Zespół / zbiór

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Piotrkowie Trybunalskim [1975] 1983-1990

W skład województwa piotrkowskiego weszły: miasta: Piotrków Trybunalski, Bełchatów, Koluszki, Opoczno, Przedbórz, Radomsko, Sulejów, Tomaszów Mazowiecki, Tuszyn i Zelów, gminy: Aleksandrów, Bełchatów, Będków, Białaczów, Białobrzegi, Czarnocin, Czerniewice, Dłutów, Dobryszyce, Drużbice, Fałków, Gomunice, Gorzkowice, Grabica, Grocholice, Inowłódz, Kamieńsk, Kleszczów, Kluczewsko, Kluki, Kobiele Wielkie, Kodrąb, Koluszki, Ligota Wielka, Lubochnia, Ładzice, Łęki Szlacheckie, Masłowice, Mniszków, Moszczenica, Opoczno, Paradyż, Piotrków Trybunalski, Poświętne, Przedbórz, Radomsko, Ręczno, Rokiciny, Rozprza, Rząśnia, Rzeczyca, Sławno, Sulejów, Sulmierzyce, Szczerców, Ujazd, Tomaszów Mazowiecki, Tuszyn, Wielgomłyny, Wola Krzysztoporska, Wolbórz, Zelów, Żarnów i Żelechlinek (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U.1975.17.92).

W połowie 1975 r. na terytorium Polski została wprowadzona reforma administracyjna, polegająca na likwidacji trójstopniowej struktury podziału terytorialnego (województwo – powiat – gmina). Na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91), zlikwidowano powiaty i powołano 49 nowych województw. Powyższe zmiany pociągnęły za sobą konieczność stworzenia 32 nowych komitetów wojewódzkich PZPR, urzędów, sądów i prokuratur wojewódzkich oraz komend wojewódzkich MO. W wyniku tej reformy siedzibą jednego z nowych województw został Piotrków Trybunalski. Komenda Wojewódzka MO w Piotrkowie Trybunalskim rozpoczęła swoją działalność w momencie powołania jej pierwszego komendanta. Nastąpiło to 1 czerwca 1975 r., z chwilą objęcia stanowiska przez płk. Bronisława Moczkowskiego oraz stanowisk zastępców komendanta ds. SB i ds. MO, odpowiednio przez płk. Adolfa Dyszę i ppłk. Marka Ochockiego. Komenda była terenową jednostką resortu spraw wewnętrznych, podlegającą w zakresie działań milicyjnych Komendzie Głównej MO, a w zakresie kompetencji pionu bezpieczeństwa – kierownictwu Służby Bezpieczeństwa. Podstawową komórką organizacyjną w KWMO był wydział, dzielący się na sekcje. Istniały również samodzielne sekcje. Wydziałem kierował naczelnik, który mógł posiadać jednego lub dwóch zastępców. Na czele sekcji stali kierownicy. Z uwagi na brak dokumentacji organizacyjnej nie jest możliwe odtworzenie pełnej struktury piotrkowskiej Komendy Wojewódzkiej MO z 1975 r. Zdecydowanie więcej można powiedzieć o jej wewnętrznej budowie w 1atach osiemdziesiątych. Przedstawiała się ona następująco (w nawiasach oznaczenia kancelaryjne komórek): 1. Wydział Ogólny (AB, AC, AS, ABr), 2. Wydział Inspekcji (J), 3. Zastępca szefa ds. SB (SZ), 4. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy (AF), 3. Wydział II (B), 4. Wydział III (DB), 5. Wydział IIIA/V(OA), 6. Wydział IV (KB), 7. Wydział VI (GZ), 8. Wydział Śledczy (Śl), 9. Samodzielna Sekcja „A” (R), 10. Wydział „B” (T), 11. Wydział „C” (OM), 12. Wydział „T” (ON), 13. Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego (ON), 14. Wydział Paszportów (PZ), 15. Wydział Łączności (Ł), 16. Wydział Polityczno-Wychowawczy (PW), 17. Wydział Wojewódzkiego Stanowisko Kierowania (Jm), 18. Wydział Kryminalny (Kr), 19. Wydział do Walki z Przestępstwami Gospodarczymi (PG), 20. Wydział Dochodzeniowo-Śledczy (D), 21. Wydział Kryminalistyki (ZK), 22. Wydział Prewencji (Zw), 23. Wydział Ruchu Drogowego (RD), 24. Wydział Kadr (Ks), 25. Wydział Finansowy (F), 26. Wydział Szkolenia (Sz), 27. Wydział Inwestycji i Remontów (JK), 28. Wydział Gospodarki Materiałowo-Technicznej (GMT), 29. Wydział Zdrowia i Spraw Socjalnych (Zs), 30. ZOMO (ZM). W piotrkowskim KWMO można było zatem wyodrębnić komórki organizacyjne realizujące zadania w pionie Służby Bezpieczeństwa (poz. 3–15), Milicji Obywatelskiej (poz. 17–23, 30) oraz wydziały logistyczne (poz. 1–2, 24–29) prowadzące działania na rzecz obu wymienionych pionów. Komendzie Wojewódzkiej MO w Piotrkowie Trybunalskim podlegały komendy miejskie w: Bełchatowie, Piotrkowie Trybunalskim, Radomsku i Tomaszowie Mazowieckim oraz komisariat w Opocznie, które z kolei współpracowały (według rejonizacji) z posterunkami MO. W drugiej połowie 1979 r. w KWMO w Piotrkowie Trybunalskim utworzono Wydział IIIA (dwa lata później przekształcony w Wydział V). Wydział IIIA przejął od dotychczasowego Wydziału III zagadnienia związane z rozpracowywaniem pracowników reprezentujących poglądy antykomunistyczne oraz przypadków sabotażu, naruszenia tajemnicy państwowej, konfliktów społecznych i nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładów pracy. Po wprowadzeniu stanu wojennego, 14 grudnia 1981 r., w WUSW w Piotrkowie Trybunalskim powstał Wojewódzki Urząd Cenzury (UC/WUC), który prowadził działalność do końca 1982 r. Do jego zadań należała perlustracja korespondencji oraz – przejęta od pionu „T” – kontrola rozmów telefonicznych, telegramów i teleksów. W 1982 r. w 23 mniejszych województwach samodzielne piony „B”, „C”, „T”, „W” zostały zamienione na sekcje i włączone do Wydziałów Zabezpieczenia Operacyjnego. Powyższą reorganizację wprowadzono także w piotrkowskim aparacie bezpieczeństwa i dotyczyła ona dawnych wydziałów „B”, „C”, „T” i „W”. Następny rok przyniósł zmiany w organizacji jednostek terenowych i nomenklaturze resortu spraw wewnętrznych. Okazało się, że likwidacja powiatów, a co za tym idzie – referatów ds. SB, spowodowała lukę w systemie operacyjnym pionu bezpieczeństwa. Na mocy Zarządzenia nr 6/83 ministra spraw wewnętrznych z dnia 23 stycznia 1983 r. wprowadzono podział województw na rejony, w których powstały komendy miejskie i dzielnicowe MO. Komórki SB zostały powołane w tych komendach z dniem 1 kwietnia tego samego roku, w efekcie wydania przez ministra spraw wewnętrznych Zarządzenia nr 012/83 z dnia 13 marca 1983 r. Na podstawie Zarządzenia organizacyjnego nr 099/Org. ministra spraw wewnętrznych z dnia 14 marca 1983 r., dziewięć dni później komendant wojewódzki MO w Piotrkowie Trybunalskim wydał rozkaz organizacyjny w sprawie wprowadzenia z dniem 1 kwietnia Służby Bezpieczeństwa w jednostkach rejonowych (KMMO w Bełchatowie, KMMO w Piotrkowie Trybunalskim, KMMO w Radomsku, KMMO w Tomaszowie Mazowieckim i Komisariat MO w Opocznie). Wcześniej na terenie województwa działały grupy operacyjne: Wydziału IV w Bełchatowie, Opocznie, Radomsku, Tomaszowie Mazowieckim i Tuszynie, Wydziału V w Bełchatowie, Radomsku i Tomaszowie Mazowieckim oraz Sekcji „T” w Tomaszowie Mazowieckim. Ustawą z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów (Dz.U. Nr 38, poz. 173) wprowadzono nowe nazewnictwo jednostek terenowych. Z dniem 1 sierpnia 1983 r. dotychczasowe komendy wojewódzkie i rejonowe MO przemianowano odpowiednio na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. W tytulaturze kierownictwa komendanta wojewódzkiego/rejonowego MO zastąpił szef WUSW/RUSW. Prerogatywy szefów jednostek wojewódzkich zostały określone w Zarządzeniu nr 03/84 ministra spraw wewnętrznych z dnia 20 stycznia 1984 r. w sprawie zakresu działania wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych. Pod koniec stycznia 1984 r. do pionu SB WUSW w Piotrkowie Trybunalskim został włączony Wydział Łączności. Nastąpiło to zgodnie z decyzją ministra spraw wewnętrznych z dnia 8 grudnia 1983 r. w sprawie przekazania wydziałów łączności pod bezpośredni nadzór zastępców szefów wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych ds. SB. Koniec 1984 r. zaowocował utworzeniem w piotrkowskim pionie SB nowej komórki organizacyjnej, która miała spełniać rolę wewnętrznej policji. Na podstawie Zarządzenia nr 072/84 ministra spraw wewnętrznych z dnia 27 grudnia 1984 r. powołano w WUSW Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. W następnym roku w WUSW w Piotrkowie Trybunalskim powołano Wydział VI. Było to wynikiem utworzenia na mocy Decyzji nr 0068/84 ministra spraw wewnętrznych z dnia 30 listopada 1984 r. Departamentu VI, który przejął zadania dotychczasowych Wydziałów: VII, VIII i IX Departamentu IV (zabezpieczenie sektora gospodarki żywnościowej, leśnictwa i przemysłu drzewnego, ochrony środowiska i zasobów naturalnych). Między styczniem a marcem 1985 r. w jednostkach terenowych resortu spraw wewnętrznych podzielono dotychczasowe wydziały IV WUSW i, w większości województw, utworzono wydziały IV, zajmujące się wyłącznie działalnością operacyjną wobec kościołów i związków wyznaniowych oraz wydziały VI kontrolujące sektor rolno-spożywczy. Od 1986 r. w WUSW w Piotrkowie Trybunalskim w pionie zastępcy szefa ds. SB funkcjonowały: ogniwo pionu I (st. inspektor przy zastępcy szefa ds. SB), starszy inspektor Inspektoratu Analityczno-Informacyjnego zastępcy szefa ds. SB (IA), Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy, Wydział II, Wydział III, Wydział IV, Wydział V, Wydział VI, Wydział Śledczy, Wydział Łączności, Samodzielna Sekcja „A”, Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego, Wydział Paszportów, starsi inspektorzy ds. ochrony przemysłu w Wydziale Inspekcji. W następnym roku, zgodnie z nowym podziałem zadań w kierownictwie piotrkowskiej jednostki, Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy znalazł się wśród komórek podlegających bezpośrednio szefowi WUSW. W drugiej połowie 1988 r. rozpoczęto tworzenie Inspektoratu 2, będącego komórką zamiejscową Biura Studiów SB MSW. W związku ze zmianami sytuacji politycznej w kraju po wyborach 4 czerwca 1989 r., nastąpiło przeorganizowanie całego pionu SB. W tym samym miesiącu została zlikwidowana Sekcja „W” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego, a z 9 etatów 3 włączono do Wydziału II jako grupę ds. obrotu komunikacji. Na podstawie Zarządzenia nr 075/89 ministra spraw wewnętrznych z dnia 24 sierpnia 1989 r. rozwiązano Departamenty III, IV, V, VI, Inspektorat Ochrony Przemysłu i Biuro Studiów MSW. Na bazie Departamentu III utworzono Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, piony V i VI zasiliły Departament Ochrony Gospodarki, a z połączenia Departamentu IV i Biura Studiów powstał Departament Studiów i Analiz. Powyższą reorganizację wprowadzono także w piotrkowskim aparacie bezpieczeństwa. Na bazie zlikwidowanych komórek organizacyjnych (Wydziały III, IV, V, VI, Inspektorat 2, starsi inspektorzy ds. ochrony przemysłu Wydziału Inspekcji) zorganizowano: Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, Wydział Ochrony Gospodarki oraz Wydział Studiów i Analiz. W przypadku RUSW przyjęto zasadę, że mogła funkcjonować tylko jedna komórka organizacyjna SB (grupa, referat, sekcja lub wydział). W działających na terenie województwa piotrkowskiego grupach operacyjnych pionów III, IV, V i VI dokonano redukcji etatów, a w pięciu jednostkach rejonowych stworzono wydziały (Bełchatów, Piotrków Trybunalski, Tomaszów Mazowiecki) i sekcje (Opoczno i Radomsko) SB. Komórki organizacyjne SB w RUSW zlikwidowano z dniem 15 stycznia 1990 r., pozostawiając w nich jedynie grupy paszportów. Zasadniczej reorganizacji uległ pion zabezpieczenia operacyjnego. Z dniem 15 grudnia 1989 r. rozwiązano dotychczasowe wydziały, a wchodzące w ich skład sekcje „B” i „T” podporządkowano (jako terenową grupę) odpowiednim wydziałom w sąsiednich większych województwach. Sekcje „B” pozostawiono jedynie w strukturze dwóch mniejszych WUSW w Piotrkowie Trybunalskim i Nowym Sączu. Szef piotrkowskiego WUSW wystąpił do szefa Służby Zabezpieczenia Operacyjnego MSW z wnioskiem o utrzymanie Sekcji Eksploatacji ”T” w strukturze piotrkowskiego Urzędu, ale jego zabiegi nie przyniosły efektu. Ostatecznie z pozyskanych z reorganizacji WZO etatów stworzono Sekcję „B” piotrkowskiego WUSW, a w Wydziale „T” łódzkiego WUSW sekcję terenową z siedzibą w Piotrkowie Trybunalskim. Z drugiej strony, na przełomie 1989 i 1990 r., w szesnastu WUSW, w tym w Piotrkowie Trybunalskim, ponownie powołano wydziały „C”. Miało to związek z rozszerzeniem zakresu działania pionu „C” o zagadnienia związane z wdrażaniem informatyki. W tym samym czasie zlikwidowany został Inspektorat 2. Na początku 1990 r. WUSW w Piotrkowie Trybunalskim znalazł się w gronie trzydziestu jednostek wojewódzkich resortu spraw wewnętrznych, w których, w miejsce stanowisk starszych inspektorów przy zastępcy szefa ds. SB do współpracy z Departamentem I, powołano Inspektoraty I. W związku z likwidacją pionu ochrony funkcjonariuszy w lutym 1990 r. działalność zakończył natomiast IOF piotrkowskiego WUSW. Podsumowując w latach 1975–1990 struktura pionu SB KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim przedstawiała się następująco:  Starszy inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. SB do współpracy z Departamentem I (od stycznia 1990 r. Inspektorat I),  Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. SB,  Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy,  Inspektorat 2,  Wydział II,  Wydział III,  Wydział IV,  Wydział V (od II połowy 1979 r. do 1981 r. jako Wydział IIIA),  Wydział VI,  Wydział Śledczy,  Samodzielna Sekcja „A”,  Wydział „B”,  Wydział „C” (w korespondencji zewnętrznej używano nazwy: Wydział Archiwum KW MO/WUSW),  Wydział „T”,  Wydział „W”,  Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego,  Wydział Paszportów,  Wydział Łączności,  Zespół ds. Służby Bezpieczeństwa w Wydziale Inspekcji,  Starszy inspektor ds. ochrony przemysłu w zespole stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji,  Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa – powołany w miejsce rozwiązanego Wydziału III,  Wydział Ochrony Gospodarki – utworzony na bazie rozwiązanych Wydziałów V i VI,  Wydział Studiów i Analiz – powołany w wyniku rozwiązania Wydziału IV. WUSW w Piotrkowie Trybunalskim zakończył działalność w lipcu 1990 r. Służba Bezpieczeństwa została rozwiązana 31 lipca 1990 r. na mocy ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U. Nr 30 poz. 180), w momencie zwolnienia ze służby ostatnich funkcjonariuszy i likwidacji ostatnich komórek SB, a pion Milicji Obywatelskiej, zgodnie z ustawą z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. Nr 30 poz. 179) przekształcono w Policję. W dniu wejścia w życie ustawy o UOP, 10 maja 1990 r., minister spraw wewnętrznych wydał Zarządzenie nr 043/90 w sprawie zaprzestania działalności SB. Trzeba jednak pamiętać, że wcześniej, bo już w styczniu 1990 r., zlikwidowano ogniwa SB w rejonowych urzędach spraw wewnętrznych, pozostawiając w nich jedynie grupy paszportów. W czerwcu 1990 r. minister spraw wewnętrznych powołał 49 komendantów wojewódzkich policji, którzy jednocześnie pełnili obowiązki szefów WUSW w okresie przejściowym, tj. do chwili zakończenia przekazywania majątku urzędów Policji i UOP. Wyjątek w całym procesie zmian i przekształceń organizacyjnych w jednostkach podległych resortowi spraw wewnętrznych stanowiły wydziały paszportów, które na mocy art. 148 ustawy o Policji miały funkcjonować przy komendach wojewódzkich policji pod bezpośrednim nadzorem ministra spraw wewnętrznych, do czasu przekazania spraw paszportowych do właściwości wojewodów. Uległy one likwidacji w kwietniu 1991 r., po wejściu w życie ustawy z 29 listopada 1990 r. o paszportach (Dz.U. z 1991 r. Nr 2, poz. 5), a zgromadzoną przez nie dokumentację, mienie oraz etaty przekazano wojewodom. W miejsce zlikwidowanej SB MSW powołano Urząd Ochrony Państwa, który stworzył sieć 14 delegatur. Województwo piotrkowskie znalazło się w obszarze działalności Delegatury UOP w Łodzi. Na bazie piotrkowskiego pionu milicyjnego powstała natomiast Komenda Wojewódzka Policji w Piotrkowie Trybunalskim.

Proces kształtowania zasobu WUSW w Piotrkowie Trybunalskim regulowały obowiązujące w resorcie spraw wewnętrznych instrukcje archiwalne: najpierw Zarządzenie nr 034/74 MSW z dnia 10 maja 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, znowelizowane Zarządzeniem nr 030/79 MSW z dnia 2 lipca 1979 r. Zgodnie z tym ostatnim normatywem, w skład zasobu archiwalnego Wydziału „C” (w którym znajdowało się archiwum) KWMO w Piotrkowie Trybunalskim, utworzonej po 1975 r., wchodziły wytworzone przez nią akta oraz materiały przejęte w myśl zasady pertynencji terytorialnej z Wydziału „C” Komendy Miejskiej MO w Łodzi (istniejącej przed podziałem administracyjnym, od 1977 r. Komendy Wojewódzkiej MO w Łodzi): kopie kartotek odnoszących się do osób zamieszkałych na terenie nowo utworzonego województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO, członków ORMO zamieszkałych na terenie województwa piotrkowskiego, kopie opracowań monograficznych dotyczących terenu tego województwa. Ogromną rolę w ukształtowaniu struktury zespołu akt WUSW w Piotrkowie Trybunalskim odegrała ostatnia resortowa instrukcja wprowadzona Zarządzeniem nr 049/85 ministra spraw wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Zgodnie z wynikającymi z niej regulacjami Sekcja „C” WZO stała się miejscem przechowywania materiałów WUSW w Piotrkowie Trybunalskim, a także dokumentacji powyżej kategorii B-5 rejonowych urzędów spraw wewnętrznych, komisariatów i posterunków MO. W archiwum piotrkowskiej Sekcji „C” znalazły się również materiały tajnych współpracowników Wojskowej Służby Wewnętrznej i Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza oraz materiały wstępne rozpracowania i akta kontrolne dochodzeń Wojsk Ochrony Pogranicza (wpisywane do tych samych dzienników archiwalnych, co materiały SB). Zasady wykorzystywania TW i przekazywania dotyczących ich dokumentów pomiędzy cywilnymi a wojskowymi organami bezpieczeństwa uregulowano w ramach podpisanego 17 listopada 1981 r. porozumienia o współpracy pomiędzy SB MSW a Szefostwem WSW. Przekazywanie akt spraw operacyjnych do archiwum umiejscowionego w Wydziale „C”, a od 1982 r. Sekcji „C” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim, następowało po ich zakończeniu lub zaniechaniu. Dokonywała tego komórka, na wniosek której sprawę zarejestrowano. Przed złożeniem do archiwum dokumentacja spraw musiała być odpowiednio uporządkowana przez wytwórcę. Polegało to m.in. na: wyłączeniu dubletów dokumentów, usunięciu metalowych spinaczy i zszywek, ponumerowaniu kart i sporządzeniu aktualnego spisu zawartości teczki. Składane do archiwum materiały operacyjne należało opracować merytorycznie, co sprowadzało się m.in. do sprawdzenia, czy zawierają one zestaw obowiązkowych dla danego rodzaju sprawy dokumentów. Dokumentacja operacyjna, nie rejestrowana w komórce ewidencyjnej, deponowana była w archiwum na podstawie spisu akt przekazanych, po uporządkowaniu przez twórcę (ułożeniu dokumentów chronologicznie, według zagadnień). Do tego typu akt należała przede wszystkim dokumentacja ogólno-operacyjna tj. akta normatywne, sprawozdawczość, meldunki sytuacyjne i korespondencja operacyjna. Po przekazaniu do archiwum akta były wciąż wykorzystywane do celów operacyjnych. Stąd wynikała potrzeba szybkiego ich wyszukiwania, a co za tym idzie, stworzenia odpowiednich pomocy ewidencyjnych i oznaczenia materiałów sygnaturą archiwalną. W MSW obowiązywała trójczłonowa sygnatura archiwalna złożona z kolejnego numeru spisu akt (inwentarza), łamanego przez pozycję (liczbę porządkową) danego spisu (inwentarza), łamanego przez odpowiedni symbol akt (cyfrę rzymską). Występowały jednak różnice w budowie sygnatur poszczególnych rodzajów materiałów archiwalnych. Przy oznaczaniu materiałów operacyjnych nie pojawiał się człon pierwszy, a przy sygnowaniu materiałów administracyjnych nie obowiązywał człon trzeci. Materiały operacyjne były ewidencjonowane w inwentarzach (dziennikach) archiwalnych prowadzonych oddzielnie dla każdego symbolu akt:  I – akta osobowych źródeł informacji SB, dysponentów lokali kontaktowych, mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, kandydatów na dysponentów lk, mk (w przypadku kandydatów symbol powinien być dodatkowo złamany/uzupełniony literą „k” – np. I/k, I-k),  II – akta rozpracowań operacyjnych SB,  III – akta postępowań przygotowawczych SB,  IV – akta spraw obiektowo-zagadnieniowych SB. Podobne sygnatury, wzbogacone o wyróżnik literowy, otrzymywały także materiały pozostałych pionów MSW:  I-m, II-m, III-m, IV-m dla dokumentacji MO,  I-w, II-w, III-w, IV-w dla akt Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW jednostek podległych MSW. Analogicznie do materiałów operacyjnych postępowano z przejętymi do archiwum aktami osobowymi funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych i pracowników cywilnych resortu. Prowadzono inwentarze dla następujących symboli akt:  V – akta funkcjonariuszy SB,  VI – akta funkcjonariuszy MO,  VII – akta pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych,  VIII – akta żołnierzy zawodowych resortu spraw wewnętrznych. Wpływające do archiwum materiały administracyjne pozostawały w zasadzie w niezmienionym układzie, opartym na spisach zdawczo-odbiorczych. Teoretycznie, po brakowaniu, miał im być nadawany układ rzeczowy, a następnie nowa sygnatura archiwalna. Brakowanie akt wytworzonych przez WUSW w Piotrkowie Trybunalskim, zgodnie z resortowymi wytycznymi, polegało na systematycznym wydzielaniu do zniszczenia dokumentacji kategorii „B”, w odniesieniu do której minął okres przechowywania ustalony na podstawie wykazu akt. Oceny dokumentacji dokonywały kilkuosobowe komisje powoływane przez zastępcę komendanta/zastępcę szefa WUSW ds. SB. W latach 1989–1990 dokumentacja piotrkowskiej SB, podobnie jak to miało miejsce w MSW i 48 pozostałych jednostkach wojewódzkich, poddana została jednak masowemu niszczeniu. Działania te miały zasadniczy wpływ na obecny stan zachowania zespołu akt WUSW w Piotrkowie Trybunalskim. Brakowano dokumenty, których okres przechowywania jeszcze nie minął. Niezgodnie z przepisami wypełniano protokoły brakowania, pomijając tytuły teczek, daty skrajne i oznaczenie kategorii archiwalnej brakowanych akt. W wielu przypadkach skracano okres przechowywania dokumentacji (zmiana kwalifikacji archiwalnej). Część dokumentów w ogóle nie trafiła do Wydziału „C”, zostały zniszczone w poszczególnych komórkach organizacyjnych SB. Ten pośpiech w prowadzonej akcji brakowania i niszczenia akt podyktowany był przede wszystkim względami politycznymi, stanowiącymi następstwo zachodzącej w Polsce transformacji ustrojowej i niewątpliwie wynikał przede wszystkim z chęci ukrycia prawdy o charakterze, metodach działania i represjach stosowanych przez SB wobec społeczeństwa. Zasób archiwalny piotrkowskiego Wydziału „C” nie został do 1990 r. opracowany zgodnie z zasadami metodyki archiwalnej. Pojęcia „opracowanie”, stosowanego w pionie archiwalnym MSW, nie można bowiem utożsamiać z czynnościami wchodzącymi w zakres tradycyjnego porządkowania zespołu (zbioru) akt oraz sporządzania do niego inwentarza ze wstępem. W pionie archiwalnym cywilnych organów bezpieczeństwa państwa inwentarz archiwalny był środkiem ewidencyjnym, w którym rejestrowano kolejne napływy akt z jednostek organizacyjnych do archiwum. Jako opracowanie archiwalne traktowano natomiast przeprowadzenie w archiwaliach analizy pod kątem wyodrębnienia w nich pojawiających się w różnym charakterze osób, zagadnień i tematów interesujących SB oraz wykonanie na tej podstawie charakterystyk i streszczeń. Efektem tej pracy nie było wypełnienie karty inwentarzowej, stworzenie pełnego opisu akt, a jedynie wypisanie kart ewidencyjnych odnoszących się do osób oraz kart tematyczno-zagadnieniowych i włączenie ich do odpowiednich kartotek. W związku z ciągłymi dopływami akt z komórek organizacyjnych WUSW i bieżącymi potrzebami operacyjnymi archiwum piotrkowskiego, WUSW prowadziło bardziej działalność registraturalną niż ściśle archiwalną. Po likwidacji pod koniec lipca 1990 r. WUSW w Piotrkowie Trybunalskim, zasób jego archiwum znalazł się w siedzibie nowo utworzonej Komendy Wojewódzkiej Policji. Po wydzieleniu w archiwum policyjnym, znaczną część akt piotrkowskiej SB przekazano do Delegatury Urzędu Ochrony Państwa w Łodzi. Trafiły tam akta operacyjne i administracyjne wydziałów SB oraz dokumentacja ewidencyjna (kartoteki, dzienniki rejestracyjne i archiwalne). W piotrkowskiej KWP pozostały akta osobowe, karty ewidencyjne byłych funkcjonariuszy i pracowników SB/MO (które w 2002 r. przesłano do archiwum jednostki wojewódzkiej Policji w Łodzi) oraz dokumentacja wspólna dla pionu SB i MO (m.in. rozkazy personalne, rozkazy organizacyjne, zarządzenia). W Delegaturze UOP materiały piotrkowskiej SB również nie doczekały się opracowania zgodnego z zasadami metodyki archiwalnej. Główny ich zrąb (ok. 3800 j.a., 34 m.b.) w postaci akt operacyjnych i administracyjnych b. SB WUSW w Piotrkowie Trybunalskim trafił do archiwum łódzkiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w dniach 11, 18 i 27 września 2001 r. W dniach 12-13 października 2001 r. oraz 20 września, 11 i 20 listopada, 10 i 18 grudnia 2002 r. z Archiwum KWP w Łodzi przekazano natomiast akta osobowe funkcjonariuszy oraz pracowników cywilnych SB i MO. Wśród materiałów dotyczących milicjantów znalazły się zarówno akta funkcjonariuszy i pracowników cywilnych MO, którzy zakończyli służbę/pracę przed 14 grudnia 1954 r. (czyli do momentu, kiedy MO podlegała Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego), funkcjonariuszy kontynuujących służbę po tej dacie oraz tych, którzy byli przez pewien okres służby zatrudnieni lub oddelegowani do komórek SB. Późniejsze nabytki akt w latach 2006-2008, 2010–2011 stanowiły efekt prac porządkowych prowadzonych w archiwum Komendy Powiatowej Policji w Piotrkowie Trybunalskim (podlegającym likwidacji), a następnie w archiwum KWP w Łodzi oraz ustaleń w sprawach archiwalnych pomiędzy prezesem IPN a komendantem głównym Policji. W ten sposób do IPN przejęto niewielkie ilościowo dopływy akt osobowych b. funkcjonariuszy piotrkowskiej SB i MO (m.in. tych, którzy po 1990 r. kontynuowali pracę w Policji).

W zespole akt WUSW w Piotrkowie Trybunalskim zachowały się materiały archiwalne w następującym układzie rzeczowym: Materiały operacyjne: a) teczki personalne i pracy osobowych źródeł informacji wytworzone przez KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim, przekazane przez jednostki SB z innych województw, WSW i WOP do ewentualnego wykorzystania lub dalszego prowadzenia oraz przejęte zgodnie z pertynencją terytorialną z Archiwum Wydziału „C” Komendy Miejskiej (od 1977 r. Komendy Wojewódzkiej) MO w Łodzi, w tym:  tajnych współpracowników (teczki personalne i pracy),  kandydatów na tajnych współpracowników (teczki personalne),  kontaktów operacyjnych (teczki personalne),  konsultantów (teczki personalne i pracy),  kandydatów na konsultantów (teczki personalne),  dysponentów lokali kontaktowych (teczki personalne),  kandydatów na dysponentów lokali kontaktowych (teczki personalne),  dysponentów mieszkań konspiracyjnych (teczki personalne),  rezydentów(teczki personalne); b) akta spraw operacyjnych, w tym:  akta spraw operacyjnego sprawdzenia i operacyjnego rozpracowania odnoszących się do osób, środowisk i wydarzeń, wytworzone przez KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim, przekazane przez jednostki SB z innych województw, WOP i KPMO w Radomsku (po 1 sprawie) do ewentualnego wykorzystania lub dalszego prowadzenia oraz przejęte zgodnie z pertynencją terytorialną z Archiwum Wydziału „C” Komendy Miejskiej (od 1977 r. Komendy Wojewódzkiej) MO w Łodzi,  kwestionariusze ewidencyjne dotyczące osób, wytworzone przez KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim oraz KMMO w Tomaszowie Mazowieckim, KMMO i KPMO w Piotrkowie Trybunalskim i KPMO w Łasku, przekazane przez jednostki SB z innych województw do dalszego prowadzenia, a także przejęte zgodnie z pertynencją terytorialną z Archiwum Wydziału „C” Komendy Miejskiej (od 1977 r. Komendy Wojewódzkiej) MO w Łodzi; c) akta dochodzeń, postępowań przygotowawczych i śledztw oraz kontrolne dochodzeń, postępowań przygotowawczych i śledztw Wydziału Śledczego, prowadzonych przeciwko osobom i środowiskom, wytworzone przez KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim oraz przekazane przez Zwiad WOP i Wydział Śledczy KWMO w Łodzi do ewentualnego wykorzystania lub dalszego prowadzenia; d) akta spraw obiektowych odnoszących się do zakładów pracy, organizacji i wydarzeń społeczno-politycznych, wytworzone przez KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim (w kilku przypadkach rozpoczęte jeszcze przez SB KWMO w Łodzi oraz komend powiatowych i miejskich MO w Bełchatowie, Brzezinach, Łasku, Łodzi, Opocznie, Piotrkowie Trybunalskim, Radomsku i Tomaszowie Mazowieckim). Akta osobowe: Teczki personalne funkcjonariuszy MO, SB i pracowników cywilnych WUSW w Piotrkowie Trybunalskim. Materiały administracyjne: Zarządzenia, decyzje, rozkazy (organizacyjne, personalne), wytyczne, biuletyny okresowe, pisma okólne komendanta wojewódzkiego/szefa WUSW w Piotrkowie Trybunalskim; zarządzenia, wytyczne, decyzje i instrukcje, dzienniki urzędowe MSW; regulaminy organizacyjne, zakresy działań, etaty poszczególnych wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; oceny, informacje dzienne, meldunki i szyfrogramy dotyczące sytuacji polityczno-operacyjnej w województwie piotrkowskim; protokoły kontroli kompleksowych; dzienniki rozdziału przepisów, podawcze i korespondencyjne wraz ze skorowidzami, rejestry doręczeń przesyłek miejscowych kancelarii i sekretariatów wydziałów; dzienniki maszynowe, dzienniki ewidencji wykonanych dokumentów, rejestry poczty specjalnej i teczek dokumentów tajnych; plany pracy operacyjnej, oceny, analizy oraz sprawozdania opisowe i statystyczne wydziałów WUSW i rejonowych urzędów; charakterystyki kontrwywiadowcze województwa; protokoły i spisy zdawczo-odbiorcze akt przekazanych do archiwum, protokoły brakowania i zniszczenia dokumentacji niearchiwalnej, inwentaryzacji dokumentów niejawnych; kartoteki: ogólnoinformacyjna, „zniszczeniowa” i odtworzeniowa Wydziału „C”, wydruki ZSKO, dzienniki: koordynacyjny, rejestracyjne i archiwalne, książki ewidencji mikrofilmów; sprawozdania statystyczne Wydziału „C” dotyczące m.in. ilości prowadzonych spraw; zestawienia statystyczne dotyczące zatrudnienia i ruchu kadry oficerskiej; grafiki dyżurów, listy obecności, podania o urlop funkcjonariuszy i pracowników wydziałów; ewidencja wyjść służbowych, delegacji, kluczy, pieczęci i stempli; rozliczenia i sprawozdania z wykorzystania funduszu operacyjnego; tabele kodowe; książki wydarzeń oficera dyżurnego SB; wykazy agentury Wydziałów V i VI WUSW i pionu II RUSW w Tomaszowie Mazowieckim i Radomsku; dokumentacja osób internowanych z terenu województwa piotrkowskiego, analizy spraw operacyjnych, akta czynności sprawdzających, sprawozdania statystyczne, rejestry czynności sprawdzających, dowodów rzeczowych, przesłuchań, spraw o wykroczenia oraz repertorium analiz spraw prowadzonych przez Wydział Śledczy; dokumentacja dotycząca działań podejmowanych w ramach operacji „Gotowość”, „Wrzos”, „Azalia”, „Klon”, „Malwa”, „Jodła”, „Lato-80”; materiały rejestracyjne przedsiębiorstw zagranicznych; wydawnictwa szkoleniowe MSW; szkolenia zawodowe i specjalistyczne – plany, protokoły, sprawozdania, terminarze i dzienniki; notatniki z konferencji i narad; przegląd kadrowy oraz materiały dotyczące weryfikacji funkcjonariuszy i reorganizacji SB; rejestry wydanych paszportów, wkładek paszportowych i zastrzeżeń wyjazdów za granicę; biuletyny informacyjne Biura Paszportów MSW; dokumentacja postępowań związanych z dopuszczeniem do prac obronnych stanowiących tajemnicę państwową (tzw. „mob”), korespondencja wydziałów WUSW i rejonowych urzędów w wyżej wymienionych zagadnieniach. Materiały obronne: Dokumentacja związana z przygotowaniem planu mobilizacyjnego PM-85 wydziałów SB, w tym: meldunki, mapy, zestawienia statystyczne, korespondencja, dzienniki: korespondencyjne, ewidencji wykonanych dokumentów, rozdziału przepisów, rejestry poczty specjalnej, instrukcje alarmowe wydziałów WUSW, plany ochrony i zabezpieczenia obiektów i instytucji ważnych dla funkcjonowania państwa w okresie wojny lub stanu wojennego, wykazy osób przewidzianych do zwolnienia od powołania do służby wojskowej, wykazy tajnych współpracowników przewidzianych do wykorzystania w czasie wojny lub stanu wojennego, wykazy zadań do realizacji oraz plany wojennej obsady poszczególnych wydziałów.

Prace rozpoczęto od studiów nad zespołem w oparciu o literaturę dotyczącą organizacji i metod pracy cywilnych organów bezpieczeństwa. Już na tym etapie dostrzeżono trudności, wynikające nie tyle ze specyfiki materiałów aparatu bezpieczeństwa, ale standardowych problemów metodycznych, takich jak ustalenie przynależności zespołowej oraz wybór metody porządkowania i układu akt. W pierwszej kolejności przystąpiono zatem do ustalenia granic zespołu WUSW w Piotrkowie Trybunalskim. Stosując kryteria wewnętrznej budowy, stopnia archiwizacji i stanu posiadania (zgromadzenia) akt uznano go za złożony, zamknięty i niekompletny. Złożony, bo jest wytworem działalności kilku aktotwórców, a sposób powiązania ich archiwaliów uniemożliwia ich wydzielenie. Sukcesje materiałów, zarówno czynna jak i bierna, polegały na przejęciu przez sukcesora od innych jednostek organizacyjnych kompetencji terytorialnych w wyniku powołania w 1975 r. województwa piotrkowskiego. W zespole WUSW w Piotrkowie Trybunalskim znalazły się zatem akta operacyjne i osobowe przekazane przez jednostki SB z innych województw, jednostki WSW i Zwiadu WOP do ewentualnego wykorzystania lub dalszego prowadzenia oraz przejęte zgodnie z pertynencją terytorialną z Archiwum Wydziału „C” Komendy Miejskiej (od 1977 r. Komendy Wojewódzkiej) MO w Łodzi akta b. funkcjonariuszy UB, SB i MO z powiatów (istniejących do 1975 r.), które znalazły się w po reformie administracyjnej w obszarze właściwości piotrkowskiego WUSW. Na złożoność zespołu nie wpłynął natomiast fakt zarchiwizowania w omawianym zespole akt wytworzonych przez rejonowe urzędy spraw wewnętrznych, gdyż było ono efektem systemu obiegu akt spraw i nie wynikało z istnienia w ramach WUSW kilku niezależnych i równorzędnych kancelarii. Akta jednostek podległych nie stanowiły również oddzielnych zespołów w zasobie i ewidencji archiwum piotrkowskiej jednostki. Podlegały identycznemu procesowi archiwizacji, jak miało to miejsce w przypadku materiałów wydziałów operacyjnych WUSW. Zespół WUSW w Piotrkowie Trybunalskim jest zamknięty, gdyż został zarchiwizowany po zakończeniu działalności przez jego twórcę. Z uwagi na stan zgromadzonych akt, należy go określić jako niekompletny, bo zawiera dokumentację tylko niektórych komórek organizacyjnych WUSW, skupionych w ramach jednego pionu SB. Zdekompletowanie materiałów, będące efektem akcji zacierania śladów działalności SB na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, ma w tym momencie znaczenie drugorzędne. Dla oceny niekompletności zespołów WUSW najważniejszy jest fakt, że w przejętych przez IPN materiałach nie ma dokumentacji pionów: milicyjnego (poza niewielką ilością materiałów dotyczących SB i odnoszących się jednocześnie do pionu milicyjnego), polityczno-wychowawczego (poza aktami osobowymi) i administracyjno-gospodarczego. Dopiero jej posiadanie zapewniłoby kompletność zespołu i możliwość badania wszystkich aspektów działalności jego twórcy. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że mamy do czynienia z zespołem Służby Bezpieczeństwa WUSW w Piotrkowie Trybunalskim. Taki stan rzeczy spowodowany został przepisem art. 5 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424 z późn. zm.), zawężającym pojęcie organów bezpieczeństwa państwa, a tym samym zasób archiwalny niezbędny do przejęcia przez Instytut, do jednostek i komórek Służby Bezpieczeństwa wszystkich szczebli. W dalszej kolejności opracowania archiwalnego przystąpiono do inwentaryzacji akt polegającej na zmianie (uzupełnieniu) tytułów jednostek, które nie odzwierciedlały ich zawartości. W przypadku akt osobowych źródeł informacji, tytuły rozszerzono o dane personalne (imię i nazwisko, imię ojca, datę urodzenia) osoby, której dotyczą materiały. Jednocześnie uzupełniono opisy j.a. - w przypadku teczek personalnych - o informacje dotyczące: osoby (np. miejsca pracy, pełnione funkcje), celu pozyskania i jednostki pozyskującej, natomiast w przypadku teczek pracy, w opisach uwzględniono informacje na temat problematyki doniesień agenturalnych zawartych w jednostce. W tytułach akt spraw obiektowych oraz akt rozpracowań operacyjnych zawarto kategorię i kryptonim sprawy oraz dane personalne osób w nich występujących. W opisach j.a. zamieszczono krótkie charakterystyki spraw, informacje na temat jednostek prowadzących sprawę i załączników (np. fotografii). Tytuły akt postępowań przygotowawczych zostały wzbogacone o krótką charakterystykę sprawy, kwalifikację prawną czynu i dane personalne osób, przeciwko którym toczyły się postępowania. W przypadku akt osobowych funkcjonariuszy oraz pracowników cywilnych resortu, tytuły rozszerzono o dane personalne oraz nazwę pionu, będącego miejscem służby/pracy danej osoby (MO lub SB). W serii akt administracyjnych doprecyzowano i uzupełniono tytuły, a w przypadkach, gdy oddanie zawartości j.a. w tytule nie było możliwe (różnorodna forma i treść dokumentacji) dodatkowe informacje zawarto w polu opis j.a. W celu ułatwienia przeszukiwania elektronicznego inwentarza, w tytułach użyto zapisu imion i nazwisk osób w mianowniku. Podstawową rolę dla ukształtowania struktury zespołu akt WUSW w Piotrkowie Trybunalskim odegrała ostatnia resortowa instrukcja archiwalna wprowadzona Zarządzeniem nr 049/85 ministra spraw wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. W instrukcji scharakteryzowano cztery podstawowe rodzaje materiałów archiwalnych wytwarzanych do końca istnienia SB. Za materiały operacyjne uznano wytworzone przez SB, MO akta wszystkich rodzajów spraw operacyjnych (kwestionariusze ewidencyjne, sprawy operacyjnego sprawdzenia, sprawy operacyjnego rozpracowania) oraz postępowań przygotowawczych, teczki personalne i pracy osobowych źródeł informacji, teczki osób opiniowanych, dokumentację sprawozdawczą, zarządzenia, rozkazy, pisma okólne, instrukcje, wytyczne i korespondencję dotyczącą pracy operacyjnej. Materiały osobowe stanowiły teczki osobowe funkcjonariuszy SB, MO, pracowników cywilnych, członków ORMO oraz teczki osobowe osób posiadających przydziały organizacyjno-mobilizacyjne do pełnienia służby w rezerwowych oddziałach MO. Materiałami administracyjnymi były z kolei wszelkie przepisy i dokumenty jednostek organizacyjnych (wydziałów, samodzielnych sekcji i jednostek terenowych – RUSW) resortu spraw wewnętrznych wytworzone w związku z ich działalnością. W skład materiałów o charakterze obronnym wchodziła natomiast wszelka dokumentacja związana z przygotowaniem jednostek organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych (wydziałów, samodzielnych sekcji i jednostek terenowych – RUSW) do działań na wypadek zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Taką strukturę zespołu (jego podziału na powyższe grupy rzeczowe) postanowiono zachować na poziomie serii inwentarza akt WUSW w Piotrkowie Trybunalskim. Odstępstwem od tej reguły jest wydzielenie, na poziomie serii, materiałów administracyjnych jednostek terenowych (RUSW). Drugim przypadkiem odstąpienia od wytycznych, zawartych w przywołanej instrukcji, jest pozostawienie w ramach dokumentacji administracyjnej poszczególnych wydziałów zarchiwizowanych tam instrukcji, wytycznych, i korespondencji, dotyczących pracy operacyjnej łącznie z innymi tego rodzaju materiałami. Materiały operacyjne zostały więc ułożone w następujących podseriach: akta osobowych źródeł informacji (oznaczone I), akta rozpracowań operacyjnych (oznaczone II), akta postępowań przygotowawczych (oznaczone III), akta spraw obiektowych (oznaczone IV). W ramach akt osobowych wyodrębniono trzy podserie: akta osobowe funkcjonariuszy SB (oznaczone V), akta osobowe funkcjonariuszy MO (oznaczone VI) i akta osobowe pracowników cywilnych (oznaczone VII). Akta administracyjne opracowano w ramach dwóch serii: materiały administracyjne WUSW w Piotrkowie Trybunalskim (gdzie podserie stanowią komórki organizacyjne WUSW – sekretariat zastępcy komendanta/szefa KWMO/WUSW ds. SB, wydziały i samodzielne sekcje) oraz jednostki terenowe (gdzie podserie stanowią materiały administracyjne rejonowych urzędów spraw wewnętrznych). W serii „materiały o charakterze obronnym”, podserie stanowią komórki organizacyjne WUSW. Ze względu na proweniencję i wartość źródłową w materiałach poszczególnych serii można wyróżnić:  akta własne wytworzone przez komórki organizacyjne WUSW w Piotrkowie Trybunalskim, posiadające znaczenie podstawowe,  materiały nadesłane przez MSW oraz podległe WUSW jednostki z terenu województwa piotrkowskiego o charakterze uzupełniającym,  dokumentację proweniencji nieresortowej, przesłaną do wiadomości i wykorzystania, o charakterze pomocniczym. Akta MSW oraz rejonowych urzędów spraw wewnętrznych (komend miejskich, komisariatów) stały się, o czym już mówiono w tym rozdziale wstępu, integralną częścią zespołu ze względu na ich wpływ merytoryczny na funkcjonowanie WUSW w Piotrkowie Trybunalskim oraz w celach poznawczych i porównawczych dla zobrazowania działalności poszczególnych jednostek i istniejącej w MSW hierarchii podległości organizacyjnej. Na pozostawienie w zespole materiałów obcych, mających luźny związek treściowy z produkcją kancelaryjną wytwórcy akt, miał wpływ specyficzny obieg informacji w ówczesnym systemie politycznym, który zakładał współpracę MSW (i jednostek podległych) z PZPR, organizacjami politycznymi, instytucjami społeczno-gospodarczymi, urzędami administracji państwowej itp. Na zakończenie warto też wspomnieć o wytworzonych przez piotrkowski Wydział Paszportów aktach paszportowych. Wspomniane akta nigdy nie trafiły do Archiwum Wydziału „C”, ani do składnic akt jednostek terenowych, w których wytwarzano dokumentację paszportową. Po likwidacji SB akta paszportowe nadal pozostawały w magazynach Policji jako depozyt ministra spraw wewnętrznych, a urzędy wojewódzkie dysponowały tylko ewidencją do nich. Po raz pierwszy materiały te znalazły się w jednym archiwum z aktami operacyjnymi i administracyjnymi wydziałów SB (w tym Wydziału Paszportów) dopiero po powstaniu IPN. Podobna sytuacja występuje w odniesieniu do akt członków ORMO. Dokumentacja personalna wraz z materiałami administracyjnymi ORMO trafiła z MSWiA najpierw do archiwum IPN w Warszawie, gdzie wspomniane akta podzielono według pertynencji terytorialnej i przekazano do odpowiednich oddziałów.

I. Źródła archiwalne AIPN Łd, 0185/50, Zakres działania Wydziału Paszportów WUSW w Piotrkowie Trybunalskim oraz zakresy obowiązków służbowych jego pracowników i pracowników grup paszportów RUSW z województwa piotrkowskiego; AIPN Łd, 0284/2, Reorganizacja SB w WUSW w Piotrkowie Trybunalskim oraz rejonowych urzędach spraw wewnętrznych w województwie piotrkowskim na przełomie lat 1989/1990; AIPN Łd, 00294/4, Protokoły zdawczo-odbiorcze przekazania dokumentów i sprzętu Wydziału Paszportów i Wydziału VI WUSW w Piotrkowie Trybunalskim w związku ze zmianą na stanowiskach naczelników wymienionych jednostek organizacyjnych SB; AIPN Łd, 00294/8, Plany kontroli, sprawozdania, analizy i notatki służbowe z kontroli przeprowadzonych przez starszego inspektora Wydziału Inspekcji ds. SB w komórkach organizacyjnych WUSW w Piotrkowie Trybunalskim oraz podległych jednostkach terenowych w zakresie gospodarowania funduszem operacyjnym, wykorzystania osobowych źródeł informacji, prowadzonych spraw operacyjnych i efektywności pracy kierownictwa WUSW z załącznikami; AIPN Łd, 0321/18, Zakresy obowiązków służbowych na stanowiskach SB KW MO w Sieradzu za lata 1976-1983; AIPN Łd, 0050/77, t. 3, Przepisy MSW – zarządzenia, pisma okólne, rozkazy, decyzje, wytyczne, instrukcje i obwieszczenia z lat 1981–1990 z załącznikami; AIPN Łd, 0051/25, t. 1, Rozkazy organizacyjne i personalne komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW w Piotrkowie Trybunalskim dotyczące spraw organizacyjno-kadrowych Wydziału Śledczego KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim; AIPN Łd, 0051/40, Przepisy MSW – zarządzenia, wytyczne, instrukcje i decyzje z lat 1970-1989 z załącznikami; AIPN Łd, 0051/45, Korespondencja Wydziału II WUSW w Piotrkowie Trybunalskim dotycząca zabezpieczenia tajemnicy państwowej i służbowej, spraw szkoleniowych i dyscypliny pracy oraz pracy operacyjnej za lata 1983-1989 z załącznikami; AIPN Łd, 0051/70 t. 1, Dziennik korespondencyjny Wojewódzkiego Urzędu Cenzury KWMO w Piotrkowie Trybunalskim za grudzień 1981-październik 1982; AIPN Łd, 0051/70 t. 2, Rejestr doręczeń przesyłek miejscowych Wojewódzkiego Urzędu Cenzury KWMO w Piotrkowie Trybunalskim za grudzień 1981-październik 1982; AIPN Łd, 0051/70 t. 4, Przepisy, korespondencja i szyfrogramy dotyczące organizacji, spraw kadrowych, funkcjonowania i likwidacji Wojewódzkiego Urzędu Cenzury KWMO w Piotrkowie Trybunalskim z załącznikami; AIPN Łd, 0050/77, t. 3, Przepisy MSW – zarządzenia, pisma okólne, rozkazy, decyzje, wytyczne, instrukcje i obwieszczenia z lat 1981–1990 z załącznikami; AIPN Łd, 0051/100, Protokoły zdawczo-odbiorcze sekretariatu zastępcy szefa WUSW ds. SB w Piotrkowie Trybunalskim oraz przekazania akt znajdujących się na stanie starszego inspektora przy zastępcy szefa WUSW ds. SB w Piotrkowie Trybunalskim, a także akt, pieczęci i stempli przechowywanych w sekretariacie zastępcy szefa WUSW ds. SB w Piotrkowie Trybunalskim z załącznikami; AIPN Łd, 0051/102, t. 1, Korespondencja zastępcy szefa WUSW ds. SB w Piotrkowie Trybunalskim z MSW oraz komórkami organizacyjnymi i jednostkami terenowymi WUSW w Piotrkowie Trybunalskim w sprawach organizacyjnych, kadrowych, pracy operacyjnej oraz przekazywania posiadanych publikacji i brakowania akt za lata 1989-1990 z załącznikami; AIPN Łd, 0051/102, t. 2, Zakres działania zastępcy szefa WUSW ds. SB w Piotrkowie Trybunalskim z 1986 r. oraz korespondencja w sprawach organizacyjno-etatowych i przekazywania akt za lata 1981-1990 z załącznikami; AIPN Łd, 0051/107, Przepisy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW w Piotrkowie Trybunalskim wraz z załączonym protokołem brakowania - zarządzenia, decyzje, pisma okólne, rozkazy, obwieszczenia z lat 1979-1990 z załącznikami; AIPN Łd, 0051/112, Rozkazy organizacyjne komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW w Piotrkowie Trybunalskim za lata 1983-1985; AIPN Łd. 0051/116, Sprawozdanie z realizacji decyzji nr 014/89 szefa WUSW z dnia 18-11-1989 r. dotyczącej zmian organizacyjno-etatowych komórek SB WUSW w Piotrkowie Trybunalskim z załącznikami; AIPN Łd, 0051/117, t. 1, Przepisy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. SB w Piotrkowie Trybunalskim dotyczące zasad funkcjonowania WUSW oraz likwidacji SB w podległych jednostkach terenowych - zarządzenia, decyzje, instrukcje z lat 1983-1990 z załącznikami; AIPN Łd, 0051/122, Protokoły zdawczo-odbiorcze oraz przekazania sekretariatu Wydziału III/Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa WUSW w Piotrkowie Trybunalskim, a także protokoły przekazania akt, pieczęci, stempli i sprzętu oraz brakowania akt Wydziału III KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim z załącznikami; AIPN Łd, 0051/128, Przepisy MSW – zarządzenia, wytyczne, instrukcja z lat 1979–1988 nadesłane do Wydziału III KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim; AIPN Łd, 0051/136, Zakresy działania poszczególnych stanowisk oraz Wydziału Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa i zmiany organizacyjno-etatowe z lat 1989-1990, przeglądy kadrowe wraz z harmonogramami przeprowadzone w Wydziale III w latach 1985-1989 oraz wytyczne MSW dotyczące pracy operacyjnej z załącznikami; AIPN Łd, 0051/143, Przepisy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW w Piotrkowie Trybunalskim – zarządzenia, pisma okólne, decyzje, rozkazy, obwieszczenie z lat 1978–1990 z załącznikami nadesłane do Wydziału IV/Studiów i Analiz KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim; AIPN Łd, 0051/152, Przepisy MSW i komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW w Piotrkowie Trybunalskim – zarządzenia, pisma okólne, rozkazy, wytyczne, instrukcje, dyrektywy z lat 1962–1988 z załącznikami nadesłane do Wydziału IV KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim; AIPN Łd, 0051/154, Struktura organizacyjna i zakres działania Departamentu Studiów i Analiz MSW oraz zakresy działania funkcjonariuszy według stanowisk, a także Wydziału Studiów i Analiz WUSW w Piotrkowie Trybunalskim i podległych jednostek terenowych z załącznikami; AIPN Łd, 0051/163, Przepisy szefa WUSW w Piotrkowie Trybunalskim – zarządzenia, pisma okólne, decyzje, rozkazy, obwieszczenia z lat 1985-1989 z załącznikami; AIPN Łd, 0051/168, Przepisy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW w Piotrkowie Trybunalskim - zarządzenia, decyzje, rozkazy, dyrektywa z lat 1975-1990 z załącznikami; AIPN Łd, 0051/178, Zakresy działania pionu V, VI i ochrony gospodarki WUSW w Piotrkowie Trybunalskim i RUSW z terenu województwa piotrkowskiego, a także funkcjonariuszy wymienionych pionów oraz zamiany strukturalno-etatowe pionu ochrony gospodarki z załącznikami; AIPN Łd, 0051/182, t. 1, Zakresy działania Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego WUSW w Piotrkowie Trybunalskim, a także kierownictwa oraz funkcjonariuszy Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego i Sekcji "C" Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego; AIPN Łd, 0051/199, Ramowy zakres działania Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego SB KWMO z uzupełnieniem oraz zarządzenia MSW z lat 1978-1988 nadesłane do Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego KWMO/WUSW w Piotrkowie Trybunalskim; AIPN Łd, 0052/71 t. 1, Struktura organizacyjna, zakres działania i zakresy czynności funkcjonariuszy Wydziału II KWMO/WUSW w Skierniewicach; AIPN Łd, 052/90, Materiały dotyczące spraw kadrowo-etatowych w Wydziale Zabezpieczenia Operacyjnego KW MO/WUSW w Skierniewicach; AIPN Łd, 053/26, Zakresy działania komórek organizacyjnych SB WUSW w Sieradzu; AIPN Łd, 053/28, Porozumienie o współpracy między SB a szefostwem Wojskowej Służby Wewnętrznej z 17 listopada 1981 r. w zakresie wykorzystywania tajnych współpracowników; AIPN Łd, 053/34, t. 6, Wyciągi z rozkazów personalnych Ministra Spraw Wewnętrznych oraz korespondencja zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. SB w Sieradzu dotycząca spraw organizacyjno-kadrowych i szkoleniowych; AIPN Łd, 271/16, Materiały Wydziału "W" KWMO w Piotrkowie Trybunalskim kryptonim "Gotowość" zawierające dokumentację dotyczącą przygotowań do wprowadzenia stanu wojennego i planów powołania Wojewódzkiego Urzędu Cenzury; AIPN Łd, 373/2, Przepisy MSW – zarządzenia, instrukcje, wytyczne i decyzje z lat 1982-1985; AIPN Łd, 373/10, Przepisy MSW – zarządzenia i instrukcje z lat 1975–1988. II. Źródła drukowane Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa 1945–1989, oprac. Tadeusz Ruzikowski, Warszawa 2004; NSZZ „Solidarność” w regionie łódzkim w dokumentach Służby Bezpieczeństwa 1980–1981, wstęp, wybór i oprac. Sebastian Pilarski, Robert Rabiega, Warszawa–Łódź 2010; Służba Bezpieczeństwa wobec przemian politycznych w latach 1988–1990. Region łódzki, wstęp, wybór i oprac. Sebastian Pilarski, Warszawa–Łódź 2009; Stan wojenny w regionie łódzkim w dokumentach Służby Bezpieczeństwa, wstęp R. Rabiega, wybór i oprac. M. Kopczyński, R. Rabiega, Warszawa–Łódź 2008; Ustawa z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91); Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. 1990 Nr 30, poz. 179); Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U. Nr 30, poz. 180); III. Opracowania i artykuły Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1 (1944–1956), red. Krzysztof Szwagrzyk, Warszawa 2005; Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 2 (1956–1975), red. Paweł Piotrowski, Warszawa 2006; Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3 (1975–1990), red. Paweł Piotrowski, Warszawa 2008; Cenckiewicz Sławomir, Oczami bezpieki. Szkice i materiały z dziejów aparatu bezpieczeństwa PRL, Kraków 2005; Głębocki Henryk, Policja tajna przy robocie. Z dziejów państwa policyjnego w PRL, Kraków 2005; Informator o zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej (stan na dzień 31 grudnia 2008 roku), red. Jerzy Bednarek, Rafał Leśkiewicz, Warszawa 2009; Majchrzak Grzegorz, „Wojenna” cenzura, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2004, nr 2, s. 50–53; Musiał Filip, Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989), Kraków 2007; Osobowe źródła informacji – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. Filip Musiał, Kraków 2008; Pilarski Sebastian, Rabiega Robert, Źródła do dziejów NSZZ „Solidarność” w zasobie archiwalnym OBUiAD w Łodzi [artykuł w druku]; Piotrowski Paweł, Struktury Służby Bezpieczeństwa MSW 1975–1990, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 1(3), s. 51–107; Piotrowski Paweł, Przemiany w MSW w latach 1989-1990, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2004, nr 4(39), s. 51; Terlecki Ryszard, Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990, Kraków 2007; W kręgu „teczek”. Z badań nad zasobem i funkcjami archiwum IPN, red. Jerzy Bednarek, Paweł Perzyna, Łódź–Toruń 2006; Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. Filip Musiał, Kraków 2006.