Zespół / zbiór

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie [1944] 1954-1990

Polska Rzeczpospolita Ludowa

MSW zostało powołane na mocy dekretu Rady Państwa PRL z dn. 7 grudnia 1954 r. o naczelnych organach administracji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego (Dz.U. PRL 1954, nr 54, poz. 269), przejmując: od zlikwidowanego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego nadzór nad MO, KBW, WOP, więziennictwem, ewidencją ludności i sprawami paszportowymi, z zakresu kompetencji prezesa Rady Ministrów nadzór nad administracją wewnętrzną, w tym w szczególności nad sprawami aktów stanu cywilnego, orzecznictwem karno-administracyjnym, pracą wydziałów (oddziałów, referatów) wojskowych Prezydiów Rad Narodowych, Głównym Komitetem Przeciwpowodziowym i Komendą Główną Terenowej Obrony Przeciwlotniczej (powołana ustawą Sejmu z dn. 26 lutego 1951 r. o terenowej obronie przeciwlotniczej, Dz.U. RP 1951, nr 14, poz. 109); od Ministerstwa Gospodarki Komunalnej nadzór nad sprawami ochrony przeciwpożarowej. MSW na mocy tych aktów stało się centralną instytucją państwa odpowiedzialną za zarząd cywilny oraz porządek publiczny – z wyłączeniem kompetencji ws. bezpieczeństwa publicznego; zakres działania MSW ujęty został w uchwale nr 823 Rady Ministrów z dn. 7 grudnia 1954 r. o zakresie działania i organizacji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz jego organów terenowych (Monitor Polski PRL 1955, nr 8, poz. 83) i uchwale nr 228/55 Rady Ministrów z dn. 19 marca 1955 r. w sprawie tymczasowego statutu organizacyjnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (niepublikowanej). Statut organizacyjny MSW nadany uchwałą Rady Ministrów nr 228/55 z dn. 19 marca 1955 r. dzielił jednostki organizacyjne ministerstwa na trzy grupy: w pierwszej znajdowały się KG MO, KG TOPL, KG Straży Pożarnych; w drugiej jednostki organizacyjne Wojsk Wewnętrznych, tj. Dowództwo KBW, Dowództwo WOP, Zarząd Informacji Wojsk Wewnętrznych (wykreślony ze statutu organizacyjnego MSW zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 0164/56 z dnia 31 lipca 1956 r. w sprawie wprowadzenia zmian w tymczasowym statucie organizacyjnym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, z powodu przeniesienia struktury do kompetencji GZI i KdsBP na mocy uchwały nr 683/55 Rady Ministrów z dnia 3 września 1955 r. o włączeniu wojskowych organów bezpieczeństwa oraz ich zakresu działania do Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego), Zarząd Organizacyjno-Wojskowy, Zarząd Wydzielonej Łączności Radiowej, Oddział Łączności, Oddział Uzbrojenia (przemianowany zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 0164/56 z 31 lipca 1956 r. na Oddział Uzbrojenia i Sprzętu Wojskowego); w trzeciej znajdowały się: Gabinet Ministra, Główny Inspektorat, Departament Kadr (przemianowany zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 0164/56 z 31 lipca 1956 r. na Departament Kadr i Szkolenia), Departament Finansowy, Departament Społeczno-Administracyjny, Departament Wojskowy, Departament Szkolenia (włączony na mocy zarządzenia ministra spraw wewnętrznych nr 0164/56 z dn. 31 lipca 1956 r. do Departamentu Kadr i Szkolenia), Departament Inwestycji, Biuro Nadzoru nad Orzecznictwem Karno-Administracyjnym, Biuro Paszportów Zagranicznych, Wydział Organizacji, Zarząd Służby Transportowej, Zarząd Administracyjno-Gospodarczy, Zarząd Spraw Socjalnych i Kultury, Centralny Zarząd Zaopatrzenia, Centralny Zarząd Więziennictwa (przeniesiony na mocy ustawy Sejmu PRL z dn. 11 września 1956 r. do kompetencji Ministerstwa Sprawiedliwości), Biuro Głównego Komitetu Przeciwpowodziowego. Wg tego statutu, MSW również podlegały: Przedsiębiorstwo Państwowe – Centrala Zaopatrzenia w Sprzęt Pożarniczy i Ochronny (przemianowane na Centralę Sprzętu Pożarniczego, Ratunkowego i Ochronnego), Państwowe Przedsiębiorstwo Budowlane MSW (skreślone z listy instytucji podległych MSW zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 0164/56 z dn. 31 lipca 1956 r.), następnie w skład MSW weszło Przedsiębiorstwo Remontu Samochodów nr 2 w Łodzi. Funkcjonowanie MO w ramach MSW regulowały dekrety Rady Państwa PRL z dn. 20 lipca 1954 r. o Milicji Obywatelskiej (Dz.U. PRL 1954, nr 34, poz. 143) oraz z dn. 21 grudnia 1955 r. o organizacji i zakresie działania Milicji Obywatelskiej (Dz.U. PRL 1955, nr 46, poz. 46) oraz rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych z dn. 21 grudnia 1955 r. w sprawie określenia przypadków, w których dopuszczalne jest użycie broni przez Milicję Obywatelską oraz trybu postępowania przy użyciu broni (Dz.U. PRL 1955, nr 46, poz. 313), i zarządzenia ministra spraw wewnętrznych: z dn. 18 lutego 1956 r. w sprawie obowiązków organów Milicji Obywatelskiej w zakresie bieżącego nadzoru sanitarnego (Monitor Polski 1956, nr 24, poz. 349) i z dn. 8 czerwca 1956 r. w sprawie upoważnienia komend wojewódzkich Milicji Obywatelskiej do wydawania paszportów zagranicznych oraz ustalenia ich zakresu działania i trybu postępowania w sprawach paszportowych (Monitor Polski 1956, nr 49, poz. 565). Nadzór nad więziennictwem na mocy ustawy Sejmu PRL z dn. 11 września 1956 r. o przejściu więziennictwa do zakresu działania Ministra Sprawiedliwości (Dz. U. PRL 1956, nr 41, poz. 188) został przekazany z MSW do kompetencji Ministerstwa Sprawiedliwości. Na mocy ustawy Sejmu PRL z dn. 13 listopada 1956 r. o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa publicznego (Dz.U. PRL 1956, nr 54, poz. 241) MSW przejęło od zniesionego Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego kompetencje ws. "ochrony ustroju ludowo-demokratycznego przed działalnością szpiegowską i terrorystyczną" i tym samym, oprócz funkcji nadzoru nad administracją wewnętrzną, stało się centralnym organem bezpieczeństwa publicznego w PRL; struktury Służby Bezpieczeństwa, powstałe z przekształcenia struktur Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego oraz terenowych Urzędów ds. Bezpieczeństwa Publicznego, ukonstytuowały się jako odpowiednie struktury MSW oraz terenowych komend Milicji Obywatelskiej, i przyjęły kompetencje wynikające z przepisów dotyczących MO. Na mocy ustawy z dnia 15 listopada 1956 r. o zniesieniu i zmianie podporządkowania niektórych urzędów centralnych (Dz.U. PRL 1956, nr 54, poz. 246), rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 17 XI 1956 r. w sprawie właściwości niektórych naczelnych organów administracji państwowej (Dz.U. PRL 1956, nr 54, poz. 249) oraz uchwały Rady Ministrów nr 723 z dnia 17 listopada 1956 r. w sprawie tymczasowego trybu wykonywania zadań zniesionych urzędów centralnych (Monitor Polski 1956, nr 99, poz. 1138) z dniem 1 grudnia 1956 r. dotychczasowe uprawnienia prezesa Rady Ministrów oraz prezesa Centralnego Urzędu Geodezji i Kartografii przeszły do zakresu działania ministra spraw wewnętrznych, w konsekwencji CUGiK stał się strukturą MSW. Statut organizacyjny MSW, określający jednostki organizacyjne ministerstwa, został ujęty w uchwale nr 781 Rady Ministrów z dn. 13 grudnia 1956 r. (niepublikowanej). Położenie MO w ramach MSW i jej funkcjonariuszy (w tym funkcjonariuszy SB) zostało określone ustawą Sejmu PRL z dnia 31 stycznia 1959 r. o stosunku służbowym funkcjonariuszów Milicji Obywatelskiej (Dz.U. PRL 1959, nr 12, poz. 69); stanowisko służbowe funkcjonariuszy MO, SB i żołnierzy jednostek wojskowych podległych MSW uregulowała ponownie ustawa Sejmu PRL z dn. 31 lipca 1985 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. PRL 1985, nr 38, poz. 181). Ze względu na podległość MSW jednostek Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wojsk Ochrony Pogranicza, w strukturach MSW funkcjonowała odrębnie od struktur SB Informacja Wojsk Wewnętrznych (w skład której wchodził Zarząd Informacji WOP oraz Oddział Informacji KBW) – przeniesiona tam z rozwiązanego Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego na mocy zarządzenia nr 347 prezesa Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1956 r. (niepublikowanego) – obejmująca swoją kompetencją zarówno KBW, jak i WOP. Zarząd Informacji WOP i Oddział Informacji KBW zostały rozwiązane na mocy zarządzenia nr 021/57/WW ministra spraw wewnętrznych z dn. 4 lutego 1957 r., na ich miejsce na mocy tego samego zarządzenia powołano Zarząd Wojskowej Służby Wewnętrznej KBW i WOP. Po podporządkowaniu Ministerstwu Obrony Narodowej KBW i WOP na mocy zarządzenia nr 41 prezesa Rady Ministrów z dn. 24 czerwca 1965 r. (niepublikowanego), całe Dowództwo Wojsk Wewnętrznych uległo rozwiązaniu na mocy zarządzenia nr 0102 szefa Sztabu Generalnego WP z dn. 13 października 1965 r.; formalne rozformowanie Zarządu WSW KBW i WOP nastąpiło już w ramach MON z dn. 24 lutego 1966 r. Pozostała w strukturach MSW Nadwiślańska Brygada MSW im. Czwartaków AL została poddana nadzorowi własnego Wydziału WSW. W wyniku ponownego podporządkowania WOP Ministerstwu Spraw Wewnętrznych na mocy decyzji nr 104 Prezydium Rady Ministrów z dn. 30 lipca 1971 r. (niepublikowanej) oraz postępującej rozbudowy jednostek wojskowych podległych MSW, utworzono WSW JW MSW obejmującą swymi kompetencjami Nadwiślańskie Jednostki MSW oraz WOP. W ramach WOP działał również tzw. Zwiad WOP (Wydziały Zwiadu / II brygad WOP, Zarząd Zwiadu WOP), uprawniony do wykonywania czynności operacyjnych i śledczych. KG TOPL została na mocy uchwały Rady Ministrów z dn. 2 kwietnia 1964 r. przeniesiona do dyspozycji Ministerstwa Obrony Narodowej. Dodatkowe kompetencje MSW otrzymało na mocy ustawy Sejmu PRL z dn. 14 grudnia 1982 r. o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej (Dz.U. PRL 1982, nr 40, poz. 271). Zapisy ustawy Sejmu PRL z dn. 13 listopada 1956 r. zostały uchylone przez określającą kompetencje MSW ustawę Sejmu PRL z dn. 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz.U. PRL 1983, nr 38, poz. 172), uprawnienia MSW i podległych mu organów zostały uściślone na podstawie tej ustawy w rozporządzeniach Rady Ministrów, m.in.: w rozporządzeniu Rady Ministrów z dn. 18 sierpnia 1983 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Spraw Wewnętrznych, (Dz.U. PRL 1983, nr 48, poz. 216), w rozporządzeniach ministra spraw wewnętrznych z dn. 6 stycznia 1984 r. w sprawie zasad i trybu zatrzymywania, kontroli osobistej, przeglądania zawartości bagaży oraz sprawdzania ładunku osób naruszających lub zagrażających porządkowi i bezpieczeństwu publicznemu (Dz.U. PRL 1984, nr 6, poz. 28), w sprawie warunków użycia środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej (Dz.U. PRL 1984, nr 6, poz. 29), w sprawie warunków użycia broni palnej przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej (Dz.U. PRL 1984, nr 6, poz. 30), w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 22 marca 1984 r. w sprawie zasad użycia jednostek Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej oraz formacji powołanych do ochrony porządku publicznego lub mienia społecznego, a także zasad użycia przez członków (pracowników) tych jednostek i formacji środków przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz.U. PRL 1984, nr 19, poz. 89), rozporządzeniu Rady Ministrów z dn. 27 kwietnia 1984 r. w sprawie zasad użycia uzbrojonych oddziałów lub pododdziałów zwartych Milicji Obywatelskiej oraz oddziałów zwartych Sił Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w celu zapewnienia bezpieczeństwa państwa lub przywrócenia porządku publicznego (Dz.U. PRL 1984, nr 27, poz. 137); zapisy ww. rozporządzeń z dn. 6 stycznia 1984 r. zostały skorygowane rozporządzeniami ministra spraw wewnętrznych: z dn. 21 marca 1989 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie użycia środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej (Dz.U. PRL 1989, nr 17, poz. 98) i z dn. 22 września 1989 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie zasad i trybu zatrzymywania, kontroli osobistej, przeglądania bagaży oraz sprawdzania ładunku osób naruszających lub zagrażających porządkowi i bezpieczeństwu publicznemu (Dz.U. PRL 1989, nr 53, poz. 317); wydanie przez Sejm RP w dn. 6 kwietnia 1990 r. ustaw o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych (Dz.U. RP 1990, nr 30, poz. 151), o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U. RP 1990, nr 30, poz. 180) oraz o Policji (Dz.U. RP 1990, nr 30, poz. 179) uchyliło ustawę z dn. 14 lipca 1983 r. o urzędzie ministra spraw wewnętrznych i formalnie zakończyło funkcjonowanie MSW jako centralnej instytucji Służby Bezpieczeństwa w PRL i okresie przejściowym. MSW w wyniku przekazania mu ustawą z dn. 13 listopada 1956 r. kompetencji KdsBP uzyskało nową strukturę, powstałą z włączenia i reorganizacji departamentów i biur KdsBP w skład ministerstwa. Wg Zarządzenia nr 00238/56 ministra spraw wewnętrznych z dnia 29 listopada 1956 r. ws. tymczasowych zmian w strukturze MSW i terenowych organów MO oraz statutu organizacyjnego MSW nadanego uchwałą nr 781 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1956 r., jednostki organizacyjne MSW wchodziły w skład trzech działów: tzw. pionów organizacyjnych MSW (KGMO, KG Straży Pożarnej, KG Terenowej Obrony Przeciwlotniczej, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Centralny Zarząd Służby Zdrowia MSW), jednostek organizacyjnych Wojsk Wewnętrznych (Dowództwo Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Dowództwo Wojsk Ochrony Pogranicza, Zarząd Informacji Wojsk Wewnętrznych), oraz tzw. innych jednostek organizacyjnych MSW (do tych ostatnich weszły struktury SB tworzone na podstawie aktywów kadrowych i materialnych KdsBP), którymi były: Gabinet Ministra, Główny Inspektorat Ministra, Departament I („do spraw wywiadu”, do jego zadań należała inwigilacja i dezintegracja środowisk polskich za granicą oraz klasyczne działania wywiadowcze), Departament II („do spraw kontrwywiadu”, do jego zadań należała inwigilacja cudzoziemców przebywających na terytorium PRL oraz obywateli PRL kontaktujących się z zagranicą i cudzoziemcami, a także klasyczne działania kontrwywiadowcze), Departament III („do spraw walki z działalnością antypaństwową”, tzn. inwigilacji osób i środowisk postrzeganych jako wrogie ustrojowi PRL lub prowadzących działalność uznaną za wrogą wobec PRL), Departament Społeczno-Administracyjny, Departament Wojskowy, Biuro Nadzoru nad Orzecznictwem Karno-Administracyjnym, Biuro Paszportów Zagranicznych, Biuro Ochrony Rządu, Biuro Techniki Operacyjnej (wł. Biuro „T” MSW, prowadzące działania operacyjno-techniczne, przede wszystkim podsłuchy i podglądy), Biuro Ewidencji Operacyjnej (kartoteki i archiwum operacyjne Służby Bezpieczeństwa), Biuro „A” (prowadzące łączność szyfrowa), Biuro „B” (prowadzące obserwację), Biuro „W” (prowadzące niejawną kontrolę korespondencji), Biuro Śledcze (organ dochodzeniowy SB), Departament Kadr i Szkolenia, Samodzielny Wydział Organizacji, Departament Finansowy, Departament Inwestycji, Zarząd Zaopatrzenia, Zarząd Transportowy, Zarząd Łączności, Zarząd Uzbrojenia, Zarząd Organizacyjno-Wojskowy, Zarząd Spraw Socjalnych i Kultury, Centralne Archiwum MSW (archiwum akt administracyjnych MSW oraz akt o charakterze historycznym zgromadzonych przez MSW), Główny Inspektorat Ochrony Przemysłu, Zarząd Administracyjno-Gospodarczy, Biuro Głównego Komitetu Przeciwpowodziowego, Biuro do Spraw Przeszkolenia Zawodowego i Zatrudnienia (funkcjonujące przejściowo). Ponadto przy ministrze spraw wewnętrznych funkcjonowało Kolegium, do którego kompetencji należało rozpatrywanie spraw, które wchodzą w zakres działania MSW, i osobno Kolegium do rozpatrywania spraw wchodzących w zakres działania Departamentów I-III Ministerstwa oraz Biur: Techniki Operacyjnej, Ewidencji Operacyjnej, „A”, „B”, „W”, Śledczego, określane nazwą Kolegium ds. bezpieczeństwa; kompetencja tego ostatniego ciała wskazuje jednostki organizacyjne początkowo wchodzące w skład SB na szczeblu ministerstwa. W następnych latach doszło w 1957 r. do przemianowania Biura Paszportów Zagranicznych na Biuro Paszportów (od 1964 r. stanowiące jednostkę Służby Bezpieczeństwa), w 1960 r. przemianowano Biuro Ewidencji Operacyjnej na Biuro „C” MSW, i utworzono Biura Rejestracji Cudzoziemców, w 1962 r. wydzielono z struktur Departamentu III MSW Departament IV, odpowiedzialny za prowadzenie pracy operacyjnej wobec Kościoła rzymskokatolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych, w 1965 r. w wyniku przeniesienia WOP do struktur MON powołano w MSW Zarząd Kontroli Ruchu Granicznego, działający do 1972 r. (tj. do powrotu WOP w struktury MSW), w tymże roku włączono Centralne Archiwum MSW w skład biura „C” MSW, a także powołano ze struktur Departamentu II MSW Samodzielny Wydział Radiokontrwywiadu (w 1973 r. przekształcony w Biuro RKW); w 1971 r. Biuro „T” MSW przekształcono w Departament Techniki MSW (włączono doń również działający w l. 1965-1971 Zakład Techniki Specjalnej MSW), w 1973 r. utworzono Biuro Informatyki MSW (w 1980 r. włączone do Biura „C” MSW), w 1979 r. z Departamentu III MSW wydzielono jednostki zajmujące się dotąd inwigilacją środowisk robotniczych i „zabezpieczeniem” instytucji i zakładów przemysłowych, i utworzono z nich oddzielny Departament III-A MSW (w listopadzie 1981 r. przemianowany na Departament V MSW), w listopadzie 1981 r. powołano Zarząd Polityczno-Wychowawczy MSW, w 1982 r. powołano Biuro Studiów MSW, jednostkę zajmującą się inwigilacją najważniejszych działaczy „Solidarności” i zwalczaniem organizacji podziemnych. W MSW powołano wówczas na wzór wojskowy Służby, grupujące według kryterium funkcjonalnego poszczególne departamenty operacyjne i administracyjne: Służbę Wywiadu i Kontrwywiadu (do której weszły Departamenty I i II MSW, Biuro Paszportów i Biuro RKW), Służbę Bezpieczeństwa (do której weszły Departamenty III, IV, V, Departament Społeczno-Administracyjny, Główny Inspektorat Ochrony Przemysłu oraz Biuro Studiów), Służbę Zabezpieczenia Materiałowego (do której weszły KG Straży Pożarnej, Departament Gospodarczo-Materiałowy, Departament Inwestycji, Departament Zdrowia i Spraw Socjalnych, Zarząd Administracyjno-Gospodarczy i Komendantura Ochrony Obiektów MSW), Służbę Zabezpieczenia Operacyjnego (do której weszły Departament Techniki, Departament PESEL, Biuro „B”, Biuro „C”, Biuro „W” i Zarząd Łączności), Służbę Polityczno-Wychowawczą (do której weszła redakcja pisma MO „W służbie narodu” oraz Zarząd Polityczno-Wychowawczy), Służbę Kadr i Doskonalenia Zawodowego (do której weszły m.in. Departament Kadr, Departament Szkolenia i Doskonalenia Zawodowego, Akademia Spraw Wewnętrznych i szkoły oficerskie MSW); rangę służb miały również Komenda Główna MO i dowództwa jednostek wojskowych podległych MSW. W 1985 r. wydzielono z Departamentu IV MSW odrębny Departament VI, który miał zajmować się pracą operacyjną w środowiskach wiejskich, utworzono również Zarząd Ochrony Funkcjonariuszy, jednostkę mającą kompetencje operacyjne i śledcze wobec funkcjonariuszy resortu spraw wewnętrznych. W roku 1989 r. przekształcono poważną część jednostek operacyjnych MSW: Departament I przemianowano na Departament Wywiadu, Departament II połączono ze strukturami Biura „W” i przemianowano na Departament Kontrwywiadu, Departament III przemianowano na Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, Departamenty V, VI oraz Główny Inspektorat Ochrony Przemysłu połączono w nowoutworzony Departament Ochrony Gospodarki, do Biura Studiów włączono struktury likwidowanego Departamentu IV oraz Grupę Operacyjno-Sztabową (jednostkę analityczno-informacyjną, funkcjonującą dotąd w ramach Sekretariatu Szefa Służby Bezpieczeństwa, ulokowanego w Gabinecie Ministra) i przemianowane je na Departament Studiów i Analiz, do Biura „A” włączono struktury Biura RKW, rozwiązano Zarząd Ochrony Funkcjonariuszy. Strukturę i uprawnienia jednostek organizacyjnych MSW określały Zarządzenia organizacyjne i Zarządzenia wydawane przez ministra spraw wewnętrznych, Instrukcje i Wytyczne proceduralne, wydawane ww. zarządzeniami ministra lub dyrektorów odpowiednich departamentów i biur, w sprawach jednostkowych Rozkazy i Decyzje ministra. Akty normatywne dotyczące procedur obowiązywały nie tylko jednostki MSW, ale również wszystkie jednostki organizacyjne SB. Do najistotniejszych stosowanych przez Służbę Bezpieczeństwa aktów normatywnych należały obowiązujące w MSW w l. 1956-1960 Instrukcja przewodniczącego KdsBP nr 03/55 z dnia 11 marca 1955 r. o zasadach prowadzenia rozpracowania agenturalnego i ewidencji operacyjnej w organach bezpieczeństwa publicznego PRL oraz Instrukcja przewodniczącego KdsBP nr 04/55 z dnia 11 marca 1955 r. o zasadach pracy z agenturą w organach bezpieczeństwa publicznego PRL, uzupełnione Wytycznymi Departamentu III MSW z dn. 2 lipca 1957 r. do pracy operacyjnej w zakresie ujawniania, rozpracowywania, zwalczania wrogiej antypaństwowej działalności elementów burżuazyjno-nacjonalistycznych, b. podziemia, WRN i prawicy ludowej, oraz Wytycznych Departamentu II MSW z dn. 31 sierpnia 1957 r. w sprawach agentury pionu Departamentu II, spraw ewidencji operacyjnej, koordynacji pracy pionu Departamentu II, następnie stosowana w l. 1960-1970 Instrukcja ministra spraw wewnętrznych nr 03/60 z dnia 2 lipca 1962 r. o podstawowych środkach i formach pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa, stosowane w l. 1970-1989 Zarządzenie nr 006/70 ministra spraw wewnętrznych z 1 lutego 1970 r. w sprawie pracy operacyjnej służby bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych, wreszcie krótko obowiązujące Zarządzenie nr 00102/89 ministra spraw wewnętrznych z dnia 9 grudnia 1989 r. w sprawie zasad działalności operacyjnej Służby Bezpieczeństwa. Czynności operacyjne Departamentu I MSW, tj. wywiadu SB, regulowały postanowienia instrukcji operacyjnych z 1955 r., uchwały KdsBP z dn. 10 listopada 1955 r. (znak AC-R-341/55) oraz wydanych później dalszych normatywów operacyjnych, w tym zarządzenie nr 00173/58 ministra spraw wewnętrznych z dnia 8 sierpnia 1958 r., zarządzenie nr 0027/63 ministra spraw wewnętrznych z dnia 8 lutego 1963 r., zarządzenie nr 0041/72 ministra spraw wewnętrznych z 6 maja 1972 r. w sprawie pracy wywiadowczej Departamentu I Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, oraz Instrukcja dyrektora Departamentu I MSW nr 001/80 z 4 I 1980 r. o rodzajach spraw operacyjnych i dokumentacji operacyjnej w Departamencie I MSW. Przepisy dotyczące kategorii dokumentacji operacyjnej wytwarzanej w Departamencie IV MSW, nie ujętych w instrukcji operacyjnej z 1960 r., zostały wydane w postaci Instrukcji nr 002/63 dyrektora Departamentu IV i dyrektora Biura „C” MSW z 6 lipca 1963 r. o zasadach i trybie prowadzenia ewidencji i dokumentowania działalności kleru katolickiego oraz Instrukcja nr 005/63 dyrektora Departamentu IV MSW z 23 grudnia 1963 r. o zasadach i trybie prowadzenia ewidencji i dokumentacji działalności biskupów. Osobne przepisy dotyczące czynności kancelaryjnych, prowadzenia kartotek i tzw. ewidencji operacyjnej ujęte były w obowiązujących w MSW w l. 1956-1960 Instrukcji zastępcy przewodniczącego KdsBP nr 017/55 z dnia 8 kwietnia 1955 r. o trybie rejestracji spraw ewidencji operacyjnej i technice ich ewidencji w organach bezpieczeństwa publicznego, instrukcji zastępcy przewodniczącego KdsBP nr 018/55 z dnia 8 kwietnia 1955 r. o trybie rejestracji i technice ewidencji agentury w organach bezpieczeństwa publicznego, instrukcji zastępcy przewodniczącego KdsBP nr 0101/55 z dnia 4 października 1955 r. o trybie rejestracji i technice ewidencji spraw śledczych i osób aresztowanych oraz o trybie rejestracji osób zatrzymanych – w organach bezpieczeństwa publicznego, tej ostatniej zastąpionej przez Instrukcję ministra spraw wewnętrznych nr 002/57 z dnia 17 sierpnia 1957 r. o zasadach postępowania jednostek Służby Bezpieczeństwa przy rejestracji i ewidencji spraw dochodzeniowych i śledczych oraz osób zatrzymanych i aresztowanych; ww. przepisy zostały zastąpione przez Zarządzenie ministra spraw wewnętrznych nr 0117/60 z dnia 29 czerwca 1960 r. w sprawie utworzenia w Biurze „C” MSW centralnej kartoteki tajnych współpracowników oraz mieszkań konspiracyjnych i lokali kontaktowych, i instrukcję nr 04/60 o trybie rejestracji tajnych współpracowników, właścicieli lokali kontaktowych i mieszkań konspiracyjnych oraz zasadach sprawdzania i udzielania informacji przez Centralną Kartotekę, uzupełnione przez Instrukcję dyrektora Biura „C” MSW nr 05/60 z dnia 22 września 1960 r. o trybie rejestracji tajnych współpracowników, lokali kontaktowych, mieszkań konspiracyjnych, skrzynek kontaktowych, spraw operacyjnych i osób rozpracowywanych, sprawdzanych i obserwowanych oraz sprawdzaniu i udzielaniu informacji przez komórki ewidencji operacyjnej oraz Wytyczne Biura „C” MSW z dnia 14 października 1960 r. w sprawie rejestracji i prowadzenia ewidencji osób będących w zainteresowaniu jednostek operacyjnych służby bezpieczeństwa oraz trybie udzielania informacji oraz Zarządzenie ministra spraw wewnętrznych nr 0206/61 z dnia 13 grudnia 1961 r. w sprawie kategorii osób podlegających rejestracji w kartotece ogólno-informacyjnej Biura „C” MSW i Wydziałów „C” KWMO; przepisy te zostały zastąpione przez Zarządzenie ministra spraw wewnętrznych nr 0110/62 z dnia 18 czerwca 1962 r. w sprawie zasad i trybu rejestracji spraw i osób będących w aktualnym zainteresowaniu jednostek operacyjnych Służby Bezpieczeństwa wprowadzające Instrukcję w sprawie zasad i trybu rejestracji spraw i osób będących w aktualnym zainteresowaniu jednostek operacyjnych Służby Bezpieczeństwa oraz sprawdzania i udzielania informacji, oraz uzupełniające ją Wytyczne Biura „C” MSW z dnia 14 lipca 1962 r. w sprawie rejestracji i prowadzenia ewidencji osób i spraw będących w aktualnym zainteresowaniu jednostek operacyjnych Służby Bezpieczeństwa oraz trybu udzielania informacji; postanowienia tych przepisów zostały uzupełnione przez Zarządzenie ministra spraw wewnętrznych nr 0115/63 z dnia 6 lipca 1963 r. w sprawie prowadzenia ewidencji aktów wrogiej działalności oraz Zarządzenie ministra spraw wewnętrznych nr 050/63 z dnia 12 marca 1963 r. w sprawie rejestracji zasadzek i zakrytych punktów obserwacyjnych oraz wymienione powyżej przepisy dot. dokumentacji i rejestracji działalności kleru i biskupów rzymskokatolickich. Obowiązujące w l. 1962-1972 przepisy dot. ewidencji operacyjnej SB zostały zastąpione przez Zarządzenie ministra spraw wewnętrznych nr 079/72 z 2 sierpnia 1972 r. w sprawie rejestracji przez jednostki Służby Bezpieczeństwa osób i spraw oraz sprawdzania i udzielania informacji wprowadzające Instrukcję w sprawie zakresu i trybu rejestracji przez jednostki SB osób i spraw oraz sprawdzania i udzielania informacji oraz uzupełniające ją Wytyczne dyrektora Biura „C” MSW z dnia 18 listopada 1972 r. w sprawie prowadzenia rejestracji, ewidencji i opracowań analitycznych oraz sprawdzania i udzielania informacji. Procedury związane z archiwizacją dokumentów w MSW uregulowane były Zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 00123/57 z dnia 1 lipca 1957 r. ws. postępowania z dokumentacją znajdującą się w jednostkach operacyjnych służby bezpieczeństwa MSW, a kwalifikującą się do trwałego lub czasowego przechowywania w Archiwum Biura Ewidencji Operacyjnej i Instrukcja o pracy Archiwum Biura Ewidencji Operacyjnej MSW (Wydziału Ewidencji Operacyjnej KWMO) oraz Zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 0127/57 z dn. 1 lipca 1957 r. wprowadzającym instrukcję o postępowaniu z aktami w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (dot. zakresu działalności CA MSW oraz archiwów KGMO, KGSP, KBW, WOP, GUGiK); przepisy te zostały zastąpione Zarządzeniem nr 0107/68 ministra spraw wewnętrznych z 24 października 1968 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej, które z kolei zostało zastąpione Zarządzeniem nr 034/74 ministra spraw wewnętrznych z 10 maja 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych (częściowo zmienionym Zarządzeniem nr 030/79 ministra spraw wewnętrznych z dnia 2 lipca 1979 r. zmieniającym zarządzenie w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych); ostatnim aktem normatywnym regulującym postępowanie z archiwaliami w MSW było sumujące postanowienia zarządzeń z 1968 r. i 1974 r. Zarządzenie nr 049/85 ministra spraw wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Liczne dalsze przepisy wewnętrzne regulowały szczegółowe kwestie organizacyjne i proceduralne jednostek MSW oraz zasady działania pionów operacyjno-technicznych, ewidencji operacyjnej i paszportowego.

Archiwalia wytwarzane przez struktury MSW były początkowo składane w zależności od ich charakteru i jednostek je wytwarzających w Biurze Ewidencji Operacyjnej / Biurze „C” MSW (w przypadku akt o charakterze operacyjnym oraz akt śledczych wytwarzanych przez Biuro Śledcze) lub w Centralnym Archiwum MSW (gdzie przechowywano akta o charakterze administracyjnym oraz akta historyczne), po włączeniu do Biura „C” MSW Centralnego Archiwum MSW, Biuro „C” stało się naczelną strukturą MSW administrującą zbiorami archiwalnymi i kartotekami, a także niektórymi systemami elektronicznej ewidencji danych w resorcie. Odrębny status posiadała jedynie Samodzielna Sekcja Ewidencji Departamentu I MSW (przekształcona w 1978 r. w Wydział XVIII Departamentu I MSW), zarządzająca archiwum operacyjnym i kartotekami wywiadu Służby Bezpieczeństwa. Archiwalia i kartoteki znajdujące się w Biurze „C” MSW i w Wydziale XVIII Departamentu I MSW, po 1990 r. znalazły się w CA MSW / CA MSWiA, archiwach UOP oraz następców prawnych UOP: Agencji Wywiadu i Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, i z tych instytucji były przekazywane do zasobu archiwalnego IPN.

W skład spuścizny archiwalnej pozostawionej przez jednostki MBP/KdsBP/MSW wchodzi dokumentacja wytworzona przez te struktury oraz zgromadzona przez nie. Zasadniczy podział spuścizny aktowej wywodzi się z kategorii przyjętych w praktyce zarządzania aktami w MSW, i rozróżnia cztery główne grupy akt: akta operacyjne, akta administracyjne, akta osobowe i akta obronne (ostatnia grupa została wyróżniona z kategorii akt administracyjnych w 1985 r.). W pierwszej grupie należy wyróżnić kategorie akt wytworzonych w związku z czynnościami i procedurami operacyjnymi prowadzonymi przez struktury UB i SB, ujętymi w instrukcjach o pracy operacyjnej UB/SB; wśród nich akta agenturalne (akta osobowych źródeł informacji), akta spraw operacyjnych, akta śledztw, akta spraw obiektowych (dotyczących instytucji, organizacji i grup). W aktach tych istotną częścią składową są nie tylko dokumenty wytworzone samodzielnie przez UB/SB, lecz również zgromadzone przez te struktury, otrzymane (nadesłane) z innych instytucji lub wytworzone na ich zlecenie (wywołane) – dotyczy to w szczególności doniesień agenturalnych, ale również pozyskanych dokumentów tyczących się poszczególnych osób: objętych inwigilacją lub współpracowników. Akta operacyjne były archiwizowane w zależności od ich rodzaju, w kolejności wpisów w dziennikach archiwalnych prowadzonych odrębnie dla każdej kategorii akt (oddzielnie dla akt agenturalnych, rozpracowań, śledztw i akt spraw obiektowych), przy czym umieszczano je w odrębnych zbiorach niezależnie od jednostki, które je wytworzyła, tj. niezależnie od ich proweniencji. Poważna część akt spraw operacyjnych nie zachowała się, czy to z powodu planowego ich wybrakowania lub „komasacji” (łączenia części dokumentacji z innymi jednostekami inwentarzowymi, któremu niejednokrotnie towarzyszyło niszczenie części dokumentacji), czy to z powodu zniszczenia w takcie akcji masowego niszczenia akt w l. 1989-1990. Jako ‘akta operacyjne’ wewnętrzne akty normatywne SB traktowały również wszelką materię aktową dotyczącą informacji, procedur i czynności operacyjnych, także nie ujętą w postaci akt spraw operacyjnych. Faktycznie była to dokumentacja o charakterze administracyjnym, w tym dość obszerne zbiory sprawozdań, planów, dossiers, akt opiniodawczych, korespondencji, protokołów posiedzeń i narad, notatek informacyjnych, rozkazów, aktów organizacyjnych i normatywnych, itp., uznawana obecnie za część zbioru tzw. akt administracyjnych. Wewnętrzne akty normatywne SB definiowały ‘akta administracyjne’ jako wszelką dokumentację nie dotyczącą czynności operacyjnych, nie mającą charakteru akt personalnych lub obronnych, w tym m.in. wszelkiego rodzaju korespondencję, dokumentację dot. spraw struktur, organizacji i zaopatrzenia materiałowego, instrumenty kancelaryjne itd. W skład akt o charakterze administracyjnym można również zaliczyć dokumentację tyczącą się dopuszczania osób do prac i informacji objętych tajemnicą państwową, tzw. MOB. Akta administracyjne wytwarzały jednostki prowadzące sprawy operacyjne (poważna ich część dotyczyła zatem czynności i procedur operacyjnych oraz uzyskiwanych w ich toku informacji), oraz jednostki nie prowadzące czynności operacyjnych, w tym szczebla dowódczego, tj. m.in. Gabinet Ministra, Główny Inspektorat Ministra, jednostki ewidencji operacyjnej (tj. archiwum i kartoteki operacyjne), jak Biuro „C” MSW, lub współpracujące z jednostkami operacyjnymi, jak np. Departament Społeczno-Administracyjny MSW (ich spuścizna, podobnie jak spuścizna jednostek operacyjnych, zawierała poważną liczbę akt tyczących się działań operacyjnych). Zarówno akta administracyjne o charakterze operacyjnym, jak i pozostałe, były archiwizowane odmiennie niż akta operacyjne, tj. nie w kolejności wpisów w dziennikach archiwalnych, lecz seriami ujętymi w spisach zdawczo-odbiorczych (z wyjątkiem dossiers z tzw. „zespołu »Kler«”, archiwizowanych wg sygnatur i haseł ujętych w oddzielnym dzienniku archiwalnym, i akt opiniodawczych, tzw. teczek wyjazdowych, archiwizowanych w kolejności wpisów w odrębnym dzienniku archiwalnym). Poważna część akt MSW o charakterze administracyjnym, wytworzonych w istotnej części przez Gabinet Ministra, Departament Społeczno-Administracyjny oraz niektóre pozostałe departamenty (w tym operacyjne) została w Centralnym Archiwum MSWiA zorganizowana w dwa zespoły, określone nazwami "MSW I" (dokumentacja z działalności MSW w l. 1954-1956) i "MSW II" (dokumentacja z działalności MSW w l. 1956-1989). Obok akt administracyjnych należy wskazać poważną liczbę zachowanych instrumentów ewidencyjnych i kancelaryjnych, związanych bezpośrednio z prowadzeniem, obiegiem i przechowywaniem akt operacyjnych i personalnych, takich jak: dzienniki rejestracyjne, archiwalne, koordynacyjne, korespondencyjne, wykonanych dokumentów, następnie protokoły (spisy) zdawczo-odbiorcze i protokoły brakowania akt oraz kartoteki operacyjne (kartoteka ogólnoinformacyjna, część kartoteki ogólnoinformacyjnej z włączoną do niej szczątkową kartoteką statystyczną i zachowanymi kartami wz. E-16, czyli tzw. kartoteka odtworzeniowa, kartoteka zagadnieniowa, kartoteki tematyczne i archiwalne, kartoteki pionu „B” MSW, kartoteka księży katolickich, kartoteka funkcjonariuszy, kartoteka Departamentu I MSW, tj. wywiadu SB, kartoteka Wydziału V Biura „C” MSW, tj. kartoteka Połączonego Systemu Ewidencji Danych o Przeciwniku, i wiele innych). Kategorię określaną zbiorczą nazwą akt osobowych tworzą zbiory akt personalnych funkcjonariuszy SB i MO, żołnierzy i pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych. Kategoria określana nazwą akt obronnych (wyróżniona w praktyce MSW w 1985 r.) obejmuje dokumentację tyczącą się przygotowania jednostek resortu spraw wewnętrznych do działania w stanie wojny lub zagrożenia państwa, w tym spraw mobilizacyjnych, procedur i struktur etatowych na czas wojny, ćwiczeń, etc. Obok powyższych głównych grup dokumentacji, w spuściznie aktowej MBP/KdsBP/MSW funkcjonują również akta paszportowe oraz tzw. akta cudzoziemców (postępowań wizowych, związanych z pobytem cudzoziemców na terytorium PRL, akta paszportowe obywateli PRL pozbawionych następnie tego obywatelstwa) wraz z odpowiadającymi im kartotekami. Wyróżnić należy również dokumentację związaną z funkcjonowaniem szkolnictwa MBP/KdsBP/MSW, składającą się z materiałów szkoleniowych, opracowań problemowych i prac dyplomowych napisanych przez funkcjonariuszy – absolwentów szkół resortowych. Do kategorii dokumentacji nie wytworzonej, lecz zgromadzonej przez struktury organów bezpieczeństwa w PRL można zaliczyć zbiory dokumentów przejętych lub zarekwirowanych przez te strukturyPrzez dłuższy czas MBP, następnie KdsBP i MSW administrowały zbiorami archiwaliów wytworzonych przez przedwojenne instytucje państwowe (w tym MSW i Oddziału II Sztabu Generalnego WP), a także instytucje Rządu RP na Uchodźstwie oraz państwa podziemnego (w tym dokumentacją Oddziałów II i VI Sztabu Naczelnego Wodza, Armii Krajowej, Delegatury Rządu na Kraj, i innych organizacji podziemnych), niemieckie instytucje okupacyjne oraz zbiorami akt organizacji i oddziałów niepodległościowych działających po wojnie, oraz niektórych działających jawnie organizacji politycznychg (PSL, SP). Pewne elementy tych zbiorów – w szczególności zajęte przez UB archiwalia organizacji i oddziałów niepodległościowych – znalazły się w zasobie archiwalnym IPN. Odrębną kategorię tworzą tzw. depozyty, zawierające dokumenty i przedmioty odebrane przez UB aresztowanym osobom (w wielu przypadkach następnie straconym lub zmarłym w więzieniu), następnie włączone do własnych zbiorów archiwalnych MBP. Większość dokumentacji zgromadzonej i wytworzonej przez UB i SB prowadzona była w języku polskim, poważna liczba dokumentów spisana została w języku rosyjskim (zwłaszcza dokumenty z początkowego okresu działania, oraz korespondencja z innymi komunistycznymi służbami bezpieczeństwa), występują również dokumenty w j. niemieckim, angielskim, czeskim, ukraińskim, francuskim i inn. Połączenie w licznych zbiorach dokumentacji powstałej w wyniku zróżnicowanych procedur i według zróżnicowanych reguł, w rozległej perspektywie czasowej, a także o wyjątkowo zróżnicowanej tematyce i współczesnym zastosowaniu, wytwarzanej przez niezależnie funkcjonujące w ramach MSW kancelarie i struktury, czyni ze spuścizny aktowej i ewidencyjnej MSW zbiór szczególnie złożony. W skład spuścizny archiwalnej MSW weszły zbiory akt wytworzonych w ramach procedur operacyjnych (akta agenturalne, akta spraw operacyjnych), akt personalnych (dotyczących służby wzgl. zatrudnienia funkcjonariuszy UB/SB, MO, żołnierzy JW MSW i pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych i instytucji, których MSW było sukcesorem), akt dotyczących opiniowania osób (teczki wyjazdowe, akta dot. dopuszczenia do tajemnicy państwowej i służbowej), akt paszportowych, wreszcie akt o charakterze administracyjnym (głównie planów, sprawozdań, materiałów informacyjnych, dokumentacji księgowej i organizacyjnej) a także licznych instrumentów kancelaryjnych i ewidencyjnych (dzienniki korespondencyjne, rejestracyjne, archiwalne, koordynacyjne, kartoteki).

Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza. Tom II, 1956-1975, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006; IPN BU 1585/5669, IPN BU 1585/11576, IPN BU 1595/754, IPN BU 1585/5667, 5668, IPN BU 1595/1306, IPN BU 1595/754 Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza. Tom III, 1975-1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008 A. Dudek, A. Paczkowski, Polska, w: Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944-1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010 W. Frazik, B. Kopka, G. Majchrzak, Dzieje aparatu represji w PRL (1944-1989). Stan badań, Warszawa-Kraków 2004, (http://www.ipn.gov.pl/portal/pl/239/3759/Raport_8222Dzieje_aparatu_represji_w_PRL_194482111989_Stan_badan8221.html) A. Kochański, Polska 1944-1991: Informator historyczny, t. 1, Podział administracyjny, ważniejsze akty prawne, decyzje i enuncjacje państwowe (1944-1956), Warszawa 1996 A. Kochański, Polska 1944-1991: Informator historyczny, t. 2, Ważniejsze akty prawne, decyzje i enuncjacje państwowe (1957-1970), Warszawa 2000 A. Kochański, Polska 1944-1991: Informator historyczny, t. 3, cz. 1, Ważniejsze akty prawne, decyzje i enuncjacje państwowe (1971-1991). (1971-1982), Warszawa 2005 A. Kochański, Polska 1944-1991: Informator historyczny, t. 3, cz. 2, Ważniejsze akty prawne, decyzje i enuncjacje państwowe (1971-1991). (1983-1991),Warszawa 2005 Z. Krupska, Zarządzanie dokumentacją aktową w naczelnych organach bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w latach 1944-1990, w: W kręgu „teczek”. Z badań nad zasobem i funkcjami archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, red. P. Perzyna i inn., Łódź-Toruń 2006 Informator o zasobie archiwalnym Instytut Pamięci Narodowej (stan na dzień 31 grudnia 2008 roku), red. R. Leśkiewicz i inn., Warszawa 2009 Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945-1989), opr. i wst. T. Ruzikowski, Warszawa 2004 [Materiały pomocnicze Biura Edukacji Publicznej IPN, t. 1] Instrukcje pracy pionów pomocniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (1945-1989), wyb., wst. i opr. M. Komaniecka, Kraków 2010, [Normatywy Aparatu Represji, t. 1] Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec Kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989, red. A. Dziurok, Warszawa 2004 P. Perzyna, M. Polańska-Bergman, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej – aspekty prawne funkcjonowania i udostępniania materiałów archiwalnych w latach 2000–2007, w: Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, nr 1 (2008) P. Perzyna, Problematyka rozpoznania struktury zasobu i zespołowości akt cywilnych organów bezpieczeństwa oraz ich informatycznego opisu, w: Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, nr 2 (2009) Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2006 IPN BU 1585/666, IPN BU 1585/17486, IPN BU 1585/17336, IPN BU 1595/1955, IPN BU 01096/4, IPN BU 01225/717, IPN BU 1585/3184, IPN BU 1585/3190, IPN BU 1585/3184, IPN BU 1585/349, IPN BU 1585/4901, 1585/10930, IPN BU 1585/11687IPN BU 1595/1, IPN BU 1595/90, IPN BU 1596/96, IPN BU 1595/97, IPN BU 1595/90, IPN BU 1595/105, IPN BU 01751/4, IPN BU 0711/200, IPN BU 01728/163, IPN BU 0045/4, IPN BU 0045/100, IPN BU 0049/20