Zespół / zbiór

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy [1945] 1983-1990

W skład województwa pomorskiego weszły: powiaty brodnicki, bydgoski, chełmiński, chojnicki, grudziądzki, inowrocławski, lipnowski, lubawski, nieszawski, rypiński, sępoleński, szubiński, świecki, toruński, tucholski, wąbrzeski, włocławski, wyrzyski, m. Bydgoszcz, m. Grudziądz, m. Inowrocław, m. Toruń. W skład województwa bydgoskiego weszły: powiaty brodnicki, bydgoski, chełmiński, chojnicki, golubsko-dobrzyński, grudziądzki, inowrocławski, lipnowski, lubawski, nieszawski, radziejowski, rypiński, sępoleński, szubiński, świecki, toruński, tucholski, wąbrzeski, włocławski, wyrzyski, m. Bydgoszcz, m. Grudziądz, m. Inowrocław, m. Toruń (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 listopada 1955 r. w sprawie utworzenia powiatów golubsko-dobrzyńskiego i radziejowskiego oraz zmiany granic niektórych powiatów w województwie bydgoskim, (Dz.U.1955, nr 44, poz. 289). W skład województwa bydgoskiego weszły miasta: Bydgoszcz, Barcin, Chojnice, Czersk, Gniewkowo, Inowrocław, Janikowo, Janowiec Wielkopolski, Kamień Krajeński, Kcynia, Koronowo, Kruszwica, Łabiszyn, Mogilno, Mrocza, Nakło nad Notecią, Nowe, Pakość, Sępólno Krajeńskie, Solec Kujawski, Strzelno, Szubin, Świecie, Trzemeszno, Tuchola, Więcbork, Żnin, gminy: Barcin, Białe Błota, Brusy, Bukowiec, Cekcyn, Chełmce, Chojnice, Czersk, Dąbrowa, Dąbrowa Biskupia, Dąbrowa Chełmińska, Dobrcz, Dragacz, Drzycim, Gąsawa, Gębice, Gniewkowo, Gorzyce, Gostycyn, Inowrocław, Janowiec, Jeziora Wielkie, Jeżewo, Kamień Krajeński, Kcynia, Kęsowo, Koronowo, Kruszwica, Lniano, Lubiewo, Łabiszyn, Mogilno, Mrocza, Nakło nad Notecią, Nowa Wieś Wielka, Nowe, Ogorzeliny, Osie, Osielsko, Pakość, Pruszcz, Rogowo, Rojewo, Rytel, Sadki, Serock, Sępólno Krajeńskie, Sicienko, Solec Kujawski, Sośno, Strzelno, Szubin, Ślesin, Śliwice, Świecie, Trzemeszno, Tuchola, Warlubie, Więcbork, Złotniki Kujawskie i Żnin (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, (Dz.U.1975, Nr 17, poz. 92).

Początki funkcjonowania aparatu represji na ziemiach polskich wiązały się z realizacją stalinowskiego planu zaprowadzenia w powojennej Polsce komunistycznej dyktatury. Budowa i utrwalanie reżimu komunistycznego wiązały się z koniecznością zorganizowania przez „władzę ludową” centralnych i terenowych struktur aparatu represji, mających gwarantować skuteczną pacyfikację wszelkich form oparu społeczeństwa polskiego przeciwko zaprowadzanej siłą dyktatury komunistycznej. Rolę taką spełniać miało Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego powstałe 1 stycznia 1945 r., na bazie funkcjonującego od połowy 1944 r. Resortu Bezpieczeństwa Publicznego przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego. Powołany do życia na mocy dekretu z 21 lipca 1944 r. (Dz.U. Nr 1, poz. 1) Krajowej Rady Narodowej, Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego miał w swoim składzie 13 resortów, w tym Resort Bezpieczeństwa Publicznego (RBP). Na czele resortu, a następnie Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, aż do jego likwidacji stał Stanisław Radkiewicz. 27 lipca 1944 r. Resort Bezpieczeństwa Publicznego przeniesiono do Lublina. Pierwszymi jednostkami powołanymi 1 sierpnia 1944 r. były: kontrwywiad, kierowany przez Romana Romkowskiego, wydział personalny, na czele którego stanął Mikołaj Orechwa i sekretariat, którym kierował Julian Konar. Na mocy art. 2 ustawy Krajowej Rady Narodowej z dnia 31 grudnia 1944 r. o powołaniu Rządu Tymczasowego Rzeczpospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 19, poz. 99), utworzono urząd ministra bezpieczeństwa publicznego. Ponieważ żaden z powyższych przepisów nie stanowił nic w kwestii zadań i zakresu funkcjonowania aparatu bezpieczeństwa, a aż do 1954 r. nie powstały żadne przepisy w randze dekretu lub ustawy regulujące jego funkcjonowanie, można stwierdzić, że przez pierwszych dziesięć lat istnienia działalność ta była bezprawna. Ministerstwu podlegały Milicja Obywatelska oraz związana z nią organizacja społeczna Ochotnicza Rezerwa MO (ORMO), więzienia i obozy oraz wojska wewnętrzne, których zalążkiem był Polski Samodzielny Batalion Specjalny, istniejący w Wojsku Polskim od 1943 r. Stale rozbudowywane wojska wewnętrzne przybrały w marcu 1945 r. postać Korpusu Bezpieczeństwa Publicznego. Formacja ta jak również Milicja Obywatelska miały znaczną autonomię pod względem organizacyjnym, a podporządkowane były resortowi pod względem operacyjnym. Resortowi podporządkowano także Straż Przemysłową pozostającą pod zarządem KBW, wreszcie od 1 stycznia 1949 r. także Wojska Ochrony Pogranicza. Równolegle z rozwijaniem resortu powoływano jednostki terenowe tzw. Wojewódzkie Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP), Miejskie (MUBP), powiatowe (PUBP) oraz komórki przy gminnych posterunkach MO. Jednostki te były wyłączone spod jurysdykcji terenowej administracji państwowej i samorządów. Pierwszy Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego powołano w sierpniu 1944 r. w Lublinie. Na przełomie listopada i grudnia 1944 r. struktury organizacyjne aparatu bezpieczeństwa poza centralą obejmowały pięć (5) wojewódzkich oraz pięćdziesiąt pięć (55) powiatowych urzędów bezpieczeństwa publicznego. Początki organizacji i budowy struktury WUBP na Pomorze sięgają przełomu stycznia i lutego 1945r. z chwilą dotarcia na terytorium województwa pomorskiego funkcjonariuszy pomorskiej grupy operacyjnej MBP, realizujących rozkazy Ministra Bezpieczeństwa Publicznego Stanisława Radkiewicza w sprawie organizacji lokalnych struktur urzędów bezpieczeństwa na terenach zajętych przez Armię Czerwoną. Do ich powołania zobowiązywała Radkiewicza uchwała Biura Politycznego KC PPR z 10 stycznia 1945 r. nakazująca oddelegowanie do tego zadania 785 pracowników podległego mu resortu. Skierowana z Lublina na teren województwa pomorskiego grupa operacyjna, kierowana przez ppor. Mieczysława Sucheckiego (dotychczasowy kierownik MUBP/PUBP w Siedlcach) 27 stycznia dotarła do Włocławka, a następnie 1 lutego znalazła się w Toruniu. Tu utworzona została pierwsza siedziba pomorskiego WUBP. Dla uściślenia należy zaznaczyć, że w 1945 r. na skutek wprowadzenia nowego podziału administracyjnego kraju, granice województwa pomorskiego dwukrotnie uległy zmianom. Po powołaniu w dniu 30 marca 1945 r. województwa gdańskiego, obszar województwa pomorskiego został uszczuplony o kilka powiatów (gdyński, kartuski, kościerski, morski, starogardzki, tczewski). 7 lipca 1945 r. granice województwa pomorskiego uległy kolejnej zmianie, tym razem jednak poprzez włączenie w jego skład powiatów: człuchowskiego i złotowskiego. Nie pozostawały one jednak długo w jego granicach – 29 maja 1946 r. zostały włączone w skład województwa szczecińskiego. Do utworzenia WUBP na Pomorze powołano osobną jednostkę operacyjną, której kierownictwo powierzono Henrykowi Wątrobie. 2 marca 1945 r., w związku z zapadnięciem decyzji o przeniesieniu przedwojennej siedziby województwa pomorskiego z Torunia do Bydgoszczy, właśnie w Bydgoszczy ostatecznie ulokowano siedzibę pomorskiego WUBP. 5 lutego 1945 r. obowiązki kierownika UBP dla Pomorza powierzono kpt. Hipolitowi Duljaszowi. Po zmianie nazwy województwa pomorskiego na bydgoskie w 1950 r. analogicznej zmianie uległa także nazwa urzędu przemianowanego na „WUBP bydgoski”. Pierwsza struktura organizacyjna WUBP na Pomorze została oparta o wytyczne strukturalno-etatowe, które w resorcie Bezpieczeństwa Publicznego obowiązywały już pod koniec 1944 r., a w sposób ujednolicony zostały zawarte w rozkazie Nr 0325/24WP Kierownika Wydziału Personalnego MBP, mjr. Mikołaja Orechwy do kierownika WUBP w Lublinie, wydanego 15 lutego 1945 r. Według rozkazu struktura pomorskiego WUBP miała przedstawiać się następująco: Kierownictwo – kierownik WUBP, zastępca kierownika WUBP, sekretariat kierownika WUBP; Wydział Personalny, odpowiedzialny za całokształt polityki kadrowej WUBP i podporządkowanych mu jednostek terenowych; Wydział I (kontrwywiadowczy) odpowiedzialny za całokształt pracy operacyjnej wykonywanej przez jednostki WUBP, składający się z kierownictwa i sekretariatu oraz 8 sekcji; Wydział II odpowiedzialny za prowadzenie ewidencji operacyjnej, archiwum, cenzurę i łączność, składający się z kierownictwa i sekretariatu, Sekcji 1, Grupy Szyfrowej, Grupy Łączności Radiowej, Biura Kontroli Prasy, Cenzury Wojennej. W składzie Wydziału II funkcjonowało również laboratorium fotograficzno-daktyloskopijne; Wydział III (gospodarczy), odpowiedzialny za aprowizację urzędu oraz ochronę gmachu, składający się z kierownictwa, Komendantury, Poczty Specjalnej, Sekcji Finansowej, Sekcji Gospodarczej; Wydział [do] Walki z Bandytyzmem i Dezercją, odpowiedzialny za zwalczanie działalności podziemia niepodległościowego (Sekcja 1) oraz prowadzący sprawy przeciwko dezerterom (Sekcja 2); Wydział Więzień i Obozów, sprawujący kontrolę nad stanem więzień i obozów pracy funkcjonujących na terenie województw pomorskiego. Jesienią 1945 r. w powyższej strukturze organizacyjnej dokonano istotnych zmian. Na mocy Rozkazu organizacyjnego nr 76 Ministra Bezpieczeństwa Publicznego z 27 listopada 1945 r. o organizacji WUBP dotychczasowy Wydział I został rozwiązany, a na jego miejsce powołano nowe wydziały: Wydział I (kontrwywiadowczy) z 4 sekcjami; Wydział IV (ekonomiczny) powołany na bazie dawnych Sekcji 4 i 5 Wydziału I; Wydział V (społeczno-polityczny) powołany w oparciu o dawną Sekcję 3 Wydziału I; Wydział IIIA (agenturalno-obserwacyjny), powołany w oparciu o dawną Sekcję 7 Wydziału I, prowadził obserwację zewnętrzną i wywiad; Wydział IVA (śledczy) powołany w oparciu o Sekcję 8 Wydziału I. Pod koniec 1945 r. zakończono tworzenie wszystkich najistotniejszych, z punktu widzenia powierzonych im zadań kompetencyjnych, pionów WUBP na Pomorze. Do kolejnej zmiany w strukturze organizacyjnej doszło na mocy Rozkazu organizacyjnego nr 045/Org. Ministra Bezpieczeństwa Publicznego z 13 maja 1948 r., obowiązującego od 1 czerwca 1948 r. Przedstawiała się ona następująco: Kierownictwo; Inspektorat Kierownictwa; Wydział I (kontrwywiad); Wydział II (ewidencja, archiwum, technika operacyjna i łączność); Wydział III (walka z konspiracją zbrojną); Wydział IV (ekonomiczny); Wydział V (społeczno-polityczny); Wydział IIIA (obserwacyjno-agenturalny); Wydział Śledczy (dawny Wydział IVA); Wydział Więziennictwa (dawny Wydział Więzień i Obozów); Wydział Personalny; Wydział ds. Funkcjonariuszy; Wydział Szkolenia (ze Szkołą WUBP); Wydział Ogólny ( z Komendanturą i Aresztem Wewnętrznym); Wydział Zaopatrzenia (dawny Gospodarczy, ze służbami aprowizacyjnymi); Wydział Finansowy; Wydział Zdrowia (ze Szpitalem-Polikliniką i Składnicą Sanitarną). W 1951 r. struktura WUBP w Bydgoszczy wyglądała już nieco inaczej. Tworzyły ją następujące komórki organizacyjne: Kierownictwo, Inspektorat Kierownictwa, Wydziały operacyjne I-V, Wydział „A”, Wydział Śledczy, Wydział Więziennictwa, Wydział Personalny, Wydział ds. Funkcjonariuszy, Wydział Szkolenia, Wydział Ogólny, Kwatermistrzostwo (dawny Wydział Zaopatrzenia), Wydział Finansowy, Inspektorat Kontroli (powołany w miejsce Inspekcji Kwatermistrzostwa), Wydział Łączności, Samodzielna Sekcja Wojskowa, Samodzielny Referat Socjalny, Wydział Służby Zdrowia (dawny Wydział Zdrowia), Składnica Sanitarna oraz Wydział Komunikacji, powstały w oparciu o kadry Wydziału IV. W 1952 r. powołano jeszcze Wydział X , zorganizowany w oparciu o Sekcję 7 Wydziału V. Analiza struktur WUBP w Bydgoszczy z lat 1945-1951 nasuwa wniosek co do ich dynamicznego charakteru. Następował przyrost ilościowy komórek organizacyjnych, co związane było z ogólną rozbudową strukturalno-etatową. Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych WUBP w Bydgoszczy w tym okresie przedstawiały się następująco: Kierownictwo WUBP w 1948 r. stanowili oprócz kierownika / szefa urzędu (zmiana nazewnictwa szefostwa została wprowadzona na mocy rozkazu organizacyjnego nr 19 Ministra Bezpieczeństwa Publicznego z 18 marca 1946 r.) dwaj zastępcy oraz dwóch funkcjonariuszy na etatach inspektorów, zajmujący się sprawami szkoleń dla kadry WUBP. Wydział I od końca 1945 r. zajmował się wyłącznie pracą kontrwywiadowczą. W 1948 r. oprócz Kierownictwa i Sekretariatu w jego skład wchodziły trzy sekcje (1, 2, 5) i dwa referaty (III, IV), zwalczające wywiady obcych państw (Sekcja 1 - niemiecka, Sekcja 2 - Wielka Brytania i jej dominia, Referat III - kraje romańskie, Referat IV - kraje skandynawskie, bałkańskie, Bliskiego i Dalekiego Wschodu, Sekcja 5 - Stany Zjednoczone i kraje Ameryki Południowej). Natomiast Sekcja 6 zajmowała się inwigilacją polskich ośrodków emigracyjnych i repatriantów. Zadania kontrwywiadowcze Wydział I wykonywał do końca marca 1955 r., kiedy został przemianowany na Wydział II WUdsBP. Wydział II realizował zadania związane ewidencją operacyjną, archiwum, cenzurą i łącznością. Ponadto w wydziale przechowywano depozyty więźniów, wykonywano zdjęcia i gromadzono materiał daktyloskopijny dotyczący zatrzymanych. W skład Wydziału wszedł też pion zajmujący się podsłuchami. Początkowo Wydział kontrolował cenzurę, ale od kwietnia 1945 r. Wojewódzki Wydział (wcześniej Oddział) Cenzury Wojennej funkcjonował jako jednostka samodzielna. Z dniem 1 kwietnia 1946 r. sprawy dotyczące kontroli listów i paczek przejął nowo zorganizowany Wydział VIII, który z dniem 1 stycznia 1947 r. przemianowano na Wydział „B”. Komórka ta funkcjonowała do końca 1947 r., po jej likwidacji perlustracją korespondencji zajęła się Sekcja 3 Wydziału II. W maju 1948 r. Wydział II składał się z Sekcji I (kartoteka i ewidencja), Sekcji 2 (operacyjnej), Sekcji 3 (kontrolującej korespondencję), Sekcji 4 (łączności i szyfru), Sekcji 5 (techniki operacyjnej) i Poczty Specjalnej. W lipcu 1950 r. Sekcja 4 została przekształcona w Samodzielny Referat Szyfru, który z dniem 1 września 1952 r. został przekształcony w Samodzielną Sekcję „C” WUBP. Jednocześnie ze składu Wydziału II wyłączono Pocztę Specjalną, którą podporządkowano nowo powstałemu Wydziałowi Łączności. Wydział III (gospodarczy) utworzony w marcu 1945 r., zajmował się sprawami związanymi z gospodarką, finansami i aprowizacją oraz ochroną gmachu WUBP i Aresztu Wewnętrznego – dwa ostatnie obowiązki wykonywał do 1946 r., kiedy to wyłączono z niego Komendanturę i podporządkowany jej Areszt Wewnętrzny. W marcu 1946 r. Wydział III został zlikwidowany, a w jego miejsce utworzono, głównie na bazie dawnej Sekcji Gospodarczej, Wydział Gospodarczy. W czerwcu 1948 r. przyjął on nazwę Wydziału Zaopatrzenia. Z dniem 1 stycznia 1949 r. w związku z kolejną reorganizacją utworzono w miejsce Wydziału Zaopatrzenia Kwatermistrzostwo. Komórka ta skupiała w zakresie swojego działania całokształt spraw związanych z zabezpieczeniem aprowizacyjno-logistycznym WUBP. Z dniem 1 kwietnia 1955 r. Kwatermistrzostwo zostało przekształcone w Wydział Administracyjno-Gospodarczy WUdsBP. Wydział [do] Walki z Bandytyzmem powołany w czerwcu 1945 r. zajmował się zwalczaniem podziemia antykomunistycznego (Sekcja Walki z Bandytyzmem) oraz zajmował się także wyłapywaniem dezerterów z wojska (Sekcja Walki z Dezercjami). W początkach 1946 r. w oparciu o kadry Wydziału i byłej Sekcji 2 Wydziału I, utworzono nowy Wydział – Wydział VII, który pod koniec marca przemianowano na Wydział III („do walki z reakcyjnym podziemiem”). W lipcu 1954 r. Wydział III został połączony z Wydziałem V (społeczno-politycznym), Nowo zorganizowany Wydział III składał się z ośmiu sekcji. Zajmował się kontrolą i inwigilacją partii politycznych, organizacji społecznych i młodzieżowych, administracji państwowej, szkolnictwa, środowisk akowskich, endeckich. Z jego kompetencji wyłączono sprawy związane z walką ze zbrojnym podziemiem niepodległościowym, powierzając to zadanie Samodzielnej Sekcji do Walki z Bandytyzmem, która istniała do 1 kwietnia 1955 r. Wydział IV funkcjonujący od września 1945 r., zajmował się kontrolą operacyjną całości życia gospodarczego województwa pomorskiego/bydgoskiego, a więc przemysłu, handlu, usług, bankowości, energetyki, rolnictwa, leśnictwa, łączności i transportu. Przy zakładach przemysłowych tworzono Referaty Ochrony, a przy zakładach o szczególnym znaczeniu dla obronności państwa Referaty Wojskowe, które były integralnymi częściami Wydziału IV. 1 stycznia 1951 r. z Wydziału IV wyłączono zagadnienia komunikacji i transportu, tworząc odrębny Wydział Komunikacji. W styczniu 1952 r. został przemianowany na Wydział VIII. Likwidacja tej komórki nastąpiła z dniem 1 sierpnia 1954 r., a w oparciu o kadry wydziału utworzono Oddział VIII Bydgoszcz i Oddział VIII Toruń, podporządkowane Wydziałowi VIII WUBP w Gdańsku. W oparciu o Wydział IV WUBP w Bydgoszczy w okresie od 1 marca 1953 r. do 31 sierpnia 1954 r. powołany został Wydział IX, zajmujący się „ochroną” przemysłu ciężkiego. Z dniem 1 września 1954 r. całość zadań Wydziału IX przejął ponownie Wydział IV. Kolejną komórką zorganizowaną w oparciu o Wydział IV był utworzony z dniem 1 stycznia 1954 r. Inspektorat Wiejski, którego celem było „zabezpieczenie gospodarki rolnej przed wrogą działalnością”, w tym PGR. Zlikwidowany z dniem 31 marca 1955 r. Referat Wojskowy funkcjonujący w strukturze Wydziału IV przy Zakładach Chemicznych im. J. Stalina w Łęgnowie z dniem 1 lutego 1953 r. przekształcono w samodzielną jednostkę – Urząd Bezpieczeństwa Publicznego Obiektu nr 15, posiadający własną strukturę organizacyjną zorganizowaną na wzór PUBP: szef, Sekretariat, trzy sekcje (1-3), Referat Śledczy, Referat „N” (zabezpieczenia), Referat Sprawozdawczy, Referat Administracyjno-Gospodarczy, Kancelaria Tajna i własne archiwum. Od 1 kwietnia 1955 r. jednostka ta funkcjonowała jako Delegatura ds. Bezpieczeństwa w Łęgnowie. Wydział V (społeczno-polityczny) zajmował się operacyjną kontrolą organizacji społeczno-politycznych, związków zawodowych, środowisk oświatowych i naukowych, ludzi kultury, młodzieży, Kościoła katolickiego, a także innych związków religijnych oraz ochroną legalnych, w oczach komunistów, partii i organizacji. W styczniu 1952 na podstawie Sekcji 7, która od 1950 r. zajęła się rozpracowaniem „wrogich elementów” w PZPR, utworzono Wydział X o takich samych kompetencjach. Wydział X składał się z 3 sekcji, funkcjonował do połowy czerwca 1954 r., po czym został zlikwidowany. 15 stycznia 1953 r. z Wydziału V wyłączono także sprawy wyznaniowe, którymi miała zajmować się nowa komórka w postaci Wydziału XI , składającego się z 4 sekcji: Sekcja 1 – świeckie duchowieństwo katolickie, Sekcja 2 – katolickie duchowieństwo zakonne, Sekcja 3 – katolickie zgromadzenia masowe, Sekcja 4 – kościoły niekatolickie i sekty. Wydział V został zlikwidowany w lipcu 1954 r. poprzez połączenie z Wydziałem III. Wydział Miejski – zorganizowany w 1948 r., składał się z Kierownictwa i czterech referatów: Referat I (Walki ze Szpiegostwem), Referat III (Walki z Bandytyzmem), Referat IV (Ekonomiczny), Referat V (Polityczny). Celem jego działalności było skoordynowanie działań operacyjnych WUBP w mieście Bydgoszczy. Wydział Miejski zlikwidowano z dniem 1 września 1949 r., a kadrę poszczególnych referatów włączono w strukturę odpowiednich wydziałów WUBP jako referaty miejskie. Wydział IIIA / Wydział „A” (agenturalno-obserwacyjny), zajmował się obserwacją zewnętrzną obiektów i osób pozostających w operacyjnym zainteresowaniu innych pionów WUBP. W 1948 r. składał się z Kierownictwa i czterech sekcji: Sekcja 1 (obserwacja), Sekcja 2 (wywiad), Sekcja 3 (agentura), Sekcja 4 (realizacyjna). Wydział Śledczy (do 1 października 1947 r. pod nazwą Wydziału IVA) zajmował się dokonywaniem zatrzymań i prowadzeniem śledztw, w oparciu o informacje przekazywane przez Wydział IIIA. W połowie roku 1948 składał się z Kierownictwa, Sekcji 1 (wojewódzkiej) i Sekcji 2 (nadzoru śledczego). Od 15 czerwca 1950 r. w ramach Wydziału funkcjonowała Sekcja Ekonomiczna. Wydział Więziennictwa – zajmował się całokształtem zadań związanych ze służbą więzienną. Należał do nich nadzór nad więzieniami, obozami pracy i innymi miejscami odosobnienia. Spod kompetencji Wydziału włączone były więzienia o statusie centralnych więzień karnych oraz centralne obozy pracy. W 1951 r. Wydział tworzyły trzy sekcje; Administracyjna, Specjalna, Polityczno-Wychowawcza, od 1953 r. funkcjonować zaczęły dodatkowo Sekcja Kadr, Referat Ochrony, Referat Ewidencji. Wydział Kadr (do listopada 1952 r. funkcjonujący jako Wydział Personalny) zajmował się całością spraw dotyczących polityki doboru kadr oraz załatwiania formalności związanych z przyjmowaniem, przenoszeniem, awansowanie i zwolnieniami pracowników aparatu bezpieczeństwa WUBP i PUBP z terenu województwa pomorskiego / bydgoskiego. W kwietniu 1955 r. przekształcony w Wydział Kadr i Szkolenia. Wydział ds. Funkcjonariuszy – istniejący od kwietnia 1946 r., powstał w oparciu o Sekcję do Spraw Stałych Funkcjonariuszy, powołaną do życia we wrześniu 1945 r. (nazywaną także Sekcją Specjalną). Zajmował się sprawami dyscyplinarnymi, wykroczeniami i przestępstwami popełnianymi przez funkcjonariuszy bezpieki. W 1949 r. składał się z Kierownictwa, Sekretariatu, Sekcji 1 (opracowań politycznych), Sekcji 2 (ścigania wykroczeń pospolito-dyscyplinarnych) i Sekcji 3 (śledczej). Wydział Szkolenia – utworzony w styczniu 1948 r. w oparciu o Sekcję 2 Wydziału Personalnego. Zadaniem Wydziału było prowadzanie szkoleń polityczno–wychowawczych i zawodowych dla funkcjonariuszy WUBP i PUBP z terenu województwa. W okresie od stycznia 1948 r. do maja 1951 r. w skład Wydziału wchodziła Szkoła WUBP. W lipcu 1953 r. Wydział uległ likwidacji, całokształt spraw związanych ze szkoleniami przeniesiono do MBP. Cześć kompetencji w zakresie organizacji imprez kulturalnych, oświatowych i sportowych przejęły utworzone w sierpniu 1953 r. Samodzielna Sekcja Kultury i Oświaty oraz Samodzielna Sekcja Kultury Fizycznej. Zgodnie z wytycznymi MBP szkoleniami miała odtąd zajmować się powołana z dniem 1 sierpnia 1953 r. Grupa Instruktorska, podlegająca służbowo inspektoratowi ds. szkolenia przy Kierownictwie WUBP. Samodzielna Sekcja Mobilizacyjna – działająca od marca 1949r., zajmowała się sprawami rekrutacji poborowych. W maju 1951 r. przekształcona w Samodzielną Sekcję Wojskową WUBP. Na przełomie lat 1954 i 1955 sprawy mobilizacyjne przekazano do MSW. Punkt „K” – powołany 1 stycznia 1952 r., zajmował się nasłuchem i zagłuszaniem wrogich rozgłośni radiowych. Wydział Ogólny – powstał w maju 1948 r. w oparciu o Sekretariat Ogólny WUBP. Składał się z Kierownictwa, Kancelarii, Sekretariatu Szefa, Komendantury i podległego jej Aresztu Śledczego. W lutym 1953 r. przekształcony w Wydział Ogólno-Administracyjny, z którego wyłączono Sekretariat Szefa. W oparciu o te komórkę utworzono w czerwcu 1953 r. Sekretariat Kierownictwa. Wydział Ogólny / Ogólno-Administracyjny zajmował się doradztwem prawnym, przyjmowaniem i załatwianiem pism wpływających do WUBP oraz wydawaniem zezwoleń i koncesji. W listopadzie 1954 r. Wydział Ogólno–Administracyjny ponownie został przemianowany na Wydział Ogólny, a w jego skład włączono Sekretariat Kierownictwa. Komendantura, wraz z podległym jej Aresztem Wewnętrznym, w okresie od 1945 r. do wiosny 1946 w ramach Wydziału III (gospodarczego). Po jego likwidacji usamodzielniła się, natomiast z dniem 1 czerwca 1948 r. podporządkowana została Wydziałowi Ogólnemu / Ogólno-Administracyjnemu. Jako samodzielna komórka zaczęła funkcjonować od sierpnia 1952 r. Za ochronę obiektów WUBP odpowiadał Komendant Gmachu, w czym wspomagał go oddział szesnastu strażników. Aresztem Wewnętrznym zarządzał naczelnik, podległy komendantowi Gmachu. Wydział Finansowy – funkcjonujący od kwietnia 1946 r., zajmował się planowaniem budżetu i kontrolą finansową WUBP. Inspektorat Kontroli – powołany w maju 1949 r., zajmował się kontrolą jednostek gospodarczych WUBP. Zlikwidowany 1 listopada 1954 r. Wydział Łączności – utworzony 1 sierpnia 1950 r. w oparciu o Sekcję 4 (Łączność i Szyfry) oraz Pocztę Specjalną wyłączone z Wydziału II. Jego zadaniem było utrzymanie łączności radiowej pomiędzy poszczególnymi komórkami WUBP. Wydział składał się z Kierownictwa, Sekcji Stacji TKN i Łączności Wewnętrznej, Sekcji Radiowej, Poczty Specjalnej oraz Referatu Zaopatrzenia i Sprawozdawczości. W 1952 r. utworzona została jeszcze Centrala Wewnętrzna. Samodzielny Referat Socjalny – komórka organizacyjna WUBP działająca w okresie od października 1950 do marca 1955 r., zajmująca się sprawami bytowymi (socjalnymi) pracowników / funkcjonariuszy bezpieki. Wydział Służby Zdrowia - działał od 1945 r. (do lutego 1950 jako Wydział Zdrowia). Naczelnik Wydziału był odpowiedzialny za organizację spraw związanych z okresowymi badaniami pracowników / funkcjonariuszy oraz za zapewnienie im jak najlepszej opieki medycznej. Był także zwierzchnikiem kierownictwa istniejącej przy WUBP Polikliniki (od 1 października 1947 r. Szpitala-Polikliniki) przeznaczonego wyłącznie dla potrzeb funkcjonariuszy UB i ich najbliższej rodziny. Oprócz wspomnianego szpitala dla funkcjonariuszy dostępne było również Sanatorium MBP w Ciechocinku, a dla dzieci funkcjonariuszy tworzono odrębne żłobki i przedszkola (np. żłobek w Fordonie). Osobne zaopatrzenie i wyżywienie dla funkcjonariuszy UB i ich rodzin zapewniały specjalne sklepy i stołówki, prowadzone najpierw przez sekcję, potem przez wydział, a od maja 1951 r. Oddział Wojewódzki Konsumów MBP. W listopadzie 1954 r. tuż przed likwidacją MBP, struktura organizacyjna WUBP w Bydgoszczy wyglądała następująco: Kierownictwo urzędu (szef i zastępca); Inspektorat Kierownictwa; Wydziały operacyjne I-IV, IX; Wydział Śledczy; Wydział „A” (dawny Wydział IIIA operacyjno-agenturalny); Samodzielna Sekcja „C” (szyfry); Samodzielna Sekcja do Walki z Bandytyzmem; Inspektorat Wiejski; Wydział Więziennictwa; Wydział Kadr; Wydział ds. Funkcjonariuszy; Grupa Instruktorska ds. Szkolenia (podlegająca Inspektoratowi ds. Szkolenia MBP); Samodzielna Sekcja ds. Kultury i Oświaty; Samodzielna Sekcja ds. Kultury Fizycznej; Wydział Ogólny (z Sekretariatem Kierownictwa); Komendantura (z Aresztem Wewnętrznym); Kwatermistrzostwo (z podległymi służbami); Wydział Finansowy; Wydział Łączności; Punkt „K”; Samodzielna Sekcja Wojskowa (wcześniej Samodzielna Sekcja Mobilizacyjna); Samodzielny Referat Socjalny; Wydział Służby Zdrowia; Oddział Wojewódzki Konsumów MBP. Oprócz wymienionych jednostek, w strukturze WUBP funkcjonowały także: Szpital-Poliklinika, Referaty Ochrony i Referaty Wojskowe przy zakładach przemysłowych oraz Komitet Zakładowy PZPR. Równolegle z organizacją i kształtowaniem się struktury WUBP w Bydgoszczy powstawały jednostki terenowe. Organizacją placówek bezpieczeństwa w poszczególnych powiatach województwa zajmowały się wydzielone specjalne do tego zadania grupy operacyjne. W efekcie ich działalności do końca wiosny 1945 r. na terenie województwa pomorskiego powstało dwadzieścia PUBP, zlokalizowanych w : Aleksandrowie Kujawskim, Brodnicy, Bydgoszczy, Chełmnie, Chojnicach, Człuchowie, Grudziądzu, Inowrocławiu, Lipnie, Nowym Mieście Lubawskim, Rypinie, Sępólnie Krajeńskim, Szubinie, Świeciu, Toruniu, Tucholi, Wąbrzeźnie, Włocławku, Wyrzysku, Złotowie. We wrześniu 1945 r. utworzono dwa MUBP w Bydgoszczy i Toruniu. MUBP w Bydgoszczy zlikwidowany został już 14 listopada 1945 r., natomiast MUBP w Toruniu zastąpił istniejący dotychczas PUBP, tworząc w jego miejsce Sekcję Powiatową MUBP w Toruniu. Ponowną reorganizację toruńskich struktur UB przeprowadzono 1 października 1947 r., kiedy MUBP został przekształcony w PUBP. W marcu 1952 r. PUBP w Toruniu został przemianowany na Urząd Bezpieczeństwa Publicznego na Miasto i Powiat Toruń. W maju 1946 r. w związku ze zmianą przynależności administracyjnej powiatów człuchowskiego i złotowskiego oba PUBP zostały podporządkowane szefowi WUBP w Szczecinie. Kolejne zmiany w strukturze jednostek terenowych miały miejsce w 1950 r. w związku z nowym podziałem administracyjnym kraju. Podlegające pod szefa WUBP w Poznaniu PUBP w Mogilnie i Żninie podporządkowano szefowi WUBP w Bydgoszczy. Równocześnie PUBP w Nowym Mieście Lubawskim podporządkowano szefowi WUBP w Olsztynie. W 1952 r. terenową strukturę tworzyło osiemnaście PUBP funkcjonujących w Aleksandrowie Kujawskim, Brodnicy, Bydgoszczy, Chełmnie, Chojnicach, Grudziądzu, Inowrocławiu, Lipnie, Mogilnie, Rypinie, Sępólnie Krajeńskim, Szubinie, Świeciu, Tucholi, Wąbrzeźnie, Włocławku, Wyrzysku, Żninie, UBP na Miasto i Powiat Toruń oraz UBP Obiektu nr 15 w Łęgnowie. Od sierpnia 1947 r. obowiązywała ujednolicona struktura organizacyjna w PUBP: Kierownictwo; Sekretariat; Referat I (kontrwywiad); Referat II (ewidencji i techniki operacyjnej); Referat III („walki z reakcyjnym podziemiem”); Referat IV (gospodarczy); Referat V (społeczno-polityczny); Referat Śledczy, placówki terenowe na ternie danego powiatu; Aparat Gospodarczy; Ochrona Ambulatorium. Opisana struktura WUBP w Bydgoszczy i jednostek podległych przetrwała do początku 1955 r. Na mocy art. 11 dekretu Rady Państwa z 7 grudnia 1954 r. o naczelnych organach administracji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego (Dz.U. Nr 54, poz. 269) urząd ministra bezpieczeństwa publicznego został zniesiony. Struktury i kadry UB zostały podporządkowanemu nowo utworzonemu Komitetowi do spraw Bezpieczeństwa Publicznego powołanemu na mocy art. 5 przywołanego dekretu. W całym kraju na szczeblu województwa powołano wojewódzkie urzędy do spraw bezpieczeństwa publicznego (WUdsBP), na szczeblu powiatowym – powiatowe urzędy do spraw bezpieczeństwa publicznego (PUdsBP). W listopadzie 1954 r., tuż przed likwidacją MBP, struktura organizacyjna WUBP w Bydgoszczy wyglądała następująco: Kierownictwo; Inspektorat Kierownictwa; Wydziały operacyjne I-IV, IX; Wydział Śledczy; Wydział „A” (operacyjno-agenturalny); Samodzielna Sekcja „C” (szyfry); Samodzielna Sekcja do Walki z Bandytyzmem; Inspektorat Wiejski; Wydział Więziennictwa; Wydział Kadr; Wydział ds. Funkcjonariuszy; Grupa Instruktorska ds. Szkolenia (podlegająca Inspektoratowi ds. Szkolenia MBP); Samodzielna Sekcja ds. Kultury i Oświaty; Samodzielna Sekcja ds. Kultury Fizycznej; Wydział Ogólny (z Sekretariatem Kierownictwa); Komendantura ( z Aresztem Wewnętrznym); Kwatermistrzostwo (z podległymi służbami); Wydział Finansowy; Wydział Łączności; Punkt „K”; Samodzielna Sekcja Wojskowa; Samodzielny Referat Socjalny; Wydział Służby Zdrowia; Oddział Wojewódzki Konsumów MBP. Opisana powyżej struktura przetrwała do początku 1955 r. Organizację nowej struktury, w ramach WUdsBP w Bydgoszczy zakończono wiosną 1955 r. (z dniem 1 kwietnia zatwierdzono etaty). W pionie wydziałów operacyjnych WUdsBP w Bydgoszczy dokonano pewnych zmian. Wydział I w nowej strukturze otrzymał nazwę Wydziału II. Sprawami związanymi z Kościołem katolickim zajął się Wydział VI (dawny IX), a uprawnienia dawnego Wydziału Śledczego przejął Wydział VII. Powołano dwa nowe wydziały, na bazie dotychczasowego Wydziału II Wydział IX (zajmujący się techniką operacyjną i perlustracją korespondencji) i Wydział X (w jego kompetencji znajdowało się prowadzenie ewidencji operacyjnej oraz archiwum). Dawny Wydział „A” przemianowano na Wydział „B” (obserwacji zewnętrznej), Samodzielną Sekcję „C” – na Samodzielną Sekcję „A” (szyfrów). Do Wydziału III włączono Samodzielną Sekcję do Walki z Bandytyzmem, a do Wydziału IV Inspektorat Wiejski. Większe zmiany zaszły w pionie wydziałów administracyjno-gospodarczych. Zlikwidowano Wydział Służby Zdrowia, Samodzielną Sekcję Wojskową, Samodzielne Sekcje Kultury i Oświaty oraz Kultury Fizycznej, a także część służb Kwatermistrzostwa. Nowo powstały Wydział Administracyjno-Gospodarczy przejął z Kwatermistrzostwa zadania związane z zaopatrzeniem, transportem samochodowym i sprawami kwaterunkowo-budowlanymi, wchłonął także Samodzielny Referat Socjalny. W skład wydziału Kadr i Szkolenia wszedł Wydział ds. Funkcjonariuszy, natomiast Inspektorat Kierownictwa przemianowano na Inspektorat Kierownika. Bez zmian pozostały Wydziały: Finansowy, Łączności oraz Komendantura. W styczniu 1956 r. utworzono Samodzielną Sekcję „W” zajmującą się kontrolą korespondencji, we wrześniu zorganizowano Samodzielną Grupę Specjalną, wykonującą zadania na rzecz wywiadu, zlecane przez centralę. Nie powołano natomiast w ramach WUdsBP w Bydgoszczy Wydziału V, który miałby zajmować się sprawami komunikacji i transportu. Zadania te wykonywał Wydział V WUdsBP w Gdańsku. Ostatecznie struktura WUdsBP w Bydgoszczy przedstawiała się następująco: Kierownictwo (kierownik urzędu i dwaj zastępcy); Inspektorat Kierownika; Wydział II – dawny Wydział I (kontrwywiad); Wydział III (walka z podziemiem i nielegalnymi organizacjami); Wydział IV (ochrona gospodarki); Wydział VI – dawny Wydział XI (kontrola Kościoła katolickiego i związków wyznaniowych); Wydział „B” – dawny Wydział „A” (obserwacja zewnętrzna); Wydział VII – dawny Wydział Śledczy; Wydział Kadr i Szkolenia – dawny Wydział Kadr, Wydział ds. Funkcjonariuszy i Grupa Instruktorska ds. Szkolenia; Komendantura z Aresztem Wewnętrznym; Wydział Administracyjno–Gospodarczy – dawne Kwatermistrzostwo (w składzie ze Służbą Kwaterunkowo-Budowlaną, Służbą Samochodową i Służbą Zaopatrzenia); Wydział Finansowy; Wydział Łączności (z Pocztą Specjalną, Stacją TKN – łączności radiowej i Centralą Łączności Wewnętrznej); Wydział IX – wydzielony z Wydziału II (technika operacyjna); Wydział X – wydzielony z Wydziału II (ewidencja operacyjna i archiwum); Samodzielna Sekcja „A” – dawna Samodzielna Sekcja „C” (szyfry); Samodzielna Sekcja „W” – komórka nowo utworzona (perlustracja korespondencji); Samodzielna Grupa Specjalna – komórka nowo utworzona. Na czele WUdsBP stał kierownik, któremu pomagało dwóch zastępców i sekretarz, tworząc ścisłe kierownictwo. Wydziałami kierowali naczelnicy, a sekcjami i samodzielnymi sekcjami kierownicy sekcji. Komendanturą kierował komendant ochrony, natomiast szefem Samodzielnej Grupy Specjalnej był funkcjonariusz zatrudniony na stanowisku inspektora. W jednostkach terenowych w Chojnicach, Grudziądzu, Inowrocławiu, Świeciu, Toruniu, Włocławku, Aleksandrowi Kujawskim i Lipnie dotychczasowe PUBP przekształcono w powiatowe urzędy do spraw bezpieczeństwa publicznego (PUdsBP). Wymienione jednostki posiadały stosunkowo rozbudowaną strukturę organizacyjną i większą liczbę etatów. Natomiast w Brodnicy, Chełmnie, Mogilnie, Rypinie, Sępólnie Krajeńskim, Szubinie, Tucholi, Wąbrzeźnie, Wyrzysku, Żninie, Golubiu-Dobrzyniu, Radziejowie utworzono powiatowe delegatury do spraw bezpieczeństwa publicznego (PDdsBP). Natomiast w Łęgnowie utworzono Delegaturę do spraw Bezpieczeństwa Publicznego nr 1, w celu ochrony Zakładów Chemicznych. Na czele PUdsBP stali kierownicy, mający do pomocy zastępcę. W delegaturach nie utworzono etatu zastępcy kierownika ani odrębnych sekcji i referatów, powierzając zadania operacyjne poszczególnym oficerom operacyjnym (wyjątek stanowiła PDdsBP w Chełmnie, gdzie funkcjonował jednoosobowy Referat VI). W PUdsBP powołano odpowiedniki części wydziałów WUdsBP w postaci referatów oraz sekcji. Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego został zniesiony na mocy art. 1 ustawy z 13 listopada 1956 r. o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa publicznego (Dz.U. nr 54, poz. 241), która weszła w życie z dniem 28 listopada 1956 r. Kompetencje Komitetu przeniesione zostały do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Terenowe jednostki KdsBP, czyli wojewódzkie i powiatowe urzędy do spraw bezpieczeństwa publicznego zostały włączone w struktury odpowiednich komend Milicji Obywatelskiej, jako odrębny pion organizacyjny. Jego odmienione struktury rozpoczęły działalność 1 styczeń 1957 (formalnie od 28 listopada 1956 r.). Dotychczasową nazwę jednostek bezpieczeństwa publicznego zamieniono na „służbę bezpieczeństwa”, której jednostki funkcjonowały na szczeblu powiatowym (powiatowe: KPMO, miejskich: KMMO oraz miejskich i powiatowych: KMiP MO). Podstawową jednostka organizacyjną SB w komendach wojewódzkich MO był wydział, którego pracę nadzorował naczelnik wraz ze swoim zastępcą. Obaj podlegali zastępcy komendanta wojewódzkiego Mo ds. bezpieczeństwa. Początkowo zamiast wydziałów powoływano tzw. samodzielne sekcje, na czele których stali kierownicy, nieposiadający swoich etatowych zastępców. Poszczególni naczelnicy wydziałów zostali mianowani na swoje stanowiska przez Ministra Spraw Wewnętrznych z dniem 28 listopada 1956 r, natomiast nominacje pozostałych funkcjonariuszy SB zostały zatwierdzone z dniem 1 stycznia 1957r. Na mocy Rozkazu organizacyjnego nr 015/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z 27 grudnia 1956 r. w KWMO w Bydgoszczy utworzono jedenaście jednostek Służby Bezpieczeństwa: Kierownictwo Jednostek Bezpieczeństwa; Inspektorat kierownictwa ds. Bezpieczeństwa; Wydział II; Wydział III; Samodzielna Sekcja Śledcza; Wydział „B”; Wydział Ewidencji Operacyjnej; Wydział „T”; Samodzielna Sekcja „W”; Samodzielna Sekcja „ A”; Samodzielna Grupa Specjalna. Po przemianach w 1956 roku swą pracę kontynuowały terenowe struktury SB umiejscowione w komendach powiatowych. Na mocy Rozkazu organizacyjnego nr 015/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z 27 grudnia 1956 roku pion SB usytuowano w Komendach Powiatowych Milicji Obywatelskiej w: Aleksandrowie Kujawskim, Brodnicy, Bydgoszczy, Chełmnie, Chojnicach, Golubiu – Dobrzyniu, Grudziądzu, Inowrocławiu, Lipnie, Mogilnie, Radziejowie, Rypinie, Sępólnie Krajeńskim, Szubinie, Świeciu, Toruniu, Tucholi, Wąbrzeźnie, Włocławku, Wyrzysku i Żninie. 1 lutego 1960 roku cztery komendy powiatowe przemianowano na komendy miejskie: KMMO w Grudziądzu, KMMO w Inowrocławiu, KMMO w Toruniu, KMMO we Włocławku. Z dniem 1 kwietnia 1967 roku wspomniane komendy przemianowano na komendy miejskie i powiatowe MO. Kolejne lata przynosiły dalsza rozbudowę struktur SB, co było związane z bieżącą sytuacja polityczną, zadaniami wyznaczonymi przez kierownictwo PZPR oraz różnymi względami organizacyjnymi. Pionem SB w KWMO kierował zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. Bezpieczeństwa. W Bydgoszczy od sierpnia 1957 r. funkcjonowały dwa stanowiska zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. Bezpieczeństwa. Obaj dzielili pomiędzy siebie zadania związane z nadzorem na poszczególnymi jednostkami SB. Na czele kierownictwa jednostek bezpieczeństwa stał I zastępca zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. Bezpieczeństwa, wspomagany przez tzw. II zastępcę. W skład wchodzili również: sekretarz operacyjny, starszy oficer operacyjny, oficer sprawozdawczy, podoficer ewidencji operacyjnej, starsza maszynistka oraz inspektor szkolenia operacyjnego. Od 1 marca 1962 roku stanowiska te wyłączono z Kierownictwa i włączono w skład nowoutworzonej Samodzielnej Sekcji Ogólno-Organizacyjnej. W połowie 1967 r. Kierownictwo zostało zlikwidowane. Inspektorat Kierownictwa ds. Bezpieczeństwa (od 1967 r. Inspektorat Kierownictwa Służby Bezpieczeństwa) wykonywał zadania kontrolne zlecone przez Kierownictwo pionu SB KWMO. W listopadzie 1963 r. w związku z likwidacją Samodzielnej Grupy Specjalnej, pracownicy Inspektoratu przejęli jej dotychczasowe zadania. Funkcjonariusze zatrudnieni w Inspektoracie Kierownictwa SB pracowali na etatach inspektorów i starszych inspektorów, w 1973 r. zorganizowany został natomiast etat kierownika tej jednostki. W listopadzie 1962 r. z części Wydziału III utworzono Wydział IV, który zajmował się rozpracowaniem Kościoła Katolickiego i organizacji religijnych. Miało to związek z pogorszeniem stosunków między państwem a Kościołem oraz ze zbliżającymi się uroczystościami milenijnymi. W listopadzie 1963 r. została zlikwidowana Samodzielna Grupa Specjalna, która wykonywała zadania na rzecz Departamentu I MSW. Została rozwiązana w listopadzie 1963 roku. Samodzielna Sekcja Śledcza została przekształcona 1 maja 1961 r. w Wydział Śledczy. W 1960 roku Wydział Ewidencji Operacyjnej zmienił nazwę na Wydział „C”. Samodzielna Sekcja „W”, która zajmowała się perlustracją korespondencji. Została przekształcona w kwietniu 1961 r. w Wydział „W”. Samodzielna Sekcja Rejestracji Cudzoziemców powstała we wrześniu 1960 r. po przekształceniu z Sekcji Rejestracji Cudzoziemców wyłączonej z Wydziału Ewidencji Ludności i Dowodów Osobistych. W październiku 1965 roku przekształcono ją w Samodzielną Sekcję Kontroli Ruchu Granicznego, następnie w 1970 roku została wydziałem. W kwietniu 1972 roku został zlikwidowany. Samodzielna Sekcja Paszportów została utworzona 15 lipca 1964 r. po wyłączeniu Wydziału Paszportów Zagranicznych z pionu MO. W kwietniu 1967 r. została przekształcona w Samodzielną Sekcję Paszportów i Dowodów Osobistych, która w 1969 r. stała się wydziałem.1 stycznia 1975 roku zmieniono nazwę na Wydział Paszportów. W czerwcu 1975 r. przeprowadzono w Polsce reformę administracyjną. W jej wyniku województwo bydgoskie zostało uszczuplone terytorialnie na rzecz województwa toruńskiego i włocławskiego. Jednocześnie zniesiono powiaty. Zlikwidowane komendy powiatowe zastąpiono komendami miejskimi i komisariatami MO (Komenda Miejska MO w Bydgoszczy, Komenda Miejska MO w Chojnicach, Komenda Miejska MO w Inowrocławiu). W związku z reformą administracyjną kraju pion SB przestał funkcjonować poza miastami wojewódzkimi – likwidacji uległy jednostki SB w powiatach. Na mocy Zarządzenia nr 018/75 Komendanta Wojewódzkiego MO w Bydgoszczy w sprawie organizacyjnego podporządkowania wydziałów KWMO w Bydgoszczy z 10 czerwca 1975 r. struktura organizacyjna pionu SB wyglądała następująco: Najważniejszymi pionami operacyjnymi pozostawał Wydział II (kontrwywiad), Wydział III (kontrola opozycji politycznej), Wydział IV (rozpracowanie Kościoła Katolickiego i związków wyznaniowych); Wydział Paszportów, Wydział Śledczy oraz piony pomocnicze: Wydział „T” (techniki operacyjnej), Wydział „B” (obserwacji zewnętrznej), Wydział „W” (perlustracja korespondencji), Samodzielna Sekcja „A” (szyfry) oraz Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. Służby Bezpieczeństwa, Starszy Inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. Służby Bezpieczeństwa. Zadania działającego w latach 1956-1975 Inspektoratu Kierownictwa SB przejął Zespół ds. SB Wydziału Inspekcji KWMO, który kontrolował działalność pozostałych wydziałów. Od 1 czerwca 1975 roku realizacja zadań wywiadowczych na rzecz Departamentu I MSW w terenie zajmował się Starszy Inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. Służby Bezpieczeństwa. W 1982 r. na mocy decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych w jedenastu KWMO utworzone zostały Inspektoraty I Służby Bezpieczeństwa, wśród nich także w Bydgoszczy. Zakres ich działania regulowało zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 0093/82 z dnia 15 grudnia 1982 r. wraz z instrukcją w sprawie szczegółowego zakresu pracy Inspektoratu I SB przy Kierownictwie KWMO oraz Starszego Inspektora przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. Służby Bezpieczeństwa. Zgodnie z zarządzeniem nr 0023/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z 1 czerwca 1979 r. z pionu III została wyłączona kontrola gospodarki. Prowadzeniem kontroli operacyjnej w zakładach pracy miał odtąd zajmować się nowo utworzony Wydział IIIA. W 1982 roku został podporządkowany Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB - Inspektorat Ochrony Przemysłu KWMO w Bydgoszczy. Ustawa o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów z 14 VII 1983 r. wprowadziła nowe nazwy jednostek terenowych, a mianowicie dotychczasowe Komendy Wojewódzkie MO kierowane przez komendantów wojewódzkich MO zostały zastąpione przez Wojewódzkie Urzędy Spraw Wewnętrznych z szefami WUSW na czele, Komendy Miejskie MO z komendantami miejskimi MO i Komisariaty MO z kierownikami natomiast zostały zamienione na Rejonowe (Miejskie) Urzędy Spraw Wewnętrznych z szefami RUSW na czele. Zmiany organizacyjne zostały wprowadzone w życie z dniem 1 sierpnia 1983 r. Bardziej istotne znaczenie miała rozbudowa struktur terenowych SB, która wypełniła pustkę po zlikwidowanych w 1975 roku KPMO. W 1983 roku podjęły działalność Rejonowe Urzędy Spraw Wewnętrznych w: Bydgoszczy, Chojnicach, Inowrocławiu, Koronowie, Mogilnie, Nakle nad Notecią, Sępólnie Krajeńskie, Szubinie, Świeciu, Tucholi, Żninie. Wszystkie komórki organizacyjne SB szczebla rejonowego podlegały bezpośrednio zastępcy kierownika komisariatu MO/szefa RUSW ds. SB. Struktura pionu SB w Wojewódzkim Urzędzie Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy w 1983 r. wyglądała następująco: Wydział II, Wydział III, Wydział IV, Wydział V, Inspektorat I, Inspektorat Ochrony Przemysłu, Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy szefa WUSW ds. SB, Wydział „C”, Wydział „B”, Wydział „W”, Wydział „ T”, Samodzielna Sekcja „A”, Wydział Paszportów. Na mocy decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych z 8 grudnia 1983 r., Wydział Łączności z dniem 1 stycznia 1984 r. został podporządkowany bezpośredniemu nadzorowi zastępcy szefa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych ds. SB W 1985 r. powołany został Wydział VI - zajmował się ochroną kompleksu gospodarki żywnościowej oraz przede wszystkim organizacji społeczno-politycznych działających na wsi (zagadnienie znajdujące się w latach 1981-1984 w kompetencji Wydziału IV), leśnictwa, przemysłu drzewnego (zagadnienie znajdujące się dotychczas w kompetencjach Wydziału V), ochroną środowiska i gospodarki wodnej (zagadnieniem tym dotychczas zajmował się Wydział III). Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy (jednostka powstała 15 grudnia 1984 r.) – zajmował się zwalczaniem przypadków przestępczości pospolitej (o charakterze kryminalnym, korupcyjnym i aferalnym) wśród funkcjonariuszy oraz stał na straży ich „prawomyślności politycznej” zagrożonej przez m.in. nieformalne kontakty z przedstawicielami opozycji. W styczniu 1989 r. został utworzony Inspektorat 2 SB , który zajmował się rozpracowywanie struktur podziemia solidarnościowego. Z dniem 1 listopada 1989 r. zlikwidowane zostały Wydziały operacyjne SB: III, IV, V, VI, Inspektorat 2, Inspektorat Ochrony Przemysłu, Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy szefa WUSW ds. SB. W ich miejsce zostały utworzone trzy nowe jednostki SB: Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (w oparciu o Wydział III SB), Wydział Ochrony Gospodarki (w oparciu o Wydziały V, VI, Inspektorat Ochrony Przemysłu), Wydział Studiów i Analiz (w oparciu o Wydział IV i Inspektorat 2). Zadania i poszczególnych komórek organizacyjnych Służby Bezpieczeństwa KWMO/WUSW w Bydgoszczy w latach 1957-1990. Samodzielna Grupa Specjalna wykonywała zadania na rzecz Departamentu I MSW. Funkcjonariusze grupy zajmowali się rozpracowywaniem osób, które w trakcie pobytu za granicą mogły pracować dla wywiadu PRL, a także prowadzili obserwację cudzoziemców przebywających na terenie województwa, także pod kątem ewentualnego werbunku. Samodzielna Grupa Specjalna rozwiązana była w listopadzie 1963 roku. Wydział II- zajmował się pracą kontrwywiadowczą. W latach 1957-1975 w skład tej jednostki wchodziło kilka grup operacyjnych. Grupy oznaczone numerami od I do IV zajmowały się rozpracowywaniem działalności wywiadowczej państw zachodnich: Grupa I – wywiad Stanów Zjednoczonych; Grupa II – wywiad brytyjski, Grupa II – wywiad zachodnioniemiecki; Grupa IV – wywiad francuski. Zadaniem Grupy V było rozpracowanie wywiadu izraelskiego oraz działalności nacjonalistycznych ugrupowań ukraińskich. Grupa VI– niedopuszczanie do wyjazdów za granicę osób wrogo nastawionych do PRL oraz podejrzanych o możliwość o odmowy powrotu do kraju, kontroli operacyjnej przedstawicieli państw zachodnich przebywających na terenie województwa bydgoskiego, inwigilacji osób powracających do kraju po dłuższym pobycie na Zachodzie, inwigilacji rodzin i środowisk osób odmawiających powrotu do kraju z czasowego pobytu za granicę. Grupa VI zajmowała się operacyjnym zabezpieczeniem obiektów wojskowych i zakładów przemysłowych mających znaczenie dla obronności kraju. Natomiast Grupa VII Wydziału II zajmowała się rozpracowywaniem cudzoziemców przebywających na terenie województwa bydgoskiego oraz obywateli polskich wyjeżdżających za granicę w celu pozyskania ich do współpracy. W okresie od lutego 1981 r. do listopada 1983 r. zakres działalności Wydziałów II obejmował również problematykę związaną z publikacjami, prasą, radiem, telewizją i zatrudnionymi tam osobami oraz transportem, komunikacją i łącznością. Wydział III odpowiadał za kontrolę opozycji społecznej, mniejszości narodowych, kościołów i gospodarki. Sprawy prowadzone były w ramach grup operacyjnych. Grupa I - zajmowała się zwalczaniem propagandy pisanej oraz przeciwdziałaniem aktywności osób wywodzących się ze środowisk poakowskich. Grupa II zwalczała działalność i rozpracowywała środowiska byłego środowiska niepodległościowego i politycznego (m.in. PSL). Grupa III zajmowała się pracą operacyjną nad zagadnieniem rewizjonizmu niemieckiego oraz rozpracowywaniem środowisk mniejszości narodowych. Grupa IV – odpowiadała za inwigilację środowiska akademickiego, dziennikarskiego, pracowników oświaty, rozpracowywała „osoby nawiązujące i utrzymujące kontakty z rozgłośnią Radio Wolna Europa”. Grupa V- zajmowała się rozpracowaniem Kościoła Katolickiego i organizacji religijnych, uległa likwidacji w momencie powołania Wydziału IV w listopadzie 1962 r. Grupa VI – zabezpieczenie operacyjne obiektów gospodarki narodowej, w tym także z środowisk pracowniczych w zakładach przemysłowych. Zgodnie z zarządzeniem nr 0023/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z 1 czerwca 1979 r. z pionu III została wyłączona kontrola gospodarki. Prowadzeniem kontroli operacyjnej w zakładach pracy miał odtąd zajmować się nowo utworzony Wydział IIIA. W grudniu 1981 r. przemianowano Wydział IIIA na Wydział V. Samodzielna Sekcja Śledcza została przekształcona 1 maja 1961 r. w Wydział Śledczy. Od lipca 1963 r. w ramach Wydziału Śledczego funkcjonowały dwie grupy: Grupa I – prowadziła dochodzenia, śledztwa dot. szpiegostwa, naruszenia tajemnicy państwowej i służbowej w sprawach o przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu o podłożu politycznym; Grupa II - zajmowała się przestępstwami gospodarczymi popełnionymi na terenie tzw. obiektów specjalnych. Wydział Śledczy zajmował się prowadzeniem postępowań przygotowawczych w sprawach o przestępstwa skierowane przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym PRL, bezpieczeństwu powszechnemu (katastrofy, eksplozje, pożary o znacznych rozmiarach). Ponadto funkcjonariusze wydziału podejmowali czynności sprawdzające w sprawach będących w zainteresowaniu jednostek operacyjnych SB, dokonywali analiz spraw i materiałów jednostek operacyjnych SB, udzielali pomocy prawnej jednostkom operacyjnym SB, prokuraturom, sądom OKBZH oraz reprezentowali interesy SB przed organami prokuratury, sądów i służby więziennej, prowadzili pracę operacyjną w śledztwach na terenie więzień. Wydział „B” zajmował się przeprowadzaniem obserwacji zewnętrznej osób rozpracowywanych przez wydziały operacyjne, podczas których dokonywano również innych ustaleń pomocnych w prowadzonych postępowaniach (wywiady na osoby, ustalanie adresów i osób utrzymujących kontakty z osobą poddawaną inwigilacji). Zadania pionu „B” wiązały się także z prowadzeniem działań operacyjnych w hotelach oraz werbowaniem agentury wśród pracowników obsługi hotelowej. Funkcjonariusze wydziału byli również odpowiedzialni za organizację zakrytych punktów obserwacyjnych oraz typowanie i obsługę mieszkań konspiracyjnych (MK). W zakresie działania Wydziału należała także ochrona przedstawicieli władz partyjnych i państwowych przebywających na terenie województwa bydgoskiego oraz obserwacja dyplomatów wojskowych państw kapitalistycznych. W początkowym okresie działania wydział składał się z Kierownictwa, Sekretariatu. Sekcji 1, 2 i Grupy do Specjalnych Zadań. W 1967 r. istniały 4 sekcje, a w 1973 Wydział „B” poszerzono o 5 sekcję. Wydział Ewidencji Operacyjnej - się prowadzeniem archiwum oraz ewidencji i statystyki sieci agenturalno-informacyjnej jednostek operacyjnych Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej, spraw operacyjnych, kartotek osób będących w zainteresowaniu SB i MO, prowadzeniem statystyki i ewidencji kleru rzymsko-katolickiego, gromadzeniem i opracowywaniem zbiorów archiwalnych, ich mikrofilmowaniem, udostępnianiem. W 1960 Wydział Ewidencji Operacyjnej zmienił nazwę na Wydział „C”. Wydział "T" - techniką operacyjną, czyli min. instalacją i eksplatacją podsłuchu, wykonywaniem prac fotooperacyjnych i fotolaboratoryjnych służących zdobywaniu informacji o osobach i środowiskach rozpracowywanych przez wydziały operacyjne. Samodzielna Sekcja "W" zajmowała się perlustracją korespondencji. W kwietniu 1961 r. przekształcona została w Wydział „W”. W zakresie działania Wydziału „W” znajdowało się m.in. prowadzenie tajnej kontroli korespondencji osób znajdujących się w zainteresowaniu SB, przejmowanie przesyłek nadawanych przez osoby objęte obserwacją zewnętrzną, przeprowadzanie badań laboratoryjnych przesyłek listowych. Samodzielna Sekcja „A” zajmowała się łącznością szyfrową i kodową KWMO w Bydgoszczy z odpowiednimi komórkami szyfrowymi MSW, innymi komendami i jednostkami resortu spraw wewnętrznych na terenie województwa bydgoskiego oraz innymi instytucjami na potrzeby SB (m.in. KW PZPR, Wojewódzki Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk). Samodzielna Sekcja Rejestracji Cudzoziemców powstała we wrześniu 1960 r. po przekształceniu z Sekcji Rejestracji Cudzoziemców wyłączonej z Wydziału Ewidencji Ludności i Dowodów Osobistych. W październiku 1965 roku przekształcono ją w Samodzielną Sekcję Kontroli Ruchu Granicznego, następnie w 1970 roku została Wydziałem. W kwietniu 1972 roku Wydział został zlikwidowany. W związku z pogorszeniem się stosunków między Kościołem a państwem oraz zbliżającymi się uroczystościami milenijnymi w pionie SB KWMO w Bydgoszczy na mocy zarządzenia organizacyjnego nr 83/Org. Ministra Spraw Wewnętrznych z 4 lipca 1962 roku utworzono Wydział IV, który zajmował się rozpracowaniem Kościoła i organizacji religijnych. Początkowo Wydział składał się z trzech grup: Grupa I -rozpracowywała kler diecezjalny; Grupa II - zajmowała się stowarzyszeniami katolików świeckich (PAX, CHSS, KIK); Grupa III – rozpracowywała inne wyznania. Powstała także grupa analityczno-dokumentacyjna, która sporządzała sprawozdania statystyczne, materiały na odprawy, narady, informacje problemowe doraźne i analizy dla Departamentu IV MSW. Samodzielna Sekcja Paszportów została utworzona 15 lipca 1964 r. po wyłączeniu Wydziału Paszportów Zagranicznych z pionu MO. W kwietniu 1967 r. została przekształcona w Sekcję Paszportów i Dowodów Osobistych, która w 1969 r. stała się Wydziałem.1 stycznia 1975 roku zmieniono nazwę Wydział Paszportów i Dowodów Osobistych na Wydział Paszportów. Wydział Paszportów był odpowiedzialny za prowadzenie wszelkich spraw związanych z wyjazdami czasowymi i stałymi obywateli za granicę oraz pobytem cudzoziemców na terenie województwa bydgoskiego. Poza formalną działalnością pracownicy Wydziału Paszportów zajmowali się prowadzeniem wstępnego operacyjnego rozpoznania wśród obywateli PRL wyjeżdżających za granicę oraz cudzoziemców i bezpaństwowców z państw zachodnich przebywających czasowo i na pobycie stałym, posiadaczy polskich paszportów konsularnych, analizowaniem występujących negatywnych zjawisk w międzynarodowej wymianie osobowej mającej wpływ na rozwój gospodarki narodowej i sytuację społeczno-polityczną w kraju. W tym zakresie pion paszportów SB ściśle współpracował z innymi jednostkami, w tym przede wszystkim z Wydziałami II i III. Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. Służby Bezpieczeństwa podlegał Zespół ds. SB Wydziału Inspekcji KWMO. Był kontynuacją działającego w latach 1956-1975 Inspektoratu Kierownictwa SB. Do jego zadań należało: udział w kontrolach oraz przeprowadzanie kontroli problemowych i doraźnych we wszystkich jednostkach organizacyjnych SB działających na terenie województwa; kontrola zgodności działalności komórek i jednostek organizacyjnych SB z odpowiednimi zarządzeniami MSW oraz komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW; informowanie Kierownictwa KWMO/WUSW o stanie realizacji zadań wynikających z przyjętych zakresów działalności przez poszczególne wydziały i sekcje SB. Inspektorat Analityczno-Informacyjny przy Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. Służby Bezpieczeństwa – do jego obowiązków należało przygotowywanie projektów sprawozdań, analiz, planów pracy jednostek SB, opracowywanie materiałów na okresowe narady i spotkania Kierownictwa SB, wykonywanie projektów problemowych i sygnalizacyjnych na potrzeby wojewódzkich władz politycznych i administracyjnych, a także sporządzanie meldunków dziennych do MSW, prowadzenie protokolarza narad i odpraw organizowanych prze zastępcę komendanta wojewódzkiego MO/Szefa WUSW ds. SB i opracowywanie dokumentów analitycznych we współpracy z inspektorami analityczno-informacyjnymi wydziałów operacyjnych SB. Od 1 czerwca 1975 roku realizacja zadań wywiadowczych na rzecz Departamentu I MSW w terenie zajmował się Starszy Inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. Służby Bezpieczeństwa. W 1982 r. na mocy decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych w jedenastu KWMO utworzone zostały inspektoraty I SB, wśród nich także w Bydgoszczy. Zakres ich działania regulowało zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 0093/82 z dnia 15 grudnia 1982 r. wraz z instrukcją w sprawie szczegółowego zakresu pracy Inspektoratu I SB przy Kierownictwie KWMO oraz starszego inspektora przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. SB Inspektorat I zajmował się prowadzeniem działalności wywiadowczej w zakresie politycznym, gospodarczym i naukowo-technicznym oraz wyszukiwaniem i werbowaniem potencjalnych kandydatów do pracy na rzecz Departamentu I MSW. Inspektorat Ochrony Przemysłu KWMO w Bydgoszczy od roku 1982 został podporządkowany Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB a zajmował się kontrolą nad stanem ochrony i zabezpieczenia zakładów pracy i obiektów gospodarki narodowej znajdujących się na terenie województwa bydgoskiego. W zakresie obowiązków był także nadzór nad działalnością i prowadzeniem szkoleń Straży: Przemysłowej, Pocztowej, Leśnej i Służby Ochrony Przemysłu. W 1985 r. powołany został Wydział VI - zajmował się ochroną kompleksu gospodarki żywnościowej oraz przede wszystkim organizacji społeczno-politycznych działających na wsi (zagadnienie znajdujące się w latach 1981-1984 w kompetencji Wydziału IV), leśnictwa, przemysłu drzewnego (zagadnienie znajdujące się dotychczas w kompetencjach Wydziału V), ochroną środowiska i gospodarki wodnej (zagadnieniem tym dotychczas zajmował się Wydział III) Wydział nie dzielił się na mniejsze komórki organizacyjne, a poszczególne zagadnienia znajdujące się w kompetencjach pionu były bezpośrednio realizowane przez starszych inspektorów i inspektorów. Wydział Łączności na mocy decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych z 8 grudnia 1983 r., z dniem 1 stycznia 1984 r. został podporządkowany bezpośredniemu nadzorowi zastępcy szefa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych ds. SB – funkcjonariusze tego wydziału zajmowali się obsługą i konserwacją urządzeń łączności telefonicznej i radiowej oraz ekspedycją poczty specjalnej, tj. przesyłek klauzulowanych. Wydział składał z Sekcji I Przewodowej, Sekcji II Radiowej oraz Poczty Specjalnej i Sekretariatu. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy (jednostka powstała 15 grudnia 1984 r.) – zajmował się zwalczaniem przypadków przestępczości pospolitej (o charakterze kryminalnym, korupcyjnym i aferalnym) wśród funkcjonariuszy oraz stał na straży ich „prawomyślności politycznej” zagrożonej przez m.in. nieformalne kontakty z przedstawicielami opozycji. Inspektorat 2 SB (utworzony w styczniu 1989 r. ) - rozpracowywanie struktur podziemia solidarnościowego. Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (jednostka powstała 1 listopada 1989 r.) – powstał na bazie Wydziału III. W praktyce funkcjonariusze wydziału zajmowali rozpracowywaniem osób krytycznie nastawionych do sytuacji politycznej i żądających rozliczenia przedstawicieli władz i instytucji wspierających władze (w tym resort spraw wewnętrznych). Wydział Ochrony Gospodarki (jednostka powstała 1 listopada 1989 r.) – powstał na bazie Wydziałów V, VI i Inspektoratu Ochrony Przemysłu. Wydział Studiów i Analiz (jednostka powstała 1 listopada 1989 r.) – powstał na bazie dotychczasowego Wydziału IV i Inspektoratu Analityczno-Informacyjnego Zastępcy Szefa WUSW ds. SB. Zajmował się prowadzeniem działalności studyjnej, analitycznej i informacyjnej odnoszącej się do obszarów działania Wydziału Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa i Wydziału Ochrony Gospodarki (ujawnianie tendencji zmierzających do obalenia przemocą konstytucyjnego ustroju państwa, wypracowywanie koncepcji oraz przedsięwzięć profilaktycznych służących rozpoznawaniu i zapobieganie działalności mogącej godzić w konstytucyjny porządek państwa). Na mocy styczniowego Zarządzenia organizacyjnego nr 0162/Org. Dyrektora Biura Organizacyjno-Prawnego MSW i rozkazu organizacyjnego szefa WUSW, z dniem 1 lutego 1990 r na terenie województwa bydgoskiego wszystkie etaty SB w RUSW zostały unieważnione. Likwidacja Służby Bezpieczeństwa przeprowadzono na mocy ustawy z 6 kwietnia 1990 r. . Ustawa weszła w życie 10 maja 1990 r.

Do archiwum Wydziału „C” trafiały materiały archiwalne wytworzone przez struktury resortu spraw wewnętrznych, które znalazły się w obrębie województwa bydgoskiego, tj. Aleksandrowie Kujawskim, Brodnicy, Bydgoszczy, Chełmnie, Chojnicach, Golubiu – Dobrzyniu, Grudziądzu, Inowrocławiu, Lipnie, Mogilnie, Radziejowie, Rypinie, Sępólnie Krajeńskim, Szubinie, Świeciu, Toruniu, Tucholi, Wąbrzeźnie, Włocławku, Wyrzysku i Żninie. Działalność archiwum w dwuletnim okresie funkcjonowania Wojewódzkiego Urzędu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Bydgoszczy opierała się na wytycznych z okresu MBP. Do początku 1955 r. archiwum pozostawało w Wydziale II, Sekcji I, do momentu wyłączenia z zakresu jego kompetencji ewidencji operacyjnej i archiwum, które przekazano do nowo powołanego z dniem 1 kwietnia 1955 r. Wydziału X. W pierwszych latach funkcjonowania bydgoskiej bezpieki jej zasób archiwalny był stosunkowo skromny – w styczniu 1954 r. liczył zaledwie 9339 jednostek inwentarzowych, i w większości składał się z akt przedwojennych i dokumentacji niemieckich władz okupacyjnych. Dopiero po reorganizacji organów bezpieczeństwa z końcem 1954 r., w latach 1955-1956 nastąpił wzmożony napływ akt do archiwum. Na podstawie zachowanej ewidencji operacyjnej ksiąg wpływu i ruchu akt w archiwum operacyjnym wynika, że w omawianym okresie do archiwum masowo zaczęto zdawać akta rozpracowań agenturalnych, ewidencyjnych oraz akta postępowań śledczych, a także akta agentury, w większości po zlikwidowanym WUBP w Bydgoszczy i jednostkach terenowych. Niewykluczone, że w archiwum mogły być przechowywane także akta administracyjne. Po gruntownej reorganizacji aparatu bezpieczeństwa w listopadzie 1956 r., zadania Wydziału X przejął Wydział Ewidencji Operacyjnej KWMO w Bydgoszczy. W wyniku reformy administracyjnej w 1975 r. z części dotychczasowego województwa bydgoskiego zostały utworzone dwa kolejne: włocławskie i toruńskie. Zgodnie z Zarządzeniem 030/79 określającym, jakie materiały należy przekazać do wydziałów „C” komend wojewódzkich powstałych w 1975 r., z Wydz. „C” KWMO w Bydgoszczy zostały przekazane do Włocławka i Torunia. Wg wspomnianego zarządzenia miały być przekazane: kopie kartotek dotyczących osób zamieszkałych na terenie województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO, ORMO zamieszkałych na terenie tego województwa, teczki personalne i pracy wyeliminowanych tajnych współpracowników, którzy nie brali bezpośrednio udziału w rozpracowaniu reakcyjnego podziemia, bandytyzmu lub szpiegostwa. Dalsze regulacje w tym zakresie wprowadziło Zarządzenie nr 049/85 MSW z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Po likwidacji Służby Bezpieczeństwa w 1990 r. zasób archiwalny b. Wydziału „C” WUSW w Bydgoszczy przejęła Delegatura Urzędu Ochrony Państwa w Bydgoszczy. Na mocy art. 25 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Delegatura Urzędu Ochrony Państwa w Bydgoszczy w 2001 r. przekazała materiały archiwalne b. Wydziału „C” WUSW w Bydgoszczy do Delegatury IPN w Bydgoszczy. Pierwotnie miejscem przechowywania niejawnego zasobu przekazanego z Urzędu Ochrony Państwa do Delegatury IPN w Bydgoszczy były magazyny Oddziału IPN w Gdańsku. Tam też następowało otwieranie pudeł, przegląd akt i weryfikacja klauzul. Materiały odtajnione stopniowo przekazywane były do siedziby Delegatury IPN w Bydgoszczy w 2003, 2004 i 2005 roku. Kartoteki i pozostałe dokumenty dotarły z Oddziału IPN w Gdańsku do Delegatury IPN w Bydgoszczy w maju 2007 r. Po likwidacji struktur SB, akta osobowe b. funkcjonariuszy nie trafiły do archiwum Urzędu Ochrony Państwa, a pozostały w archiwum Policji, skąd za pośrednictwem Komendy Wojewódzkiej Policji w Bydgoszczy przekazywane były sukcesywnie do IPN w latach 2002–2010. Od 2002 r. wielokrotnie do Delegatury IPN w Bydgoszczy przekazywane były z Komendy Wojewódzkiej Policji w Bydgoszczy oraz podległych jej Powiatowych Komend Policji b. województwa toruńskiego, nieduże partie akt, głównie administracyjnych, wytworzonych przez WUSW w Bydgoszcz i podległe mu jednostki. Wynikało to z prowadzenia przeglądu zasobu policyjnych archiwów.

Omawianemu zespołowi akt nadano nazwę Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy, a więc ostatnią nazwę wprowadzoną na mocy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów. Zespół tworzą akta z lat 1945–1990. Zawartość zespołu akt Wojewódzkiego urzędu Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy odpowiada niżej wyszczególnionym grupom rzeczowym: Materiały operacyjne: I Teczki personalne i teczki pracy osobowych źródeł informacji Służby Bezpieczeństwa, tj. tajnych współpracowników, kontaktów operacyjnych, konsultantów, dysponentów lokali kontaktowych, teczki kandydatów na tajnych współpracowników oraz teczki tajnych współpracowników WSW i Zwiadu WOP. II Akta spraw operacyjnego sprawdzenia, operacyjnego rozpracowania dotyczące osób środowisk, wydarzeń, kwestionariusze ewidencyjne dotyczące osób, teczki ewidencji operacyjnej księży – te ostanie w postaci kilku mikrofilmów. III Akta spraw śledczych i przygotowawczych prowadzonych przez Wydział Śledczy przeciwko osobom lub środowiskom. IV Akta spraw obiektowych dotyczących zakładów pracy, organizacji, wydarzeń. Akta osobowe: Teczki akt osobowych funkcjonariuszy SB, MO i pracowników cywilnych Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Bydgoszczy oznaczone symbolami V, VI, VII. Materiały administracyjne Zarządzenia, wytyczne, decyzje, instrukcje, rozkazy MBP, kierownika /szefa WUBP w Bydgoszczy, regulaminy organizacyjne, zakresy działań, etaty, sprawozdania opisowe i statystyczne wydziałów, sekcji WUBP, jednostek podległych, rozliczenia funduszu „O” korespondencja wydziałów WUBP i jednostek podległych; Zarządzenia, wytyczne, decyzje, instrukcje, rozkazy KdsBP, kierownika WUdsBP w Bydgoszczy; rozkazy personalne, sprawozdania, wytyczne, instrukcje, książki wydarzeń, kroniki, albumy, rejestry śledztw i dochodzeń, rejestry spraw o wykroczenia Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Bydgoszczy i jednostek terenowych z l. 1945-1954; Zarządzenia, rozkazy, regulaminy, etaty, wytyczne MSW, KGMO, Komendanta Wojewódzkiego MO, Szefa WUSW w Bydgoszczy, dzienniki korespondencyjne, podawcze, rejestry przesyłek, spisy akt wybrakowanych, listy obecności, dokumentacja funduszu operacyjnego, dokumentacja postępowań związanych z dopuszczeniem do prac obronnych stanowiących tajemnice państwową, itp. Materiały obronne: Korespondencja w sprawach obronnych, plany, meldunki, zestawienia, przygotowania do działań na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa

Dokumentacja została uporządkowana wg inwentarzy archiwalnych i nadanych im numerów inwentarza w Wydziale „C”, z zachowaniem oznaczenia podserii cyframi rzymskimi. I - akta osobowych źródeł informacji, II d -,II d - akt rozpracowań agenturalnych, ewidencyjnych oraz akta postępowań śledczych, a także akta agentury, w większości po zlikwidowanym WUBP w Bydgoszczy, i jednostkach terenowych, ewidencyjnych oraz akta postępowań śledczych, a także akta agentury, w większości po zlikwidowanym WUBP w Bydgoszczy, i jednostkach terenowych, II – akta rozpracowań operacyjnych, III – akta postępowań przygotowawczych, IV – akta obiektowe, V – akta osobowe funkcjonariuszy SB, VI – akta osobowe funkcjonariuszy MO, VII – akta osobowe pracowników cywilnych. Akta administracyjne usystematyzowano wg komórek organizacyjnych / wydziałów Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Bydgoszczy z lat 1945-1950/WUBP/WUds.BP/KWMO/WUSW w Bydgoszczy oraz wg poszczególnych jednostek terenowych województwa bydgoskiego. Akta administracyjne: przepisy i dokumenty jednostek organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych wytworzone w związku z ich działalnością. W grupie akt administracyjnych znalazły się zaliczone w instrukcji do materiałów operacyjnych wytyczne, korespondencja i zarządzenia dotyczących pracy operacyjnej z uwagi na ich wcześniejsze tam usytuowanie. Podobny układ zastosowano w stosunku do materiałów o charakterze obronnym posiłkując się wewnętrzną strukturą twórcy akt.

I. Źródła archiwalne AIP By, 169/1-23, Rozkazy personalne kierownika/szefa WUBP/WUdsBP za lata 1945-1956, AIPN By, 285/1-10, Rozkazy organizacyjne i etaty WUBP/WUdsBP i jednostek podległych za lata 1947-1956, AIPN By, 285/13-19, 21,23-24 Rozkazy organizacyjne i etaty KWMO w Bydgoszczy i jednostek podległych za lata 19457-1978, AIP By, 030/1-3, Sprawozdania kierownika/szefa WUBP za lata 1945-1947, IPN BY 077/357 Zakresy pracy Wydziałów SB KWMO w Bydgoszczy i jednostek terenowych SB na terenie województwa bydgoskiego za lata 1970-1973, AIPN By, 077/384, Protokoły zdawczo-odbiorcze jednostek SB KWMO w Bydgoszczy za lata 1958-1973, AIPN By, 077/389 t. 1, Stany osobowe Wydziałów i Samodzielnych Sekcji i Służb WUBP w Bydgoszczy na dzień 05-03-1953 r., AIPN By, 077/402, Protokoły zdawczo-odbiorcze jednostek WUdsBP w Bydgoszczy za lata 1955-1956, AIPN By, 077/405, Protokoły zdawczo-odbiorcze PUBP/PDdsBP z terenu województwa bydgoskiego za lata 1955-1956, AIP By, 170/1-25, Rozkazy personalne Komendanta Wojewódzkiego MO na Pomorze / Komendanta Wojewódzkiego Milicji Obywatelskiej w Bydgoszczy, KGMO za lata 1945-1954. II. Źródła drukowane Dz.U. 1944, nr 1, poz. 1, Ustawa z dnia 21 lipca 1944 r. o utworzeniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, Dz.U. 1944, nr 19, poz. 99, Ustawa z dnia 31 grudnia 1944 r. o powołaniu Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 1954, nr 54, poz. 269, Dekret z dnia 7 grudnia 1954 r. o naczelnych organach administracji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego, Dz.U. 1956, nr 54, poz. 241, Ustawa z dnia 13 listopada 1956 r. o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa publicznego, Dz.U. 1954, nr 7, poz. 33, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 7 października 1944 r. o Milicji Obywatelskiej, P. Rybarczyk, Wstęp, [w:]: Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Pomorzu i Kujawach (luty-grudzień 1945), red. B. Binaszewska, P. Rybarczyk, Warszawa-Bydgoszcz-Gdańsk 2010. III. Opracowania Z. Krupska, Zarządzanie dokumentacją aktową w naczelnych organach bezpieczeństwa i porządku publicznego w latach 1944-1990, [w] : W kręgu „teczek”. Z badań nad zasobem i funkcjami archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, red. J. Bednarek, P. Perzyna, Łódz-Toruń 2006, A. Wojciulik, Obieg dokumentów oraz ich archiwizacja w UBP województwa białostockiego w latach 1944-1956 (zarys problemu), [w] : W kręgu „teczek”. Z badań nad zasobem i funkcjami archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, red. J. Bednarek, P. Perzyna, Łódz-Toruń 2006, P. Milczanowski, Specyfika struktury organizacyjnej Archiwum MSW, [w]: Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2006, A. Dudek, A. Paczkowski, Polska, [w]: Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944-1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010, T. Poczęk, Struktura organizacyjna Milicji Obywatelskiej w Słupsku i powiecie słupskim w latach 1945-1954, [w]: Aparat represji w Polsce Ludowej 1944-1989, 1/7/2009, Rzeszów, W. Frazik, B. Kopka, G. Majchrzak, Dzieje aparatu represji w PRL (1944 1989). Stan badań, Warszawa-Kraków 2004, M. Szymaniak, W. Ptak, Struktury urzędów bezpieczeństwa publicznego w województwie pomorskim/bydgoskim w latach 1945-1956, [w]: Twarze bezpieki 1945-1990. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w województwach pomorskim/bydgoskim, toruńskim i włocławskim. Informator personalny, red. M. Szymaniak, Bydgoszcz-Gdańsk 2010, L. Graduszewski, Udostępnianie materiałów archiwalnych do celów prowadzenia badań naukowych w organach bezpieczeństwa szczebla wojewódzkiego w Bydgoszczy do 1990 r. [w]: Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowe, tom 4, Warszawa 2011, L. Graduszewski, Sposoby dokumentowania pracy operacyjnej w WUBP i WUdsBP w Bydgoszczy na podstawie resortowych aktów normatywnych [w]: Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, tom 2, Warszawa 2009, K. Filip, Milicja Obywatelska w Sopocie w latach 1945-1949, Gdańsk 2011, P. Majer, Milicja Obywatelska 1944-1957. Geneza, organizacja, działalność, miejsce w aparacie władzy, Olsztyn 2004, H. Robótka, Opracowanie i opis archiwaliów. Podręcznik akademicki, Toruń 2010.