Zespół / zbiór

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Białej Podlaskiej [1975] 1983-1990

Województwo bialskopodlaskie utworzone na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91). W skład województwa bialskopodlaskiego weszły: miasta: Biała Podlaska, Łosice, Międzyrzec Podlaski, Parczew, Radzyń Podlaski i Terespol, gminy: Biała Podlaska, Czemierniki, Dębowa Kłoda, Drelów, Hanna, Huszlew, Jabłoń, Janów Podlaski, Kąkolewnica Wschodnia, Kodeń, Komarówka Podlaska, Konstantynów, Leśna Podlaska, Łomazy, Łosice, Międzyrzec Podlaski, Milanów, Olszanka, Parczew, Piszczac, Platerów, Podedwórze, Radzyń Podlaski, Rokitno, Sarnaki, Siemień, Sławatycze, Sosnówka, Stara Kornica, Terespol, Tuczna, Ulan-Majorat, Wisznice, Wohyń i Zalesie (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U.1975.17.92).

Na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. 1975, Nr 16, poz. 91) zlikwidowano powiaty i zwiększono liczbę województw z 17 do 49. Powyższe zmiany wymusiły również konieczność powstania nowych komend wojewódzkich MO i likwidację wszystkich dotychczas istniejących komend powiatowych MO. W celu sprawnej reorganizacji aparatu bezpieczeństwa powołano w MSW Centralny Zespół oraz zespoły wojewódzkie. Od 14 do 26 maja 1975 r. kierownictwo MSW zadecydowało o obsadzie komendantów i ich zastępców we wszystkich 49 województwach. W wyniku tej reformy siedzibą jednego z nowych województw została Biała Podlaska. Zarządzeniem Organizacyjnym Nr 068/Org z dnia 11 VI 1975 r. Minister Spraw Wewnętrznych nakazał komendantowi wojewódzkiemu MO w Białej Podlaskiej zorganizowanie jednostki MO na terenie województwa bialskopodlaskiego. Na podstawie w/w zarządzenia z dniem 1 czerwca 1975 r. stanowisko komendanta wojewódzkiego MO objął płk Mirosław Szelągowski (1 czerwiec 1975 – 30 czerwiec 1980). Jego zastępcą ds. Służby Bezpieczeństwa został płk Jan Bernatowicz (1 czerwiec 1975 – 30 czerwiec 1983). W kolejnych latach funkcję komendanta wojewódzkiego/Szefa WUSW w Białej Podlaskiej pełnili: płk Zdzisław Stocki (1980-1983), płk Jan Bernatowicz (1983-1990) i płk Lucjan Kołodziejczyk. Natomiast stanowisko zastępcy szefa WUSW ds. SB objął płk Henryk Starek (1983-1990). W zakresie działania jednostka podlegała w pionie MO – Komendzie Głównej MO, natomiast w pionie SB - MSW. Podstawową komórką organizacyjną w KWMO był wydział, składający się z sekcji. Istniały również samodzielne sekcje. Pracami wydziału kierował naczelnik, który mógł posiadać jednego lub dwóch zastępców. Na czele sekcji stali kierownicy. Struktura pionu SB nowo powstałej Komendy Wojewódzkiej MO w Białej Podlaskiej przedstawiała się w 1975 r. następująco: - Zastępca Komendanta ds. SB, -Inspektor Zespołu Analityczno-Informacyjnego przy zastępcy komendanta ds. SB, - Wydział II, - Wydział III, - Wydział IV, - Wydział Śledczy, - Wydział „B”, - Wydział „C”, - Wydział „T”, - Samodzielna Sekcja „A”, - Wydział Paszportów. W KWMO w Białej Podlaskiej nie został utworzony Wydział „W”, zajmujący się perlustracją korespondencji. Na potrzeby SB województwa bialskopodlaskiego kontrolę korespondencji realizowała jednostka z Lublina. Po 1 czerwca 1975 r. obsadzone zostały stanowiska naczelników poszczególnych wydziałów. Wprowadzone zmiany likwidowały terenowe struktury Służby Bezpieczeństwa poza KWMO. Wyjątek od tego stanowiły grupy terenowe Wydziału Paszportów umiejscowione w Radzyniu Podlaskim i Parczewie. Komendzie Wojewódzkiej MO w Białej Podlaskiej podlegały Komenda Miejska w Białej Podlaskiej oraz komisariaty MO w: Łosicach, Małaszewiczach (komisariat kolejowy), Międzyrzecu Podlaskim, Parczewie i Radzyniu Podlaskim. Nowo powołane jednostki zostały zobowiązane do udzielania pomocy posterunkom. Komenda Miejska MO w Białej Podlaskiej miała współpracować z posterunkami: Janów Podlaski, Kodeń, Konstantynów, Leśna Podlaska, Łomazy, Piszczac, Rokitno, Terespol, Tuczna, Zalesie; Komisariat MO w Łosicach: Huszlew, Olszanka, Platerów, Sarnaki, Stara Kornica; Komisariat MO w Międzyrzecu Podlaskim: Kąkolewnica Południowa, Drelów; Komisariat MO w Parczewie: Dębowa Kłoda, Hanna, Jabłoń, Milanów, Podedwórze, Siemień, Sławatycze, Sosnówka, Wisznice; Komisariat MO w Radzyniu Podlaskim: Czemierniki, Komarówka Podlaska, Ulan Majorat, Wohyń. Jednym z elementów rozbudowy struktur SB było utworzenie z dniem 1 lipca 1979 r. Wydziału IIIA (z dniem 1 grudnia 1981 r. przemianowanego na Wydział V). W maju 1981 r. natomiast, z uwagi na powstanie struktur „Solidarności” RI rozbudowano Wydział IV poprzez zwiększenie jego stanu o 13 etatów. W jego ramach zostały utworzone grupy operacyjne w Radzyniu Podlaskim (1 etat), Międzyrzecu Podlaskim (1 etat), Parczewie (1 etat), Łosicach (1 etat) Terespolu (1 etat) i Łomazach (1 etat). Z dniem 1 listopada 1981 r. powołany został Wydział Polityczno-Wychowawczy, jednocześnie wraz z nim utworzono stanowiska zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych Komendy Miejskiej MO w Białej Podlaskiej, zastępców kierowników komisariatów MO w Parczewie i Radzyniu Podlaskim oraz zastępcy dowódcy kompani ZOMO. W sierpniu 1982 r. Wydziały „B”, „C” i „T” Komendy Wojewódzkiej MO w Białej Podlaskiej zostały zamienione na sekcje i jednocześnie włączone w skład nowopowstałego Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Następny rok przyniósł zmiany w organizacji jednostek terenowych i nomenklaturze resortu spraw wewnętrznych. Okazało się, że likwidacja powiatów, a co za tym idzie referatów ds. SB, spowodowała lukę w systemie operacyjnym pionu bezpieczeństwa. Na mocy Zarządzenia Nr 6/83 ministra spraw wewnętrznych z dnia 23 stycznia 1983 r. wprowadzono podział województw na rejony, w których powstały komendy miejskie i dzielnicowe MO. Komórki SB zostały powołane w tych komendach z dniem 1 marca tego samego roku w oparciu o rozkaz organizacyjny Nr 02/BP/83 z 8 marca 1983 r., w efekcie wydania przez Ministra Spraw Wewnętrznych Zarządzenia Organizacyjnego MSW Nr 061/Org z dnia 24 lutego 1983 r. Na podstawie w/w normatywów zlikwidowano wcześniej wymienione grupy operacyjne Wydziału IV, referaty paszportów w Radzyniu Podlaskim i Parczewie, wyłączono część etatów z Wydziału II (5), Wydziału III (5), Wydziału IV (8), Wydziału V (9). Uwolnione etaty umożliwiły na zorganizowanie struktur SB w Komisariacie MO w Łosicach (8 etatów), Komisariacie MO w Międzyrzecu Podlaskim (8 etatów) Komisariacie MO w Parczewie (9 etatów) i Komisariacie MO w Radzyniu Podlaskim (10 etatów). Ustawą z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów (Dz.U. Nr 38, poz. 173) wprowadzono natomiast nowe nazewnictwo jednostek terenowych. Dotychczasowe komendy wojewódzkie i rejonowe MO przemianowano odpowiednio na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. W tytulaturze kierownictwa komendanta wojewódzkiego/rejonowego MO zastąpił szef WUSW/RUSW. W przypadku jednostek województwa bialskopodlaskiego zmiany te zostały przeprowadzone w oparciu o Rozkaz Organizacyjny Nr BP/013/83 z dnia 12 sierpnia 1983 r. Na jego mocy Komenda Wojewódzka MO w Białej Podlaskiej zmieniła nazwę na Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Białej Podlaskiej, któremu podlegały Rejonowy Urząd Spraw Wewnętrznych (RUSW) w Białej Podlaskiej, RUSW w Łosicach, RUSW w Międzyrzecu Podlaskim, RUSW w Parczewie i RUSW w Radzyniu Podlaskim. Prerogatywy szefów jednostek wojewódzkich zostały określone w Zarządzeniu Nr 03/84 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 20 stycznia 1984 r. w sprawie zakresu działania wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych. W 1984 r. do pionu SB WUSW w Białej Podlaskiej został włączony Wydział Łączności Nastąpiło to zgodnie z decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 grudnia 1983 r. w sprawie przekazania wydziałów łączności pod bezpośredni nadzór zastępców szefów wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych ds. SB. W styczniu 1985 roku w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych w Białej Podlaskiej utworzona została nowa komórka Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Powstała ona w oparciu o rozkaz organizacyjny Nr 01/BP/85 Szefa WUSW w Białej Podlaskiej z 7 stycznia 1985 r., wydany na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego Nr 0130/Org Ministra Spraw Wewnętrznych z 27 grudnia 1984 r., w którym polecił szefowi WUSW w Białej Podlaskiej zorganizować tę jednostkę w składzie dwóch funkcjonariuszy (kierownik inspektoratu oraz starszy inspektor). W tym samym czasie doszło do reorganizacji Wydziału IV. Z jego struktur wyłączono sekcje zajmujące się rozpracowywaniem struktur „Solidarności” RI oraz zabezpieczeniem sektora gospodarki rolnej, leśnictwa i przemysłu drzewnego, tj. sekcje VII i VIII i utworzono z nich Samodzielną Sekcję VI, natomiast pozostała część Wydziału IV została przemianowana na Samodzielną Sekcję IV. W ramach reorganizacji wyłączono również część etatów grup IV Służby Bezpieczeństwa, działających w RUSW w Parczewie (2 etaty), w RUSW w Radzyniu Podlaskim, w Międzyrzecu Podlaskim i w Łosicach (po 1 etacie) i utworzono Grupę VI SB w RUSW w Parczewie i Łosicach (po 3 etaty) oraz w RUSW w Radzyniu Podlaskim i Międzyrzecu Podlaskim (po 2 etaty). Pod koniec 1985 r. na podstawie Rozkazu Organizacyjnego Nr 023/BP/85 Szefa WUSW w Białej Podlaskiej z 9 grudnia 1985 r. obydwie Samodzielne Sekcje (IV i VI) zostały, z dniem 1 grudnia 1985 r., przekształcone w Wydziały odpowiednio IV oraz VI. W związku ze zmianami w sytuacji politycznej kraju po wyborach 4 czerwca 1989 r. nastąpiło przeorganizowanie całego pionu SB. Na podstawie Zarządzenia Nr 075/89 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 sierpnia 1989 r. rozwiązano departamenty III, IV, V, VI, Inspektorat Ochrony Przemysłu i Biuro Studiów MSW. Na bazie Departamentu III utworzono Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, piony V i VI zasiliły Departament Ochrony Gospodarki, a z połączenia Departamentu IV i Biura Studiów powstał Departament Studiów i Analiz. Przed reorganizacją w 1989 r. (wg zarządzenia organizacyjnego Nr 0462/Org Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 listopada 1989 r.) stan etatowy pionu SB kształtował się następująco: Wydział III (15 stanowisk), Wydział IV (8), Wydział V (21), Wydział VI (7), Inspektorat Analityczno-Informacyjny (1). Po wyłączeniu powyższych stanowisk oraz z zespołu stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji etatu st. inspektora ds. ochrony przemysłu zorganizowano: Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (15 etatów), Wydział Ochrony Gospodarki (23), Wydział Studiów i Analiz (9). Reorganizacja objęła również terenowe komórki Służby Bezpieczeństwa. W przypadku RUSW w Łosicach zlikwidowano wszystkie Grupy (III-1 etat, IV-1, V-2 oraz VI -3). W ich miejsce zorganizowano Grupę SB w składzie 4 funkcjonariuszy. Analogiczna operacja została przeprowadzona w RUSW w Międzyrzecu Podlaskim, gdzie Grupy: III (1 stanowisko), IV (1), V (2) oraz VI (2) zostały zastąpione przez Grupę SB liczącą również 4 funkcjonariuszy. Z kolei w RUSW w Parczewie Grupy: III (1 etat), IV (2), V (2), VI (3) oraz w RUSW w Radzyniu Podlaskim Grupy III (1 etat), IV (1), V (2), VI (2) zastąpiły Referaty SB liczące po 5 funkcjonariuszy. Reorganizacja ta była zgodna zasadą, że w strukturach RUSW mogła funkcjonować tylko jedna komórka organizacyjna SB (grupa, referat, sekcja lub wydział). Również w listopadzie 1989 r. w związku z zarządzeniem Nr 95 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 listopada 1989 r. zostały zlikwidowane Wydział Szkolenia i Wydział Polityczno-Wychowawczy, w miejsce którego powołano Wydział Szkolenia i Wychowania z 9 etatami. W ramach dalszej reorganizacji organów bezpieczeństwa zmiany nastąpiły w funkcjonowaniu pionów pomocniczych SB. W dniu 15 grudnia 1989 r. Minister Spraw Wewnętrznych Zarządzeniem Organizacyjnym Nr 0635/Org polecił Szefowi WUSW w Białej Podlaskiej wyłączenie Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego w składzie 19 funkcjonariuszy i równoczesne zorganizowanie Wydziału „C” o obsadzie 8 etatów. Jednocześnie Dyrektor Biura Organizacyjno-Prawnego MSW polecił Szefowi WUSW w Lublinie włączyć w struktury Wydziału „T” –Grupę „T” w Białej Podlaskiej (5 etatów) oraz w Wydziale „B” utworzyć Grupę „B” w Białej Podlaskiej (3 etaty). Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w Białej Podlaskiej przedstawiały się następująco: Starszy inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. SB do współpracy z Departamentem I – celem jego działań było zdobywanie i dostarczanie Departamentowi I MSW dokumentów i informacji z zakresu wywiadu politycznego, naukowo-technicznego i ekonomicznego, działalności obcych służb specjalnych oraz ośrodków wspierających opozycję antykomunistyczną. Realizował on również zadania operacyjno-techniczne zlecone przez Department I, a także koordynował działania wszystkich komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w zakresie wywiadu. W początkowym okresie w strukturze KWMO w Białej Podlaskiej nie przewidziano miejsca na to stanowisko. Zostało ono utworzone z dniem 1 maja 1978 r. na podstawie rozkazu organizacyjnego Nr 03/BP/78 komendanta wojewódzkiego MO w Białej Podlaskiej. Do tego momentu prawdopodobnie za koordynacje działań na rzecz Departamentu I MSW odpowiedzialny był Wydział II KWMO. Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. SB – do jego zadań należało utrzymywanie kontaktów z zastępcą komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. SB i naczelnikami wydziałów operacyjnych w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań służbowych, sporządzanie rocznych i problemowych planów kontroli jednostek i komórek organizacyjnych WUSW i RUSW województwa bialskopodlaskiego, sprawdzanie realizacji wniosków pokontrolnych, opracowywanie okresowych ocen i analiz sytuacji polityczno-operacyjnej, sprawowanie nadzoru nad ochroną tajemnicy państwowej i służbowej. W ramach inspektoratu znajdowało się jedno stanowisko – starszego inspektora Inspektoratu Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego ds. SB i zostało ono utworzone z dniem 1 czerwca 1975 r. (rozkaz organizacyjny Nr 01/BP/75). Formalnie, na podstawie zarządzenia organizacyjnego Nr 0462/Org Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 listopada 1989 r., Inspektorat Analityczno-Informacyjny Zastępcy Szefa WUSW ds. SB został zlikwidowany z dniem 1 listopada 1989 r. a jego zadania zostały przejęte przez wówczas powstały Wydział Studiów i Analiz SB. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy – do zakresu jego działania należała ochrona funkcjonariuszy i pracowników cywilnych „w przedmiocie zapobiegania i zwalczania popełnianych przez nich najpoważniejszych naruszeń prawa, zajmowania postaw i zachowań mogących wyrządzić poważne szkody interesom resortu spraw wewnętrznych oraz politycznym, społecznym i gospodarczym interesom państwa”. Zgodnie z przywołanym wcześniej rozkazem organizacyjnym Nr 01/BP/85 z dnia 7 stycznia 1985 r. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy WUSW w Białej Podlaskiej składał się z kierownika, którym przez cały okres działalności był kpt. Tadeusz Szucki oraz stanowiska starszego inspektora. W ramach swych prac Inspektorat miała analizować informacje i meldunki o naruszeniach prawa przez funkcjonariuszy WUSW i przedstawiać wnioski co do dalszego postępowania w sprawach. Funkcjonariusze mieli również prawo do wyjaśniania otrzymanych sygnałów za pomocą środków i metod operacyjnych. Rozpoczęcie rozpracowania wymagało formalnie sporządzenia wniosku o wszczęcie sprawy aprobowanego przez szefa WUSW oraz jego zastępcę ds. polityczno-wychowawczych, następnie był on przesyłany do dyrektora Zarządu Ochrony Funkcjonariuszy, a po jego aprobacie trafiał do zatwierdzenia przez Ministra Spraw Wewnętrznych. Analogicznie wyglądała kwestia aprobaty zastosowania środków techniki operacyjnej. Kierownik Inspektoratu Ochrony Funkcjonariuszy WUSW w Białej Podlaskiej zobowiązany był do sporządzania okresowych analiz, ponadto tylko on mógł podejmować czynności sprawdzające i operacyjne względem funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Natomiast starszy inspektor IOF WUSW w Białej Podlaskiej powinien zajmować się wyjaśnianiem informacji o przestępstwach i nieprawidłowościach popełnianych przez funkcjonariuszy pełniących służbę w Milicji Obywatelskiej oraz pracownikach cywilnych WUSW. Działalność Inspektoratu została zakończona z dniem 16 marca 1990 r., kiedy Zarządzeniem Organizacyjnym Nr 0268/Org. z dnia 14 marca 1990 r. minister spraw wewnętrznych polecił wyłączyć z kierownictwa WUSW w Białej Podlaskiej 2 etatowy inspektorat. Wydział II – jego zadaniem było organizowanie i bezpośrednie wykonywanie zadań operacyjnych polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu działalności służb wywiadowczych NATO (zwłaszcza wywiadu USA i RFN) i innych krajów niekomunistycznych, skierowanej przeciwko interesom PRL i innych krajów bloku komunistycznego. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału II wyłączono 5 stanowisk (3 starszych inspektorów i 2 inspektorów). Kolejna redukcja stanu etatowego nastąpiła z dniem 1 stycznia 1984 r. kiedy wyłączono stanowiska: kierownika sekcji oraz 1 starszego inspektora. W okresie 1975-1990 Wydziałem II WUSW w Białej Podlaskiej kierowali: ppłk Henryk Starek (1975-1983) i mjr Edward Gładoch (1983-1990). Wydział III – zajmował się ujawnianiem oraz likwidacją źródeł i skutków zagrożeń wynikających z: dywersji, sabotażu i innych działań antypaństwowych, konfliktów społecznych, nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładów pracy (tzw. bazy) oraz instytucji politycznych, społecznych, kultury i nauki (tzw. nadbudowy), naruszenia tajemnicy państwowej i służbowej. Był on również odpowiedzialny za profilaktyczną ochronę szczególnie narażonych na wymienione powyżej zagrożenia środowisk i instytucji społeczno-politycznych oraz zakładów pracy. Po wyodrębnieniu w strukturze WUSW w 1979 r. pionu IIIA (zagadnienia przemysłu), miał on zajmować się rozpoznawaniem, wykrywaniem, organizowaniem i likwidowaniem antykomunistycznej i antypaństwowej działalności wymierzonej przeciwko ustrojowi PRL. W lutym 1976 r. w Wydziale III nastąpiła reorganizacja. W jej ramach wyłączono stanowiska: dwóch starszych inspektorów oraz inspektora, w ich miejsce powołano natomiast trzech kierowników sekcji. W związku z powstaniem w lipcu 1979 r. Wydziału III „A” - stan etatowy Wydziału III został znacznie uszczuplony. Z jego struktur wyłączono wówczas stanowiska: zastępcy naczelnika, trzech kierowników sekcji, pięciu starszych inspektorów, dwóch inspektorów i maszynistki. W grudniu z kolei przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Pod koniec 1980 r. Wydział III KWMO w Białej Podlaskiej został wzmocniony, ponieważ utworzono wtedy stanowiska kierownika sekcji oraz inspektora. Z dniem 1 lipca 1982 r. w struktury Wydziału III włączono stanowiska: zastępcy naczelnika, kierownika sekcji oraz trzech starszych inspektorów, a z dniem 1 października tego roku stanowisko starszego inspektora oraz inspektora. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału III wyłączono pięć stanowisk (zastępcy naczelnika wydziału, kierownika sekcji, 2 starszych inspektorów i 1 inspektora). Wkrótce stan etatowy Wydziału został powiększony, ponieważ z dniem 15 września 1983 r. włączono do niego pięć stanowisk (czterech starszych inspektorów oraz jednego młodszego inspektora). Wydział III przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r. a w jego miejsce powstał Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa SB. Naczelnikami Wydziału III w okresie 1975-1990 byli: mjr Franciszek Skawiński (1975-1979); kpt. Waldemar Wołynek (1979-1982); mjr Jan Pryt (1982-1986); mjr Jan Banasiak (1983); kpt. Wacław Przygoda (1987) i kpt. Henryk Kotiuk (1987-1989). Wydział IV (w 1985 r. jako Samodzielna Sekcja IV) – celem jego działań było zabezpieczenie podstaw ustrojowych PRL przed antykomunistyczną działalnością polityczno-społeczną podejmowaną przez Kościół katolicki oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. W listopadzie 1977 r. w Wydziale IV KWMO w Białej Podlaskiej utworzone zostało stanowisko starszego inspektora. Dalsza rozbudowa struktur Wydziału nastąpiła w listopadzie 1979 r. po włączeniu etatów inspektora. Z kolei w lutym 1980 r. przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Z uwagi natomiast na powstanie struktur „Solidarności” RI w maju 1981 r. Wydział IV został bardzo rozbudowany, ponieważ utworzono wówczas stanowiska: zastępcy naczelnika, dwóch kierowników sekcji, 2 inspektorów, młodszego inspektora i maszynistki oraz utworzono grupy operacyjne w Radzyniu Podlaskim, Międzyrzecu Podlaskim, Parczewie, Łosicach i Terespolu (po 1 stanowisku starszego inspektora). W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału IV wyłączono 8 stanowisk (2 kierowników sekcji, 2 inspektorów, 3 młodszych inspektorów i maszynistkę) oraz grupy operacyjne działające w Radzyniu Podlaskim, Międzyrzecu Podlaskim, Parczewie, Łosicach, Terespolu i Łomazach (po 1 stanowisku). Jak wspomniano wcześniej z dniem 1 stycznia 1985 r. ze struktury WUSW w Białej Podlaskiej został wyłączony Wydział IV w całym składzie etatowym. W jego miejsce powstała Samodzielna Sekcja IV SB składająca się z: kierownika samodzielnej sekcji, 4 starszych inspektorów, 3 inspektorów oraz maszynistki. Pod koniec 1985 r. sekcja została z powrotem podniesiona do rangi Wydziału. Wydział IV przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r., a w jego miejsce powstał Wydział Studiów i Analiz SB. Pracami Wydziału IV kierowali: ppłk Eugeniusz Leonarcik (1975-1983) oraz ppłk Stanisław Hermaniuk (1983-1989). Wydział V (od II połowy 1979 r. do 1981 r. jako Wydział IIIA) – do jego zadań należała szeroko pojęta ochrona gospodarki, co sprowadzało się m.in. do rozpoznawania nastrojów i sytuacji konfliktowych wśród załóg zakładów przemysłowych, handlowych i komunikacyjnych, spółdzielczości pracy i inwalidzkiej oraz w urzędach administracyjnych. Zajmował się również rozpracowywaniem osób prezentujących poglądy antykomunistyczne, ujawnianiem faktów sabotażu, niegospodarności i nieprawidłowości w międzynarodowej wymianie techniczno – ekonomicznej. Wydział III „A” KWMO w Białej Podlaskiej został utworzony na podstawie rozkazu organizacyjnego 03/BP/79 komendanta wojewódzkiego MO w Białej Podlaskiej z dnia 2 lipca 1979 r. W skład etatowy nowoutworzonej komórki weszły stanowiska: naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, trzech kierowników sekcji, pięciu starszych inspektorów, trzech inspektorów, młodszego inspektora oraz sekretarz-maszynistki. Z kolei w lutym 1980 r. przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Kolejnym rozkazem organizacyjnym Nr 016/BP/81 komendant wojewódzki zmienił nazwę komórki (zachowując jej dotychczasową strukturę) na Wydział V. Z dniem 1 lutego 1982 r. Wydział V został znacznie rozbudowany, ponieważ wówczas włączono w jego struktury łącznie 8 etatów (zastępca naczelnika, kierownika sekcji, 4 starszych inspektorów oraz 2 inspektorów), a z dniem 1 października tego samego roku włączono 1 starszego inspektora i 3 młodszych inspektorów. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału V wyłączono 9 stanowisk (zastępcę naczelnika, kierownika sekcji, 2 starszych inspektorów, 2 inspektorów i 3 młodszych inspektorów). Z kolei w 1985 przy okazji tworzenia pionu VI z Wydziału wyłączono stanowisko inspektora. W 1986 r. na wniosek Szefa WUSW w Białej Podlaskiej przemianowano stanowisko kierownika sekcji na stanowisko zastępcy naczelnika wydziału. Zgodnie z pismem dyrektora Biura Organizacyjno-Prawnego MSW z dnia 11 kwietnia 1986 r. zatrudniony na etacie kierownika sekcji funkcjonariusz z chwilą przemianowania miał zostać przeniesiony na równorzędne stanowisko w innym wydziale SB. Przez cały okres funkcjonowania Wydziału III „A”/V kierował nim ppłk Franciszek Skawiński (1979-1989). Wydział VI – realizował zadania związane z operacyjnym zabezpieczeniem kompleksu gospodarki żywnościowej i leśnictwa oraz ochrony środowiska i gospodarki wodnej przed działalnością ugrupowań prawicy ludowej oraz opozycji antykomunistycznej. Ochrona obejmowała produkcję, skup, przetwórstwo, transport, obrót surowcami i produktami rolno-spożywczymi oraz zaopatrzenie i usługi dla rolnictwa, przemysł drzewny i papierniczy, placówki handlu zagranicznego, wyższe uczelnie rolnicze oraz średnie i zawodowe szkolnictwo rolnicze i leśne. Pion VI SB WUSW w Białej Podlaskiej powstał w efekcie reorganizacji Wydziału IV, który do końca 1984 r. był odpowiedzialny za zabezpieczenie kompleksu gospodarki żywnościowej, leśnictwa oraz działalności opozycyjnej w środowisku wiejskim. W styczniu 1985 r. powołano Samodzielną Sekcję VI składającą się z następujących stanowisk: kierownika samodzielnej sekcji, 4 starszych inspektorów, 2 inspektorów i sekretarz-maszynistki (rozkaz organizacyjny Nr 02/BP/85 szefa WUSW z dnia 1 lutego 1985 r.). Status komórki został wkrótce, bo już 1 grudnia tego samego roku, podniesiony do rangi Wydziału, bez jakiejkolwiek zmiany strukturalnej (rozkaz organizacyjny Nr 02/BP/85 szefa WUSW z dnia 9 grudnia 1985 r.) Wydział VI przestał istnieć z dniem 1 listopada 1989 r. a w jego zadania zostały przejęte przez Wydział Ochrony Gospodarki SB. Wydziałem (w 1985 r. Samodzielną Sekcją) kierował kpt. Zdzisław Gieruszka (1985-1989). Wydział Śledczy – prowadził postępowania karne w sprawie przestępstw przeciwko istotnym interesom politycznym i gospodarczym PRL oraz zapewniał specjalistyczną obsługę prawną jednostek operacyjnych. W szczególności przyjmował zawiadomienia o przestępstwach, prowadził czynności sprawdzające, wszczynał i prowadził postępowania przygotowawcze, inspirował wystąpienia do instytucji i zakładów pracy w przypadku nieprawidłowości kwalifikujących się do postępowania administracyjnego lub dyscyplinarnego, współdziałał z jednostkami operacyjnymi i koordynował czynności procesowe z operacyjnymi. Ogólnie rzecz ujmując Wydział Śledczy był odpowiedzialny za realizację zadań SB w zakresie zapobiegania, rozpoznawania i wykrywania (poprzez ściganie karne) sprawców przestępstw przypisanych do zwalczania tej służbie. W dniu 1 października 1982 r. w struktury Wydziału Śledczego włączono stanowisko starszego inspektora i inspektora. Natomiast w maju wyłączono stanowisko inspektora wprowadzając jednocześnie etat starszego inspektora. W okresie 1975-1990 Wydziałem Śledczym kierowali: mjr Jerzy Lenkiewicz (1975-1977); ppłk Edward Walczak (1977-1990), którego na czas jego pobytu na przeszkoleniu w Wyższej Szkole KGB w Moskwie w 1984 r. zastępował por. Wiesław Wołoch. Samodzielna Sekcja „A” – zapewniała KWMO/WUSW łączność szyfrową i kodową z jednostkami i komórkami organizacyjnymi podległymi MSW i innym resortom. Prowadziła szkolenia dla funkcjonariuszy jednostek terenowych w województwie bialskopodlaskim. Ponadto w początkowym okresie miała zapewnić pomoc organizacyjno-techniczną oraz koordynować działalność komórek szyfrowych i kodujących przy tworzących się organach administracyjnych województwa bialskopodlaskiego. Ponadto Samodzielna Sekcja „A” zobowiązana była do zorganizowania tajnego miejsca przechowania sprzętu i dokumentacji szyfrowej na wypadek bezpośredniego zagrożenia państwa i w czasie wojny. Początkowo do 1977 r. stan etatowy Samodzielnej Sekcji „A” KWMO/WUSW w Białej Podlaskiej wynosił 5 funkcjonariuszy. W maju 1978 r. włączono do niej dwa stanowiska telegrafistów. W późniejszym czasie nie włączono już do niej nowych stanowisk. Jedyna zmiana jak nastąpiła w strukturze komórki wynikała z przekształcenia dwóch etatów telegrafisty w referentów techniki operacyjnej. W ramach planów mobilizacji resortu na wypadek wojny Samodzielna Sekcja „A” WUSW w Białej Podlaskiej (analogicznie jak we wszystkich WUSW-ach) miała być przemianowana na Wydział i wzmocniona kadrowo, ponadto komórki szyfrowe miały być tworzone w rejonowych urzędach spraw wewnętrznych. W omawianym okresie pracami Samodzielnej Sekcji „A” KWMO/WUSW w Białej Podlaskiej kierowali: mjr Tomasz Mućka (1975-1989) i por. Jan Trubalski (1989-1990). Wydział „B” – przyjmował zlecenia i przygotowywał prowadzenie obserwacji, ustalał i identyfikował ujawnione w trakcie obserwacji osoby, z którymi kontaktowali się inwigilowani, współpracował z Biurem „B” w zakresie obserwacji dyplomatów i cudzoziemców spoza bloku komunistycznego, organizował i wykorzystywał zakryte punkty obserwacyjne, mieszkania konspiracyjne, prowadził działalność operacyjną w hotelach oraz innych obiektach turystycznych i rozrywkowych, w których przebywali cudzoziemcy. Z dniem 1 sierpnia 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „B”, wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Struktura 4 osobowej sekcji składała się z kierownika sekcji, starszego inspektora i 2 inspektorów. Do 1982 r. Wydziałem kierowali ppłk Wacław Dubaj (1975-1978) i kpt. Jan Pryt (1978-1982). Wydział „C” – zajmował się rejestracją osób, spraw operacyjnych i postępowań przygotowawczych SB i MO oraz tworzeniem i prowadzeniem w związku z tym kartotek, sporządzaniem zestawień statystycznych i opracowań analitycznych; opiniowaniem osób ubiegających się o zezwolenia na posiadanie broni, wydanie kart żeglarskich i rybackich oraz kandydatów do wykonywania prac stanowiących tajemnicę państwową; gromadzeniem, opracowywaniem, brakowaniem, konserwacją, mikrofilmowaniem i udostępnianiem akt operacyjnych, administracyjnych i osobowych b. funkcjonariuszy. W 1978 r. do etatu Wydziału „C” KWMO w Białej Podlaskiej włączono stanowisko referenta techniki operacyjnej. Z dniem 1 sierpnia 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „C” (kierownik, inspektor i 2 młodszych inspektorów), wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Przez cały okres funkcjonowania Wydziału „C” jego pracami kierował ppłk Czesław Wlizło (1975-1982). Wydział „T” – zajmował się instalacją i eksploatacją środków techniki specjalnej (podsłuchy pokojowe, telefoniczne, telegraficzne, podgląd i dokumentacja fotograficzna, tajne przeszukanie) w celu uzyskiwania informacji w sposób tajny. Środki te były stosowane w trakcie prowadzonych rozpracowań operacyjnych wobec osób podejrzanych o działalność antykomunistyczną. W czerwcu 1976 r. nastąpiło przemianowanie stanowisk w Wydziale „T”, a mianowicie zniesiono etaty: starszego referenta techniki operacyjnej i dwóch referentów techniki operacyjnej, a w ich miejsce utworzono stanowiska starszego inspektora, inspektora oraz młodszego inspektora. Natomiast rok później włączono do niego etaty: inspektora oraz starszego referenta techniki operacyjnej. Od 1 sierpnia 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „T”, wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Sekcja „T” liczyła wówczas 9 etatów, na które składał się: kierownik sekcji, starszy inspektor, 2 inspektorów i 5 młodszych inspektorów). W okresie 1975-1982 Wydziałem kierowali: mjr Franciszek Jerzy Urbański (1975-1978) i mjr Jerzy Śliwiński (1978-1982). Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego – do jego zakresu działania należało prowadzenie prac będących dotychczas w gestii wydziałów „B”, „C”, „T”, oraz zabezpieczenie wspólnego dla wszystkich sekcji zaplecza technicznego w zakresie konserwacji, napraw i ewidencji sprzętu oraz obróbki laboratoryjnej. Struktura utworzonego z dniem 1 sierpnia 1982 r. Wydziału przedstawiała się następująco: -naczelnik Wydziału, -sekretarz-maszynistka, -Sekcja „B” - kierownik, starszy inspektor, inspektor, -Sekcja „C” – kierownik, inspektor, dwóch młodszych inspektorów, -Sekcja „T” – kierownik, starszy inspektor, dwóch inspektorów, pięciu młodszych inspektorów. Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego przestał istnieć z dniem 15 grudnia 1989 r. zgodnie z decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 grudnia 1989 r. (zarządzenie organizacyjne Nr 0635/Org.). Na bazie Sekcji „C” utworzono wydział z 8 etatami. Natomiast sekcje „B” i „T” zostały włączone jako grupy zamiejscowe w Białej Podlaskiej odpowiednio do Wydziałów „B” i „T” WUSW w Lublinie. Wydziałem Zabezpieczenia Operacyjnego kierowali: płk Czesław Wlizło (1982-1986) i kpt. Adam Trela (1987-1989). Wydział Paszportów – do jego zadań należało prowadzenie wstępnego rozpoznania operacyjnego międzynarodowego ruchu osobowego na terenie Białej Podlaskiej oraz nadzór i kontrola nad realizacją tego zadania przez referaty paszportów; podejmowanie decyzji i wydawanie dokumentów paszportowych uprawniających do przekraczania granicy; prowadzeniem spraw związanych z udzielaniem wiz i wydawaniem dokumentów cudzoziemcom, współpraca z urzędami konsularnymi, organami celnymi i ruchu granicznego w sprawach osób zamieszkujących na terenie województwa, utrzymywanie kontaktów z przedstawicielami biur podróży; prowadzenie ewidencji paszportów oraz rejestracji osób zastrzeżonych, odmawiających powrotu i ich rodzin. Trzeba również pamiętać, że realizując zadania związane z międzynarodowym ruchem osobowym mieszkańców województwa bialskopodlaskiego Wydział współdziałał z jednostkami operacyjnymi MO, SB, WSW. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 1 marca 1983 r. ze struktur Wydziału Paszportów wyłączono referaty paszportów w Radzyniu Podlaskim i Parczewie (łącznie trzy etaty). Z dniem 1 lipca 1984 r. na mocy rozkazu organizacyjnego Nr 06/BP/84 szefa WUSW w Białej Podlaskiej z dnia 5 lipca 1984 r. do Wydziału Paszportów włączono etat starszego referenta techniki operacyjnej. W maju 1986 r. zlikwidowano etat starszego referenta techniki operacyjnej, a dodatkowo utworzono stanowisko inspektora, starszego referenta i referenta. Pracami Wydziału Paszportów przez cały okres jego funkcjonowania kierował ppłk Roman Zdunek (1975-1990). Wydział Polityczno-Wychowawczy – prowadził zadania mające na celu indoktrynację funkcjonariuszy KWMO/WUSW w Białej Podlaskiej. Zgodnie z rozkazem organizacyjnym 014/BP/81 z dnia 14 listopada 1981 r. tworzącym struktury tej komórki, do kierownictwa KWMO włączono stanowisko zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych będącego jednocześnie naczelnikiem wydziału polityczno-wychowawczego. Początkowo wydział liczył 5 etatów (zastępca naczelnika, 2 stanowiska starszych inspektorów, inspektor oraz sekretarz maszynistka). W 1985 r. Szef WUSW w Białej Podlaskiej zlikwidował stanowisko zastępcy naczelnika, tworząc jednocześnie etat naczelnika Wydziału. Pion polityczno-wychowawczy formalnie przestał istnieć z dniem 21 listopada 1989 r.(zarządzenie organizacyjne Nr 045/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 stycznia 1990 r.), a faktyczna jego likwidacja nastąpiła z dniem 10 stycznia 1990 r. wraz z przekazaniem majątku i dokumentacji będącej na stanie Wydziału Polityczno-Wychowawczego i Wydziału Szkolenia. W miejsce obydwu komórek powstał wówczas Wydział Szkolenia i Wychowania. Wydział Łączności – realizował zadania techniczne związane z zapewnieniem właściwej pracy urządzeń łączności przewodowej (specjalnej, telefonicznej, telegraficznej, dowodzenia, dyspozytorskiej) i radiowej (krótkofalowej, ultrakrótkofalowej), będących w dyspozycji jednostek i komórek MO i SB, władz politycznych i administracyjnych województwa bialskopodlaskiego. Zajmował się również organizowaniem, zabezpieczaniem, nadzorem wymiany i transportu (konwoju) przesyłek listowych, których ekspedycja podlegała poczcie specjalnej. Poza omówionymi wyżej komórkami w strukturach KWMO/WUSW w Białej Podlaskiej funkcjonowały stanowiska SB: Starszy inspektor ds. ochrony przemysłu w zespole stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji – stanowisko starszego inspektora ds. ochrony przemysłu zostało zlikwidowane z dniem 1 listopada 1989 r. a zadania realizowane przejął Wydział Ochrony Gospodarki SB. Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa – powołany w miejsce rozwiązanego Wydziału III na podstawie zarządzenia organizacyjnego Nr 0462/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 listopada 1989 r. W ramach jednostki utworzono następujące stanowiska: naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, ośmiu starszych inspektorów, czterech inspektorów oraz sekretarz maszynistki. Pracami wydziału kierował kpt. Henryk Kotiuk (1989-1990). Wydział Ochrony Gospodarki – utworzony na bazie rozwiązanych Wydziałów V i VI, wspomnianym już wyżej zarządzeniem organizacyjnym Nr 0462/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 listopada 1989 r. Zakresem działania objął ochronę przed penetracją gospodarki przez obce służby, naruszenie przepisów w postępowaniu z wiadomościami stanowiącymi tajemnicę państwową, poważne zakłócenia w funkcjonowaniu infrastruktury gospodarczej państwa, badanie nastrojów niezadowolenia pracowników zakładów pracy o podłożu politycznym i ekonomiczno-socjalnym. Zgodnie z założeniami Wydział Ochrony Gospodarki miał być najliczniejszym wydziałem SB w WUSW w Białej Podlaskiej. Jego struktura wyglądała następująco: naczelnik wydziału, zastępca naczelnika, kierownik sekcji, 13 starszych inspektorów, 6 inspektorów oraz sekretarz-maszynistka. Struktura Wydziału Ochrony Gospodarki WUSW w Białej Podlaskiej miała być powieleniem Departamentu Ochrony Gospodarki MSW. Sekcja I miała dokonywać analizy i oceny stanu zagrożeń w gospodarce, przygotowywać informacje dla kierownictwa WUSW. Sekcja V (odpowiednik Wydziałów IV, V i IX Departamentu Ochrony Gospodarki) miała zapobiegać próbom penetracji instytucji gospodarczych przez przedstawicieli innych państw. Do jej zadań należało również zapobieganie ujawnianiu danych o stanie gospodarki, w tym finansów państwa, stanowiących tajemnicę państwową, ujawnianie przestępstw aferowych na szkodę skarbu państwa. Jednocześnie miał odpowiadać za ochronę zakładów sektora górnictwa, energetyki i atomistyki. Sekcja VII (odpowiednik Wydziałów VI i VII) miała zapewniać ochronę systemu transportu kolejowego, funkcjonowania rynku wewnętrznego. Sekcja IX (odpowiednik Wydziałów VIII i IX) miała odpowiadać za ochronę sektora gospodarki żywnościowej, rolnej, leśnej oraz środowiska naturalnego. Naczelnikiem Wydziału Gospodarki przez cały okres funkcjonowania był kpt. Zdzisław Gieruszka (1989-1990). Wydział Studiów i Analiz – powołany został na podstawie przywołanego wcześniej zarządzenia organizacyjnego Nr 0462/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 13 listopada 1989 r. , zgodnie z którym miał on się składać z naczelnika wydziału, zastępcy naczelnika, 5 starszych inspektorów, 2 inspektorów oraz sekretarz-maszynistki. Na stanowisko naczelnika powołany został ppłk Stanisław Hermaniuk. Głównym celem swojego działania wydział uczynił operacyjne zabezpieczenie działalności ruchów społeczno-politycznych. Struktura organizacyjna Wydziału Studiów i Analiz WUSW w Białej Podlaskiej miała być odwzorowaniem struktur i zakresu działania Departamentu Studiów i Analiz MSW i powinna wyglądać następująco: Grupa I (odpowiednik Wydziałów I i II DSiA MSW) – gromadzenie, systematyzacja informacji wpływających z Wydziałów: II, OKPP i OG WUSW i opracowywanie analiz i ocen wydziału, prowadzenie spraw mobilizacyjno-obronnych. Grupa II (odpowiednik Wydziału III DSiA MSW) – ochrona masowych ruchów społecznych przed ich wykorzystywaniem do działań destrukcyjnych, w tym również przed infiltracją przez ośrodki zagraniczne. Szczególne zagrożenie widziano tutaj w organizacjach mniejszości ukraińskiej. grupa ta miła również zajmować się ekstremalnymi środowiskami politycznymi. Grupa III – (odpowiednik Wydziałów: IV, V i VI DSiA MSW) –opracowanie analiz i ocen oraz prognoz dotyczących wszelkich aktów terroru i sabotażu, analizowanie i ocena zjawisk w związku z konfliktami na tle wyznaniowym i światopoglądowym. Terenowe ogniwa SB: Jak wspomniano wcześniej w marcu 1983 r. odtworzono struktury terenowe SB umiejscawiając je w byłych miastach powiatowych sprzed reformy 1975 r. SB RUSW w Łosicach. Struktury SB w Komisariacie MO w Łosicach powstały z dniem 1 marca 1983 r. na podstawie rozkazu organizacyjnego Nr 02/BP/83 z dnia 8 marca 1983 r. Pracami SB kierował zastępca kierownika komisariatu ds. SB (po 1 sierpnia 1983 r. zastępca szefa RUSW ds. SB). Utworzone zostały również grupy (II, III oraz IV) będące terenowymi odpowiednikami wydziałów w KWMO. W styczniu 1985 r. z Grupy IV wyłączono stanowisko inspektora, co umożliwiło utworzenie jednocześnie Grupy VI składającej się z 2 starszych inspektorów oraz inspektora. W listopadzie 1989 r. nastąpiła reorganizacja struktur SB w RUSW w Łosicach, a mianowicie zlikwidowane zostały wszystkie grupy: III – 1 stanowisko, IV –1 stanowisko, V – 2 stanowiska oraz VI – 3 stanowiska. W ich miejsce powstała grupa SB składająca się z 3 starszych inspektorów oraz 1 inspektora. Pracami pionu SB w Łosicach kierowali: por. Bronisław Proskura (1983-1985); kpt. Stanisław Ossowski (1985-1987), por. Janusz Szczepaniak (1987-1988) i kpt. Tadeusz Grzejdak (198-1990). SB RUSW Międzyrzecu Podlaskim. Struktury SB w Komisariacie MO we Międzyrzecu powstały na podstawie tego samego rozkazu organizacyjnego Nr 02/BP/83 z dnia 8 marca 1983 r. (28 stanowisk etatowych). Pracami SB kierował zastępca kierownika komisariatu ds. SB (po 1 sierpnia 1983 r. zastępca szefa RUSW ds. SB). Podobnie jak w przypadku SB RUSW w Łosicach w styczniu 1984 r. nastąpiło przesunięcie etatu z inspektora z Grupy II do V. W styczniu 1985 r. z Grupy IV SB RUSW w Międzyrzecu Podlaskim wyłączono stanowiska inspektora, co pozwoliło utworzyć Grupę VI, składającą się ze starszego inspektora i inspektora. W listopadzie 1989 r. w wyniku kolejnej reorganizacji zlikwidowano grupy: III –1 stanowisko, IV – 1 stanowisko, V – 2 stanowiska, VI – 2 stanowiska. W ich miejsce powołano Grupę SB składającą się z 3 starszych inspektorów oraz 1 inspektora. Pracami SB w Międzyrzecu Podlaskim kierowali: por. Zdzisław Gruszka (1983-1985); kpt. Stanisław Tumiłowicz (1985-1986) oraz por. Marian Chajbos (1987-1990). SB RUSW w Parczewie. Struktury SB w Komisariacie MO w Parczewie powstały również na podstawie rozkazu organizacyjnego Nr 02/BP/83 z dnia 8 marca 1983 r. Początkowo przydzielono w tym celu 28 stanowisk etatowych. W styczniu 1985 r. z Grupy IV SB RUSW w Parczewie wyłączono stanowiska starszego inspektora i inspektora co pozwoliło utworzyć Grupę VI, składającą się z 2 starszych inspektorów i inspektora. Reorganizacja pionu SB w listopadzie 1989 r. nie ominęła również RUSW w Parczewie, podobnie jak w pozostałych RUSW zlikwidowano grupy: III –1 stanowisko, IV – 2 stanowiska, V – 2 stanowiska, VI – 3 stanowiska. W ich miejsce powołano Referat SB, składający się z 4 starszych inspektorów oraz 1 inspektora. Pracami SB w Parczewie kierowali: por. Tadeusz Szucki (1983-1985); kpt. Henryk Kotiuk (1985-1986) i por. Ryszard Krawczyński (1986-1990). SB RUSW w Radzyniu Podlaskim. Struktury SB w Komisariacie MO w Radzyniu Podlaskim powstały także na podstawie rozkazu organizacyjnego Nr 02/BP/83 z dnia 8 marca 1983 r. Początkowo przydzielono w tym celu 32 stanowiska etatowe. W styczniu 1985 r. z Grupy IV SB RUSW w Radzyniu Podlaskim wyłączono stanowiska starszego inspektora co pozwoliło utworzyć Grupę VI, składającą się ze starszego inspektora i inspektora. W wyniku kolejnej reorganizacji pionu SB w listopadzie 1989 r. podobnie jak w przypadku RUSW w Parczewie zlikwidowano grupy: III –1 stanowisko, IV – 1 stanowisko, V – 2 stanowiska, VI – 2 stanowiska. W ich miejsce powołano Referat SB, składający się z 4 starszych inspektorów oraz 1 inspektora. Pracami SB w Radzyniu Podlaskim przez cały okres funkcjonowania RUSW kierował mjr Zenon Kuźmiuk (1983-1990).

Nazwa, jaką przyjęto, tj. Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Białej Podlaskiej, jest zgodna z ostatnią stosowaną w praktyce. Do końca lipca 1983 r. terenowa jednostka resortu spraw wewnętrznych z Białej Podlaskiej funkcjonowała jako Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej. Zmiana w nazewnictwie nastąpiła na mocy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. Nr 38, poz. 172). Przez cały okres funkcjonowania Komendy, a następnie Urzędu, nie zmieniły się jednak ich struktury: pionowa (system podległości i zwierzchnictwa) i pozioma (podział na wydziały sekcje, inspektoraty, samodzielne stanowiska). KWMO/WUSW w Białej Podlaskiej podlegał w zakresie działań milicyjnych Komendzie Głównej MO, a w zakresie poczynań pionu bezpieczeństwa – kierownictwu Służby Bezpieczeństwa. Pełnił natomiast rolę zwierzchnika nad komendą miejską w Białej Podlaskiej oraz komisariatami w Łosicach, Międzyrzecu Podlaskim, Parczewie i Radzyniu Podlaskim , które w 1983 r. zostały przekształcone w rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Daty krańcowe stanowią lata 1975-1990. Problematyka akt dotyczy województwa bialskopodlaskiego w granicach z 1975 r. Zespół mierzy 179,2 mb. Wszystkie serie i podserie akt w zespole są zdekompletowane i posiadają poważne luki. Istotne braki występują również w dokumentacji zdawczo-odbiorczej przekazywania akt do archiwum. Zespół WUSW w Białej Podlaskiej to zespół prosty, zamknięty i fragmentaryczny. Prosty, bo wytworzony przez jednego odrębnego ustrojowo twórcę, którego kompetencje i organizacja nie ulegały większym zmianom powodującym sukcesje materiałów. Fakt zarchiwizowania się w omawianym zespole materiałów wytworzonych przez rejonowe urzędy spraw wewnętrznych był efektem systemu obiegu akt spraw i nie wynikał z istnienia w ramach WUSW kilku niezależnych i równorzędnych kancelarii. Akta jednostek podległych nie stanowiły również oddzielnych zespołów w zasobie i ewidencji archiwum bialskopodlaskiej jednostki. W ramach Wydziału „C” KWMO, a od 1982 r. Sekcji „C” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego KWMO/WUSW w Białej Podlaskiej funkcjonowało archiwum, które gromadziło akta spraw zakończonych. Przejmowanie akt regulowały obowiązujące w resorcie spraw wewnętrznych instrukcje archiwalne. Było to Zarządzenie Nr 034/74 MSW z dnia 10 V 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, znowelizowane potem Zarządzeniem Nr 030/79 MSW z dnia 2 VII 1979 r. Zgodnie z tym ostatnim normatywem w skład zasobu archiwalnego Wydziału „C” (w którym znajdowało się archiwum) utworzonej po 1975 r. KWMO w Białej Podlaskiej wchodziły wytworzone przez nią akta oraz materiały przejęte zgodnie z pertynencją terytorialną z Wydziału „C” Komendy Wojewódzkiej MO w Lublinie (istniejącej przed podziałem administracyjnym): kopie kartotek odnoszących się do osób zamieszkałych na terenie nowo utworzonego województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO, członków ORMO zamieszkałych na terenie województwa bialskopodlaskiego. Kolejnym normatywem regulującym sposób postępowania z materiałami administracyjnymi było Zarządzenie Nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Zespół WUSW w Białej Podlaskiej jest zamknięty, gdyż został przejęty po zakończeniu działalności twórcy zespołu. Z uwagi na stan zachowania należy go określić jako fragmentaryczny, bo zawiera dokumentację tylko niektórych komórek organizacyjnych WUSW w Białej Podlaskiej, skupionych w ramach jednego pionu SB. W zespole zachowały się materiały administracyjne wytworzone w Wydziale II, Wydziale III, Wydziale IV, Wydziale V, Wydziale „B”, Wydziale „C”, Wydziale Śledczym, Samodzielnej Sekcji „A”, Wydziale Zabezpieczenia Operacyjnego,, Wydziale Ochrony Gospodarki, Wydziale Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa. Należy dodać, że niemal 2/3 materiałów administracyjnych zachowanych w zespole WUSW Biała Podlaska stanowią materiały wytworzone przez Wydział Paszportów. W WUSW w Białej Podlaskiej obowiązywały zasady pracy kancelaryjnej zgodne z instrukcją kancelaryjną wprowadzoną dla jednostek organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych. Na wpływającym piśmie (lub kopercie) odciskano pieczęć wpływu (prezentę), w obrębie której wpisywano datę wpływu, numer sprawy i ilość załączników. Prezenty wszystkich komórek organizacyjnych WUSW w Zamościu miały ten sam wygląd. Na wszystkich była wpisana nazwa jednostki: Komenda Wojewódzka MO w Białej Podlaskiej, a potem Woj. Urząd Spraw Wewn. w Białej Podlaskiej. Przekazywanie korespondencji w obiegu wewnętrznym odbywało się za pośrednictwem sekretariatów lub kancelarii ogólnej. Ich odbiór następował po pokwitowaniu w książce doręczeń przesyłek miejscowych lub w dzienniku podawczym. Akta spraw będących w toku załatwiania przechowywał funkcjonariusz realizujący sprawę (referent). Ostatnim normatywem regulującym funkcjonowanie archiwum było Zarządzenie Nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Struktura zachowanych materiałów WUSW w Chełmie odpowiada wymogom określonym w tym przepisie. Akta WUSW w Białej Podlaskiej po przekazaniu do archiwum były wykorzystywane do celów operacyjnych. Stąd wynikała potrzeba szybkiego ich wyszukiwania, a co za tym idzie stworzenia odpowiednich pomocy ewidencyjnych i oznaczenia materiałów sygnaturą archiwalną. W MSW obowiązywała trójczłonowa sygnatura archiwalna złożona z kolejnego numeru spisu akt (inwentarza) łamanego przez pozycję (liczbę porządkową) danego spisu (inwentarza) łamanego przez odpowiedni symbol akt (cyfrę rzymską). Występowały jednak różnice w budowie sygnatur poszczególnych rodzajów materiałów archiwalnych. Przy oznaczaniu materiałów operacyjnych nie pojawiał się człon drugi, a przy sygnowaniu materiałów administracyjnych nie obowiązywał człon trzeci Materiały operacyjne były ewidencjonowane w inwentarzach (dziennikach) archiwalnych prowadzonych oddzielnie dla każdego symbolu akt: I – akta osobowych źródeł informacji SB, dysponentów lokali kontaktowych, mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, dysponentów lk, mk (w przypadku kandydatów symbol powinien być dodatkowo złamany/uzupełniony literą „k” – np. I/k, I-k), II – akta rozpracowań operacyjnych SB, III - akta postępowań przygotowawczych SB, IV – akta spraw obiektowo-zagadnieniowych SB. Podobne sygnatury, wzbogacone o wyróżnik literowy, otrzymywały także materiały pozostałych pionów MSW: I-m, II-m, III-m, IV-m dla dokumentacji MO, I-w, II-w, III-w, IV-w dla akt Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW jednostek podległych MSW. Analogicznie do materiałów operacyjnych postępowano z przejętymi do archiwum aktami osobowymi funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych i pracowników cywilnych resortu. Prowadzono inwentarze dla następujących symboli akt: V – akta funkcjonariuszy SB, VI – akta funkcjonariuszy MO, VII – akta pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych, VIII – akta żołnierzy zawodowych resortu spraw wewnętrznych. Wpływające do archiwum materiały administracyjne pozostawały w zasadzie w niezmienionym układzie opartym na spisach zdawczo-odbiorczych. Ze względu na proweniencję i wartość źródłową w materiałach poszczególnych serii można wyróżnić: 1) akta własne wytworzone przez komórki organizacyjne WUSW w Białej Podlaskiej, posiadające znaczenie podstawowe, 2) materiały nadesłane przez MSW oraz podległe WUSW jednostki z terenu województwa bialskopodlaskiego o charakterze uzupełniającym, 3) dokumentację proweniencji nieresortowej, przesłaną do wiadomości i wykorzystania, o charakterze pomocniczym. Na pozostawienie w zespole materiałów obcych, mających luźny związek treściowy z produkcją kancelaryjną wytwórcy akt, miał z kolei wpływ obieg informacji w ówczesnym systemie politycznym, który zakładał współpracę MSW (i jednostek podległych) z PZPR, organizacjami politycznymi, instytucjami społeczno-gospodarczymi, urzędami administracji państwowej itp. Akta WUSW w Białej Podlaskiej są przechowywane jako poszyty, w teczkach wiązanych przesznurowanych tasiemką, a część ze względu na ich formę fizyczną luzem (księgi, repertoria, dzienniki, skorowidze). Materiały zachowały się w stanie dobrym, a pewna ich część jeszcze przed 1990 r. została zmikrofilmowana.

W zespole akt WUSW w Białej Podlaskiej zachowały się akta w następującym układzie rzeczowym: Materiały operacyjne: I Teczki personalne i pracy osobowych źródeł informacji (tajnych współpracowników, kontaktów operacyjnych, konsultantów SB, tajnych współpracowników WSW i Zwiadu WOP), teczki personalne dysponentów lokali kontaktowych, kandydatów na osobowe źródła informacji i dysponentów lokali kontaktowych; II Akta spraw operacyjnego sprawdzenia i operacyjnego rozpracowania odnoszących się do osób, środowisk i wydarzeń, kwestionariusze ewidencyjne dotyczące osób; III Akta postępowań przygotowawczych Wydziału Śledczego prowadzonych przeciwko osobom i środowiskom; IV Akta spraw obiektowych odnoszących się do zakładów pracy, organizacji, wydarzeń. Materiały administracyjne: Zarządzenia, decyzje, rozkazy, instrukcje, wytyczne, MSW, MO, komendanta wojewódzkiego/szefa WUSW w Białej Podlaskiej; biuletyny informacyjne Biura Paszportów MSW oraz KWMO/WUSW w Białej Podlaskiej; wykazy etatów poszczególnych wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; protokoły z narad kierownictwa KWMO/WUSW; dzienniki podawcze i korespondencyjne wraz ze skorowidzami, dzienniki wykonanych dokumentów, rejestry przesyłek miejscowych kancelarii i sekretariatów wydziałów, dzienniki zrządzeń i przepisów służbowych; rejestry teczek, dokumentów tajnych, dzienników i książek ewidencyjnych; książki kontroli zabezpieczeń pomieszczeń; księgi inwentarzowe; plany oraz sprawozdania opisowe i statystyczne wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; protokoły z kontroli; protokoły i spisy zdawczo-odbiorcze akt przekazanych do archiwum, protokoły brakowania i zniszczenia dokumentacji niearchiwalnej; dokumentacja szkoleń pracowników; ewidencja obecności w pracy (listy obecności, książki dyżurów) i podania o urlop funkcjonariuszy i pracowników wydziałów; rozliczenia funduszu „O”; listy płac; dokumentacja dotycząca akt paszportowych (rejestry wydanych akt i książeczek paszportowych, wykazy niepożądanych cudzoziemców, zastrzeżenia wyjazdów za granicę, kontrola ruchu granicznego, dokumentacja dotycząca wiz); okresowe oceny stanu bezpieczeństwa województwa; dokumentacja postępowań związanych z dopuszczeniem do prac obronnych stanowiących tajemnicę państwową (tzw. „mob”); korespondencja wydziałów WUSW i rejonowych urzędów w wyżej wymienionych zagadnieniach. Materiały obronne: Dokumentacja planów obronnych, zarządzenia, decyzje i wytyczne Szefa WUSW w Białej Podlaskiej, mapy, instrukcje i korespondencja wydziałów WUSW związana z przygotowaniem do działań w wypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego na terenie województwa bialskopodlaskiego.

Prace rozpoczęto od studiów nad zespołem w oparciu o literaturę dotyczącą organizacji i metod pracy cywilnych organów bezpieczeństwa. Następnie przystąpiono do ich inwentaryzacji, zmieniając tytuły tych jednostek, które nie odzwierciedlały ich zawartości. W odniesieniu do akt zespołu WUSW w Białej Podlaskiej zastosowano uproszczoną metodę opracowania, polegającą na odstąpieniu od porządkowania i brakowania dokumentów wewnątrz j.a. W systemie informacji archiwalnej NEXUS (wersji elektronicznej inwentarza) zostały ujęte wszystkie j.a. zespołu. W trakcie opracowywania zespołu na potrzeby Inwentarza zespołu akt Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Białej Podlaskiej zastosowano metodę schematyczno-rzeczową, która polega na układaniu archiwaliów według schematu opierającego się na podziale rzeczowym. Dlatego też na poziomie serii inwentarza akt WUSW w Białej Podlaskiej zachowano historycznie ukształtowaną strukturę zespołu, opartą na resortowej instrukcji archiwalnej wprowadzonej Zarządzeniem Nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Zastosowano jedynie drobne odstępstwo na rzecz materiałów operacyjnych. W związku z zarchiwizowaniem instrukcji, wytycznych, korespondencji dotyczącej pracy operacyjnej łącznie z innymi tego rodzaju materiałami, pozostawiono je w ramach dokumentacji administracyjnej konkretnych wydziałów. W przypadku podserii akt wykorzystano podział według rodzajów materiałów zarejestrowanych w odrębnych inwentarzach (dziennikach) archiwalnych. Wyróżnikiem tych podserii są nadane im w Wydziale/Sekcji „C” WUSW (w momencie przekazania do archiwum) symbole oznaczone rzymskimi cyframi. W w/w instrukcji resortowej scharakteryzowano cztery podstawowe rodzaje materiałów archiwalnych, wg których uporządkowano zasób WUSW Biała Podlaska. Materiały operacyjne zostały więc ułożone w następujących podseriach: akta osobowych źródeł informacji (oznaczone I), akta rozpracowań operacyjnych (oznaczone II), akta postępowań przygotowawczych (oznaczone III), akta spraw obiektowych (oznaczone IV). W ramach akt osobowych wyodrębniono trzy podserie: akta osobowe funkcjonariuszy SB (oznaczone V), akta osobowe funkcjonariuszy MO (oznaczone VI) i akta osobowe pracowników cywilnych (oznaczone VII). W obrębie każdej z tych podserii materiały zostały złożone według kolejności przekazywania ich do archiwum (nadania im numeru inwentarzowego), czyli od najstarszych z najniższym numerem do najmłodszych z najwyższą pozycją inwentarzową. Częściowo materiały operacyjne zachowały się dodatkowo lub wyłącznie w formie mikrofilmów. Zastosowano ich układ w formie analogicznej do akt na nośniku papierowym, tj. symbol grupy sygnaturowej, symbol mikrofilmu oznaczony był cyfrą rzymską. Akta administracyjne ułożono natomiast w ramach podserii przewidzianych dla: 1) komórek organizacyjnych WUSW w Białej Podlaskiej oraz 2) uszeregowanych alfabetycznie rejonowych urzędów spraw wewnętrznych. Ustalenia kolejności j.a. materiałów administracyjnych w obrębie każdej komórki i jednostki rejonowej dokonano na podstawie wykazu akt określającego kategorie z uwzględnieniem kwalifikacji na czas pokoju oraz zagrożenia bezpieczeństwa i wojny, stanowiącego załącznik do Zarządzenia Nr 049/85 MSW. Materiałom o charakterze obronnym nadano układ wynikający z wewnętrznej struktury aktotwórcy: najpierw dokumentacja WUSW w Białej Podlaskiej, następnie komórek organizacyjnych tej jednostki, a na końcu uszeregowanych alfabetycznie rejonowych urzędów spraw wewnętrznych z terenu województwa bialskopodlaskiego.

Źródła: IPN Lu 0177/1 Protokół zdawczo-odbiorczy dokumentacji operacyjnej będącej na stanie SB KWMO w Lublinie przekazanej w czerwcu 1975 r. z Wydziału „C” KWMO w Lublinie do KWMO w Białej Podlaskiej IPN Lu 205/58/1 Rozkazy Organizacyjne KWMO w Białej Podlaskiej wydane w okresie od 30-06-1975 r. do 16-12-1981 r. IPN Lu 205/58/2 Rozkazy Organizacyjne KWMO/WUSW w Białej Podlaskiej wydane w okresie od 07-01-1982 r. do 08-12-1984 r. IPN Lu 205/59 Rozkazy Organizacyjne Szefa WUSW w Białej Podlaskiej od 07-01-1985 r. do 18-04-1990 r. IPN Lu 205/62 Ruchy kadrowe w KWMO Biała Podlaska za rok 1975. IPN Lu 205/71 Rozkazy Organizacyjne Komendanta Wojewódzkiego KWMO /Szefa WUSW w Białej Podlaskiej wydane w okresie od 05-02-1983 r. do 20-09-1983 r . IPN Lu 205/72 Rozkazy Organizacyjne Szefa WUSW w Białej Podlaskiej wydane w okresie od 08-02-1984 r. do 17-12-1984 r. IPN Lu 00234/74 Zakres działania SB w Rejonowych Urzędów Spraw Wewnętrznych w Łosicach, Radzyniu Podlaskim, Międzyrzecu Podlaskim i Parczewie. Opracowania: Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008, t. III 1975-1990 Piotrowski Paweł, Struktury Służby Bezpieczeństwa MSW 1975-1990, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 1 (2003) Twarze lubelskiej bezpieki. Informator personalny, Lublin 2007.