Podzespół

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych we Wrocławiu 1983 - 1990

Od 1975 r. w skład województwa wrocławskiego weszły: miasto Wrocław z dzielnicami: Wrocław-Fabryczna, Wrocław-Krzyki, Psie Pole, Stare Miasto oraz Śródmieście, miasta: Bierutów, Brzeg Dolny, Kąty Wrocławskie, Milicz, Oborniki Śląskie, Oleśnica, Oława, Sobótka, Strzelin, Środa Śląska, Trzebnica, Twardogóra, Wiązów, Wołów i Żmigród, gminy: Bierutów, Borów, Brzeg Dolny, Cieszków, Czernica, Długołęka, Dobroszyce, Domaninów, Gądkowice, Jordanów Śląski, Kąty Wrocławskie, Kobierzyce, Kondratowice, Kostomłoty, Krośnice, Krzelów, Laskowice Oławskie, Lubiąż, Łagiewniki, Łozina, Malczyce, Mietków, Miękinia, Milicz, Oborniki Śląskie, Oleśnica, Oława, Prusice, Sobótka, Strzelin, Sułów, Środa Śląska, Święta Katarzyna, Trzebnica, Twardogóra, Wiązów, Wińsko, Wisznia Mała, Wołów, Zawonia, Żmigród i Żórawina (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U.1975.17.92).

W 1983 r. na podstawie Ustawy z 14 lipca o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. 1983, nr 38, poz. 172) KWMO zostały przemianowane na wojewódzkie urzędy spraw wewnętrznych. Ogólne kierownictwo w każdym z WUSW sprawował od tego momentu szef. Pracą komórek organizacyjnych zaliczanych do pionu SB kierowali od sierpnia 1983 dwaj zastępcy szefa WUSW ds. SB, z których jeden pełnił rolę nadrzędną jako I zastępca. W momencie utworzenia WUSW we Wrocławiu pion SB obejmował Wydział II (kontrwywiad), Wydział III (zwalczanie przejawów opozycji), Wydział III-1 (zwalczanie podziemia na Uniwersytecie Wrocławskim i Politechnice Wrocławskiej), Wydział IV („operacyjne zabezpieczenie” Kościoła i rolnictwa), Wydział V (gospodarka), Wydział V-1 (rozpracowywanie podziemnych struktur regionalnych i zakładowych „Solidarności”), Inspektorat I (zadania na rzecz Departamentu I MSW – wywiadu), Wydział Śledczy, Wydział Paszportów, Samodzielną Sekcję „A” (łączność szyfrowa), Wydział „B” (obserwacja zewnętrzna), Wydział „C” (ewidencja operacyjna i archiwum), Wydział „T” (technika operacyjna), Wydział „W” (perlustracja korespondencji), Inspektorat Ochrony Przemysłu oraz Inspektorat Analityczno-Informacyjny przy Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB (przygotowywanie analiz i planów dotyczących działań SB na terenie województwa). Na przestrzeni funkcjonowania WUSW we Wrocławiu w jednostce miały miejsce istotne zmiany organizacyjne. Na początku 1985 r., w związku z utworzeniem Departamentu VI MSW, odpowiedzialnego za kontrolę sektora rolno-spożywczego, powstał Wydział VI, wydzielony z Wydziału IV. Zorganizowano też wówczas Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy, inwigilujący pracowników urzędu podejrzewanych o popełnienie przestępstw. W listopadzie 1986 r. sformowano Grupę Specjalną, będącą terenową ekspozyturą Biura Studiów MSW zajmującego się rozpracowaniem osób ze ścisłego kierownictwa opozycji. Już w styczniu 1987 r. grupę przekształcono w Inspektorat 2 SB. Zmiany w sytuacji politycznej, spowodowane porozumieniami „okrągłego stołu” i wyborami czerwcowymi 1989 r., doprowadziły do poważnej reorganizacji struktur SB. Na szczeblu centralnym zlikwidowano jednostki najbardziej zaangażowane w zwalczanie opozycji w okresie wcześniejszym. Analogiczne zmiany przeprowadzono w jednostkach wojewódzkich. We wrocławskim WUSW rozpoczęły się one od likwidacji w połowie tego roku Wydziału „W”. Jego zadania i kadry przejął Wydział II. Z dniem 1 listopada 1989 r. rozwiązane zostały Wydziały III i III-1, na bazie których utworzono Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, Wydziały V, V-1, VI i Inspektorat Ochrony Przemysłu, połączono w nowy Wydział Ochrony Gospodarki. Kadry Wydziału IV i Inspektoratu 2 posłużyły do sformowania Wydziału Studiów i Analiz. Wydziałom „B”, „C”, „T” i „W” WUSW we Wrocławiu podporządkowano komórki zabezpieczenia operacyjnego działające w WUSW w Jeleniej Górze i Wałbrzychu. Na początku 1990 r. zlikwidowano też Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. W ramach pionu milicyjnego w strukturze WUSW we Wrocławiu funkcjonowały wydziały: Prewencji (przemianowany na początku 1990 r. w Wydział Prewencji i Porządku Publicznego), Ruchu Drogowego, Dochodzeniowo-Śledczy, Kryminalny, Kryminalistyki, do Walki z Przestępczością Gospodarczą, Wojewódzkiego Stanowisko Kierowania (pełniący rolę sztabu koordynującego bieżące działania MO) oraz Zmotoryzowany Odwód MO we Wrocławiu (zlikwidowano go w 1989 r., a na jego bazie utworzono Wrocławski Oddział Prewencji MO). W urzędzie działały również komórki administracyjno-gospodarcze, obejmujące swym zakresem działalności całą instytucję. Były to wydziały: Inspekcji, Ogólny (zajmujący się m. in. obsługą kancelaryjną, organizacją narad i konferencji prasowych), Kadr, Łączności (z końcem 1983 r. przeniesiony do pionu SB), Finansowy, Gospodarki Materiałowo-Technicznej, Inwestycji i Remontów, Szkolenia (na początku 1990 r. przemianowany na Wydział Szkolenia i Wychowania) oraz Wydział Zdrowia i Spraw Socjalnych. W związku z wejściem w życie Ustawy z 14 lipca 1983 r. jednostki rejonowe w terenie (Milicz, Oleśnica, Oława, Strzelin, Środa Śląska, Trzebnica, Wołów) przemianowano na rejonowe urzędy spraw wewnętrznych, podlegające WUSW. W ich strukturze funkcjonowały komórki pionów II, III, IV, V i VI (od 1985 r.), nazywane, w zależności od stanu etatowego, grupami, referatami lub sekcjami, oraz grupy paszportowe. W granicach Wrocławia powstały wówczas również dzielnicowe urzędy spraw wewnętrznych dla Fabrycznej, Krzyków, Psiego Pola, Starego Miasta i Śródmieścia mające analogiczne podziały organizacyjne. Formalnie WUSW we Wrocławiu przestał istnieć 10 maja 1990 r., kiedy to weszła w życie ustawa o Urzędzie Ochrony Państwa i Policji. W praktyce jednak, struktury dawnego WUSW funkcjonowały do końca lipca tego roku, kiedy to zwolniono z pracy większość funkcjonariuszy SB. Strukturę WUSW we Wrocławiu (w tym podległych jednostek terenowych) określały rozkazy organizacyjne szefa jednostki, często wydawane na podstawie wcześniejszych zarządzeń Ministra Spraw Wewnętrznych. Szczegółowy zakres zadań poszczególnych pionów SB i MO na wszystkich szczeblach ich działalności określały stosowne zarządzenia wydawane przez Ministra Spraw Wewnętrznych oraz instrukcje i wytyczne wydawane przez kierownictwo odpowiednich departamentów i biur w centrali resortu. Do najważniejszych normatywów regulujących zagadnienia ewidencji operacyjnej należało Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych nr 079/72 z 2 sierpnia 1972 r. w sprawie rejestracji przez jednostki Służby Bezpieczeństwa osób i spraw oraz sprawdzania i udzielania informacji wprowadzające Instrukcję w sprawie zakresu i trybu rejestracji przez jednostki SB osób i spraw oraz sprawdzania i udzielania informacji, a także Wytyczne dyrektora Biura „C” MSW z dnia 18 listopada 1972 r. w sprawie prowadzenia rejestracji, ewidencji i opracowań analitycznych oraz sprawdzania i udzielania informacji. Kwestię procedur obowiązujących w pracy operacyjnej SB regulowało do 1989 r. Zarządzenie nr 006/70 Ministra Spraw Wewnętrznych z 1 lutego 1970 r. w sprawie pracy operacyjnej służby bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych, a następnie Zarządzenie nr 00102/89 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 9 grudnia 1989 r. w sprawie zasad działalności operacyjnej Służby Bezpieczeństwa. Szczegółowe kategorie dokumentacji operacyjnej związanej z inwigilacją Kościoła katolickiego, wytwarzanej w pionie IV MSW, określono w Instrukcji nr 002/63 dyrektora Departamentu IV i dyrektora Biura „C” MSW z 6 lipca 1963 r. o zasadach i trybie prowadzenia ewidencji i dokumentowania działalności kleru katolickiego oraz Instrukcja nr 005/63 dyrektora Departamentu IV MSW z 23 XII 1963 r. o zasadach i trybie prowadzenia ewidencji i dokumentacji działalności biskupów. W latach 1983-1990 archiwizacja dokumentacji wytworzonej w toku działania jednostek organizacyjnych resortu przebiegała początkowo zgodnie z Zarządzeniem nr 034/74 Ministra Spraw Wewnętrznych z 10 maja 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych (częściowo zmienionym Zarządzeniem nr 030/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 lipca 1979 r. zmieniającym zarządzenie w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych), a od 1985 r. według Zarządzenia nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Liczne dalsze normatywy wewnętrzne regulowały szczegółowe kwestie organizacyjne i proceduralne jednostek organizacyjnych MSW oraz zasady działania pionów pomocniczo-technicznych, ewidencji operacyjnej i paszportowego. Na ukształtowanie podzespołu archiwalnego WUSW we Wrocławiu zasadniczy wpływ miały stosowane w resorcie spraw wewnętrznych procedury aktotwórcze (zwłaszcza dotyczące sposobów prowadzenia i dokumentowania pracy operacyjnej) i archiwizacyjne. Zasady archiwizacji dokumentów były regulowane zarządzeniami Ministra Spraw Wewnętrznych z lat 1974, 1979 i 1985. Odpowiedzialność za prowadzenie archiwum spoczywała na Wydziale „C”. Podzespół tworzą materiały wytworzone przez komórki organizacyjne WUSW i podległe mu jednostki, akta operacyjne SB i akta osobowe funkcjonariuszy MO i UB/SB z lat 1945–1983, których serie kontynuowano do początku 1990 r. Na podstawie szczegółowych przepisów do archiwum KWMO/WUSW we Wrocławiu przekazywano też materiały operacyjne wojskowych organów bezpieczeństwa państwa: akta operacyjne Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza, Wojskowej Służby Wewnętrznej i Wojskowej Służby Wewnętrznej Jednostek Wojskowych MSW, dotyczące osób zamieszkałych na obszarze województwa wrocławskiego. Obecny stan zachowania podzespołu archiwalnego WUSW we Wrocławiu jest w dużej mierze wynikiem realizowanej w całym kraju akcji masowego „brakowania” i niszczenia materiałów archiwalnych (zwłaszcza akt operacyjnych) SB w latach 1989–1990. W tym czasie nagminnie łamane były procedury określone w Zarządzeniu nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Proces ten nie ominął również WUSW we Wrocławiu Po 1990 r. zasób archiwalny tego urzędu został rozdzielony na materiały pionu MO, przekazane Komendzie Wojewódzkiej Policji we Wrocławiu, oraz archiwalia UB/SB, które przejęła wrocławska Delegatura Urzędu Ochrony Państwa, a następnie (częściowo) wrocławska Delegatura Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Wiosną 2001 r. rozpoczęto proces przejmowania od ww. instytucji archiwaliów UB/SB i MO z lat 1945–1990 przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu. Główny zrąb dokumentacji podzespołu tworzą archiwalia wytworzone przez komórki organizacyjne UB/SB na szczeblu wojewódzkim i terenowym: dokumentacja akt osobowych źródeł informacji, prowadzonych rozpracowań operacyjnych, postępowań przygotowawczych, spraw obiektowych i zagadnieniowych, akta osobowe funkcjonariuszy UB/SB, dokumentacja administracyjna i kancelaryjna oraz materiały o charakterze mobilizacyjno-obronnym. Osobną serię stanowią akta paszportowe. Akta pionów administracyjno-gospodarczego i milicyjnego stanowią stosunkowo niewielką część podzespołu. Oprócz znacznej liczby akt osobowych funkcjonariuszy MO do zasobu IPN przejęto tylko te, które opisują współdziałanie pionów MO i SB, zwłaszcza w zakresie działań represyjnych podejmowanych przez resort spraw wewnętrznych wobec środowisk opozycyjnych, m.in. w okresach tzw. przełomów politycznych. Materiały archiwalne wchodzące w skład podzespołu zachowały się w stanie dobrym, w większości w postaci ksiąg, poszytów i teczek wiązanych. Część materiałów SB została zmikrofilmowana przed 1990 r. Liczne mikrofisze, które zachowały się, mimo akcji niszczenia dokumentacji operacyjnej SB w latach 1989–1990, zostały również przekazane do Oddziału IPN we Wrocławiu i wchodzą w skład podzespołu.