘sprawy śledcze i dochodzeniowe, teczki nadzorcze i kontrolno-śledcze’; ‘zespołowi teczek obiektowych i zagadnieniowych’ odpowiadał symbol „IV”, do którego weszły ‘sprawy obiektowe i zagadnieniowe’. Dodatkowo wyodrębniono zbiory akt operacyjnych wytwarzanych przez MO (co było m.in. skutkiem włączenia w 1967 r. Biura Ewidencji Operacyjnej Oddziału I KGMO do Biura „C” MSW i odpowiednio jednostek ewidencji operacyjnej i archiwów MO do struktur pionu „C”), które oznaczano identycznymi symbolami z dodaniem litery „m”; powstały w ten sposób zbiory akt operacyjnych MO, ewidencjonowane w odrębnych dziennikach archiwalnych o symbolach II-m, III-m, IV-m (archiwizację akt współpracowników MO odnotowywano w tym samym dzienniku archiwalnym co i akt współpracowników SB, i umieszczano w tym samym zbiorze akt, odróżniano je wyłącznie przez dodanie litery „m” do symbolu dziennika archiwalnego w sygnaturze akt). Instrukcja z 1968 r. wprowadziła również dodatkowe wyróżnienie akt KTW w zbiorze akt współpracowników poprzez dodawanie litery „k” do symbolu dziennika archiwalnego w sygnaturze akt (jednakże bez tworzenia odrębnego zbioru akt KTW). Dokumentacja operacyjna nie rejestrowana w ewidencji operacyjnej (poza nierejestrowanymi sprawami operacyjnymi, które były archiwizowane razem z aktami spraw zarejestrowanych) miała być przekazywana do archiwum ‘na podstawie spisu akt przekazanych’, tj. za spisem zdawczo-odbiorczym, i ewidencjonowana na zasadach właściwych dla akt administracyjnych. Wprowadzenie zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 006/70 z dnia 1 lutego 1970 r. w sprawie pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych nowej Instrukcji o pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych, nie stworzyło kategorii spraw operacyjnych odbiegających od podziału akt na rodzaje przyjętego przy ich archiwizacji w instrukcji z 1968 r. Kolejnym aktem normatywnym regulującym zarządzanie aktami w archiwach pionu „C” było zarządzenie ministra spraw wewnętrznych nr 034/74 z dnia 10 maja 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, wprowadzające do użytku instrukcję w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych (znowelizowaną zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 030/79 z dnia 2 lipca 1979 r. zmieniającym zarządzenie w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych), która to instrukcja zastąpiła instrukcję z 1968 r. W nowej instrukcji został utrzymany zasadniczy podział akt na operacyjne, osobowe i administracyjne, przy czym termin ‘akta operacyjne’ zdefiniowano jako „wytworzoną przez Służbę Bezpieczeństwa i Służbę Milicji dokumentację wszelkich rodzajów spraw operacyjnych, postępowań przygotowawczych [tzn. śledztw], teczek personalnych i teczek pracy tajnych współpracowników, teczek osób opiniowanych, dokumentację sprawozdawczą i korespondencję operacyjną, dokumenty wytworzone w wyniku pracy z tajnymi współpracownikami i stosowania techniki operacyjnej oraz wszelkie przepisy jak: zarządzenia, rozkazy, pisma okólne, instrukcje i wytyczne dotyczące pracy operacyjnej […] akta dotyczące obronności kraju” (§3). Instrukcja z 1974 r. wprowadziła również do nomenklatury stosowanej w pracy archiwalnej pionu „C” termin ‘zbiór akt’ definiowany jako „grupa archiwaliów nie powiązanych najczęściej ze sobą kancelaryjnie, a złączonych jedynie pod kątem charakteru, pochodzenia i pokrewieństwa treści (sprawy operacyjnego rozpracowania, teczki wyeliminowanych tajnych współpracowników” (§9) – definicja ta tyczyła się ewidentnie akt operacyjnych ewidencjonowanych w zależności od charakteru w zbiorach oznaczanych symbolami „I”, „II”, „III”, „IV”. Instrukcja wprowadziła pewne modyfikacje w stosunku do regulacji instrukcji z 1968 r., tzn. uzupełniono opisy oznaczanych poszczególnymi symbolami akt, wprowadzono również zbiory akt operacyjnych wytworzonych przez Wojska Ochrony Pogranicza, oznaczanych identycznymi symbolami z dodaną literą „w”. Poszczególne symbole zbiorów akt zostały opisane następująco: „I – tajni współpracownicy (kandydaci na t.w.), LK, MK i inne osobowe źródła informacji Służby Bezpieczeństwa” (odpowiednio I-m dotyczyło TW itd. MO, I-w – TW itd. WOP, przy czym archiwizację akt współpracowników MO i WOP odnotowywano w tym samym dzienniku archiwalnym, co i akt współpracowników SB, i umieszczano w tym samym zbiorze akt, odróżniano je wyłącznie przez dodanie litery „m” lub „w” do symbolu dziennika archiwalnego w sygnaturze akt), „II – sprawy operacyjne Służby Bezpieczeństwa” (odpowiednio II-m dotyczyło spraw operacyjnych MO, II-w – WOP), „III – akta postępowań przygotowawczych Służby Bezpieczeństwa” (odpowiednio III-m – akta postępowań przygotowawczych MO, III-w – WOP), „IV – sprawy obiektowe i zagadnieniowe Służby Bezpieczeństwa” (odpowiednio IV-m – sprawy obiektowe MO, IV-w – WOP). §33 ww. instrukcji z 1974 r. stanowił, że akta operacyjne nie wymienione w §32 instrukcji, tzn. nie będące aktami współpracowników, spraw operacyjnych, postępowań przygotowawczych ani spraw obiektowych i zagadnieniowych, należy przyjmować do archiwum „na podstawie spisów akt przekazanych”, tj. za spisem zdawczo-odbiorczym. Dotyczyło to dokumentacji operacyjnej i obronnej o charakterze administracyjnym wymienionej w §3 ww. instrukcji (por. wyżej). Kolejnym aktem normatywnym regulującym zasady archiwizacji akt i dokumentacji w MSW, który zastąpił instrukcję z 1974 r., było zarządzenie ministra spraw wewnętrznych nr 049/85 z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Zarządzenie wprowadziło do pracy archiwalnej w MSW nową terminologię, m.in. określenie ‘materiał archiwalny’ odnoszące się do wszelkiego rodzaju dokumentacji pisemnej i innych nośników treści. Kolejna zmiana w terminologii wprowadzona przez zarządzenie z 1985 r. polegała na zarzuceniu stosowania podziału na akta operacyjne, osobowe i administracyjne, w których miejsce wprowadzono określenie ‘materiały’: operacyjne, osobowe, administracyjne i o charakterze obronnym. Jako ‘materiały operacyjne’ ww. zarządzenie określiło „wytworzone przez Służbę Bezpieczeństwa, Milicję Obywatelską, Organy Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza, Nadwiślańskie Jednostki Wojskowe MSW oraz Zarząd Wojskowej Służby Wewnętrznej jednostek wojskowych podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych, materiały dotyczące wszystkich rodzajów spraw operacyjnych, postępowań przygotowawczych, teczek personalnych i teczek pracy osobowych źródeł informacji, teczek osób opiniowanych, dokumentacje sprawozdawczą i korespondencję operacyjną oraz wszelkie przepisy, jak: zarządzenia, rozkazy, pisma okólne, instrukcje i wytyczne dotyczące pracy operacyjnej”; definicja powyższa, oprócz wskazania struktur wytwarzających dokumentację nią objętą, pominęła dokumentację dotyczącą spraw mobilizacyjnych i obronnych, która – uprzednio zaliczana do akt operacyjnych – w zarządzeniu z 1985 r. została ujęta w odrębnej kategorii, tj. ‘materiałów obronnych’. Wśród zmian wprowadzonych przez zarządzenie z 1985 r. należy wymienić dołączenie do zbiorów akt operacyjnych określanych literą „w”, dotychczas obejmujących akta wytworzone przez WOP, także akt współpracowników WSW MON (które przekazywano do pionu „C” MSW na mocy porozumienie z dnia 17 listopada 1981 r. o współpracy między Służbą Bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych a Szefostwem Wojskowej Służby Wewnętrznej [MON] w zakresie wykorzystywania tajnych współpracowników), oraz akt operacyjnych wytworzonych przez WSW MON i WSW jednostek wojskowych podległych MSW. Opisy kolejnych zbiorów akt w zarządzeniu z 1985 r. przedstawiały się następująco” „I – osobowe źródła informacji, dysponenci LK, MK, kandydaci na osobowe źródła informacji, na dysponentów LK i MK Służby Bezpieczeństwa” (odpowiednio: I-m – OZI itd. jw. MO, I-w – OZI itd. jw. Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW JW MSW), „II – akta rozpracowań operacyjnych Służby Bezpieczeństwa” (odpowiednio: II-m – akta rozpracowań operacyjnych MO, II-w – akta rozpracowań operacyjnych Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW JW MSW), „III – akta postępowań przygotowawczych Służby Bezpieczeństwa” (odpowiednio: III-m – akta postępowań przygotowawczych MO, III-w – akta postępowań przygotowawczych Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW JW MSW), „IV – sprawy obiektowo-zagadnieniowe Służby Bezpieczeństwa” (odpowiednio: IV-m – sprawy obiektowo-zagadnieniowe MO, IV-w – sprawy obiektowo-zagadnieniowe Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW JW MSW). Zachowana została zasada ewidencjonowania akt dotyczących OZI i kandydatów na OZI w jednym dzienniku archiwalnym i składania ich w tym samym zbiorze akt (odróżnionych jedynie dodaniem litery „m” lub „w” do sygnatury akt); nową regulacją był nakaz ewidencjonowania akt MO oznaczanych symbolami II, III i IV w jednym dzienniku archiwalnym. Przyjęty w ww. aktach normatywnych dotyczących archiwizacji podział na cztery główne zbiory akt spowodował, że w archiwach jednostek SB składano akta dotyczące procedur operacyjnych w zbiorach utworzonych według kategorii tych procedur, a nie według ścisłej proweniencji kancelaryjnej. Oznaczało to, że w zbiorach akt operacyjnych składano łącznie (ułożone w kolejności wpływu) akta wytworzone przez różne jednostki operacyjne SB należące do ogniwa organizacyjnego SB prowadzącego archiwum i ewidencję operacyjną. Właściwość archiwum wyznaczała przynależność do ogniwa organizacyjnego wzgl. terytorialnego aparatu bezpieczeństwa: w latach 1954-1956 dla jednostek wchodzących w skład WUdsBP – dokumentację archiwizowano w Wydziałach X WUdsBP, dla jednostek KdsBP – w Departamencie X KdsBP, od 1956 r. dla jednostek SB wchodzących w skład MSW – w Biurze Ewidencji Operacyjnej, a od 1960 r. w Biurze „C” MSW KWMO, w latach 1956-1983 dla jednostek SB wchodzących w skład KWMO (oraz KMO m. Łodzi i KSMO) – w Wydziałach Ewidencji Operacyjnej, od 1960 r. w Wydziałach „C” KWMO, w latach 1983-1990 dla jednostek SB wchodzących w skład WUSW (oraz SUSW) – w Wydziałach „C” WUSW (SUSW) wzgl. Wydziałach Zabezpieczenia Operacyjnego WUSW. Tylko dokumentacja o charakterze administracyjnym dotycząca spraw operacyjnych była archiwizowana z zachowaniem zasady proweniencji kancelaryjnej, ewidencjonowana w spisach zdawczo-odbiorczych, w których ujmowano dokumentację wytworzoną w składającej ją do archiwum jednostce operacyjnej SB. Podział akt o charakterze operacyjnym na ww. cztery grupy odpowiadał ogólnie podziałowi na kategorie procedur operacyjnych (współpracy i spraw operacyjnych) ustalonych w instrukcjach o pracy operacyjnej SB (a od 1985 r. także instrukcjach pracy operacyjnej WSW; WOP stosowały w pracy operacyjnej instrukcję SB z 1970 r.). Należy zaznaczyć, że ww. podział zarchiwizowanych akt operacyjnych został tak ogólnie sformułowany, by odpowiadał formom pracy operacyjnej SB (a później także MO, WOP, WSW i WSW JW MSW) bez odwoływania się do konkretnych kategorii współpracy i spraw operacyjnych. I tak, w zbiorze akt oznaczonym symbolem „I”, znalazły się zarówno teczki personalne i pracy rezydentów, agentów i informatorów (wg kategorii obowiązujących do 1960 r.), jak i tajnych współpracowników, dysponentów LK (oraz kandydatów na TW i dysponentów LK) oraz kontaktów operacyjnych, obywatelskich, poufnych, służbowych, konsultantów (wg kategorii współpracy ujętych w instrukcjach pracy operacyjnej SB z 1960 r. i 1970 r.); w zbiorze akt oznaczonym symbolem „II” znalazły się zarówno akta spraw operacyjnych zakończonych przed 1955 r., akta spraw wg kategorii ujętych w instrukcji operacyjnej KdsBP nr 03/55 z 1955 r., tj. sprawy rozpracowania agenturalnego: na osobę, grupowe, poszukiwawcze, śledcze, sprawy agenturalnego sprawdzenia, sprawy ewidencyjno-obserwacyjne, akta spraw wg kategorii ujętych w instrukcji operacyjnej SB z 1960 r.: sprawy operacyjnego rozpracowania, sprawy operacyjnego sprawdzenia, sprawy obserwacji operacyjnej, ponadto także akta wg kategorii wprowadzonych w latach sześćdziesiątych, tj. kwestionariuszy ewidencyjnych i spraw operacyjno-śledczych, aż po akta spraw wg kategorii ujętych w instrukcji operacyjnej SB z 1970 r.: spraw operacyjnego sprawdzenia, spraw operacyjnego rozpracowania i kwestionariuszy ewidencyjnych i różnego rodzaju tzw. materiały wstępne oraz akta osób zarejestrowanych do spraw operacyjnych; szczególną pozycję w zbiorze akt oznaczonych symbolem „II” zajmowały Teczki Ewidencji Operacyjnej na Księży (TEOK), w większości zniszczone (lecz możliwe do identyfikacji na podstawie zapisów dzienników rejestracyjnych EOK i dzienników archiwalnych); w zbiorze akt oznaczonym symbolem „III” znalazły się akta zawierające dokumentację wytworzoną w ramach śledztw prowadzonych przez jednostki pionu śledczego UB i SB, tzn. akta kontrolne śledztw, dochodzeń i postępowań przygotowawczych (zmiany nomenklatury były związane z nowelizacjami kodeksu postępowania karnego); w zbiorze akt oznaczonym symbolem „IV” znalazły się zarówno akta dot. obiektów zakończone przed 1955 r., następnie ujęte w instrukcji 03/55 z 1955 r. teczki obiektowe i zagadnieniowe, aż po akta spraw obiektowych prowadzonych wg kryteriów ujętych w instrukcjach operacyjnych z 1960 r. i 1970 r. Specyficzne miejsce w ww. zbiorach akt zajmowała dokumentacja wytwarzana poza SB, w szczególności akta spraw składane w archiwach KdsBP i MSW przez Informację WOP i KBW (Informację Wojsk Wewnętrznych) oraz WSW jednostek wojskowych MSW; akta te prowadzone były w kategoriach ujętych w instrukcjach operacyjnych obowiązujących te struktury, jednakże w przypadku zarchiwizowania ich w pionie ewidencji operacyjnej i archiwum KdsBP/MSW przydzielano je do jednego z ww.. zbiorów akt operacyjnych; w ten sposób w zbiorach tych znajdowały się nieraz kategorie akt formalnie i literalnie odmienne, dodatkowo o rozmaitej proweniencji kancelaryjnej, które jednakże zostały wytworzone w ramach zbliżonych form pracy operacyjnej (co m.in. tłumaczy odnajdywanie w zbiorze akt oznaczanych symbolem „II” np. teczek kontroli operacyjnej wytworzonych w Informacji KBW lub Informacji LWP). Inną szczególną sytuację stworzyła praktyka przekazywania do archiwum Biura „C” MSW akt wytworzonych w Departamencie I MSW, tj. wywiadzie SB. Departament I MSW, który ze względów objęcia szczególną konspiracją swoich działań dysponował również własną komórką ewidencji operacyjnej i archiwum, w niektórych przypadkach przekazywał do archiwum Biura „C” MSW akta z Segregatorów Materiałów Wstępnych (SMW), akta wyeliminowanych źródeł informacji, dotyczące nieaktualnych rozpracowań obiektowych itd. Ponieważ Departament I MSW posługiwał się specyficzną terminologią operacyjną, wynikającą ze stosowania odmiennych kategorii pracy operacyjnej niż w przypadku „krajowych” pionów SB. Kategorie i nomenklatura akt archiwizowanych przez Departament I MSW była odmienna niż kategorie ujęte w instrukcjach operacyjnych SB z 1960 i 1970 r.; co powodowało m.in., iż w Biurze „C” MSW składano z założenia większość materiałów Departamentu I MSW w najbardziej utajnionym zbiorze archiwaliów operacyjnych, tj. w zbiorze akt agenturalnych (oznaczonym symbolem „I”), bez szczególnego wnikania w istotny charakter akt. Dzięki takiej praktyce w zbiorze oznaczonym symbolem „I” znajdowały się akta kontaktów informacyjnych i operacyjnych, a niekiedy rozpracowań operacyjnych Departamentu I MSW; nieliczne przekazane do Biura „C” MSW akta tyczące się zagranicznych ‘obiektów wrogich’ były archiwizowane wraz z teczkami obiektowymi i sprawami obiektowymi w zbiorze oznaczonym symbolem „IV”. Wśród dokumentacji oznaczonej w instrukcjach o pracy archiwalnej SB jako operacyjna znajdowały się również akta opiniodawcze, co oznaczało, że terminem tym należy objąć również składane w Biurze „C” MSW: wytwarzane w Departamencie I MSW teczki wyjazdowe (prowadzone na każdą osobę odrębnie, przy archiwizacji ewidencjonowane w oddzielnym dzienniku archiwalnym i oznaczane sygnaturami składającymi się z numeru dziennika i litery „A” nb. kwalifikowane w wykazach akt jako „teczki osób wyjeżdżających za granicę oraz kandydatów na wyjazd” bezpośrednio wśród akt operacyjnych) oraz wytwarzaną w Biurze „C” MSW dokumentację tyczącą się dopuszczenia do dostępu do informacji objętej tajemnicą państwową i służbową (‘dopuszczenie do prac m[obilizacyjno-]ob[ronnych]’, ‘dopuszczenie do prac tajnych’), prowadzone w postaci akt zbiorczych, obejmujących zbiorowe wnioski instytucji występujących o odpowiednie uprawnienia dla swoich pracowników, ale również akta tyczące się wydawania pozwoleń na broń, zezwoleń na amatorskie radiostacje, dokumentów żeglarskich i rybackich, „zezwoleń na prowadzenie przedsiębiorstw wymagających szczególnego zaufania”. Kryterium operacyjnego charakteru dokumentacji odmiennie ujęte było w wykazach akt (nb. będących integralnymi elementami wszystkich wymienionych wyżej instrukcji o archiwizacji akt). Wykaz akt załączony do instrukcji z 1957 r. dotyczył wyłącznie dokumentacji o charakterze operacyjnym, był rozwinięciem podziału akt ujętego w §6 tej instrukcji (por. wyżej). Wykaz akt załączony do instrukcji z 1968 r. obejmował nie tylko akta współpracy, spraw operacyjnych, śledczych, obiektowych, teczki wyjazdowe, akta opiniodawcze, akta operacji ochronnych i akcji specjalnych, ale również szereg kategorii dokumentacji dotyczącej administrowania, ekspertyz kryminalistycznych, korespondencji, funduszu operacyjnego itp., wreszcie „akta organizacji konspiracyjnych z okresu okupacji hitlerowskiej i nielegalnych organizacji i band z okresu po wyzwoleniu”. Osobno od akt operacyjnych w ww. wykazie ujęto akta tyczące się techniki i obserwacji operacyjnej, szyfrów, dokumentację mobilizacyjną, dokumentację dot. planowania, sprawozdawczości i statystyki, akta normatywne i tyczące się organizacji czynności w ogniwach MSW, akta opiniodawcze. Łącznie wykaz akt z 1968 r. w części zatytułowanej ‘Akta operacyjne’ obejmował 47 kategorii. Wykaz akt załączony do instrukcji z 1974 r. zawierał dział „Akta operacyjne i śledcze”, obejmujący 48 kategorii akt, osobno w wykazie funkcjonowały działy „Akta techniki operacyjnej i obserwacji”, „Akta opiniodawcze”, „Akty normatywne”, „Zarządzanie i organizacja”, „Planowanie, sprawozdawczość i statystyka”, „Dokumenty planowania obronnego”, „Zagadnienia wojskowe”; dział tyczący się akt operacyjnych i śledczych obejmował zatem węższą grupę dokumentacji, niż definicja ‘akt operacyjnych’ ujęta w §3 tejże instrukcji. Wykaz akt załączony do instrukcji z 1985 r. obejmował w dziale ‘Akta operacyjne’ 52 kategorii akt o charakterze operacyjnym, ponadto funkcjonowały w wykazie osobno działy „Akta normatywne”, „Akta opiniodawcze”, „Akta techniki i obserwacji operacyjnej”, „Organizacja i zarzadzanie”, „Planowanie, sprawozdawczość i statystyka”, „Radiokontrwywiad”, „Szyfry i deszyfraż”. Wykazy akt z l. 1968, 1974 i 1985 w części dotyczącej dokumentacji o charakterze operacyjnym były niemal identyczne, obejmowały także poza działem „Akta operacyjne” (wzgl. „Akta operacyjne i śledcze”) w innych działach kategorie dokumentacji nominalnie wg tejże instrukcji zaliczanej częściowo lub w całości do akt operacyjnych; Nadal jednak działy dot. „akt operacyjnych” w ww. wykazach akt obejmowały więcej kategorii dokumentów niż zbiory akt oznaczane symbolami I, II, III i IV. Zapisy instrukcji z 1957 r., a szczególnie z l. 1968, 1974 i 1985, które przewidywały archiwizowanie akt operacyjnych innych niż należące do zbiorów oznaczanych symbolami cyfr rzymskich, w sposób identyczny jak pozostałych akt administracyjnych, wskazują na faktyczny ścisły zakres definicji „akt operacyjnych”. Szersze znaczenie terminu ‘materiał operacyjny’ odnosi się do wszelkiej dokumentacji (bez względu na formę) odnoszącej się do czynności operacyjnych prowadzonych przez SB, bądź zawierającej informacje uzyskane metodami pracy operacyjnej.