Subfonds

Subfonds

Określa szereg jednostek archiwalnych w zespole (zbiorze) archiwalnym stanowiących pewien ciąg, a związanych ze sobą analogią treści lub pochodzenia, bądź analogią obu tych elementów

Characteristic of the archival fonds (collection)

Affiliation with the IPN Archives
Group of documents
Cywilne organy bezpieczeństwa państwa
Name of the archival fonds (collection)
Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Chełmie [1975] 1983-1990
Subfonds

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Chełmie 1983 - 1990

Daty dokumentów w podzespole
Starting date
1983
Closing date
1990
Informacje o podzespole
The territorial scope of a documents creator activities

Województwo chełmskie utworzone na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91)

Charakterystyka archiwalna

Dzieje ustrojowe: Ustawą z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów (Dz.U. Nr 38, poz. 173) wprowadzono natomiast nowe nazewnictwo jednostek terenowych. Dotychczasowe komendy wojewódzkie i rejonowe MO przemianowano odpowiednio na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. W tytulaturze kierownictwa komendanta wojewódzkiego/rejonowego MO zastąpił szef WUSW/RUSW. W przypadku jednostek województwa chełmskiego zmiany te zostały przeprowadzone w oparciu o Rozkaz Organizacyjny Nr 011/CH/83 z dnia 8 sierpnia 1983 r. Szefem WUSW w Chełmie pozostał komendant KWMO płk Henryk Kamiński (15 I 1981 – 16 II 1990). Funkcję zastępcy szefa WUSW ds. SB objął płk Stanisław Sobański (1983-1984), którego w styczniu 1985 r. zastąpił płk Edward Sala. Prerogatywy szefów jednostek wojewódzkich zostały określone w Zarządzeniu Nr 03/84 ministra spraw wewnętrznych z dnia 20 stycznia 1984 r. w sprawie zakresu działania wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych. W 1984 r. do pionu SB WUSW w Chełmie został włączony Wydział Łączności Nastąpiło to zgodnie z decyzją ministra spraw wewnętrznych z dnia 8 grudnia 1983 r. w sprawie przekazania wydziałów łączności pod bezpośredni nadzór zastępców szefów wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych ds. SB. W styczniu 1985 roku w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych w Chełmie utworzona została nowa komórka Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Powstała ona w oparciu o rozkaz organizacyjny Nr 01/CH/85 Szefa WUSW w Chełmie z 7 stycznia 1985 r., wydany na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego Nr 0130/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z 27 grudnia 1984 r., w którym polecił szefowi WUSW w Chełmie zorganizować tę jednostkę w składzie dwóch funkcjonariuszy (kierownik inspektoratu oraz starszy inspektor). W tym samym czasie doszło do reorganizacji Wydziału IV. Z jego struktur wyłączono sekcje zajmujące się rozpracowywaniem struktur Solidarności RI oraz zabezpieczeniem sektora gospodarki rolnej, leśnictwa i przemysłu drzewnego, tj. sekcje VII i VIII i utworzono z nich Samodzielną Sekcję VI, natomiast pozostała część Wydziału IV została przemianowana na Samodzielną Sekcję IV. W ramach reorganizacji wyłączono również część etatów grup IV Służby Bezpieczeństwa, działających w RUSW w Krasnymstawie i we Włodawie (po trzy etaty) i utworzono Grupę VI SB w RUSW w Krasnymstawie (3 etaty) oraz Referat VI w SB w RUSW we Włodawie (4 etaty, w tym Kierownik Referatu). Pod koniec 1985 r. na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Szefa WUSW w Chełmie z 28 listopada 1985 r. obydwie Samodzielne Sekcje (IV i VI) zostały, z dniem 1 grudnia 1985 r., przekształcone w Wydziały odpowiednio IV oraz VI. W związku ze zmianami w sytuacji politycznej kraju po wyborach 4 czerwca 1989 r. nastąpiło przeorganizowanie całego pionu SB. Na podstawie Zarządzenia Nr 075/89 ministra spraw wewnętrznych z dnia 24 sierpnia 1989 r. rozwiązano departamenty III, IV, V, VI, Inspektorat Ochrony Przemysłu i Biuro Studiów MSW. Na bazie Departamentu III utworzono Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, piony V i VI zasiliły Departament Ochrony Gospodarki, a z połączenia Departamentu IV i Biura Studiów powstał Departament Studiów i Analiz. Przed reorganizacją w 1989 r. stan etatowy pionu SB kształtował się następująco: Wydział III (19 stanowisk), Wydział IV (10), Wydział V (24), Wydział VI (10), Inspektorat Analityczno-Informacyjny (1). Po wyłączeniu powyższych stanowisk oraz z zespołu stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji etatu st. inspektora ds. ochrony przemysłu zorganizowano: Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (15 etatów), Wydział Ochrony Gospodarki (26), Wydział Studiów i Analiz (13). Reorganizacja objęła również terenowe komórki Służby Bezpieczeństwa. W przypadku RUSW w Krasnymstawie zlikwidowano wszystkie Grupy (III-3 etaty, IV-1, V-5 oraz VI -4). W ich miejsce zorganizowano Sekcję SB w składzie 8 funkcjonariuszy. Analogiczna operacja została przeprowadzona w RUSW we Włodawie, gdzie Grupy: III (2 stanowiska), IV (1), V (4) oraz VI (4) zostały zastąpione przez Sekcję SB liczącą również 8 funkcjonariuszy. Reorganizacja ta była zgodna z przyjętą zasadą, że w strukturach RUSW przyjęto zasadę, że mogła funkcjonować tylko jedna komórka organizacyjna SB (grupa, referat, sekcja lub wydział). W ramach dalszej reorganizacji organów bezpieczeństwa zmiany nastąpiły w funkcjonowaniu pionów pomocniczych SB. W dniu 15 grudnia 1989 r. Szef WUSW Rozkazem organizacyjnym Nr 08/CH/89 wyłączył Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego w składzie 19 funkcjonariuszy. Jednocześnie tym samym normatywem polecił zorganizowanie Wydziału „C” o obsadzie 8 etatów. Jednocześnie Dyrektor Biura Organizacyjno-Prawnego MSW polecił Szefowi WUSW w Lublinie włączyć w struktury Wydziału „T” –Grupę „T” w Chełmie (5 etatów) oraz w Wydziale „B” utworzyć Grupę „B” w Chełmie (3 etaty). Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych WUSW w Chełmie przedstawiały się następująco: Starszy inspektor przy zastępcy szefa WUSW ds. SB do współpracy z Departamentem I– celem jego działań było zdobywanie i dostarczanie Departamentowi I MSW dokumentów i informacji z zakresu wywiadu politycznego, naukowo-technicznego i ekonomicznego, działalności obcych służb specjalnych oraz ośrodków wspierających opozycję antykomunistyczną. Realizował on również zadania operacyjno-techniczne zlecone przez Department I, a także koordynował działania wszystkich komórek organizacyjnych WUSW w zakresie wywiadu. Funkcję tą pełnił kpt. Walenty Wołczko (1983-1990). Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy szefa WUSW ds. SB – do jego zadań należało utrzymywanie kontaktów z zastępcą szefa WUSW ds. SB i naczelnikami wydziałów operacyjnych w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań służbowych, sporządzanie rocznych i problemowych planów kontroli jednostek i komórek organizacyjnych WUSW i RUSW województwa chełmskiego, sprawdzanie realizacji wniosków pokontrolnych, opracowywanie okresowych ocen i analiz sytuacji polityczno-operacyjnej, sprawowanie nadzoru nad ochroną tajemnicy państwowej i służbowej. Formalnie Inspektorat Analityczno-Informacyjny Zastępcy Szefa WUSW ds. SB został zlikwidowany z dniem 1 listopada 1989 r. a jego zadania zostały przejęte przez wówczas powstały Wydział Studiów i Analiz SB. Zbliżone zadnia realizował również Zespół Analityczno-Informacyjny WUSW w Chełmie powołany Decyzją Nr 05/84 szefa WUSW z dnia 22 marca 1984 r. Do jego zadań należało opracowanie: codziennych informacji o stanie bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie województwa kierowanych do Gabinetu Ministra Spraw Wewnętrznych, okresowych ocen sytuacji polityczno-operacyjnej i społecznej, rocznych planów pracy WUSW i ocen ich realizacji. Początkowo w skład zespołu weszło dziesięciu funkcjonariuszy. W 1985 roku została ona rozszerzona o kolejnych pięciu funkcjonariuszy, wszystkich pochodzących z pionu SB. Dwa lat później zadnia zespołu zostały ograniczone tylko do sporządzania codziennych informacji sytuacyjnych do Gabinetu Ministra Spraw Wewnętrznych, a skład został ograniczony do siedmiu funkcjonariuszy. Zespół Analityczno-Informacyjny zakończył swoją działalność w styczniu 1990 r. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy – do zakresu jego działania należała ochrona funkcjonariuszy i pracowników cywilnych „w przedmiocie zapobiegania i zwalczania popełnianych przez nich najpoważniejszych naruszeń prawa, zajmowania postaw i zachowań mogących wyrządzić poważne szkody interesom resortu spraw wewnętrznych oraz politycznym, społecznym i gospodarczym interesom państwa”. Zgodnie z przywołanym wcześniej rozkazem organizacyjnym Nr 01/CH/85 z dnia 7 stycznia 1985 r. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy WUSW w Chełmie składał się z kierownika, którym przez cały okres działalności był ppłk Stanisław Siepsiak oraz stanowiska starszego inspektora, Ten etat został obsadzony z dniem 1 maja 1985 r. przez kpt. Emiliana Skibę. Po odejściu tego funkcjonariusza ze służby z dniem 25 września 1986 r. nastąpił wakat na tym stanowisku aż do dnia 1 grudnia 1987 r., kiedy przeszedł na nie kpt. Jan Niewęgłowski. W ramach swych prac Inspektorat miała analizować informacje i meldunki o naruszeniach prawa przez funkcjonariuszy WUSW i przedstawiać wnioski co do dalszego postępowania w sprawach. funkcjonariusze mieli również prawo do wyjaśniania otrzymanych sygnałów za pomocą środków i metod operacyjnych. Rozpoczęcie rozpracowania wymagało formalnie sporządzenia wniosku o wszczęcie sprawy aprobowanego przez szefa WUSW oraz jego zastępcę ds. polityczno-wychowawczych, następnie był on przesyłany do dyrektora Zarządu Ochrony Funkcjonariuszy, a po jego aprobacie trafiał do zatwierdzenia przez ministra spraw wewnętrznych. Analogicznie wyglądała kwestia aprobaty zastosowania środków techniki operacyjnej. Kierownik Inspektoratu Ochrony Funkcjonariuszy WUSW w Chełmie zobowiązany był do sporządzania okresowych analiz, ponadto tylko on mógł podejmować czynności sprawdzające i operacyjne względem funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Natomiast starszy inspektor IOF WUSW w Chełmie powinien zajmować się wyjaśnianiem informacji o przestępstwach i nieprawidłowościach popełnianych przez funkcjonariuszy pełniących służbę w Milicji Obywatelskiej oraz pracownikach cywilnych WUSW. Działalność Inspektoratu została zawieszona na podstawie szyfrogramu gen. dyw. Henryka Dankowskiego, wiceministra spraw wewnętrznych z dnia 1 lutego 1990 r. Szefowie WUSW zostali wówczas zobowiązani do wyznaczenia komisji w celu wyjaśnienia i podjęcia decyzji w sprawach będących w toku pracy Inspektoratów Ochrony Funkcjonariuszy. W nawiązaniu do tego szyfrogramu w dniu 8 lutego 1990 płk Z. Nawrocki, zastępca dyrektora Zarządu Ochrony Funkcjonariuszy MSW polecił sporządzenie informacji dotyczących: materiałów IOF pozostających w czynnym zainteresowaniu operacyjnym, dalszego wykorzystywania osobowych źródeł informacji, dalszego zagospodarowania funkcjonariuszy IOF. W dniu 14 lutego 1990 r. Szef WUSW w Chełmie poinformował, IOF w Chełmie nie posiadał żadnych materiałów czynnego zainteresowania, jak również źródeł informacji, natomiast materiały wytworzone przez tę komórkę w części zostały wybrakowane a w części przygotowane do przekazania do Wydziału Ogólnego WUSW w Chełmie. Natomiast ppłk Stanisław Siepsiak wystąpił z raportem o zwolnienie ze służby, a kpt Jan Niewęgłowski miał zostać przeniesiony do Wydziału Śledczego WUSW w Chełmie. Wydział II – jego zadaniem było organizowanie i bezpośrednie wykonywanie zadań operacyjnych polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu działalności służb wywiadowczych NATO (zwłaszcza wywiadu USA i RFN) i innych krajów niekomunistycznych, skierowanej przeciwko interesom PRL i innych krajów bloku komunistycznego. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału II wyłączono sześć stanowisk (kierownika sekcji, dwóch starszych inspektorów, dwóch inspektorów i jednego młodszego inspektora). Kolejna redukcja stanu etatowego nastąpiła z dniem 1 stycznia 1984 r. kiedy wyłączono stanowiska: kierownika sekcji oraz dwóch starszych inspektorów. W II połowie lat osiemdziesiątych Wydział II borykał się z problemem nieobsadzenia stanowisk kierowników sekcji, co do prowadziło w efekcie do wyłączenia dwóch etatów tego szczebla a włączenia w to miejsce starszych inspektorów. Pracami tego wydziału kierował mjr Edward Wrótniak (1983-1990). Wydział III – zajmował się ujawnianiem oraz likwidacją źródeł i skutków zagrożeń wynikających z: dywersji, sabotażu i innych działań antypaństwowych, konfliktów społecznych, nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładów pracy (tzw. bazy) oraz instytucji politycznych, społecznych, kultury i nauki (tzw. nadbudowy), naruszenia tajemnicy państwowej i służbowej. Był on również odpowiedzialny za profilaktyczną ochronę szczególnie narażonych na wymienione powyżej zagrożenia środowisk i instytucji społeczno-politycznych oraz zakładów pracy. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału III wyłączono pięć stanowisk (kierownika sekcji, trzech starszych inspektorów i jednego inspektora). Wkrótce stan etatowy Wydziału został powiększony, ponieważ z dniem 15 września 1983 r. włączono do niego pięć stanowisk (czterech starszych inspektorów oraz jednego młodszego inspektora). Kolejne stanowisko (starszego inspektora) zostało włączone w dniu 1 stycznia 1984 r. Z kolei w maju 1987 r. wyłączono nieobsadzone stanowisko kierownika sekcji oraz młodszego inspektora a utworzono dwa etaty starszych inspektorów. Wydział III przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r. a w jego miejsce powstał Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa SB. Naczelnikami Wydziału byli ppłk Marcin Płużański (1983-1987), ppłk Feliks Jaśniak (1987-1989). Wydział IV (w 1985 r. jako Samodzielna Sekcja IV) – celem jego działań było zabezpieczenie podstaw ustrojowych PRL przed antykomunistyczną działalnością polityczno-społeczną podejmowaną przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału IV wyłączono jedenaście stanowisk (kierownika sekcji, trzech młodszych inspektorów, sekretarz-maszynistkę oraz grupy operacyjne działające w Krasnymstawie-2, we Włodawie-1, Cycowie-1, Dorohusku-1 oraz Rejowcu Fabrycznym-1), natomiast włączono stanowisko starszego inspektora. Na początku 1984 r. struktura Wydziału IV przedstawiała się następująco: -naczelnik wydziału, -zastępca naczelnika wydziału, -sekcja wyznaniowa, -dwie sekcje rolne. Jak wspomniano wcześniej z dniem 1 stycznia 1985 r. ze struktury WUSW w Chełmie został wyłączony Wydział IV w całym składzie etatowym. W jego miejsce powstała Samodzielna Sekcja IV SB składająca się z: kierownika samodzielnej sekcji, pięciu starszych inspektorów, trzech inspektorów oraz sekretarz- maszynistki. Pod koniec 1985 r. sekcja została z powrotem podniesiona do rangi Wydziału. Wydział IV przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r. a w jego miejsce powstał Wydział Studiów i Analiz SB. W połowie lat osiemdziesiątych ze struktury organizacyjnej Wydziału zniknęły sekcje. Po utworzeniu w 1985 r. Wydziału VI, pion IV powrócił do realizacji jedynie zadań operacyjnych związanych ze zwalczaniem antykomunistycznej działalności podejmowanej i inspirowanej przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. Przez cały okres funkcjonowania Wydziału IV (w 1985 r. Samodzielnej Sekcji IV) kierował nim ppłk Henryk Król. Wydział V (od II połowy 1979 r. do 1981 r. jako Wydział IIIA) – do jego zadań należała szeroko pojęta ochrona gospodarki, co sprowadzało się m.in. do rozpoznawania nastrojów i sytuacji konfliktowych wśród załóg zakładów przemysłowych, handlowych i komunikacyjnych, spółdzielczości pracy i inwalidzkiej oraz w urzędach administracyjnych. Zajmował się również rozpracowywaniem osób prezentujących poglądy antykomunistyczne, ujawnianiem faktów sabotażu, niegospodarności i nieprawidłowości w międzynarodowej wymianie techniczno – ekonomicznej. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału V wyłączono jedenaście stanowisk (zastępcę naczelnika, kierownika sekcji, dwóch starszych inspektorów, czterech inspektorów i trzech młodszych inspektorów). Na początku 1984 r. natomiast włączono stanowiska: kierownika sekcji, starszego inspektora oraz inspektora. Z kolei rok później przy okazji tworzenia pionu VI z Wydziału wyłączono stanowisko inspektora. Problemy z obsadą średniej kadry kierowniczej w II połowie lat osiemdziesiątych nie ominęły również Wydziału V, co spowodowało konieczność wyłączenia ze struktur wydziału trzech wakujących stanowisk kierowników sekcji i wprowadzenie w ich miejsce starszego inspektora i dwóch inspektorów. Powyższy stan spowodowany był odejściem jednego z kierowników z resortu, awansem na stanowisko zastępcy naczelnika oraz przeniesieniem na niższe stanowisko. W celu właściwej koordynacji pracy Wydziału V spowodowało to zmianę wewnętrznej struktury poprzez redukcję istniejących sekcji do dwóch. Jednocześnie Biuro Organizacyjno-Prawne MSW dopuszczało możliwość utworzenia trzeciej sekcji pod warunkiem jej kierowania przez zastępcę naczelnika. Pracami Wydziału III”A”/V kierowali: kpt. Mirosław Czyżyk, kpt. Maciej Żołnierek, kpt Ryszard Traczuk. Wydział VI – realizował zadania związane z operacyjnym zabezpieczeniem kompleksu gospodarki żywnościowej i leśnictwa oraz ochrony środowiska i gospodarki wodnej przed działalnością ugrupowań prawicy ludowej oraz opozycji antykomunistycznej. Ochrona obejmowała produkcję, skup, przetwórstwo, transport, obrót surowcami i produktami rolno-spożywczymi oraz zaopatrzenie i usługi dla rolnictwa, przemysł drzewny i papierniczy, placówki handlu zagranicznego, wyższe uczelnie rolnicze oraz średnie i zawodowe szkolnictwo rolnicze i leśne. Pion VI SB WUSW w Chełmie powstał w efekcie reorganizacji Wydziału IV, który do końca 1984 r. był odpowiedzialny za zabezpieczenie kompleksu gospodarki żywnościowej, leśnictwa oraz działalności opozycyjnej w środowisku wiejskim. W styczniu 1985 r. powołano Samodzielną Sekcję VI składającą się z następujących stanowisk: kierownika samodzielnej sekcji, pięciu starszych inspektorów, trzech inspektorów i sekretarz-maszynistki. Status komórki został wkrótce, bo już 1 grudnia tego samego roku, podniesiony do rangi Wydziału, bez jakiejkolwiek zmiany strukturalnej. Wydział VI przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r. a w jego zadania zostały przejęte przez Wydział Ochrony Gospodarki SB. Wydziałem (w 1985 r. Samodzielną Sekcją) kierował kpt. Janusz Bommersbach. Wydział Śledczy – prowadził postępowania karne w sprawie przestępstw przeciwko istotnym interesom politycznym i gospodarczym PRL oraz zapewniał specjalistyczną obsługę prawną jednostek operacyjnych. W szczególności przyjmował zawiadomienia o przestępstwach, prowadził czynności sprawdzające, wszczynał i prowadził postępowania przygotowawcze, inspirował wystąpienia do instytucji i zakładów pracy w przypadku nieprawidłowości kwalifikujących się do postępowania administracyjnego lub dyscyplinarnego, współdziałał z jednostkami operacyjnymi i koordynował czynności procesowe z operacyjnymi. Ogólnie rzecz ujmując, Wydział Śledczy był odpowiedzialny za realizację zadań SB w zakresie zapobiegania, rozpoznawania i wykrywania (poprzez ściganie karne) sprawców przestępstw przypisanych do zwalczania tej służbie. W okresie 1983-1990 Wydziałem Śledczym kierowali płk Jan Solis (1983-1987), mjr Roman Prus (1987-1990) oraz kpt. Marek Jędruszczak (1990). Samodzielna Sekcja „A” – zapewniała WUSW łączność szyfrową i kodową z jednostkami i komórkami organizacyjnymi podległymi MSW i innym resortom. Prowadziła szkolenia dla funkcjonariuszy jednostek terenowych w województwie chełmskim. Ponadto w początkowym okresie miała zapewnić pomoc organizacyjno-techniczną oraz koordynować działalność komórek szyfrowych i kodujących przy tworzących się organach administracyjnych województwa chełmskiego. W ramach planów mobilizacji resortu na wypadek wojny Samodzielna Sekcja „A” WUSW w Chełmie (analogicznie jak we wszystkich WUSW-ach) miała być przemianowana na Wydział i wzmocniona kadrowo, ponadto komórki szyfrowe miały być tworzone w rejonowych urzędach spraw wewnętrznych. W omawianym okresie pracami Samodzielnej Sekcji „A” WUSW w Chełmie kierowali: chor. Jan Mielniczuk (1 IX 1982 -20 III 1990), kpt. Witold Brzeziecki ( p.o. 16 III 1990-31 VII 1990). Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego – do jego zakresu działania należało prowadzenie prac będących dotychczas w gestii wydziałów „B”, „C”, „T”, oraz zabezpieczenie wspólnego dla wszystkich sekcji zaplecza technicznego w zakresie konserwacji, napraw i ewidencji sprzętu oraz obróbki laboratoryjnej. Z dniem 1 maja 1983 r. do Sekcji „C” włączono nowy etat starszego inspektora. Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego przestał istnieć z dniem 15 grudnia 1989 r., na bazie Sekcji „C” utworzono wydział, a natomiast sekcje „B” i „T” zostały włączone jako grupy zamiejscowe w Chełmie odpowiednio do Wydziałów „B” i „T” WUSW w Lublinie. Przez cały okres istnienia Wydziałem Zabezpieczenia Operacyjnego kierował ppłk Władysław Mańkowski. Wydział Paszportów – do jego zadań należało prowadzenie wstępnego rozpoznania operacyjnego międzynarodowego ruchu osobowego na terenie Chełma oraz nadzór i kontrola nad realizacją tego zadania przez referaty paszportów; podejmowanie decyzji i wydawanie dokumentów paszportowych uprawniających do przekraczania granicy; prowadzeniem spraw związanych z udzielaniem wiz i wydawaniem dokumentów cudzoziemcom, współpraca z urzędami konsularnymi, organami celnymi i ruchu granicznego w sprawach osób zamieszkujących na terenie województwa, utrzymywanie kontaktów z przedstawicielami biur podróży; prowadzenie ewidencji paszportów oraz rejestracji osób zastrzeżonych, odmawiających powrotu i ich rodzin. Trzeba również pamiętać, że realizując zadania związane z międzynarodowym ruchem osobowym mieszkańców województwa chełmskiego, Wydział współdziałał z jednostkami operacyjnymi MO, SB, WSW. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału Paszportów wyłączono referaty paszportów w Krasnymstawie i Włodawie (łącznie trzy etaty). Z dniem 1 lipca 1984 r. do Wydziału Paszportów włączono etaty: inspektora oraz starszego referenta techniki operacyjnej. W połowie 1986 r. zlikwidowano stanowisko zastępcy naczelnika a utworzono jednocześnie etat starszego inspektora. W okresie 1983-1990 pracami Wydziału kierowali płk Stefan Kędziora (1983-1989) oraz mjr Kazimierz Łuczkiewicz (1989-1990). Wydział Polityczno-Wychowawczy – prowadził zadania mające na celu indoktrynację funkcjonariuszy KWMO/WUSW w Chełmie. Zgodnie z rozkazem organizacyjnym 012/CH/81, tworzącym struktury tej komórki, do kierownictwa KWMO włączono stanowisko zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych będącego jednocześnie naczelnikiem wydziału polityczno-wychowawczego. Początkowo wydział liczył 5 etatów (zastępca naczelnika, 2 stanowiska starszych inspektorów, inspektor oraz sekretarz maszynistka). W 1985 r. Szef WUSW w Chełmie zlikwidował stanowisko zastępcy naczelnika, tworząc jednocześnie etat naczelnika Wydziału. Do zadań pionu polityczno-wychowawczego należało m.in. planowanie, organizowanie, bezpośrednie wykonywanie i nadzorowanie szkoleń politycznych funkcjonariuszy wszystkich komórek organizacyjnych WUSW w Chełmie. W ramach tych prac funkcjonariusze Wydziału Polityczno-Wychowawczego udzielali instruktażu i zatwierdzali plany szkoleń wykładowcom prowadzącym zajęcia w poszczególnych jednostkach. Szkolenia te kończyły się egzaminem z indywidualnymi ocenami dla uczestników szkoleń. Pion polityczno-wychowawczy nadzorował również działalność Zespołu Lektorskiego WUSW, który miał za zadanie informowanie i wyjaśnianie problemów politycznych, społecznych i ekonomicznych kraju, aktualnej sytuacji międzynarodowej w celu poznawania i kształtowania nastrojów wśród funkcjonariuszy. W ramach swych zadań Wydział Polityczno-Wychowawczy zajmował się również redagowaniem magazynu informacyjnego „W pierwszym szeregu”. Pion polityczno-wychowawczy formalnie przestał istnieć z dniem 21 listopada 1989 r. a faktyczna jego likwidacja nastąpiła z dniem 10 stycznia 1990 r. wraz z przekazaniem majątku i dokumentacji będącej na stanie Wydziału Polityczno-Wychowawczego i Wydziału Szkolenia. W miejsce obydwu komórek powstał wówczas Wydział Szkolenia i Wychowania. W okresie 1981-1990 r. stanowisko zastępcy komendanta wojewódzkiego/zastępcy szefa WUSW ds. polityczno-wychowawczych zajmowali: ppłk Tadeusz Morawski (1981-1987), ppłk Marcin Płużański (1987-1989), natomiast pracami Wydziału Polityczno-Wychowawczego kierowali kpt. Stefan Tomaszewski (1981-1985) oraz mjr Kazimierz Łuczkiewicz (1985-1989). Poza omówionymi wyżej komórkami w strukturach WUSW w Chełmie funkcjonowały stanowiska SB: Starszy inspektor ds. Służby Bezpieczeństwa w Wydziale Inspekcji – zajmował się badaniem zgodności postępowania komórek organizacyjnych SB z obowiązującym stanem prawnym, a zwłaszcza z zarządzeniami MSW i kierownictwa WUSW. Do jego zadań należało również merytoryczne sprawdzenie organizacji, metod i środków pracy SB oraz ich skuteczności, kontrola prawidłowości wykorzystania funduszu „O”. Był on również odpowiedzialny za organizowanie współpracy z kontrwywiadem wojskowym w zakresie kontrwywiadowczego zabezpieczenia województwa. Starszy inspektor ds. SB realizował zadania dotyczące przygotowania i organizacji protokolarnych kontroli jednostek i komórek podległych WUSW w Chełmie. W latach 1983-1990 w Wydziale Inspekcji istniało tylko jedno stanowisko st. inspektora zespołu ds. SB. Było ono w tym czasie obsadzone przez: kpt. Zbigniewa Kizińskiego (1983-1987) kpt. A. Sawicki (1987-1990). Starszy inspektor ds. ochrony przemysłu w zespole stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji – utworzono je dopiero z dniem 1 maja 1978 r. Stanowisko starszego inspektora ds. ochrony przemysłu zostało zlikwidowane z dniem 1 listopada 1989 r. a zadania realizowane przejął Wydział Ochrony Gospodarki SB. Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa – powołany w miejsce rozwiązanego Wydziału III na podstawie rozkazu organizacyjnego Nr 06/CH/89 z dnia 14 listopada 1989 r. W ramach jednostki utworzono następujące stanowiska: naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, ośmiu starszych inspektorów, czterech inspektorów oraz sekretarz maszynistki. Pracami wydziału kierował ppłk Feliks Jaśniak. Wydział Ochrony Gospodarki – utworzony na bazie rozwiązanych Wydziałów V i VI. Zakresem działania objął ochronę przed penetracją gospodarki przez obce służby, naruszenie przepisów w postępowaniu z wiadomościami stanowiącymi tajemnicę państwową, poważne zakłócenia w funkcjonowaniu infrastruktury gospodarczej państwa, badanie nastrojów niezadowolenia pracowników zakładów pracy o podłożu politycznym i ekonomiczno-socjalnym. Zgodnie z założeniami Wydział Ochrony Gospodarki miał być najliczniejszym wydziałem SB w WUSW w Chełmie. Jego struktura wyglądała następująco: naczelnik wydziału, zastępca naczelnika, kierownik sekcji, piętnastu starszych inspektorów, siedmiu inspektorów oraz sekretarz-maszynistka. Obsada kadrowa wydziału została wprowadzona na podstawie rozkazu personalnego Nr 0310 szefa WUSW w Chełmie, nie obsadzono jedynie stanowisk starszego inspektora oraz inspektora. Struktura Wydziału Ochrony Gospodarki WUSW w Chełmie miała być powieleniem Departamentu Ochrony Gospodarki MSW. Sekcja I miała dokonywać analizy i oceny stanu zagrożeń w gospodarce, przygotowywać informacje dla kierownictwa WUSW. Sekcja V (odpowiednik Wydziałów IV, V i IX Departamentu Ochrony Gospodarki) miał zapobiegać próbom penetracji instytucji gospodarczych przez przedstawicieli innych państw. Do jej zadań należało również zapobieganie ujawnianiu danych o stanie gospodarki, w tym finansów państwa, stanowiących tajemnice państwową, ujawnianie przestępstw aferowych na szkodę skarbu państwa. Jednocześnie miał odpowiadać za ochronę zakładów sektora górnictwa, energetyki i atomistyki. Sekcja VII (odpowiednik Wydziałów VI i VII) miała zapewniać ochronę systemu transportu kolejowego, funkcjonowania rynku wewnętrznego. Sekcja IX (odpowiednik Wydziałów VIII i IX) miała odpowiadać za ochronę sektora gospodarki żywnościowej, rolnej, leśnej oraz środowiska naturalnego. Naczelnikiem wydziału był kpt. Ryszard Traczuk. Wydział Studiów i Analiz – powołany został na podstawie przywołanego wcześniej rozkazu organizacyjnego Nr 06/CH/89 szefa WUSW w Chełmie, zgodnie z którym miał on się składać z naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, siedmiu starszych inspektorów, trzech inspektorów oraz sekretarz-maszynistki. Na stanowisko naczelnika powołany został kapitan Janusz Bommersbach. Poza stanowiskiem zastępcy naczelnika do dnia 28 listopada 1989 r. obsadzone zostały wszystkie etaty. W większości kadra została oparta na funkcjonariuszach byłego Wydziału IV, ponieważ ośmiu pochodziło z tej komórki, czterech natomiast z byłego Wydziału VI oraz jeden z Wydziału Inspekcji. Chcąc przystosować się do nowych warunków w zmienionych realiach politycznych głównym celem swojego działania wydział uczynił operacyjne zabezpieczenie działalności ruchów społeczno-politycznych. Struktura organizacyjna Wydziału Studiów i Analiz WUSW w Chełmie miała być odwzorowaniem struktur i zakresu działania Departamentu Studiów i Analiz MSW i powinna wyglądać następująco: Grupa I (odpowiednik Wydziałów I i II DSiA MSW) – gromadzenie, systematyzacja informacji wpływających z Wydziałów: II, OKPP i OG WUSW i opracowywanie analiz i ocen wydziału, prowadzenie spraw mobilizacyjno-obronnych. Grupa II (odpowiednik Wydziału III DSiA MSW) – ochrona masowych ruchów społecznych przed ich wykorzystywaniem do działań destrukcyjnych, w tym również przed infiltracją przez ośrodki zagraniczne. Szczególne zagrożenie widziano tutaj w organizacjach mniejszości ukraińskiej. grupa ta miła również zajmować się ekstremalnymi środowiskami politycznymi. Grupa III – (odpowiednik Wydziałów: IV, V i VI DSiA MSW) –opracowanie analiz i ocen i prognoz dotyczących wszelkiego aktom terroru i sabotażu, analizowanie i ocena zjawisk w związku z konfliktami na tle wyznaniowym i światopoglądowym. W ramach swych prac Wydział Studiów i Analiz przewidywał problemy wynikające z ze wzrostu aktywności związków zawodowych, w tym nawet aktów terrorystycznych, działalności mniejszości ukraińskiej, a nawet białoruskiej (w północno-wschodniej części województwa chełmskiego). Szczególne zagrożenie miało wynikać również z powodu działalności struktur partii politycznych i ugrupowań działających poza układem parlamentarnym wymieniano tutaj min, KPN i PPS. Terenowe ogniwa SB. Jak wspomniano wcześniej w marcu 1983 r. odtworzono struktury terenowe SB umiejscowione w byłych miastach powiatowych sprzed 1975 r. W Komendzie Miejskiej MO/RUSW w Chełmie utworzono jedno stanowisko koordynatora Służby Bezpieczeństwa, przez cały okres istnienia było ono obsadzone przez por. Franciszka Szumskiego. SB RUSW w Krasnymstawie. Struktury SB w Komisariacie MO w Krasnymstawie powstały z dniem 1 marca 1983 r. na podstawie rozkazu organizacyjnego Nr 03/CH/83 z dnia 4 marca 1983 r. Początkowo przydzielono w tym celu osiemnaście stanowisk etatowych. Pracami SB kierował zastępca kierownika komisariatu ds. SB (po 1 sierpnia 1983 r. zastępca szefa RUSW ds. SB). Utworzone zostały również grupy (II, III oraz IV) będące terenowymi odpowiednikami wydziałów w KWMO. W ramach reorganizacji z początkiem 1984 r. z Grupy II wyłączono stanowisko inspektora które przekazane zostało do Grupy V. W styczniu 1985 r. z Grupy IV wyłączono trzy stanowiska (starszego inspektora i dwóch inspektorów), co umożliwiło utworzenie jednocześnie Grupy VI składającej się z trzech starszych inspektorów oraz inspektora. W listopadzie 1989 r. nastąpiła reorganizacja struktur SB w RUSW w Krasnymstawie, a mianowicie zlikwidowane zostały wszystkie grupy: III – trzy stanowiska, IV –stanowisko, V – pięć stanowisk oraz VI – cztery stanowiska. W ich miejsce powstała sekcja SB składająca się z sześciu starszych inspektorów oraz dwóch inspektorów. Pracami pionu SB w Krasnymstawie kierowali mjr Janusz Proskura oraz kpt. Stefan Budzyński. SB RUSW we Włodawie. Struktury SB w Komisariacie MO we Włodawie powstały na podstawie tego samego rozkazu organizacyjnego Nr 03/CH/83 z dnia 4 marca 1983 r. Początkowo przydzielono w tym celu szesnaście stanowisk etatowych. Podobnie jak w przypadku SB RUSW w Krasnymstawie w styczniu 1984 r. nastąpiło przesunięcie etatu z inspektora z Grupy II do III. \W styczniu 1985 r. z Grupy IV SB RUSW we Włodawie wyłączono trzy stanowiska (starszego inspektora i dwóch inspektorów). W przeciwieństwie do Krasnegostawu nie została utworzona grupa, lecz Referat VI składający się z kierownika referatu, trzech starszych inspektorów oraz inspektora. Reorganizacja pionu SB w listopadzie 1989 r. nie ominęła również RUSW we Włodawie, podobnie jak w Krasnymstawie zlikwidowano grupy: III –dwa stanowiska, IV – stanowisko, V – cztery stanowiska, VI – pięć stanowisk. W ich miejsce powołano sekcję składającą się z sześciu starszych inspektorów oraz dwóch inspektorów. Pracami SB we Włodawie kierował kpt. Andrzej Rybak. Dzieje zespołu: Nazwa, jaką przyjęto, tj. Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Chełmie, jest zgodna z ostatnią stosowaną w praktyce. Do końca lipca 1983 r. terenowa jednostka resortu spraw wewnętrznych z Chełma funkcjonowała jako Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej. Zmiana w nazewnictwie nastąpiła na mocy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. Nr 38, poz. 172). Przez cały okres funkcjonowania Komendy, a następnie Urzędu, nie zmieniły się jednak ich struktury: pionowa (system podległości i zwierzchnictwa) i pozioma (podział na wydziały sekcje, inspektoraty, samodzielne stanowiska). KWMO/WUSW w Chełmie podlegał w zakresie działań milicyjnych Komendzie Głównej MO, a w zakresie poczynań pionu bezpieczeństwa – kierownictwu Służby Bezpieczeństwa. Pełnił natomiast rolę zwierzchnika nad komendami miejskimi w Chełmie oraz komisariatami w Krasnymstawie i we Włodawie, które w 1983 r. zostały przekształcone w rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Daty krańcowe stanowią lata 1983-1990. Problematyka akt dotyczy województwa chełmskiego w granicach z 1975 r. Zespół mierzy116,5 mb. Wszystkie serie i podserie akt w zespole są zdekompletowane i posiadają poważne luki. Istotne braki występują również w dokumentacji zdawczo-odbiorczej przekazywania akt do archiwum. Podzespół WUSW w Chełmie to zespół prosty, zamknięty i fragmentaryczny. Prosty, bo wytworzony przez jednego odrębnego ustrojowo twórcę, którego kompetencje i organizacja nie ulegały większym zmianom powodującym sukcesje materiałów. Fakt zarchiwizowania się w omawianym zespole materiałów wytworzonych przez rejonowe urzędy spraw wewnętrznych był efektem systemu obiegu akt spraw i nie wynikał z istnienia w ramach WUSW kilku niezależnych i równorzędnych kancelarii. Akta jednostek podległych nie stanowiły również oddzielnych zespołów w zasobie i ewidencji archiwum chełmskiej jednostki. W ramach Wydziału „C” KW MO, a od 1982 r. Sekcji „C” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego KWMO/WUSW w Chełmie, funkcjonowało archiwum, które gromadziło akta spraw zakończonych. Przejmowanie akt regulowały obowiązujące w resorcie spraw wewnętrznych instrukcje archiwalne. Najpierw Zarządzenie Nr 034/74 MSW z dnia 10 V 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, znowelizowane Zarządzeniem Nr 030/79 MSW z dnia 2 VII 1979 r. Zgodnie z tym ostatnim normatywem w skład zasobu archiwalnego Wydziału „C” (w którym znajdowało się archiwum), utworzonej po 1975 r. KW MO w Chełmie wchodziły wytworzone przez nią akta oraz materiały przejęte zgodnie z pertynencją terytorialną z Wydziału „C” Komendy Wojewódzkiej MO w Lublinie (istniejącej przed podziałem administracyjnym): kopie kartotek odnoszących się do osób zamieszkałych na terenie nowo utworzonego województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO, członków ORMO zamieszkałych na terenie województwa chełmskiego. Bezpośrednio po powstaniu KWMO w Chełmie komendant wojewódzki, w celu właściwego zorganizowania podległej jednostki, polecił m.in. przekazanie do archiwum Wydziału „C” akta ostatecznie załatwionych przez byłą Komendę Powiatową w Chełmie. Ponadto Wydział „C” został zobowiązany do przejęcia dokumentacji z referatów SB ze likwidowanych jednostek terenowych. Natomiast w styczniu 1976 r. na podstawie Zarządzenia Nr 3/76 powołane zostały komisje do protokolarnego wybrakowania i przekazania akt ostatecznie załatwionych do Wydziału „C” znajdujących się na stanie komisariatów MO w Krasnymstawie i Włodawie oraz w archiwach KWMO. Czynności te miały zostać wykonane do 10 lutego 1976 r., a nadzór nad przekazywaniem i brakowaniem miał sprawować mjr Jan Bogusz, naczelnik Wydziału „C”. Do faktycznego wybrakowania akt nie doszło, co spowodowało, że komendant wojewódzki MO w Chełmie w dniu 17 marca 1978 r. wydał Zarządzenie Nr 016/78 w którym polecił zakończyć prace z tym związane w terminie do 30 czerwca tego roku. W październiku 1981 r. powołana została „stała komisja brakowania dokumentów podlegających natychmiastowemu zniszczeniu”. W jej skład weszli ppłk Stanisław Siepsiak, naczelnik Wydziału „C”, jako jej przewodniczący, sierż. Sztab. Stefania Ciemno-Czołowska oraz st. szer. Tadeusz Oleniuk. Zespół WUSW w Chełmie jest zamknięty, gdyż został przejęty po zakończeniu działalności twórcy zespołu. Z uwagi na stan zachowania należy go określić jako fragmentaryczny, bo zawiera dokumentację tylko niektórych komórek organizacyjnych WUSW w Chełmie, skupionych w ramach jednego pionu SB. W zespole zachowały się materiały administracyjne wytworzone w Wydziale II, Wydziale III, Wydziale IV, Wydziale V, Wydziale VI, Wydziale Śledczym, Samodzielnej Sekcji „A”, Wydziale Zabezpieczenia Operacyjnego, Wydziale Paszportów, Wydziale Ochrony Gospodarki i Inspektoracie Ochrony Funkcjonariuszy. W WUSW w Chełmie obowiązywały zasady pracy zgodne z instrukcją kancelaryjną wprowadzoną dla jednostek resortu spraw wewnętrznych. Na wpływającym piśmie (lub kopercie) odciskano pieczęć wpływu (prezentę), w obrębie której wpisywano datę wpływu, numer sprawy i ilość załączników. Prezenty wszystkich komórek organizacyjnych WUSW w Chełmie miały ten sam wygląd. Na wszystkich była wpisana nazwa jednostki: Woj. Urząd Spraw Wewn. w Chełmie. Symbole komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w Chełmie zostały wprowadzone na podstawie pisma AB-0343/75 z dnia 2 sierpnia 1975 r. komendanta wojewódzkiego. W styczniu 1983 r. w związku z powstaniem Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego komendant wojewódzki MO w Chełmie wydał decyzję 01/83 na podstawie której jednostce tej został przydzielony symbol „ZO”, a poszczególnym sekcjom: „B” –„ZOB”, „C” –„ZOC” oraz „T” –„ZOT”. Natomiast w 1985 r. szef WUSW polecił przydzielić nowoutworzonym komórkom: Samodzielnej Sekcji IV – „W”, Samodzielnej Sekcji VI –„ORB”, Zespołowi ds. Organizacyjno-Prawnych –„OL”, Inspektoratowi Ochrony Funkcjonariuszy –„OF” oraz Wydziałowi V- „OA”. Warto przypomnieć, że ta ostatnia jednostka powstała w 1979 r. jako Wydział III „A”, a w grudniu 1981 r. została przemianowana na Wydział V. Zarejestrowane w dzienniku korespondencyjnym sprawy wpisywano do skorowidza rzeczowo-imiennego, używając w tym celu odpowiednio dobranego hasła. Komendant, jego zastępcy lub naczelnicy wydziałów dokonywali przeglądu przesyłek i ich dekretacji. Z sekretariatów komendantów i wydziałów korespondencja trafiała do pracowników, którzy przygotowywali projekty odpowiedzi. Ekspedycją przygotowanych przez sekretariaty pism zajmowała się kancelaria ogólna lub komórka poczty specjalnej. Przekazywanie korespondencji w obiegu wewnętrznym odbywało się za pośrednictwem sekretariatów lub kancelarii ogólnej. Ich odbiór następował po pokwitowaniu w książce doręczeń przesyłek miejscowych lub w dzienniku podawczym. Akta spraw będących w toku załatwiania przechowywał funkcjonariusz realizujący sprawę (referent). Ostatnim normatywem regulującym funkcjonowanie archiwum MSW było Zarządzenie Nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Struktura zachowanych materiałów WUSW w Chełmie odpowiadała wymogom określonym w tym przepisie. Akta WUSW w Chełmie po przekazaniu do archiwum były wykorzystywane do celów operacyjnych. Stąd wynikała potrzeba szybkiego ich wyszukiwania, a co za tym idzie stworzenia odpowiednich pomocy ewidencyjnych i oznaczenia materiałów sygnaturą archiwalną. W MSW obowiązywała trójczłonowa sygnatura archiwalna złożona z kolejnego numeru spisu akt (inwentarza) łamanego przez pozycję (liczbę porządkową) danego spisu (inwentarza) łamanego przez odpowiedni symbol akt (cyfrę rzymską). Występowały jednak różnice w budowie sygnatur poszczególnych rodzajów materiałów archiwalnych. Przy oznaczaniu materiałów operacyjnych nie pojawiał się człon drugi, a przy sygnowaniu materiałów administracyjnych nie obowiązywał człon trzeci. Materiały operacyjne były ewidencjonowane w inwentarzach (dziennikach) archiwalnych prowadzonych oddzielnie dla każdego symbolu akt: I – akta osobowych źródeł informacji SB, dysponentów lokali kontaktowych, mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, dysponentów lk, mk (w przypadku kandydatów symbol powinien być dodatkowo złamany/uzupełniony literą „k” – np. I/k, I-k), II – akta rozpracowań operacyjnych SB, III - akta postępowań przygotowawczych SB, IV – akta spraw obiektowo-zagadnieniowych SB. Podobne sygnatury, wzbogacone o wyróżnik literowy, otrzymywały także materiały pozostałych pionów MSW: I-m, II-m, III-m, IV-m dla dokumentacji MO, I-w, II-w, III-w, IV-w dla akt Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW jednostek podległych MSW. Analogicznie do materiałów operacyjnych postępowano z przejętymi do archiwum aktami osobowymi funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych i pracowników cywilnych resortu. Prowadzono inwentarze dla następujących symboli akt: V – akta funkcjonariuszy SB, VI – akta funkcjonariuszy MO, VII – akta pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych, VIII – akta żołnierzy zawodowych resortu spraw wewnętrznych. Wpływające do archiwum materiały administracyjne pozostawały w zasadzie w niezmienionym układzie opartym na spisach zdawczo-odbiorczych. Ze względu na proweniencję i wartość źródłową w materiałach poszczególnych serii można wyróżnić: 1) akta własne wytworzone przez komórki organizacyjne WUSW w Chełmie, posiadające znaczenie podstawowe, 2) materiały nadesłane przez MSW oraz podległe WUSW jednostki z terenu województwa chełmskiego o charakterze uzupełniającym, 3) dokumentację proweniencji nieresortowej, przesłaną do wiadomości i wykorzystania, o charakterze pomocniczym. Na pozostawienie w zespole materiałów obcych, mających luźny związek treściowy z produkcją kancelaryjną wytwórcy akt, miał z kolei wpływ obieg informacji w ówczesnym systemie politycznym, który zakładał współpracę MSW (i jednostek podległych) z PZPR, organizacjami politycznymi, instytucjami społeczno-gospodarczymi, urzędami administracji państwowej itp. Akta WUSW w Chełmie są przechowywane jako poszyty, w teczkach wiązanych przesznurowanych tasiemką, a część ze względu na ich formę fizyczną luzem (księgi, repertoria, dzienniki, skorowidze). Materiały zachowały się w stanie dobrym, a pewna ich część jeszcze przed 1990 r. została zmikrofilmowana. Zawartość podzespołu: W podzespole akt WUSW w Chełmie zachowały się akta w następującym układzie rzeczowym: Materiały operacyjne: II Akta spraw operacyjnego sprawdzenia i operacyjnego rozpracowania odnoszących się do osób, środowisk i wydarzeń, kwestionariusze ewidencyjne dotyczących osób; III Akta postępowań przygotowawczych Wydziału Śledczego prowadzonych przeciwko osobom i środowiskom; IV Akta spraw obiektowych odnoszących się do zakładów pracy, organizacji, wydarzeń. Materiały administracyjne: Zarządzenia, decyzje, rozkazy, instrukcje, wytyczne, MSW, MO, komendanta wojewódzkiego/szefa WUSW w Chełmie; biuletyny informacyjne Biura Paszportów MSW i WUSW w Chełmie; wykazy etatów poszczególnych wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; protokoły z narad kierownictwa KWMO/WUSW; dzienniki podawcze i korespondencyjne wraz ze skorowidzami, dzienniki wykonanych dokumentów, rejestry przesyłek miejscowych kancelarii i sekretariatów wydziałów, dzienniki zrządzeń i przepisów służbowych; książki ewidencji sprzętu i kontroli zabezpieczeń pomieszczeń; plany oraz sprawozdania opisowe i statystyczne wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; protokoły i spisy zdawczo-odbiorcze akt przekazanych do archiwum, protokoły brakowania i zniszczenia dokumentacji niearchiwalnej; ewidencja obecności w pracy (listy obecności, książki dyżurów) i podania o urlop funkcjonariuszy i pracowników wydziałów; rozliczenia funduszu „O”; listy płac; dokumentacja dotycząca akt paszportowych (rejestry wydanych akt i książeczek paszportowych, wykazy niepożądanych cudzoziemców, zastrzeżenia wyjazdów za granicę, kontrola ruchu granicznego, dokumentacja dotycząca wiz); okresowe oceny stanu bezpieczeństwa województwa; dokumentacja postępowań związanych z dopuszczeniem do prac obronnych stanowiących tajemnicę państwową (tzw. „mob”); korespondencja wydziałów WUSW i rejonowych urzędów w wyżej wymienionych zagadnieniach. Materiały obronne: Dokumentacja planów obronnych, zarządzenia, decyzje i wytyczne Szefa WUSW w Chełmie, mapy, instrukcje i korespondencja wydziałów WUSW związana z przygotowaniem do działań w wypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego na terenie województwa chełmskiego. W odniesieniu do materiałów wytworzonych i zgromadzonych przez WUSW w Chełmie nie zachowały się materiały z grupy sygnaturowej I. Brak również jakichkolwiek mikrofilmów z akt operacyjnych.