Subfonds

Subfonds

Określa szereg jednostek archiwalnych w zespole (zbiorze) archiwalnym stanowiących pewien ciąg, a związanych ze sobą analogią treści lub pochodzenia, bądź analogią obu tych elementów

Characteristic of the archival fonds (collection)

Affiliation with the IPN Archives
Group of documents
Cywilne organy bezpieczeństwa państwa
Name of the archival fonds (collection)
Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Chełmie [1975] 1983-1990
Subfonds

Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Chełmie 1975 - 1983

Daty dokumentów w podzespole
Starting date
1975
Closing date
1983
Informacje o podzespole
The territorial scope of a documents creator activities

Województwo chełmskie utworzone na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91)

Charakterystyka archiwalna

Dzieje ustrojowe: Na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. 1975, Nr 16, poz. 91) zlikwidowano powiaty i zwiększono liczbę województw z 17 do 49. Powyższe zmiany wymusiły również konieczność powstania nowych komend wojewódzkich MO i likwidację wszystkich dotychczas istniejących komend powiatowych MO. W celu sprawnej reorganizacji aparatu bezpieczeństwa powołano w MSW Centralny Zespół oraz zespoły wojewódzkie. Od 14 do 26 maja 1975 r. kierownictwo MSW zadecydowało o obsadzie komendantów i ich zastępców we wszystkich 49 województwach. Jednym z miast, które zostały siedzibą nowych władz wojewódzkich, stał się Chełm. Z dniem 1 czerwca 1975 r. stanowisko komendanta wojewódzkiego MO w Chełmie objął płk Bronisław Świta. Jego zastępcą ds. SB został płk Stanisław Sobański (1975-1984). W tym też momencie rozpoczęło się funkcjonowanie nowej jednostki. Komenda Wojewódzka MO w Chełmie swoim terenem działania objęła byłe trzy Komendy Powiatowe MO: w Chełmie, Krasnymstawie oraz we Włodawie. W zakresie działania MO jednostka podlegała Komendzie Głównej MO natomiast w zakresie działania SB podlegała MSW. Podstawową komórką organizacyjną w KWMO był wydział, składający się z sekcji. Istniały również samodzielne sekcje. Pracami wydziału kierował naczelnik, który mógł posiadać jednego lub dwóch zastępców. Na czele sekcji stali kierownicy. Struktura pionu SB nowo powstałej Komendy Wojewódzkiej MO w Chełmie przedstawiała się w 1975 r. następująco: - Zastępca Komendanta ds. SB, -Inspektor Zespołu Analityczno-Informacyjnego przy zastępcy komendanta ds. SB, - Wydział II, - Wydział III, - Wydział IV, - Wydział V, - Wydział Śledczy, - Wydział „B”, - Wydział „C”, - Wydział „T”, - Samodzielna Sekcja „A”, - Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego, - Wydział Paszportów, - Wydział Polityczno-Wychowawczy. W KWMO w Chełmie nie został utworzony Wydział „W”, zajmujący się perlustracją korespondencji. Na potrzeby SB województwa chełmskiego, jak również bialskopodlaskiego i zamojskiego kontrolę korespondencji realizowała jednostka z Lublina. Po 1 czerwca 1975 r. obsadzone zostały stanowiska naczelników poszczególnych wydziałów. Na koniec 1975 r. w strukturach Służby Bezpieczeństwa w województwie chełmskim znalazło się 77 funkcjonariuszy, w tym Wydziale II-15 funkcjonariuszy, Wydziale III - 18 funkcjonariuszy, Wydziale IV - 6 funkcjonariuszy, Wydziale Śledczym - 3 funkcjonariuszy, Wydziale ”B” – 4 funkcjonariuszy, Wydziale ”C” – 4 funkcjonariuszy, Wydziale „T” – 7 funkcjonariuszy, Wydziale Paszportów - 12 funkcjonariuszy, Samodzielnej Sekcja „A” - 5 funkcjonariuszy. Wprowadzone zmiany w 1975 r. likwidowały terenowe struktury Służby Bezpieczeństwa poza KWMO. Wyjątek od tego stanowiły grupy terenowe Wydziału Paszportów umiejscowione w Krasnymstawie oraz we Włodawie. Komendzie Wojewódzkiej MO w Chełmie podlegały Komenda Miejska w Chełmie oraz komisariaty MO w Krasnymstawie i we Włodawie, które swoją właściwością terytorialną obejmowały trzy byłe komendy powiatowe. Nowo powołane jednostki zostały zobowiązane do udzielania pomocy posterunkom. Komenda Miejska MO w Chełmie miała współpracować z posterunkami: Białopole, Dubienka, Dorohusk, Ruda Huta, Siedliszcze, Wierzbica, Żmudź, Komisariat MO w Krasnymstawie: Kraśniczyn, Leśniowice, Łopiennik, Rejowiec Osada, Rejowiec Fabryczny, Wojsławice, Komisariat MO we Włodawie: Cyców, Hańsk, Sosnowica, Stary Brus, Urszulin, Wola Uhruska, Wyryki. W ramach rozbudowy struktur SB w II połowie lat siedemdziesiątych XX wieku zwiększano systematycznie ilość etatów również w województwie chełmskim. Na koniec 1976 r. było ich 78, 1977 r. – 82, 1978 r. – 88, 1979 r. – 95, 1980 r. – 98. Jednym z elementów rozbudowy struktur SB było utworzenie z dniem 1 lipca 1979 r. Wydziału IIIA (z dniem 1 grudnia 1981 r. przemianowanego na Wydział V). W maju 1981 r. natomiast, z uwagi na powstanie struktur „Solidarności” RI rozbudowano Wydział IV poprzez zwiększenie jego stanu o 15 etatów. W jego ramach zostały utworzone grupy operacyjne w Krasnymstawie (2 etaty), Włodawie (2 etaty), Cycowie (1 etat), Dorohusku (1 etat) i Rejowcu Fabrycznym (1 etat). W listopadzie 1981 r. powołany został Wydział Polityczno-Wychowawczy, jednocześnie wraz z nim utworzono stanowiska zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych Komendy Miejskiej MO w Chełmie, zastępców kierowników komisariatów MO w Krasnymstawie i Włodawie oraz zastępcy dowódcy kompani ZOMO. W sierpniu 1982 r. Wydziały „B”, „C” i „T” Komendy Wojewódzkiej MO w Chełmie zostały zamienione na sekcje i jednocześnie włączone w skład nowo powstałego Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Na mocy Zarządzenia Nr 6/83 ministra spraw wewnętrznych z dnia 23 stycznia 1983 r. wprowadzono podział województw na rejony, w których powstały komendy miejskie i dzielnicowe MO. Komórki SB zostały powołane w tych komendach z dniem 1 marca tego samego roku w oparciu o rozkaz organizacyjny Nr 03/CH/83 z 4 marca 1983 r., w efekcie wydania przez ministra spraw wewnętrznych Zarządzenia Organizacyjnego MSW Nr 064/Org z dnia 24 lutego 1983 r. Na podstawie w/w normatywów zlikwidowano min. wcześniej wymienione grupy operacyjne Wydziału IV, referaty paszportów w Krasnymstawie i Włodawie, wyłączono część etatów z Wydziału II (6), Wydziału III (5), Wydziału IV (5), Wydziału V (11). Uwolnione etaty umożliwiły na zorganizowanie struktur SB w Komisariacie MO w Krasnymstawie (18 etatów), Komisariacie MO we Włodawie (16 etatów) oraz utworzono 1 etat SB przy Komendzie Miejskiej MO w Chełmie. Ustawą z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów (Dz.U. Nr 38, poz. 173) wprowadzono natomiast nowe nazewnictwo jednostek terenowych. Dotychczasowe komendy wojewódzkie i rejonowe MO przemianowano odpowiednio na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. W tytulaturze kierownictwa komendanta wojewódzkiego/rejonowego MO zastąpił szef WUSW/RUSW. Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych KWMO w Chełmie przedstawiały się następująco: Starszy inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. SB do współpracy z Departamentem I – celem jego działań było zdobywanie i dostarczanie Departamentowi I MSW dokumentów i informacji z zakresu wywiadu politycznego, naukowo-technicznego i ekonomicznego, działalności obcych służb specjalnych oraz ośrodków wspierających opozycję antykomunistyczną. Realizował on również zadania operacyjno-techniczne zlecone przez Department I, a także koordynował działania wszystkich komórek organizacyjnych KWMO w zakresie wywiadu. W początkowym okresie w strukturze KWMO w Chełmie nie przewidziano miejsca na to stanowisko. Zostało ono utworzone z dniem 1 maja 1978 r. na podstawie rozkazu organizacyjnego Nr 03/CH/78 komendanta wojewódzkiego MO w Chełmie. Do tego momentu prawdopodobnie za koordynacje działań na rzecz Departamentu I MSW odpowiedzialny był Wydział II KWMO. W okresie 1978 -1983 na stanowisku starszego inspektora przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO pełnił kpt. Lucjan Terlecki (1978-1983). Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/ szefa WUSW ds. SB – do jego zadań należało utrzymywanie kontaktów z zastępcą komendanta wojewódzkiego MO ds. SB i naczelnikami wydziałów operacyjnych w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań służbowych, sporządzanie rocznych i problemowych planów kontroli jednostek i komórek organizacyjnych KWMO, sprawdzanie realizacji wniosków pokontrolnych, opracowywanie okresowych ocen i analiz sytuacji polityczno-operacyjnej, sprawowanie nadzoru nad ochroną tajemnicy państwowej i służbowej. W ramach inspektoratu znajdowało się jedno stanowisko – starszego inspektora Inspektoratu Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego ds. SB i zostało ono utworzone z dniem 1 czerwca 1975 r. Funkcję tą pełnił por. Mieczysław Szargało. Wydział II – jego zadaniem było organizowanie i bezpośrednie wykonywanie zadań operacyjnych polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu działalności służb wywiadowczych NATO (zwłaszcza wywiadu USA i RFN) i innych krajów niekomunistycznych, skierowanej przeciwko interesom PRL i innych krajów bloku komunistycznego. Struktura organizacyjna Wydziału II KWMO w Chełmie w 1975 r. przedstawiała się następująco: -Sekcja I – odpowiednik Wydziałów I, II i III Departamentu II MSW czyli ukierunkowana była na działalność prowadzoną przez wywiad Stanów Zjednoczonych, Anglii, Kandy oraz RFN. Sekcja II – odpowiednik Wydziałów IV i V Departamentu II MSW. Jej zadaniem było zwalczanie działalności służb specjalnych Francji, Włoch, Izraela, Belgii, Holandii, Luksemburga, Danii, Norwegii, Turcji i Grecji oraz Chin i Albanii. Sekcja III (odpowiednik Wydziałów VI i VII Departamentu II MSW zajmowała się zabezpieczeniem linii tranzytowej PKP przebiegającej przez województwo chełmskie, ponadto zajmowała sie rozpracowaniem krótkofalowców oraz ochroną kontrwywiadowczą placówek Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii znajdujących się na terenie województwa chełmskiego. Do zadań tej sekcji należało również zabezpieczenie kontrwywiadowcze granicy państwowej m.in. poprzez ujawnianie kanału przerzutu osób i materiałów na teren ZSRR i współpracę z WOP. Ponadto funkcjonariusze Wydziału II podejmowali działania o charakterze ofensywnym biorąc udział m.in. w zabezpieczaniu operacyjnym Międzynarodowych Targów Poznańskich w 1979 r. W lutym 1980 r. przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Z dniem 1 lipca 1982 r. w struktury Wydziału II włączono cztery etaty (dwa stanowiska starszych inspektorów oraz dwa inspektorów), a z dniem 1 października tego samego roku kolejne dwa (kierownika sekcji oraz młodszego inspektora). W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału II wyłączono sześć stanowisk (kierownika sekcji, dwóch starszych inspektorów, dwóch inspektorów i jednego młodszego inspektora). W okresie 1975-1983 Wydziałem II WUSW w Chełmie kierowali mjr Tadeusz Morawski (1975-1978) oraz mjr Edward Wrótniak (1978-1983). Wydział III – zajmował się ujawnianiem oraz likwidacją źródeł i skutków zagrożeń wynikających z: dywersji, sabotażu i innych działań antypaństwowych, konfliktów społecznych, nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładów pracy (tzw. bazy) oraz instytucji politycznych, społecznych, kultury i nauki (tzw. nadbudowy), naruszenia tajemnicy państwowej i służbowej. Był on również odpowiedzialny za profilaktyczną ochronę szczególnie narażonych na wymienione powyżej zagrożenia środowisk i instytucji społeczno-politycznych oraz zakładów pracy. W lutym 1976 r. w Wydziale III nastąpiła reorganizacja. W jej ramach wyłączono stanowiska: dwóch starszych inspektorów oraz inspektora, natomiast w ich miejsce powołano trzech kierowników sekcji. W związku z powstaniem w lipcu 1979 r. Wydziału III „A”- stan etatowy Wydziału III został znacznie uszczuplony. Z jego struktur wyłączono wówczas stanowiska: zastępcy naczelnika, trzech kierowników sekcji, pięciu starszych inspektorów, dwóch inspektorów i maszynistki. W grudniu z kolei przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Pod koniec 1980 r. Wydział III KWMO w Chełmie został wzmocniony, ponieważ utworzono wtedy stanowiska: kierownika sekcji, starszego inspektora oraz inspektora. Z dniem 1 lipca 1982 r. w struktury Wydziału III włączono stanowiska: zastępcy naczelnika, kierownika sekcji oraz trzech starszych inspektorów, a z dniem 1 października tego roku jedno stanowisko kierownika sekcji, dwóch starszych inspektorów oraz inspektora. Naczelnikami Wydziału byli mjr Kazimierz Śledź (1975-1977), kpt. Mirosław Czyżyk (1977-1979), ppłk Marcin Płużański (1979-1983). Wydział IV – celem jego działań było zabezpieczenie podstaw ustrojowych PRL przed antykomunistyczną działalnością polityczno-społeczną podejmowaną przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. W listopadzie 1976 r. w Wydziale IV KWMO w Chełmie utworzone zostało stanowisko starszego inspektora. Niespełna rok później został przyłączony kolejny etat starszego inspektora. Natomiast w 1978 r. utworzono nowe stanowiska kierowników sekcji, pierwsze w styczniu tego roku, a drugie w listopadzie. Dalsza rozbudowa struktur Wydziału nastąpiła w listopadzie 1979 r. po włączeniu etatów: starszego inspektora oraz inspektora. Z kolei w lutym 1980 r. przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Z uwagi natomiast na powstanie struktur Solidarności RI w maju 1981 r., Wydział IV został bardzo rozbudowany, ponieważ utworzono wówczas stanowiska: zastępcy naczelnika, dwóch kierowników sekcji, dwóch starszych inspektorów, inspektora, młodszego inspektora, maszynistki oraz utworzono grupy operacyjne w Krasnymstawie (starszy inspektor i inspektor) we Włodawie (starszy inspektor i inspektor). W dniu 1 lutego 1982 r. z grupy operacyjnej Wydziału IV we Włodawie wyłączono jedno stanowisko, z kolei z dniem 1 października tego roku w struktury Wydziału IV włączono stanowiska dwóch młodszych inspektorów. Przez cały okres funkcjonowania Wydziału IV kierował nim ppłk Henryk Król. Wydział V (od II połowy 1979 r. do 1981 r. jako Wydział IIIA) – do jego zadań należała szeroko pojęta ochrona gospodarki, co sprowadzało się m.in. do rozpoznawania nastrojów i sytuacji konfliktowych wśród załóg zakładów przemysłowych, handlowych i komunikacyjnych, spółdzielczości pracy i inwalidzkiej oraz w urzędach administracyjnych. Zajmował się również rozpracowywaniem osób prezentujących poglądy antykomunistyczne, ujawnianiem faktów sabotażu, niegospodarności i nieprawidłowości w międzynarodowej wymianie techniczno – ekonomicznej. Wydział III „A” KWMO w Chełmie został utworzony na podstawie rozkazu organizacyjnego 08/CH/79 komendanta wojewódzkiego MO w Chełmie z dnia 19 lipca 1979 r. W skład etatowy nowoutworzonej komórki weszły stanowiska: naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, trzech kierowników sekcji, pięciu starszych inspektorów, trzech inspektorów, inspektora oraz sekretarz-maszynistki. Z kolei w lutym 1980 r. przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Z dniem 1 lutego 1982 r. Wydział V został znacznie rozbudowany, ponieważ wówczas włączono w jego struktury łącznie 14 etatów (zastępca naczelnika, dwóch kierowników sekcji, siedmiu starszych inspektorów oraz czterech inspektorów) a z dniem 1 października tego samego roku włączono czterech młodszych inspektorów. W okresie 1979-1989 Wydziałem III „A”/V kierowali: kpt. Mirosław Czyżyk, kpt. Maciej Żołnierek, kpt Ryszard Traczuk. Wydział Śledczy – prowadził postępowania karne w sprawie przestępstw przeciwko istotnym interesom politycznym i gospodarczym PRL oraz zapewniał specjalistyczną obsługę prawną jednostek operacyjnych. W szczególności przyjmował zawiadomienia o przestępstwach, prowadził czynności sprawdzające, wszczynał i prowadził postępowania przygotowawcze, inspirował wystąpienia do instytucji i zakładów pracy w przypadku nieprawidłowości kwalifikujących się do postępowania administracyjnego lub dyscyplinarnego, współdziałał z jednostkami operacyjnymi i koordynował czynności procesowe z operacyjnymi. Ogólnie rzecz ujmując, Wydział Śledczy był odpowiedzialny za realizację zadań SB w zakresie zapobiegania, rozpoznawania i wykrywania (poprzez ściganie karne) sprawców przestępstw przypisanych do zwalczania tej służbie. We wrześniu 1977 r. etat Wydziału Śledczego został powiększony o stanowisko inspektora, a w marcu 1979 r. o starszego inspektora oraz sekretarz-maszynistkę. W dniu 1 października 1982 r. w struktury Wydziału Śledczego włączono stanowisko inspektora. Natomiast w maju wyłączono stanowisko inspektora wprowadzając jednocześnie etat starszego inspektora. Wydziałem Śledczym kierował w tym okresie płk Jan Solis (1975-1983). Samodzielna Sekcja „A” – zapewniała KWMO łączność szyfrową i kodową z jednostkami i komórkami organizacyjnymi podległymi MSW i innym resortom. Prowadziła szkolenia dla funkcjonariuszy jednostek terenowych w województwie chełmskim. Ponadto w początkowym okresie miała zapewnić pomoc organizacyjno-techniczną oraz koordynować działalność komórek szyfrowych i kodujących przy tworzących się organach administracyjnych województwa chełmskiego. W późniejszym okresie Samodzielna Sekcja „A” KWMO w Chełmie miała również za zadanie prowadzenie kontroli dotyczących szyfrowania i kodowania dokumentów nie tylko wśród jednostek terenowych podległych KWMO w Chełmie, ale również w instytucjach partyjnych i administracji państwowej województwa. Taka kontrola miała być przeprowadzona w Komitecie Wojewódzkim Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Wojewódzkim Komitecie Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, Wojewódzkim Komitecie Stronnictwa Demokratycznego, Wojewódzkim Komitecie Związków Zawodowych, Wojewódzkiej Radzie Federacji Zrzeszenia Socjalistycznej Młodzieży Polskiej, Wojewódzkim Komitecie Obrony oraz w Wojewódzkim Komitecie Obrony Cywilnej. Ponadto Samodzielna Sekcja „A” zobowiązana była do zorganizowania tajnego miejsca przechowania sprzętu i dokumentacji szyfrowej na wypadek bezpośredniego zagrożenia państwa i w czasie wojny. Początkowo do 1977 r. stan etatowy Samodzielnej Sekcji „A” KWMO w Chełmie wynosił 5 funkcjonariuszy. W maju 1978 r. włączono do niej dwa stanowiska telegrafistów. W późniejszym czasie nie włączono już do niej nowych stanowisk. Jedyna zmiana jak nastąpiła w strukturze komórki wynikała z przekształcenia dwóch etatów telegrafisty w referentów techniki operacyjnej. W omawianym okresie pracami Samodzielnej Sekcji „A” KWMO w Chełmie kierowali: mjr Jan Mękal (1 VI 1975-31 VIII 1979), por. Tadeusz Książek (1 IX 1979- 1 VII 1981), ppor. Edward Lewandowski, chor. Jan Mielniczuk (1 IX 1982 -1983). Wydział „B” – przyjmował zlecenia i przygotowywał prowadzenie obserwacji, ustalał i identyfikował ujawnione w trakcie obserwacji osoby, z którymi kontaktowali się inwigilowani, współpracował z Biurem „B” w zakresie obserwacji dyplomatów i cudzoziemców spoza bloku komunistycznego, organizował i wykorzystywał zakryte punkty obserwacyjne, mieszkania konspiracyjne, prowadził działalność operacyjną w hotelach oraz innych obiektach turystycznych i rozrywkowych, w których przebywali cudzoziemcy. Od 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „B”, wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Do 1982 r. Wydziałem kierowali ppłk Ignacy Śmiechowski (1975-1979) oraz mjr Feliks Jaśniak (1979-1982). Wydział „C” – zajmował się rejestracją osób, spraw operacyjnych i postępowań przygotowawczych SB i MO oraz tworzeniem i prowadzeniem w związku z tym kartotek, sporządzaniem zestawień statystycznych i opracowań analitycznych; opiniowaniem osób ubiegających się o zezwolenia na posiadanie broni, wydanie kart żeglarskich i rybackich oraz kandydatów do wykonywania prac stanowiących tajemnicę państwową; gromadzeniem, opracowywaniem, brakowaniem, konserwacją, mikrofilmowaniem i udostępnianiem akt operacyjnych, administracyjnych i osobowych b. funkcjonariuszy. Po utworzeniu nowej komendy Wydział „C” KWMO musiał dokonać protokolarnego przejęcia materiałów operacyjnych Służby Bezpieczeństwa ze zlikwidowanych komend powiatowych MO w Chełmie, Krasnymstawie i Włodawie i przekazać je następnie do właściwych wydziałów operacyjnych KWMO. W 1978 r. do etatu Wydziału „C” KWMO w Chełmie włączono stanowisko starszego referenta techniki operacyjnej. Od 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „C”, wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Wydział „T” – zajmował się instalacją i eksploatacją środków techniki specjalnej (podsłuchy pokojowe, telefoniczne, telegraficzne, podgląd i dokumentacja fotograficzna, tajne przeszukanie) w celu uzyskiwania informacji w sposób tajny. Środki te były stosowane w trakcie prowadzonych rozpracowań operacyjnych wobec osób podejrzanych o działalność antykomunistyczną. W czerwcu 1976 r. nastąpiło przemianowanie stanowisk w Wydziale „T”, a mianowicie zniesiono etaty: starszego referenta i dwóch referentów, a w ich miejsce utworzono stanowiska starszego inspektora, inspektora oraz młodszego referenta. Natomiast rok później włączono do niego etaty: inspektora oraz starszego referenta techniki operacyjnej. Od 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „T”, wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. W okresie 1975-1982 Wydziałem kierowali ppłk Kazimierz Mirosław (1975-1977) oraz kpt. Władysław Mańkowski (1977-1982). Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego – do jego zakresu działania należało prowadzenie prac będących dotychczas w gestii wydziałów „B”, „C”, „T”, oraz zabezpieczenie wspólnego dla wszystkich sekcji zaplecza technicznego w zakresie konserwacji, napraw i ewidencji sprzętu oraz obróbki laboratoryjnej. Struktura utworzonego z dniem 1 sierpnia 1982 r. przedstawiała się następująco: -naczelnik Wydziału, -sekretarz-maszynistka, -Sekcja „B” - kierownik, starszy inspektor, inspektor, -Sekcja „C” – kierownik, inspektor, dwóch młodszych inspektorów, -Sekcja „T” –kierownik, starszy inspektor, dwóch inspektorów, pięciu młodszych inspektorów. Przez cały okres istnienia Wydziałem Zabezpieczenia Operacyjnego kierował ppłk Władysław Mańkowski. Wydział Paszportów – do jego zadań należało prowadzenie wstępnego rozpoznania operacyjnego międzynarodowego ruchu osobowego na terenie Chełma oraz nadzór i kontrola nad realizacją tego zadania przez referaty paszportów; podejmowanie decyzji i wydawanie dokumentów paszportowych uprawniających do przekraczania granicy; prowadzeniem spraw związanych z udzielaniem wiz i wydawaniem dokumentów cudzoziemcom, współpraca z urzędami konsularnymi, organami celnymi i ruchu granicznego w sprawach osób zamieszkujących na terenie województwa, utrzymywanie kontaktów z przedstawicielami biur podróży; prowadzenie ewidencji paszportów oraz rejestracji osób zastrzeżonych, odmawiających powrotu i ich rodzin. Trzeba również pamiętać, że realizując zadania związane z międzynarodowym ruchem osobowym mieszkańców województwa chełmskiego, Wydział współdziałał z jednostkami operacyjnymi MO, SB, WSW. We wrześniu 1975 r. z Referatu Paszportów we Włodawie wyłączono stanowisko referenta. W okresie 1975-1983 pracami Wydziału kierował płk Stefan Kędziora. Wydział Polityczno-Wychowawczy – prowadził zadania mające na celu indoktrynację funkcjonariuszy KWMO w Chełmie. Zgodnie z rozkazem organizacyjnym 012/CH/81, tworzącym struktury tej komórki, do kierownictwa KWMO włączono stanowisko zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych będącego jednocześnie naczelnikiem wydziału polityczno-wychowawczego. Początkowo wydział liczył 5 etatów (zastępca naczelnika, 2 stanowiska starszych inspektorów, inspektor oraz sekretarz maszynistka). Poza omówionymi wyżej komórkami w strukturach KWMO w Chełmie funkcjonowały stanowiska SB: Starszy inspektor ds. Służby Bezpieczeństwa w Wydziale Inspekcji – zajmował się badaniem zgodności postępowania komórek organizacyjnych SB z obowiązującym stanem prawnym, a zwłaszcza z zarządzeniami MSW i kierownictwa KWMO. Do jego zadań należało również merytoryczne sprawdzenie organizacji, metod i środków pracy SB oraz ich skuteczności, kontrola prawidłowości wykorzystania funduszu „O”. Był on również odpowiedzialny za organizowanie współpracy z kontrwywiadem wojskowym w zakresie kontrwywiadowczego zabezpieczenia województwa. W latach 1975-1983 w Wydziale Inspekcji istniało tylko jedno stanowisko st. inspektora zespołu ds. SB. Było ono w tym czasie obsadzone przez: kpt. Lucjana Terleckiego (1975-1978) kpt. Zbigniewa Kizińskiego (1979-1983). Starszy inspektor ds. ochrony przemysłu w zespole stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji – w czerwcu 1975 r. w strukturze Wydziału Inspekcji KWMO w Chełmie nie zostało utworzone stanowisko starszego inspektora ds. ochrony przemysłu, nie powstało ono również pomimo wystąpienia komendanta wojewódzkiego MO w Chełmie do dyrektora Biura Organizacyjnego MSW w pod koniec tego roku. Utworzono je dopiero z dniem 1 maja 1978 r. Stanowisko starszego inspektora ds. ochrony przemysłu zostało zlikwidowane z dniem 1 listopada 1989 r. a zadania realizowane przejął Wydział Ochrony Gospodarki SB. Dzieje podzespołu: Nazwa Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Chełmie funkcjonowała od 1975 r. do końca lipca 1983 r. Zmiana w nazewnictwie nastąpiła na mocy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. Nr 38, poz. 172). Przez cały okres funkcjonowania Komendy, a następnie Urzędu, nie zmieniły się jednak ich struktury: pionowa (system podległości i zwierzchnictwa) i pozioma (podział na wydziały sekcje, inspektoraty, samodzielne stanowiska). KWMO/WUSW w Chełmie podlegał w zakresie działań milicyjnych Komendzie Głównej MO, a w zakresie poczynań pionu bezpieczeństwa – kierownictwu Służby Bezpieczeństwa. Pełnił natomiast rolę zwierzchnika nad komendami miejskimi w Chełmie oraz komisariatami w Krasnymstawie i we Włodawie, które w 1983 r. zostały przekształcone w rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Daty krańcowe podzespołu stanowią lata 1975-183. Problematyka akt dotyczy województwa chełmskiego w granicach z 1975 r. Wszystkie serie i podserie akt w zespole są zdekompletowane i posiadają poważne luki. Istotne braki występują również w dokumentacji zdawczo-odbiorczej przekazywania akt do archiwum. W ramach Wydziału „C” KWMO, a od 1982 r. Sekcji „C” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego KWMO/WUSW w Chełmie, funkcjonowało archiwum, które gromadziło akta spraw zakończonych. Przejmowanie akt regulowały obowiązujące w resorcie spraw wewnętrznych instrukcje archiwalne - Zarządzenie Nr 034/74 MSW z dnia 10 V 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, znowelizowane Zarządzeniem Nr 030/79 MSW z dnia 2 VII 1979 r. Zgodnie z tym ostatnim normatywem w skład zasobu archiwalnego Wydziału „C” (w którym znajdowało się archiwum), utworzonej po 1975 r. KWMO w Chełmie wchodziły wytworzone przez nią akta oraz materiały przejęte zgodnie z pertynencją terytorialną z Wydziału „C” Komendy Wojewódzkiej MO w Lublinie (istniejącej przed podziałem administracyjnym): kopie kartotek odnoszących się do osób zamieszkałych na terenie nowo utworzonego województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO, członków ORMO zamieszkałych na terenie województwa chełmskiego. Bezpośrednio po powstaniu KWMO w Chełmie komendant wojewódzki, w celu właściwego zorganizowania podległej jednostki, polecił m.in. przekazanie do archiwum Wydziału „C” akt spraw ostatecznie załatwionych przez byłą Komendę Powiatową w Chełmie. Ponadto Wydział „C” został zobowiązany do przejęcia dokumentacji z referatów SB ze likwidowanych jednostek terenowych. Natomiast w styczniu 1976 r. na podstawie Zarządzenia Nr 3/76 powołane zostały komisje do protokolarnego wybrakowania i przekazania akt ostatecznie załatwionych do Wydziału „C” znajdujących się na stanie komisariatów MO w Krasnymstawie i Włodawie oraz w archiwach KWMO. Czynności te miały zostać wykonane do 10 lutego 1976 r., a nadzór nad przekazywaniem i brakowaniem miał sprawować mjr Jan Bogusz, naczelnik Wydziału „C”. Do faktycznego wybrakowania akt nie doszło, co spowodowało, że komendant wojewódzki MO w Chełmie w dniu 17 marca 1978 r. wydał Zarządzenie Nr 016/78 w którym polecił zakończyć prace z tym związane w terminie do 30 czerwca tego roku. W październiku 1981 r. powołana została „stała komisja brakowania dokumentów podlegających natychmiastowemu zniszczeniu”. W jej skład weszli ppłk Stanisław Siepsiak, naczelnik Wydziału „C”, jako jej przewodniczący, sierż. Sztab. Stefania Ciemno-Czołowska oraz st. szer. Tadeusz Oleniuk. Z uwagi na stan zachowania należy go określić jako fragmentaryczny, bo zawiera dokumentację tylko niektórych komórek organizacyjnych KWMO w Chełmie, skupionych w ramach jednego pionu SB. W zespole zachowały się materiały administracyjne wytworzone w Wydziale II, Wydziale III, Wydziale IV, Wydziale V, Wydziale C, Wydziale Śledczym i Wydziale Paszportów. W KWMO w Chełmie obowiązywały zasady pracy zgodne z instrukcją kancelaryjną wprowadzoną dla jednostek resortu spraw wewnętrznych. Na wpływającym piśmie (lub kopercie) odciskano pieczęć wpływu (prezentę), w obrębie której wpisywano datę wpływu, numer sprawy i ilość załączników. Prezenty wszystkich komórek organizacyjnych KWMO w Chełmie miały ten sam wygląd. Na wszystkich była wpisana nazwa jednostki: Komenda Wojewódzka MO w Chełmie. Symbole komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w Chełmie zostały wprowadzone na podstawie pisma AB-0343/75 z dnia 2 sierpnia 1975 r. komendanta wojewódzkiego. W styczniu 1983 r. w związku z powstaniem Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego komendant wojewódzki MO w Chełmie wydał decyzję 01/83 na podstawie której jednostce tej został przydzielony symbol „ZO”, a poszczególnym sekcjom: „B” –„ZOB”, „C” –„ZOC” oraz „T” –„ZOT”. Natomiast w 1985 r. szef WUSW polecił przydzielić nowoutworzonym komórkom: Samodzielnej Sekcji IV – symbol „W”, Samodzielnej Sekcji VI –symbol „ORB”, Zespołowi ds. Organizacyjno-Prawnych – symbol „OL”, Inspektoratowi Ochrony Funkcjonariuszy – symbol „OF” oraz Wydziałowi V – symbol „OA”. Warto przypomnieć, że ta ostatnia jednostka powstała w 1979 r. jako Wydział III „A”, a w grudniu 1981 r. została przemianowana na Wydział V. Zarejestrowane w dzienniku korespondencyjnym sprawy wpisywano do skorowidza rzeczowo-imiennego, używając w tym celu odpowiednio dobranego hasła. Komendant, jego zastępcy lub naczelnicy wydziałów dokonywali przeglądu przesyłek i ich dekretacji. Z sekretariatów komendantów i wydziałów korespondencja trafiała do pracowników, którzy przygotowywali projekty odpowiedzi. Ekspedycją przygotowanych przez sekretariaty pism zajmowała się kancelaria ogólna lub komórka poczty specjalnej. Przekazywanie korespondencji w obiegu wewnętrznym odbywało się za pośrednictwem sekretariatów lub kancelarii ogólnej. Ich odbiór następował po pokwitowaniu w książce doręczeń przesyłek miejscowych lub w dzienniku podawczym. Akta spraw będących w toku załatwiania przechowywał funkcjonariusz realizujący sprawę (referent). Ostatnim normatywem regulującym funkcjonowanie archiwum MSW było Zarządzenie Nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Struktura zachowanych materiałów WUSW w Chełmie odpowiadała wymogom określonym w tym przepisie. Akta KWMO w Chełmie po przekazaniu do archiwum były wykorzystywane do celów operacyjnych. Stąd wynikała potrzeba szybkiego ich wyszukiwania, a co za tym idzie stworzenia odpowiednich pomocy ewidencyjnych i oznaczenia materiałów sygnaturą archiwalną. W MSW obowiązywała trójczłonowa sygnatura archiwalna złożona z kolejnego numeru spisu akt (inwentarza) łamanego przez pozycję (liczbę porządkową) danego spisu (inwentarza) łamanego przez odpowiedni symbol akt (cyfrę rzymską). Występowały jednak różnice w budowie sygnatur poszczególnych rodzajów materiałów archiwalnych. Przy oznaczaniu materiałów operacyjnych nie pojawiał się człon drugi, a przy sygnowaniu materiałów administracyjnych nie obowiązywał człon trzeci. Materiały operacyjne były ewidencjonowane w inwentarzach (dziennikach) archiwalnych prowadzonych oddzielnie dla każdego symbolu akt: I – akta osobowych źródeł informacji SB, dysponentów lokali kontaktowych, mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, dysponentów lk, mk (w przypadku kandydatów symbol powinien być dodatkowo złamany/uzupełniony literą „k” – np. I/k, I-k), II – akta rozpracowań operacyjnych SB, III - akta postępowań przygotowawczych SB, IV – akta spraw obiektowo-zagadnieniowych SB. Podobne sygnatury, wzbogacone o wyróżnik literowy, otrzymywały także materiały pozostałych pionów MSW: I-m, II-m, III-m, IV-m dla dokumentacji MO, I-w, II-w, III-w, IV-w dla akt Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW jednostek podległych MSW. Analogicznie do materiałów operacyjnych postępowano z przejętymi do archiwum aktami osobowymi funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych i pracowników cywilnych resortu. Prowadzono inwentarze dla następujących symboli akt: V – akta funkcjonariuszy SB, VI – akta funkcjonariuszy MO, VII – akta pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych, VIII – akta żołnierzy zawodowych resortu spraw wewnętrznych. Wpływające do archiwum materiały administracyjne pozostawały w zasadzie w niezmienionym układzie opartym na spisach zdawczo-odbiorczych. Ze względu na proweniencję i wartość źródłową w materiałach poszczególnych serii można wyróżnić: 1) akta własne wytworzone przez komórki organizacyjne KWMO w Chełmie, posiadające znaczenie podstawowe, 2) materiały nadesłane przez MSW oraz podległe WUSW jednostki z terenu województwa chełmskiego o charakterze uzupełniającym, 3) dokumentację proweniencji nieresortowej, przesłaną do wiadomości i wykorzystania, o charakterze pomocniczym. Na pozostawienie w zespole materiałów obcych, mających luźny związek treściowy z produkcją kancelaryjną wytwórcy akt, miał z kolei wpływ obieg informacji w ówczesnym systemie politycznym, który zakładał współpracę MSW (i jednostek podległych) z PZPR, organizacjami politycznymi, instytucjami społeczno-gospodarczymi, urzędami administracji państwowej itp. Akta KWMO w Chełmie są przechowywane jako poszyty, w teczkach wiązanych przesznurowanych tasiemką, a część ze względu na ich formę fizyczną luzem (księgi, repertoria, dzienniki, skorowidze). Materiały zachowały się w stanie dobrym. Zawartość podzespołu: W podzespole akt KWMO w Chełmie zachowały się akta w następującym układzie rzeczowym: Materiały operacyjne: II Akta spraw operacyjnego sprawdzenia i operacyjnego rozpracowania odnoszących się do osób, środowisk i wydarzeń, kwestionariusze ewidencyjne dotyczących osób; III Akta postępowań przygotowawczych Wydziału Śledczego prowadzonych przeciwko osobom i środowiskom; IV Akta spraw obiektowych odnoszących się do zakładów pracy, organizacji, wydarzeń. Materiały administracyjne: Dzienniki urzędowe MSW, biuletyny informacyjne i pisma Biura Paszportów MSW; zarządzenia, rozkazy organizacyjne i personalne komendanta wojewódzkiego KWMO w Chełmie; wykazy etatów poszczególnych wydziałów KWMO i jednostek podległych; protokoły z narad pracowników KWMO; dzienniki korespondencyjne, dzienniki wykonanych dokumentów, plany pracy i oceny ich realizacji oraz sprawozdania opisowe i statystyczne o ruchu kadr i stanie zatrudnienia; protokoły i spisy zdawczo-odbiorcze akt przekazanych do archiwum, protokoły brakowania i zniszczenia dokumentacji nie archiwalnej; rozliczenia urlopów funkcjonariuszy i pracowników wydziałów; rozliczenia funduszu „O”; dokumentacja dot. akt paszportowych (rejestry wydanych akt i książeczek paszportowych, wykazy niepożądanych cudzoziemców, zastrzeżenia wyjazdów za granicę, kontrola ruchu granicznego, dokumentacja dotycząca wiz); korespondencja wydziałów KWMO w wyżej wymienionych zagadnieniach, prace dyplomowe dotyczące działalności SB i MO w l. 1944-1953; materiały do wystaw okolicznościowych oraz referaty i dokumentacja fotograficzna uroczystości okolicznościowych. W odniesieniu do materiałów wytworzonych i zgromadzonych przez WUSW w Chełmie nie zachowały się materiały z grupy sygnaturowej I. Brak również jakichkolwiek mikrofilmów z akt operacyjnych.