Subfonds

Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Legnicy 1975 - 1983

W skład województwa legnickiego weszły: miasta: Legnica, Chocianów, Chojnów, Głogów, Jawor, Lubin, Polkowice, Prochowice, Przemków, Ścinawa i Złotoryja, gminy: Chocianów, Chojnów, Gaworzyce, Głogów, Grębocice, Gromadka, Jerzmanowa, Kotla, Krotoszyce, Kunice, Legnickie Pole, Lubin, Męcinka, Miłkowice, Mściwojów, Paszowice, Pęcław, Pielgrzymka, Polkowice, Prochowice, Przemków, Radwanice, Rudna, Ruja, Ścinawa, Udanin, Warta Bolesławiecka, Wądroże Wielkie, Zagrodno, Złotoryja i Żukowice (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U.1975.17.92).

Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej (dalej: KWMO) w Legnicy rozpoczęła działalność z dniem 1 czerwca 1975 r. Jej powstanie miało związek z utworzeniem, zgodnie z Ustawą z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie Ustawy o radach narodowych (Dz. U. 1975, nr 16, poz. 91), nowego województwa legnickiego. Na czele KWMO stał komendant wojewódzki MO. W 1983 r. na podstawie Ustawy z dnia 14 lipca 1975 roku o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. 1983, nr 38, poz. 172) zmieniono nazwę jednostki na Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych (dalej: WUSW) w Legnicy. Komórki organizacyjne funkcjonujące w strukturze KWMO w Legnicy wchodziły w skład trzech zasadniczych pionów: Służby Bezpieczeństwa, Milicji Obywatelskiej i administracyjno-gospodarczego. Pracą komórek organizacyjnych zaliczanych do pionu Służby Bezpieczeństwa kierowali w latach 1975–1983 dwaj zastępcy (jeden z nich był I zastępcą) komendanta wojewódzkiego ds. SB. W momencie utworzenia KWMO pion SB obejmował Wydział II, Wydział III, Wydział IV, Wydział Śledczy, Samodzielną Sekcję „A”, Wydział „B”, Wydział „C”, Wydział „T”, Wydział „W”, Wydział Paszportów i Inspektorat Analityczno-Informacyjny przy Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB. Zakres obowiązków wymienionych komórek odpowiadał zwykle kompetencjom odpowiednich departamentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Zadaniem Wydziału II było prowadzenie działań kontrwywiadowczych na terenie województwa legnickiego. Wydział III odpowiadał za zwalczanie opozycji politycznej sprawując operacyjną kontrolę nad obiektami uznanymi za strategiczne. Wydział IV zajmował się inwigilacją kościołów i związków wyznaniowych. Od 1981 r. przejął też obowiązki związane z operacyjną kontrolą sektora rolnego. Wśród komórek odpowiedzialnych za sferę tzw. zabezpieczenia operacyjnego znajdował się również Wydział „B”, którego zadaniem było prowadzenie obserwacji zewnętrznej na zlecenie wydziałów operacyjnych, Wydział „C” prowadził ewidencję operacyjną i archiwum, Wydział „T” zajmował się zakładaniem i wykorzystaniem na zlecenie innych komórek techniki operacyjnej (podsłuch, podgląd, fotografia), natomiast Wydział „W” kontrolował korespondencję obywateli. Samodzielna Sekcja „A” odpowiadała za łączność szyfrową z innymi jednostkami organizacyjnymi resortu. Inspektorat Analityczno-Informacyjny przy Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB miał za zadanie przygotowywać analizy i plany dotyczące działań SB na terenie województwa. Obowiązki należące do zakresu zainteresowań Departamentu I MSW, czyli wywiadu, realizował starszy inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. SB. Na przestrzeni funkcjonowania KWMO, a następnie WUSW w Legnicy w urzędach tych miały miejsce liczne zmiany organizacyjne. W 1979 r. utworzono Wydział IIIA, którego zadaniem miała być operacyjna kontrola gospodarki, pozostająca dotąd w gestii Wydziału III. W 1981 r. Wydział IIIA przemianowano na Wydział V. W październiku 1982 r. w ramach legnickiej komendy wojewódzkiej powstał Inspektorat Ochrony Przemysłu, sprawujący kontrolę nad Strażą Przemysłową, Służbą Ochrony Kolei, Strażą Leśną i Strażą Pocztową. Pracą komórek organizacyjnych zaliczanych do pionu Milicji Obywatelskiej kierował zastępca komendanta wojewódzkiego ds. MO. W ramach tego pionu funkcjonowały na szczeblu wojewódzkim Wydziały: Prewencji, Ruchu Drogowego, Dochodzeniowo-Śledczy, Kryminalny, Kryminalistyki, do Walki z Przestępstwami Gospodarczymi, Wojewódzkiego Stanowiska Kierowania (pełniące rolę sztabu koordynującego bieżące działania MO) oraz Zmotoryzowany Odwód MO w Legnicy. Poza tym, w skład komendy wchodziły komórki administracyjno-gospodarcze, obejmujące swym zakresem działalności całą instytucję. Były to Wydziały: Łączności (z końcem 1983 r. przeniesiony do pionu SB), Finansowy, Gospodarki Materiałowo-Technicznej, Inwestycji i Remontów oraz Wydział Zdrowia i Spraw Socjalnych. Komendantowi Wojewódzkiemu podlegały bezpośrednio wydziały: Inspekcji, Ogólny (zajmujący się m.in. obsługą kancelaryjną KW, organizacją narad i konferencji prasowych), Kadr oraz Wydział Szkolenia (na początku 1990 r. przemianowany na Wydział Szkolenia i Wychowania). Od czerwca 1975 r. całość spraw związanych z zadaniami SB koncentrowała się na szczeblu ministerialnym i wojewódzkim. W miejsce zlikwidowanych Komend Powiatowych MO, w których strukturze funkcjonowały wcześniej także komórki SB, jako samodzielne jednostki organizacyjne w terenie, podlegające bezpośrednio KWMO, działały od tego momentu komendy miejskie, komisariaty i posterunki MO. Po czerwcu 1975 r. w jednostkach organizacyjnych szczebla terenowego funkcjonowały wprawdzie grupy operacyjne, początkowo tylko w Lubinie, następnie także w Głogowie, Jaworze, Złotoryi, Chojnowie, Przemkowie, Chocianowie i Prochowicach, lecz zależały one bezpośrednio od Wydziałów II, III (potem IIIA i V) i IV KWMO w Legnicy, a ich funkcjonariusze pozostawali na stanie etatowym tychże Wydziałów. Podobnie Wydziałowi „W”, podlegała Grupa „W” z siedzibą w Głogowie, natomiast Wydziałowi Paszportów referaty paszportów w Głogowie, Złotoryi, Jaworze oraz Sekcja Paszportów w Lubinie. Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych nr 6/83 z dnia 23 stycznia 1983 r. powołano jednostki rejonowe MO (komendy i komisariaty), którym podlegały jednostki terenowe niższego szczebla. Ich kierownikom podporządkowano komórki terenowe SB podlegające wcześniej Wydziałom Komendy Wojewódzkiej MO w Legnicy. Strukturę KWMO w Legnicy (w tym podległych jednostek terenowych) określały rozkazy organizacyjne Komendanta Wojewódzkiego, często wydawane na podstawie wcześniejszych zarządzeń Ministra Spraw Wewnętrznych. Szczegółową działalność poszczególnych pionów SB i MO na wszystkich szczeblach ich działalności określały stosowne zarządzenia wydawane przez ministra spraw wewnętrznych oraz instrukcje i wytyczne wydawane przez kierownictwo odpowiednich departamentów i biur w centrali resortu. Do najważniejszych normatywów regulujących zagadnienia ewidencji operacyjnej w latach 1975–1990 należało Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 079/72 z dnia 2 sierpnia 1972 r. w sprawie rejestracji przez jednostki Służby Bezpieczeństwa osób i spraw oraz sprawdzania i udzielania informacji wprowadzające Instrukcję w sprawie zakresu i trybu rejestracji przez jednostki SB osób i spraw oraz sprawdzania i udzielania informacji, a także Wytyczne dyrektora Biura „C” MSW z dnia 18 listopada 1972 r. w sprawie prowadzenia rejestracji, ewidencji i opracowań analitycznych oraz sprawdzania i udzielania informacji. Kwestię procedur obowiązujących w pracy operacyjnej SB regulowało Zarządzenie nr 006/70 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 1 lutego 1970 r. w sprawie pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych. Szczegółowe kategorie dokumentacji operacyjnej związanej z inwigilacją Kościoła katolickiego, wytwarzanej w pionie IV MSW, określono w Instrukcji nr 002/63 dyrektora Departamentu IV i dyrektora Biura „C” MSW z dnia 6 dnia lipca 1963 r. o zasadach i trybie prowadzenia ewidencji i dokumentowania działalności kleru katolickiego oraz Instrukcja nr 005/63 dyrektora Departamentu IV MSW z dnia 23 grudnia 1963 r. o zasadach i trybie prowadzenia ewidencji i dokumentacji działalności biskupów. W latach 1975-1983 archiwizacja dokumentacji wytworzonej w toku działania jednostek organizacyjnych resortu przebiegała zgodnie z Zarządzeniem nr 034/74 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 maja 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych (częściowo zmienionym Zarządzeniem nr 030/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 lipca 1979 r. zmieniającym Zarządzenie w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych). Liczne dalsze normatywy wewnętrzne regulowały szczegółowe kwestie organizacyjne i proceduralne jednostek organizacyjnych MSW oraz zasady działania pionów pomocniczo-technicznych, ewidencji operacyjnej i paszportowego. Na ukształtowanie podzespołu archiwalnego KWMO w Legnicy zasadniczy wpływ miały stosowane w resorcie spraw wewnętrznych procedury aktotwórcze (zwłaszcza dotyczące sposobów prowadzenia i dokumentowania pracy operacyjnej) i archiwizacyjne. Zasady archiwizacji dokumentów były regulowane zarządzeniami ministra spraw wewnętrznych z 1974 i 1979 r. Odpowiedzialność za prowadzenie archiwum spoczywała na Wydziale „C” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Podzespół tworzą materiały administracyjne wytworzone przez komórki organizacyjne KWMO i podległe jej jednostki. W 1983 r. zasób archiwum KWMO w Legnicy przejął nowo utworzony WUSW w Legnicy. Po 1990 r. zasób archiwum WUSW w Legnicy został rozdzielony na materiały pionu MO, przekazane Komendzie Wojewódzkiej Policji w Legnicy, po jej likwidacji w 1999 r. – Komendzie Wojewódzkiej Policji we Wrocławiu oraz archiwalia SB, które przejęła wrocławska Delegatura Urzędu Ochrony Państwa, a następnie (częściowo) wrocławska Delegatura Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wiosną 2001 r. rozpoczęto proces przejmowania od ww. instytucji archiwaliów KWMO/WUSW w Legnicy przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu. Główny zrąb dokumentacji podzespołu tworzą archiwalia wytworzone przez komórki organizacyjne SB na szczeblu wojewódzkim i terenowym: dokumentacja administracyjna dotycząca funkcjonowania wydziałów KWMO oraz jednostek terenowych, dokumentacja kancelaryjna wydziałów KWMO oraz jednostek terenowych. Akta pionów administracyjno-gospodarczego i milicyjnego stanowią stosunkowo niewielką część podzespołu. Do zasobu IPN przejęto tylko te z nich, które opisują współdziałanie pionów MO i SB, zwłaszcza w zakresie działań represyjnych podejmowanych przez resort spraw wewnętrznych wobec środowisk opozycyjnych, m.in. w okresach tzw. przełomów politycznych. Materiały archiwalne tworzące zespół zachowały się w stanie dobrym, w większości w postaci ksiąg, poszytów i teczek wiązanych.