Subfonds

Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w Warszawie 1951 - 1990

Rzeczpospolita Polska (do 1952 r.), Polska Rzeczpospolita Ludowa

Jesienią 1951 r. Oddział II Sztabu Generalnego przemianowano na Zarząd II Wywiadowczy Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Strukturę Zarządu tworzyły: Szefostwo, Wydział Polityczny, Wydział Ogólny (podlegały mu: Archiwum, Biblioteka oraz Kartoteka Personalna), Oddział 1 (Rozpoznania Wojskowego), Oddział 2 (Wywiadu Agenturalnego), Oddział 3 (Informacyjny), Oddział 4 (Techniki Informacyjnej), Wydział Operacyjny, Wydział Attachatów Wojskowych, Wydział Personalny, Wydział Łączności Specjalnej, Wydział Finansów, Sekcja Kontroli Finansowo-Gospodarczej oraz Wydział Administracyjno-Gospodarczy. Ta struktura funkcjonowała z niewielkimi zmianami do 1965 r. W 1955 r. utworzono stanowisko zastępcy szefa ds. politycznych (pełnił jednocześnie funkcję szefa Wydziału Politycznego). Wydział Polityczny zlikwidowano w 1960 r., powołując w jego miejsce Komitet Partyjny PZPR. W 1961 r. powołano Wydział VI NATO, przekształcony później w Oddział VIII (Studiów i Oceny Sił Zbrojnych NATO i innych Paktów). W 1965 r. miała miejsce reorganizacja połączona z rozbudową struktur Zarządu II. Po reorganizacji najważniejszą rolę pełniły jednostki wchodzące w skład dwóch pionów – operacyjnego i informacyjnego. Pion operacyjny (kierował nim pomocnik szefa Zarządu II do spraw operacyjnych) tworzyły: Oddział I (Agenturalny Europejski – koordynował działalność wywiadowczą w państwach Europy Zachodniej prócz Wielkiej Brytanii i Irlandii), Oddział III (Agenturalny Pozaeuropejski – odpowiadał za wywiad na terenie Wielkiej Brytanii, Bliskiego Wschodu, Ameryki Północnej i Ameryki Południowej), Oddział V (Agenturalny – koordy-nował działalność wywiadowczą niezależną od oficjalnych placówek zagranicznych PRL na terenie: NRF, Danii, Norwegii, Szwecji, Belgii, Holandii, Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch, Austrii i Szwajcarii oraz na obszarach, gdzie stacjonowały siły zbrojne NATO), Ośrodek Szkolenia oraz Radiowęzeł (odpowiadał za łączność radiową z agenturą, attachatami wojskowymi i innymi placówkami Zarządu). W skład pionu informacyjnego (kierowanego przez pomocnika szefa Zarządu II ds. informacyjnych) wchodziły: Oddział II (Informacyjny Europejski), Oddział IV (Informacyjny Pozaeuropejski), Oddział VII (Rozpoznania Radioelektronicznego), Oddział VIII (Studiów i Oceny Sił Zbrojnych NATO i innych Paktów), Oddział IX (Rozpoznania Wojskowego – koordynował wszystkie działania związane z rozpoznaniem wojskowym), Wydział Wydawniczy oraz Ośrodek Informacyjny (dostarczał informacje dotyczące sił zbrojnych państw kapitalistycznych do dowództwa WP). Poza pionami operacyjnym i informacyjnym w zreformowanej strukturze Zarządu istniały: Oddział Ogólnoorganizacyjny, Wydział Kadrowo-Mobilizacyjny, Wydział Łączności Specjalnej (odpowiadał za łączność szyfrową Zarządu z jego placówkami zagranicznymi),Wydział Finansów i Rewizji Finansowo-Materiałowej, Wydział Administracyjno-Gospodarczy, Wydział Ogólny, Wydział Attachatów Wojskowych, Kompania Samochodowa, Jednostka Wojskowa nr 2000 oraz Komitet Partyjny (kierował działalnością polityczną oraz realizował wytyczne PZPR na terenie Zarządu). W 1967 r. utworzono w ramach pionu operacyjnego nowy Oddział Agenturalnego Wywiadu Operacyjnego (AWO). Do jego podstawowych zadań należały rozpoznanie wojsk państw NATO – wykrywanie ich planów operacyjnych, posiadanych środków napadu broni masowego rażenia, zgrupowań uderzeniowych i stanu ich gotowości bojowej – a także przygotowanie terenu przyszłych działań wojennych pod względem wywiadowczym. W 1976 r. przeprowadzono reorganizację pionów operacyjnego i informacyjnego – zwiększono liczbę oddziałów oraz zmieniono ich zakres zadań. Po reorganizacji pion operacyjny tworzyły: Oddział I (Germańsko-Skandynawski), Oddział IV (Anglo-Amerykański), Oddział VIII (Romański), Oddział XIII (AWO), Oddział X (Terenowy), Oddział XII (Studiów Specjal-nych) i Oddział XXIII (Łączności). Natomiast w skład pionu informacyjnego wchodziły: Oddział IX (Studiów Inżynieryjno-Terenowych NATO), Oddział V (Europejski), Oddział XI (Zamorski), Oddział XX (Operacyjnego Przygotowania Terenu), Oddział XVII (Informacyjno-Techniczny), Oddział XXVI (Dyżurnej Służby Informacyjnej). Kolejna reorganizacja pionów operacyjnego i informacyjnego miała miejsce w 1983 r. Pion operacyjny odtąd tworzyły: Oddział I-„K” (Germańsko-Skandynawski), Oddział IV - „P” (Zamorski), Oddział VIII - „D” (Romański), Oddział XII (Studiów Specjalnych), Oddział X-„C” (Krajowy), Oddział XIII-„A” (Agenturalny Wywiad Operacyjny), Oddział III (Attachatów Wojskowych), Oddział „Y”, Kartoteka Operacyjna i Jednostka Wojskowa 2000. Natomiast w skład pionu informacyjnego weszły: Oddział IX (Studiów), Oddział V (Europejski), Oddział XI (Zamorski), Oddział XVII (Informacji Technicznej), Oddział XX (Operacyjnego przygotowania Terenu), Oddział XXVII (Dyżurnej Służby Informacyjnej), Wydział Państw Socjalistycznych i Wydział Informacji Audiowizualnej. Po likwidacji Wojskowej Służby Wewnętrznej (rozkaz ministra obrony narodowej z 18 kwietnia 1990 r.) zadania kontrwywiadowcze przekazano do Zarządu II, przemianowanego na Zarząd II Wywiadu i Kontrwywiadu Sztabu Generalnego. W następnym roku został on rozwiązany, a w jego miejsce 22 lipca 1991 r. utworzono Wojskowe Służby Informacyjne.