Subfonds

Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach 1945 - 1954

Województwo kieleckie, w granicach określonych przez n/w akty normatywne: Dekret z dnia 26 lutego 1945 r. o zmianie granic województw kieleckiego i krakowskiego (Dz.U. 1945 nr 8 poz. 38), Dekret z dnia 7 lipca 1945 r. o zmianie granic województw: śląskiego, krakowskiego, kieleckiego, białostockiego i warszawskiego (Dz.U. 1945 nr 27 poz. 167), Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o zmianach podziału administracyjnego Państwa (Dz.U. 1950 nr 28 poz. 255).

Powstanie Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach podzielić należy na dwa okresy. Pierwszy, w którym WUBP w Kielcach stanowił jednostkę terenową Resortu Bezpieczeństwa Publicznego (RBP) przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego (PKWN), powstał na mocy dekretu (ustawy) Krajowej Rady Narodowej z dnia 21 lipca 1944 r. o utworzeniu PKWN. WUBP w Kielcach został powołany we wrześniu 1944 r. i początkowo miał swoją siedzibę w Rytwianach, następnie w Sandomierzu. Właściwość terytorialna była dość płynna i obejmowała tereny sukcesywnie zajmowane przez jednostki I Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej. We wrześniu 1944 r. stworzono zalążki Wydziału Personalnego, Sekretariatu, Sekcji 1, Sekcji 2, Sekcji 4. Dodatkowo w grudniu 1944 r. powołano Wojewódzki Oddział Cenzury Wojennej WUBP. Jednocześnie w tym samym czasie zdołano utworzyć pierwsze jednostki terenowe podległe WUBP w Kielcach na terenach ówczesnych powiatów sandomierskiego, opatowskiego i stopnickiego. Pojedyncze dokumenty archiwalne wytworzone w okresie od września do grudnia 1944 r. przez WUBP w Kielcach z siedzibami w Rytwianach i Sandomierzu przechowywane obecnie w archiwum Delegatury IPN w Kielcach stanowią anteriora podzespołu WUBP w Kielcach. Drugi okres funkcjonowania WUBP w Kielcach związany jest z powstaniem Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. MBP powstało jako jedno z 15 ministerstw na mocy ustawy z dnia 31 grudnia 1944 r. o powołaniu Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej. Kolejnym etapem w budowie struktur organizacyjnych było powołanie jednostek wojewódzkich podległych władzy ministra bezpieczeństwa publicznego. W wyniku rozkazu Ministra Bezpieczeństwa Publicznego z dnia 12 stycznia 1945 r. ustalono skład osób mających rozpocząć organizowanie w Kielcach zarówno WUBP jak i placówek niższego szczebla: Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach oraz Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kielcach. Większość obsady tworzonej instytucji stanowili funkcjonariusze WUBP w Kielcach z siedzibą w Sandomierzu (ok. 150 osób), dodatkowo oddelegowano do opisywanych prac ok. 80 funkcjonariuszy WUBP w Lublinie. Początkowo struktura WUBP w Kielcach stanowiła przedłużenie stanu, jaki osiągnięto w okresie od września do grudnia 1944 r. Dominował pion Kontrwywiadu, w ramach którego funkcjonowały sekcje: Sekcja 1 - zwalczania wywiadu niemieckiego i rozpracowania volksdeutschów, Sekcja 2 – rozpracowywania struktur Polskiego Państwa Podziemnego, Sekcja 3 – zajmująca się działalnością duchowieństwa, Sekcja 4 – prowadząca obserwację i aresztowania, Sekcja 5 – prowadząca poszukiwania osób podejrzanych i poszukiwanych, Sekcja 6 – zajmująca się środkami techniki specjalnej, Sekcja 7 – śledcza, Sekcja 8 – zajmująca się ewidencją. Poza tym funkcjonowały zalążki Wydziału Personalnego, Wydziału Gospodarczego, Wydziału Cenzury Wojennej, Komendantury, Sekretariatu i Transportu. Pierwsze zmiany nastąpiły już w lutym 1945 r. i spowodowane były chęcią zsynchronizowania organizacji samego MBP z podległymi jej jednostkami wojewódzkimi. W wyniku zmian zniknął pion Kontrwywiadu. W jego miejsce powstał Wydział I. W ramach tego wydziału w dalszym ciągu istniało osiem sekcji, jednak dokonano nowych podziałów w zakresie prowadzonych przez nich działań: Sekcja 1 – zwalczanie wywiadu niemieckiego, rozpracowywanie volksdeutschów i kolaborantów, Sekcja 2 – rozpracowywanie podziemia zbrojnego i politycznego, Sekcja 3 – „ochrona” przed wrogimi wpływami partii politycznych obozu rządzącego, organizacji społecznych, środowisk inteligencji i młodzieży oraz duchowieństwa, Sekcja 4 – zabezpieczenie przemysłu przed wrogą działalnością, Sekcja 5 – zabezpieczenie gospodarki rolnej i środowiska chłopskiego przed wrogą działalnością, Sekcja 6 – zabezpieczenie komunikacji, transportu i łączności przed wrogą działalnością, Sekcja 7 – prowadzenie obserwacji zewnętrznej i wywiadów, Sekcja 8 – dokonywanie aresztowań i prowadzenie śledztw. Oprócz zmian w dawnym pionie Kontrwywiadu, powoływano kolejne wydziały wraz z sekcjami i komórkami, np. w ramach nowo powstałego Wydziału II powołano Sekcję 1 zajmującą się ewidencją i archiwum oraz komórkę techniki specjalnej. W ramach tego samego wydziału prowadzono również działania z zakresu perlustracji korespondencji. Początkowo komórka ta kierowana była przez zastępcę kierownika Wydziału II. Następnie wydzielono ją jako samodzielny wydział nazwany Wojewódzkim Oddziałem/Wydziałem Cenzury Wojennej. Jesienią 1945 r. po raz kolejny zmieniono nazwę na Wydział Cenzury Zagranicznej. Jako samodzielny, wydział ten istniał do stycznia 1948 r. (od marca 1946 r. jako Wydział VII, od stycznia 1947 r. jako Wydział „B”), kiedy to włączony został jako jedna z sekcji do Wydziału II. W ramach reorganizacji 1 września 1950 r. wyłączno z Wydziału II Sekcję 4 (Łączności) ustanawiając samodzielny Wydział Łączności. Podobnie wyglądała sytuacja sekcji zajmującej się szyframi w ramach Wydziału II, która po kilku zmianach nazw wyodrębniła się jako Samodzielna Sekcja „C”. Wydział III (w 1945 r. funkcjonował również jako Wydział Zaopatrzenia) zajmował się sprawami związanymi z gospodarką, administracją i zabezpieczeniem materialnym urzędu. W ramach tego wydziału istniały: Sekcja Gospodarcza, Sekcja Finansowa, Poczta Specjalna (przeniesiona początkowo do Wydziału II, następnie do Wydziału Łączności) i Komendantura. Od czerwca 1948 r. pojawiły się kolejne sekcje: Kwaterunkowo-Budowlana, Mundurowa, Transportowa, Uzbrojenia, Żywnościowa. Od 1949 r. Wydział Zaopatrzenia zmieniono na Kwatermistrzostwo któremu podlegały sekcje przemianowane na służby (np. Służba Mundurowa, Służba Transportowa itd.). Wydział Więzień i Obozów (funkcjonował również jako Wydział VI) zajmował się więzieniami i obozami. Kolejnym nowo powołanym wydziałem w ramach WUBP w Kielcach był Wydział do Walki z Bandytyzmem, który składał się z Sekcji Walki z Bandytyzmem oraz Sekcji do Walki z Dezercjami. Widoczną zmianę w organizacji WUBP w Kielcach wyznacza data wydania rozkazu organizacyjnego Ministra Bezpieczeństwa Publicznego nr 51 z dnia 6 września 1945 r. Zmiany te były pochodną reorganizacji samego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, w ramach którego zadaniami z zakresu prowadzenia działalności kontrwywiadowczej zajmować się miał Departament I. Na poziomie wojewódzkim prowadzenie tego typu działań należało do funkcjonariuszy Wydziału I. Stopniowo wyłączano z niego kolejne sekcje, których zakres działań nie pokrywał się z zadaniami wyznaczonymi w rozkazie z 6 września 1945 r. W ten sposób powstały: Wydział Ekonomiczny (od końca 1946 r. Wydział IV) powstał z połączenia dotychczasowych Sekcji 4 i 5 Wydziału I. Zajmował się kontrolą całości życia gospodarczego. W ramach tego wydziału istniała również Ekspozytura Kolejowa (dawna Sekcja 6 Wydziału I) oraz referaty ochrony i referaty wojskowe. Przez okres lat 1946–1954 w ramach tego wydziału doszło do kilkunastu zmian, z których odnotować należy wyodrębnienie z niego Wydziału Komunikacji (funkcjonowała również nazwa Wydziału VIII), wyodrębnienie na okres półtora roku od 1 lutego 1953 do 31 sierpnia 1954 r. Wydziału IX (zakres działań związanych z funkcjonowaniem obiektów przemysłu ciężkiego oraz zbrojeniowego) oraz wyodrębnienie Inspektoratu Wiejskiego (na prawach wydziału). Wydział V Społeczno-Polityczny powstał z wyłączenia Sekcji 3 Wydziału I. Zajmował się nadzorem legalnych partii i organizacji politycznych, organizacji społecznych itp. oraz Kościoła katolickiego, związków wyznaniowych i wszystkich środowisk z nimi związanych. Z Sekcji 7 tego wydziału wyodrębniono w styczniu 1952 r. Wydział X zajmujący się rozpracowywaniem samego PZPR („odchyleń” w partii) oraz prowokacji w ruchu komunistycznym przed 1944 r. W początkach 1953 r. z Wydziału V wyodrębniono Wydział XI, który zajmował się realizacją zadań związanych ze zwalczaniem Kościoła katolickiego. Na pół roku przed rozwiązaniem MBP oraz WUBP, doszło w kieleckim urzędzie do włączenia Wydziału III (początkowo Wydział V – zajmował się bandytyzmem kryminalnym oraz zwalczaniem i rozpracowywaniem organizacji niepodległościowych) w struktury Wydziału V. Po połączeniu, z zadań Wydziału V wyłączono zadania związane z przeciwdziałaniem wobec bandytyzmu kryminalnego (zadanie tego typu zostały przydzielone funkcjonariuszom z Wydziału Walki z Bandytyzmem). Wydział IIIA powstał z wyłączenia Sekcji 7 Wydziału I. Zajmował się obserwacją zewnętrzną oraz przeprowadzaniem wywiadów dla pozostałych jednostek organizacyjnych WUBP w Kielcach. Wydział IVA powstał z Sekcji 8 Wydziału I. Zajmował się prowadzeniem śledztw oraz zadaniami operacyjnymi w środowisku więźniów śledczych. Jako ostateczną, przyjęto nazwę Wydział Śledczy. Pozostałe wydziały funkcjonujące w ramach WUBP w Kielcach: Sekretariat Ogólny i Kierownictwa – zadania kancelaryjne. W okresie funkcjonowania przekształcił się w Wydział Ogólny oraz ostatecznie w Wydział Ogólno-Administracyjny (w ramach którego funkcjonował również Sekretariat Kierownictwa). W 1948 r. włączono również do Wydziału Ogólnego Komendanturę. Sekcja Finansowa przekształcona w Wydział Finansowy. W latach 1949–1954 sprawy finansowo-gospodarcze nadzorowane przez Inspektorat Kontroli. Wydział ds. Funkcjonariuszy – podejmowanie działań dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy i pracowników urzędu. Wydział Kadr. Wydział Szkoleń powstały z Sekcji 2 Wydziału Kadr. Po wyłączeniu z gestii wojewódzkich urzędów bezpieczeństwa publicznego spraw związanych ze szkoleniem Wydział Szkoleń zlikwidowano, pozostawiając jednak Samodzielne Sekcje ds. Kultury i Oświaty oraz Samodzielną Sekcję ds. Kultury Fizycznej. Wydział Konsumu – zajmował się zabezpieczeniem wyżywienia i zaopatrzenia funkcjonariuszom i pracownikom WUBP w Kielcach. Wydział Zdrowia przekształcony w Wydział Służby Zdrowia. Samodzielny Referat Socjalny. Sekcja Mobilizacyjna przekształcona w Samodzielną Sekcję Mobilizacyjną oraz Inspektorat Kierownictwa (do października 1953 r.). Formalne zakończenie funkcjonowania WUBP w Kielcach nastąpiło w grudniu 1954 r. wraz z rozwiązaniem MBP.