Podzespół

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Szczecinie 1983 - 1990

Od 1975 r. w skład województwa szczecińskiego weszły: m i a s t a: Szczecin, Cedynia, Chociwel, Chojna, Dobra, Dobrzany, Goleniów, Gryfice, Gryfino, Ińsko, Kamień Pomorski, Lipiany, Łobez, Maszewo, Mieszkowice, Moryń, Nowe Warpno, Nowogard, Płoty, Police, Pyrzyce, Resko, Stargard Szczeciński, Suchań, Świnoujście, Trzcińsko-Zdrój, Trzebiatów, Węgorzyno i Wolin, g m i n y: Banie, Bielice, Błotno, Brojce, Cedynia, Chociwel, Chojna, Dębice, Dobra, Dobra (Szczecińska), Dobrzany, Dolice, Dziwnów, Gołczewo, Goleniów, Gryfice, Gryfino, Ińsko, Kamień Pomorski, Karnice, Kobylanka, Kolin, Kołbaskowo, Kołczewo, Kozielice, Krzywin, Lipiany, Lubczyna, Łobez, Marianowo, Maszewo, Mieszkowice, Moryń, Nowe Warpno, Nowogard, Osina, Pęzino, Płoty, Przelewice, Przybiernów, Pyrzyce, Radowo Małe, Resko, Rewal, Stara Dąbrowa, Stare Czarnowo, Stargard Szczeciński, Stepnica, Suchań, Swobnica, Świerzno, Tanowo, Trzcińsko-Zdrój, Trzebiatów, Trzebież, Warnice, Węgorzyno, Widuchowa i Wolin (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U.1975.17.92).

Na podstawie ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. „o urzędzie ministra spraw wewnętrznych i podległych mu organów” (Dz. U. nr 38, poz. 172) doszło do zmiany nazewnictwa resortu oraz podległych mu jednostek. Komendę Wojewódzką Milicji Obywatelskiej zastąpił Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych (WUSW). Zmiana nazewnictwa nie pociągnęła za sobą reorganizacji struktury wewnętrznej, zadań ani kompetencji. Nowością było przekształcenie na terenie województwa funkcjonujących komisariatów i komend w Rejonowe Urzędy Spraw Wewnętrznych (RUSW). Nieco wcześniej bo w marcu 1983 r., na podstawie rozkazu organizacyjnego nr 06/Sz/83 komendanta wojewódzkiego MO w Szczecinie z dnia 23 marca 1983 r., będącego bezpośrednią konsekwencją wydanego zarządzenia organizacyjnego ministra spraw wewnętrznych nr 086/Org z dnia 14 marca 1983 r. utworzono w Komendach Miejskich MO w Stargardzie Szczecińskim i Świnoujściu oraz w Komisariatach MO w Goleniowie, Gryficach, Gryfinie, Kamieniu Pomorskim, Policach i Pyrzycach struktury Służby Bezpieczeństwa. Struktury te zostały przejęte przez RUSW po ich utworzeniu. Wśród zmian organizacyjnych w WUSW w latach 1983-1989 należy zaliczyć powstanie w roku 1984 Inspektoratu Ochrony Funkcjonariuszy (posiadał funkcje operacyjne i śledcze wobec własnych pracowników) oraz Wydziału VI w 1985 r. odpowiedzialnego za ochronę sektora rolnego i leśnego, a także przeniesienie z pionu MO do SB Wydziału Łączności odpowiedzialnego za obsługę poczty specjalnej oraz tajnej łączności z wykorzystaniem telefonów, telegramów, telekonferencji. Ostatnia znacząca reorganizacja struktury WUSW w Szczecinie nastąpiła w listopadzie 1989 r. Na podstawie zarządzenia organizacyjnego nr 0524/Org. z dnia 17 listopada 1989 r. powołano trzy duże wydziały operacyjne. W miejsce zlikwidowanych Wydziałów III, III-1 utworzono Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (zapobiegał działaniom mającym na celu podważenie konstytucyjnego porządku państwa). Wydział Studiów i Analiz zastąpił Wydział IV i Inspektorat Analityczno-Informacyjny (do jego zadań należało tworzenie analiz i opracowywanie informacji z zakresu działania Wydziałów Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa i Wydział Ochrony Gospodarski), a w wyniku likwidacji Wydziałów V, VI i Inspektoratu Ochrony Przemysłu powstał Wydział Ochrony Gospodarki (odpowiedzialny za ochronę interesów gospodarczych państwa). Poza reorganizacją wydziałów operacyjnych przekształceniom w 1989 r. uległy także inne komórki: Wydział II wchłonął Wydział „W”, Wydział RKW (radiokontrwywiad) połączył się z Samodzielną Sekcją „A” tworząc razem Wydział „A”, likwidacji uległ Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Po reorganizacji w końcowym okresie istnienia Służba Bezpieczeństwa składała się z Wydziału Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, Wydziału Studiów i Analiz, Wydziału Ochrony Gospodarki, Wydziału II, Wydziału „A”, Wydziału „B”, Wydziału „C”, Wydziału Śledczego, Wydziału Paszportów. Służba Bezpieczeństwa zakończyła swoją działalność w dniu 10 maja 1990 r. Nastąpiło to w wyniku wejścia w życie ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa. Na czele urzędu w latach 1983-1990 stali płk/ gen. bryg. Jarosław Wernikowski (do 1990) i Jerzy Stańczyk (1990). Struktura inwentarza WUSW w Szczecinie wynika z przyjętych w tym zakresie założeń Instytutu Pamięci Narodowej-Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu i została oparta o założenia Zarządzenia nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Ta instrukcja archiwalna dzieliła materiały archiwalne, co znalazło odzwierciedlenie w układzie serii akt w podzespole WUSW w Szczecinie, na 4 grupy. Grupę pierwszą stanowiły materiały operacyjne czyli materiały wytworzone przez SB, MO, organy Zwiadu WOP, Nadwiślańskie Jednostki Wojskowe MSW oraz Zarząd Wojskowej Służby Wewnętrznej Jednostek Wojskowych MSW dotyczące wszystkich rodzajów spraw operacyjnych, postępowań przygotowawczych, teczek personalnych i teczek pracy osobowych źródeł informacji, teczek osób opiniowanych, dokumentację sprawozdawczą i korespondencję operacyjną oraz wszelkie przepisy jak: zarządzenia, rozkazy, pisma okólne, instrukcje i wytyczne dotyczące pracy operacyjnej. Podstawę ewidencji tych akt w archiwum stanowiły inwentarze prowadzone dla każdego rodzaju akt operacyjnych odrębnie. Po przyjęciu akt uzyskiwały one sygnaturę tworzoną poprzez kolejny numer inwentarza łamany przez symbol akt operacyjnych. Dla rozróżnienia materiały milicyjne oznaczano dodatkowo literą „m”, materiały wojskowe literą „w” zaś akta kandydatów na osobowe źródła informacji, dysponentów lokali lub mieszkań konspiracyjnych, SB, MO i Zwiadu WOP dodatkowo literą „k”. Kopie zabezpieczające materiałów w postaci mikrofisz uzyskiwały analogiczną sygnaturę, dla rozróżnienia jedynie cyfrę rzymską zastąpiono cyfrą arabską. Stosowane symbole akt operacyjnych, stanowiące równocześnie podserie inwentarza: Sygnatura I – akta osobowych źródeł informacji, dysponentów lokali i mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, na dysponentów lokali i mieszkań konspiracyjnych. Sygnatura II – akta sprawdzeń i rozpracowań operacyjnych. Sygnatura III – akta prowadzonych postępowań przygotowawczych. Instrukcja zakładała oddzielny symbol dla akt spraw obiektowo-zagadnieniowych oznaczanych sygnaturą IV. Jednak w WUSW w Szczecinie praktyki tej nie stosowano. Nieliczne zachowane teczki o charakterze obiektowo-zagadnieniowym zostały w szczecińskim WUSW w Szczecinie zarchiwizowane w serii oznaczonej sygnaturą II, wraz z innymi materiałami operacyjnymi. (tylko część z nich w inwentarzu archiwalnym II posiada również drugą sygnaturą zawierającą oznaczenie IV). Natomiast sygnaturą IV w rzeczywistości w zespole szczecińskiego WUSW oznaczano materiały administracyjne. Przytoczona praktyka zostanie omówiona poniżej. Drugą grupę materiałów stanowią akta osobowe funkcjonariuszy i pracowników cywilnych WUSW w Szczecinie. Wymagano prowadzenia odrębnych inwentarzy dla grup: Sygnatura V – akta osobowe funkcjonariuszy SB Sygnatura VI – akta osobowe funkcjonariuszy MO Sygnatura VII – akta osobowe pracowników cywilnych. Jednak i w tym przypadku w KWMO/WUSW w Szczecinie praktyka była inna. Dla wszystkich trzech grup prowadzono jeden inwentarz oznaczony symbolem „O”. Wszystkie składane do archiwum akta osobowe funkcjonariuszy SB i MO oraz pracowników cywilnych były w nim kolejno ewidencjonowane. Początkowo uzyskiwały sygnaturę tworzoną przez kolejny numer inwentarza łamany przez symbol „O”. W późniejszym okresie znaleziono rozwiązanie, które chociaż częściowo oddawało zastosowany w normatywach podział akt osobowych. Akta nadal ewidencjonowane były w tym samym inwentarzu, jednak sygnaturę jaką uzyskiwały tworzono przez numer kolejny inwentarza łamany przez symbol V, VI lub VII w zależności od charakteru przyjmowanych akt. Dla potrzeb tworzonego w Instytucie inwentarza dokonano podziału akt i przyporządkowano je do wzmiankowanych powyżej podserii. Trzecia grupa akt to akta administracyjne zgrupowane w ramach odrębnych podserii odnoszących się do pionów MO i SB oraz jednostek terenowych: akty normatywne ministra spraw wewnętrznych, komendanta głównego MO, szefów poszczególnych departamentów w MSW, szefa WUSW oraz akty wewnętrznego zarządzania kierowników podległych mu jednostek, rozkazy organizacyjne, etaty, rozkazy personalne, zakresy czynności poszczególnych komórek i jednostek organizacyjnych, zestawienia statystyczne, sprawozdania i plany, analizy zbiorcze, biuletyny informacyjne, oceny i analizy stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie województwa, informacje dotyczące zagrożeń społeczno-politycznych, materiały dotyczące zabezpieczeń przedsięwzięć i wydarzeń, protokoły kontroli, zalecenia pokontrolne, protokoły z narad i odpraw służbowych, dzienniki kancelaryjne prowadzone dla dokumentacji jawnej i niejawnej, dzienniki podawcze, skorowidze do dzienników, rejestry przesyłek pocztowych, zapotrzebowania komórek, protokoły zdawczo-odbiorcze komórek i ich ogniw, spisy i protokoły zdawczo-odbiorcze akt przekazanych do archiwum, protokoły brakowania akt, pomoce ewidencyjne, dokumentacja funduszu „O”, korespondencja będąca wynikiem realizacji pracy operacyjnej przez poszczególne komórki, meldunki informacyjne, szyfrogramy, księgi ewidencji uzbrojenia i sprzętu technicznego, księgi dowodów rzeczowych, rejestry śledztw i dochodzeń, książki wydarzeń i zatrzymań, książki kontroli osób zatrzymanych, listy obecności, wnioski urlopowe, zwolnienia lekarskie, zestawienia wypłat ekwiwalentów, plany szkoleń, wydawnictwa resortowe i szkoleniowe. Czwartą grupę stanowią materiały obronne, również zgrupowane w ramach odrębnych podserii odnoszących się do pionów MO i SB oraz jednostek terenowych - materiały wytworzone w toku postępowań mających na celu dopuszczenie do prac obronnych stanowiących tajemnicę państwową, plany i mapy mobilizacyjno-obronne, plany ewakuacyjne, zapotrzebowania poszczególnych komórek na wypadek zagrożenia, przydziały mobilizacyjne, normatywy przygotowywane na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Pod względem formy materiały archiwalne zachowały się w postaci dokumentacji aktowej (poszyty, księgi, druki zwarte, kartoteki), dokumentacji fotograficznej, kartograficznej, w postaci mikrofisz (zarówno jacketów jak i diazo) oraz nagrań.