Zespół / zbiór

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Toruniu [1975] 1983-1990

W skład województwa toruńskiego weszły: miasta: Toruń, Brodnica, Chełmno, Chełmża, Golub-Dobrzyń, Górzno, Grudziądz, Jabłonowo Pomorskie, Kowalewo Pomorskie, Łasin, Nowe Miasto Lubawskie, Radzyń Chełmiński i Wąbrzeźno, gminy: Biskupiec, Bobrowo, Brodnica, Brzozie, Chełmno, Chełmża, Ciechocin, Dębowa Łąka, Golub-Dobrzyń, Górzno, Grążawy, Grodziczno, Grudziądz, Gruta, Jabłonowo, Kijewo Królewskie, Kowalewo, Książki, Kurzętnik, Lisewo, Lubicz, Łasin, Łubianka, Łysomice, Nowe Miasto Lubawskie, Obrowo, Osiek, Papowo Biskupie, Płużnica, Radomin, Radzyń Chełmiński, Rogóźno, Stolno, Świecie nad Osą, Świedziebnia, Unisław, Wąbrzeźno, Wąpielsk, Wielka Nieszawka, Zbiczno i Zławieś Wielka (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U.1975.17.92).

W myśl ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracji państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych likwidacji uległ dotychczasowy trójstopniowy podział administracyjny kraju. Z części dotychczasowego województwa bydgoskiego zostały utworzone dwa kolejne: włocławskie i toruńskie. To ostatnie o powierzchni 5345 km kw. i zamieszkiwane przez około 580,5 tys. osób, będąc ważnym ośrodkiem akademickim i przemysłowym stanowiło obiekt szczególnego zainteresowania resortu spraw wewnętrznych. Za początek funkcjonowania Komendy Wojewódzkiej MO w Toruniu należy uznać dzień 1 czerwca 1975 r., kiedy to zostały zatwierdzone wszystkie etaty oraz objęte cztery główne stanowiska kierownicze. Komendantem Wojewódzkim MO został płk Roman Kolczyński, który do pomocy miał trzech zastępców: zastępcą komendanta wojewódzkiego MO ds. SB został płk Zenon Marcinkowski; zastępcą komendanta wojewódzkiego ds. MO został ppłk Onufry Suchomski, natomiast zastępcą komendanta wojewódzkiego MO ds. Administracyjno-Gospodarczych został płk Stanisław Nowicki. Komenda Wojewódzka MO była terenową jednostką MSW, podlegającą w zakresie realizacji zadań przez pion Służby Milicji Komendzie Głównej MO, natomiast w zakresie pracy prowadzonej przez pion Służby Bezpieczeństwa kierownictwu SB MSW w Warszawie. Struktura organizacyjno-etatowa KWMO w Toruniu w 1975 r. przedstawiała się w następujący sposób: KOMENDA WOJEWÓDZKA MO W TORUNIU Kierownictwo – 6 etatów Komendant Wojewódzki MO, Zastępca Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB, Zastępca Komendanta Wojewódzkiego MO ds. MO, Zastępca Komendanta Wojewódzkiego MO ds. Administracyjno-Gospodarczych, I sekretarz KZ PZPR przy KWMO, starszy inspektor przy Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB Komórka organizacyjna - liczba etatów: wydziały podlegające nadzorowi Komendanta Wojewódzkiego MO Wydział Inspekcji: 9 Wydział Ogólny: 18 Wydział Kadr: 12 Wojewódzkie Stanowisko Kierowania: 12 Służba Bezpieczeństwa: Inspektorat Analityczno – Informacyjny Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego MO ds. SB: 1 Wydział II: 36 Wydział III: 31 + 2 niejawne Wydział IV: 10 Wydział Śledczy: 5 Wydział „B”: 4 Wydział „C”: 5 Wydział „T”: 12 Wydział „W”: 17 Wydział Paszportów: 22 Samodzielna Sekcja „A”: 5 Służba Milicji Obywatelskiej: Wydział Kryminalny: 17 Wydział do walki z Przestępstwami Gospodarczymi: 17 Wydział Dochodzeniowo-Śledczy: 27 Wydział Prewencji: 12 Wydział Ruchu Drogowego: 46 Wydział Kryminalistyki: 5 Wydział Szkolenia: 6 Zmotoryzowany Odwód MO: 115 Pion Administracyjno-Gospodarczy Wydział Łączności: 23 Wydział Finansowy: 12 Wydział Inwestycji i Remontów: 6 Wydział Gospodarki Materiałowo-Technicznej: 47 Wydział Zdrowia i Spraw Socjalnych: 9 + 2 godziny Komenda Wojewódzka MO w Toruniu sprawowała zwierzchność nad terenowymi jednostkami na terenie województwa toruńskiego. Były to: Komenda Miejska MO w Toruniu, Komenda Miejska MO w Grudziądzu, Komisariat MO w Brodnicy, Komisariat Kolejowy MO w Brodnicy, Komisariat MO w Chełmnie, Komisariat MO w Chełmży, Komisariat MO w Golubiu-Dobrzyniu, Komisariat Kolejowy MO w Grudziądzu, Komisariat MO w Nowym Mieście Lubawskim, Komisariat Kolejowy MO w Toruniu, Komisariat MO w Wąbrzeźnie. Ponadto na terenie województwa toruńskiego funkcjonowało 35 posterunków MO (w Biskupcu z siedzibą w Łąkorzu, w Bobrowie, w Brzoziu, w Ciechocinie, w Dębowej Łące, w Grążawach z siedzibą w Jastrzębiu, w Grodzicznie, w Grucie, w Górznie, w Jabłonowie, w Kijewie Królewskim, w Kowalewie, w Książkach, w Lisewie, w Lubiczu, w Łasinie, w Łubiance, w Łysomicach z siedzibą w Turznie, w Obrowie, w Osieku z siedzibą w Strzygach, w Papowie Biskupim, w Płużnicy, w Radominie, w Radzyniu Chełmińskim, w Rogóźnie z siedzibą w Dusocinie, w Stolnie z siedzibą w Robakowie, w Świeciu nad Osą, w Świedziebnie, w Unisławiu, w Wąpielsku, w Wielkiej Nieszawce, w Zbicznie, w Złejwsi Wielkiej z siedzibą w Rzeczkowie oraz 2 posterunki wodne MO w Toruniu i Grudziądzu), nad którymi bezpośredni nadzór sprawowały komendy miejskie i komisariaty. W 1979 r. dokonano pierwszej istotnej zmiany organizacyjnej w Komendzie Wojewódzkiej MO w Toruniu. W dniu 1 lipca 1979 r. z Wydziału III KWMO w Toruniu wyłączono 18 etatów (w tym zastępcę naczelnika i 4 kierowników sekcji), na bazie których został utworzony nowy Wydział IIIA KWMO w Toruniu, który liczył ogółem 24 etaty (w tym naczelnik, zastępca naczelnika i 5 kierowników sekcji). Pod koniec 1981 r. została dokonana zmiana nazwy wydziału: Wydział IIIA został przemianowany z dniem 1 grudnia 1981 r. na Wydział V. Z dniem 1 października 1982 r. powołano do życia Inspektorat Ochrony Przemysłu. Powstanie IOP KWMO w Toruniu oznaczało jednoczesną likwidację dwóch dotychczas istniejących stanowisk starszych inspektorów ds. ochrony przemysłu, które były umieszczone w strukturze Zespołu Stanowisk Samodzielnych Wydziału Inspekcji i formalnie nie stanowiły jednostki Służby Bezpieczeństwa. Poważne zmiany organizacyjne dotyczące całości resortu spraw wewnętrznych zaszły w 1983 r. Przed 1 kwietnia 1983 r. na terenie województwa toruńskiego terenowe grupy operacyjne Służby Bezpieczeństwa funkcjonowały przy KMMO w Grudziądzu w postaci pięcioosobowej Grupy Operacyjnej Wydziału II KWMO w Toruniu, pięcioosobowej Grupy Operacyjnej Wydziału III KWMO w Toruniu, dwuosobowej Grupy Operacyjnej Wydziału IV KWMO w Toruniu, czteroosobowej Grupy Operacyjnej Wydziału IIIA/Wydziału V KWMO w Toruniu, trzyosobowej Grupy Operacyjnej Wydziału „T” KWMO w Toruniu, siedmioosobowej Grupy Operacyjnej Wydziału „W” KWMO w Toruniu. Ponadto terenowe grupy operacyjne Wydziału IV KWMO w Toruniu od 1 maja 1981 r. działały również w Brodnicy (2 stanowiska), w Chełmnie (2 stanowiska), w Chełmży (1 stanowisko), w Golubiu-Dobrzyniu (1 stanowisko), w Nowym Mieście Lubawskim (2 stanowiska), w Wąbrzeźnie (1 stanowisko), w Kowalewie Pomorskim (1 stanowisko), w Lubiczu (1 stanowisko), w Unisławiu (1 stanowisko), w Radominie (1 stanowisko). W tym miejscu można dodać, iż przeprowadzona w połowie 1975 r. likwidacja dotychczasowych powiatowych referatów SB pominęła pion paszportowy. Nadal bez przeszkód w ramach struktur terenowych jednostek MO funkcjonowały: trzyosobowa Sekcja Paszportów KMMO w Grudziądzu oraz jednoosobowe Referaty Paszportów w komisariatach MO w Brodnicy, w Chełmnie, w Golubiu-Dobrzyniu, w Nowym Mieście Lubawskim i w Wąbrzeźnie. Wszystkie terenowe grupy operacyjne wydziałów Służby Bezpieczeństwa KWMO w Toruniu zostały zlikwidowane z dniem 1 kwietnia 1983 r. Wstępne prace koncepcyjne nad „rejonizacją” rozpoczęły się prawdopodobnie przed jesienią 1981 r., a ich rezultatem było wypracowanie Zasad tworzenia tzw. rejonowych jednostek MO z 18 września 1981 r., które zostały rozesłane do komend wojewódzkich MO na terenie całego kraju. Wytyczne MSW dotyczące organizacji SB w jednostkach rejonowych zainicjowały wewnętrzne konsultacje pomiędzy Wydziałem Inspekcji KWMO w Toruniu i naczelnikami wydziałów Służby Bezpieczeństwa na temat ewentualnych reorganizacji struktur toruńskiego pionu bezpieczeństwa. Ostatecznie z dniem 1 lutego 1983 r. zostały powołane następujące rejonowe jednostki MO w województwie toruńskim: KMMO w Toruniu, KMMO w Grudziądzu, Komisariat MO w Brodnicy, Komisariat MO w Chełmnie, Komisariat MO w Golubiu-Dobrzyniu, Komisariat MO w Nowym Mieście Lubawskim oraz Komisariat MO w Wąbrzeźnie. W ramach wspomnianych wyżej jednostek rejonowych MO od 1 kwietnia 1983 r. rozpoczęły działalność komórki organizacyjne Służby Bezpieczeństwa. Drugi etap zmian, jakie w 1983 r. stały się udziałem resortu spraw wewnętrznych, zapoczątkowała ustawa o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów z 14 lipca 1983 r. Wprowadzone zostały nowe nazwy jednostek terenowych, a mianowicie dotychczasowe Komendy Wojewódzkie MO kierowane przez komendantów wojewódzkich MO zostały zastąpione przez Wojewódzkie Urzędy Spraw Wewnętrznych z szefami WUSW na czele, Komendy Miejskie MO z komendantami miejskimi MO i Komisariaty MO z kierownikami natomiast zostały zamienione na Rejonowe (Miejskie) Urzędy Spraw Wewnętrznych z szefami RUSW na czele. Zmiany organizacyjne zostały wprowadzone w życie z dniem 1 sierpnia 1983 r. Z dniem 1 stycznia 1984 r. na mocy decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych Wydział Łączności został wyłączony spod kompetencji zastępcy szefa WUSW ds. administracyjno-gospodarczych w Toruniu i został przekazany do pionu Służby Bezpieczeństwa. Zadania wydziału nie uległy jednak na skutek tej roszady żadnej zmianie. Również w styczniu (19 stycznia 1984 r.) powołano do istnienia specjalną komórkę Służby Bezpieczeństwa - Samodzielną Grupę Operacyjno-Śledczą, której głównym zadaniem było zwalczanie opozycji politycznej. Ponadto formalnie od dnia 15 grudnia 1984 r. (w rzeczywistości od stycznia 1985 r.) rozpoczął działalność trzyosobowy Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. W 1985 r. powołano do życia komórkę organizacyjną Służby Bezpieczeństwa zajmującą się problematyką rolnictwa, leśnictwa i przemysłu drzewnego. Z dniem 1 stycznia 1985 r. została utworzona jedenastoosobowa Samodzielna Sekcja VI WUSW w Toruniu, która powstała na bazie trzech sekcji Wydziału IV. Sekcja ta została już z dniem 1 grudnia 1985 r. przekształcona w Wydział VI, choć stan etatowy nie uległ zmianie – nadal liczył 11 etatów. W dniu 1 grudnia 1988 r. utworzono szesnastoosobowy Inspektorat 2 Służby Bezpieczeństwa. W znacznej mierze kontynuował on zadania prowadzone dotychczas przez Samodzielną Grupę Operacyjno-Śledczą SB WUSW w Toruniu. Rok 1989 i dokonujące się zmiany w sytuacji politycznej w kraju, związane z rozmowami przedstawicieli władz z opozycją i klęską strony partyjno-rządowej w wyborach czerwcowych, spowodowały pilną konieczność ograniczenia działań policji politycznej. Temu służyły dokonane w tym czasie reorganizacje. Preludium do nich stała się likwidacja pionu „W” zajmującego się kontrolą przesyłek pocztowych. W Toruniu z dniem 16 czerwca 1989 r. zlikwidowano dwudziestoosobowy Wydział „W”, którego zadania zostały przejęte przez nowo utworzoną trzyosobową Grupę ds. Obrotu w Komunikacji Wydziału II WUSW w Toruniu. Kolejna reorganizacja została przeprowadzona na podstawie zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych nr 075/89 z 24 sierpnia 1989 r. i polegała na rozwiązaniu sześciu pionów operacyjnych Służby Bezpieczeństwa MSW: Departamentu III, IV, V, VI, Inspektoratu Ochrony Przemysłu i Biura Studiów. Dotychczasowy Departament III został zastąpiony przez Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa; dotychczasowy Departament IV i Biuro Studiów zastąpił Departament Studiów i Analiz, natomiast zakres zadań dotychczasowych Departamentów: V, VI i Inspektoratu Ochrony Przemysłu przejął Departament Ochrony Gospodarki. W toruńskim WUSW z dniem 1 listopada 1989 r. zlikwidowano dwudziestopięcioosobowy Wydział III, czternastoosobowy Wydział IV, dwudziestodwuosobowy Wydział V, jedenastoosobowy Wydział VI, szesnastoosobowy Inspektorat 2, jednoosobowy Inspektorat Analityczno-Informacyjny Zastępcy Szefa WUSW ds. SB oraz czteroosobowy Inspektorat Ochrony Przemysłu. Jednostki te zostały zastąpione przez: dwudziestojednoosobowy Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, dwudziestotrzyosobowy Wydział Ochrony Gospodarki oraz dwudziestodwuosobowy Wydział Studiów i Analiz. Zmiany organizacyjne objęły również jednostki Służby Bezpieczeństwa w rejonowych urzędach spraw wewnętrznych: – RUSW Toruń: zlikwidowano Wydział III – 16 stanowisk, Referat IV – 5 stanowisk, Wydział V – 16 stanowisk, Referat VI – 6 stanowisk. Utworzono Sekcję SB – 11 stanowisk; – RUSW Grudziądz: zlikwidowano Referat III – 5 stanowisk, Grupę IV – 2 stanowiska, Sekcję V – 11 stanowisk i Referat VI – 5 stanowisk. Utworzono Sekcję SB –15 stanowisk; – RUSW Brodnica: zlikwidowano Grupę III – 2 stanowiska, Grupę IV – 1 stanowisko, Grupę V – 2 stanowiska i Grupę VI – 2 stanowiska. Utworzono Referat SB – 5 stanowisk; – RUSW Chełmno: zlikwidowano Grupę III – 2 stanowiska, Grupę IV – 1 stanowiska, Grupę V – 3 stanowiska, Grupę VI – 2 stanowiska. Utworzono Referat SB – 5 stanowisk; – RUSW Golub - Dobrzyń: zlikwidowano Grupę III – 1 stanowisko, Grupę IV – 1 stanowisko, Grupę VI – 1 stanowisko. Utworzono Grupę SB – 3 stanowiska; – RUSW Nowe Miasto Lubawskie: zlikwidowano Grupy III, IV, V, VI – każda po 1 stanowisku. Utworzono Grupę SB – 4 stanowiska; – RUSW Wąbrzeźno: zlikwidowano Grupy III, IV, V, VI – każda po 1 stanowisku. Utworzono Grupę SB – 4 stanowiska. Kolejna reorganizacja dotyczyła komórek zajmujących się wywiadem i kontrwywiadem i została wprowadzona z dniem 30 listopada 1989 r. Zlikwidowano wówczas stanowisko starszego inspektora przy Zastępcy Szefa WUSW ds. SB i utworzono czteroosobowy Inspektorat I SB (kierownik Inspektoratu, 2 starszych inspektorów przy Zastępcy Szefa WUSW ds. SB i 1 starszy inspektor). Natomiast w pionie kontrwywiadowczym zlikwidowano cztery stanowiska w Wydziale II oraz cały pięcioosobowy Referat II RUSW w Toruniu. We wszystkich rejonowych urzędach spraw wewnętrznych zlikwidowano w tym czasie również sekretariaty SB (łącznie 10 stanowisk). 1 lutego 1990 r. zlikwidowano wszystkie komórki (sekcje, referaty i grupy) Służby Bezpieczeństwa w rejonowych urzędach spraw wewnętrznych. Ponadto z dniem 1 lutego 1990 r. Wydział Łączności ponownie został przekazany pod nadzór Zastępcy Szefa WUSW ds. Administracyjno-Gospodarczych, co oznaczało powrót do sytuacji sprzed 1 stycznia 1984 r. W dniu 15 marca 1990 r. zlikwidowano natomiast trzyosobowy Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy. Wejście w życie w dniu 10 maja 1990 r. ustawy o Policji i ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa (obie z 6 IV 1990 r.) oznaczało zakończenie działalności Służby Bezpieczeństwa w Polsce. Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych Służby Bezpieczeństwa w KWMO/WUSW w Toruniu przedstawiały się następująco: Starszy inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. Służby Bezpieczeństwa (od 30 listopada 1989 r. Inspektorat I) – zajmował się prowadzeniem działalności wywiadowczej w zakresie politycznym, gospodarczym i naukowo-technicznym oraz wyszukiwaniem i werbowaniem potencjalnych kandydatów do pracy na rzecz Departamentu I MSW; Starszy inspektor Inspektoratu Analityczno-Informacyjnego zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. Służby Bezpieczeństwa – przygotowywanie projektów sprawozdań, analiz i planów pracy jednostek SB, przygotowywanie materiałów na okresowe narady kierownictwa służbowego SB, przygotowywanie projektów informacji „problemowych” i „sygnalizacyjnych” na potrzeby instancji partyjnych i władz terenowych, sporządzanie „meldunków dziennych” do MSW, przygotowywanie analiz wspólnie z analitykami z innych komórek organizacyjnych SB; Starsi inspektorzy ds. ochrony przemysłu Zespołu Stanowisk Samodzielnych Wydziału Inspekcji - od 1 października 1982 r. Inspektorat Ochrony Przemysłu – nadzór nad Strażą Przemysłową, Strażą Pocztową, Strażą Bankową, Strażą Leśną, Strażą Ochrony Kolei; ustalanie w porozumieniu z kierownictwami poszczególnych zakładów pracy (a szczególnie działów produkcji specjalnej) systemów technicznego i fizycznego zabezpieczenia obiektów i organizacji ich ochrony przez Straż Przemysłową. Funkcjonariusze pionu ochrony przemysłu współdecydowali o wyszkoleniu i uzbrojeniu członków Straży Przemysłowej i Straży Pocztowej. Prowadził też teczki obiektowe na 23 ważniejsze zakłady pracy na terenie województwa toruńskiego. Zespół ds. Służby Bezpieczeństwa Wydziału Inspekcji – zajmował się planowaniem i przeprowadzaniem kontroli kompleksowych, problemowych, doraźnych i sprawdzających pracę poszczególnych komórek SB pod kątem zgodności z obowiązującymi wytycznymi w MSW. Ponadto kontrolował merytoryczne ukierunkowanie pracy, jej organizację, stosowane formy i metody oraz ich celowość i skuteczność w ogniwach organizacyjnych i jednostkach Służby Bezpieczeństwa; opracowywał sprawozdania z dokonanych kontroli i przedkładał wnioski w zakresie usuwania ujawnionych braków, niedociągnięć i nieprawidłowości; sprawdzał wykonanie wniosków pokontrolnych. Informował kierownictwo służbowe o stanie realizacji zadań zakresowych przez komórki i jednostki organizacyjne Służby Bezpieczeństwa oraz prowadził dokumentację z zakresu działalności kontrolnej. Wydział II – zajmował się ochroną kontrwywiadowczą województwa toruńskiego przed wrogą działalnością szpiegowską szczególnie ze strony służb państw NATO. Przez krótki okres czasu (luty 1981 r. – listopad 1983 r.) funkcjonariusze Wydziału zajmowali się też problematyką związaną z massmediami (publikacje, prasa, radio, telewizja) i zatrudnionymi tam osobami oraz transportem, komunikacją i łącznością. Z chwilą powstania toruńskiego wydziału podlegała mu pięcioosobowa Grupa Operacyjna działająca przy KMMO w Grudziądzu. Z dniem 1 stycznia 1984 r. zorganizowano jednoosobowe Grupy II SB w RUSW w Golubiu-Dobrzyniu, Nowym Mieście Lubawskim i Wąbrzeźnie. Wydział III – zajmował się zwalczaniem wszelkich przejawów opozycji politycznej w środowiskach i instytucjach współodpowiedzialnych za szeroko pojętą sferę tzw. „nadbudowy”, jak i wśród pracowników zakładów „gospodarki narodowej”, czyli sferę tzw. „bazy”. Z dniem 1 lipca 1979 r. problematyka „ochrony” środowisk pracowniczych w zakładach przemysłowych została przekazana do utworzonego wtedy Wydziału IIIA. W polu zainteresowań Wydziału III znajdowały się nielegalne organizacje polityczne, wroga propaganda, ochrona instytucji państwowych, stowarzyszeń, organizacji młodzieżowych, związków zawodowych, wymiaru sprawiedliwości, służby zdrowia, środowisk akademickich, związków i stowarzyszeń sportowych, instytucji kulturalnych, infiltracja środowisk twórczych, dziennikarskich itp. Z chwilą powstania wydziału w 1975 r. powołano również do życia pięcioosobową Grupę Operacyjną działającą w Grudziądzu, która uległa tymczasowej likwidacji z chwilą utworzenia Grupy Operacyjnej Wydziału IIIA przy KMMO w Grudziądzu z dniem 1 lipca 1979 r. Ponownie Grupę Operacyjną Wydziału III KWMO w Toruniu powołano z dniem 15 grudnia 1980 r. i funkcjonowała ona do czasu umieszczenia struktur Służby Bezpieczeństwa w jednostkach rejonowych MO tj. do dnia 1 kwietnia 1983 r. Wydział IV – zajmował się zwalczaniem „antypaństwowej” działalności duchowieństwa świeckiego i zakonnego oraz wszelkich innych związków wyznaniowych niekatolickich, jak również środowisk katolików świeckich. Dodatkowo w okresie od lutego 1981 r. do grudnia 1984 r. funkcjonariusze tego wydziału prowadzili działalność operacyjną wobec szeroko pojętego „kompleksu gospodarki żywnościowej”, w tym również wobec NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”. Z dniem 1 maja 1981 r. utworzono dwuosobowe Grupy Operacyjne Wydziału IV w: Grudziądzu, Brodnicy, Chełmnie, Nowym Mieście Lubawskim oraz jednoosobowe Grupy Operacyjne Wydziału IV w Chełmży, Golubiu-Dobrzyniu, Wąbrzeźnie, Kowalewie, Lubiczu, Unisławiu, Radominie. Wydział V (od 1 lipca 1979 r. do 1 grudnia 1981 r. Wydział IIIA) – zajmował się ochroną gospodarki narodowej (zakłady przemysłowe, transportowe, urzędy pocztowe, telekomunikacja, realizowane inwestycje placówek naukowo-badawczych, wybrane zagadnienia w ramach wojewódzkich kompleksów oraz komórek organizacyjnych i agend ruchu związkowego, handlu wewnętrznego i spożywczego), operacyjną ochroną nowopowstałych związków zawodowych przed wszelkimi zagrożeniami, „operacyjną kontrolą podziemia b. NSZZ „Solidarność” działającego na terenie województwa toruńskiego oraz neutralizowaniem jego działania i w konsekwencji fizycznej likwidacji”. Od chwili powstania wydziału do 1 kwietnia 1983 r. istniała terenowa grupa operacyjna Wydziału IIIA/Wydziału V KWMO w Toruniu, która działała przy KMMO w Grudziądzu. Ponadto w terenie działały grupy operacyjne: Grupa Operacyjna w Chełmnie prowadząca sprawy obiektowe na Fabrykę Akcesoriów Meblowych w Chełmie, Zakłady Sprzętu Mechanicznego „Ursus”, Grupa Operacyjna w Wąbrzeźnie, Grupa Operacyjna w Brodnicy – prowadząca sprawę obiektową na Zakłady Sprzętu Motoryzacyjnego „Polmo”, Grupa Operacyjna w Golubiu-Dobrzyniu, Grupa Operacyjna w Nowym Mieście Lubawskim. Wydział VI (od 1 stycznia do 1 grudnia 1985 r. Samodzielna Sekcja VI) – zajmował się ochroną kompleksu gospodarki żywnościowej (zagadnienie znajdujące się dotychczas w kompetencji Wydziału IV), leśnictwa, przemysłu drzewnego (zagadnienie znajdujące się dotychczas w kompetencjach Wydziału V), ochroną środowiska i gospodarki wodnej (zagadnieniem tym dotychczas zajmował się Wydział III) oraz przede wszystkim organizacji społeczno-politycznych działających na wsi. Wydział Śledczy – zajmował się prowadzeniem postępowań przygotowawczych w sprawach o przestępstwa skierowane przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym PRL, w sprawach o przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu o podłożu politycznym, w sprawach o przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu (katastrofy, eksplozje, pożary o znacznych rozmiarach); w sprawach dot. niszczenia mienia oraz niszczenia i uszkodzenia urządzeń technicznych z pobudek politycznych; w sprawach o karalną niegospodarność oraz nadużycia uprawnień przez funkcjonariusza publicznego; w sprawach i naruszenie tajemnicy państwowej i służbowej; w sprawach o przestępstwa w zakresie dokumentów paszportowych. Ponadto funkcjonariusze wydziału podejmowali czynności sprawdzające w sprawach będących w zainteresowaniu jednostek operacyjnych SB, dokonywali analiz spraw i materiałów jednostek operacyjnych SB, prowadzili nadzór nad postępowaniami w sprawach o wykroczenia popełnione przez kler i aktyw świecki, udzielali pomocy prawnej jednostkom operacyjnym SB oraz reprezentowali interesy SB przed organami prokuratury, sądów i służby więziennej. Wydział „B” – zajmował się przeprowadzaniem obserwacji zewnętrznej osób rozpracowywanych przez wydziały operacyjne, podczas których dokonywano również innych ustaleń pomocnych w prowadzonych postępowaniach (wywiady na osoby, ustalanie adresów i osób utrzymujących kontakty z osobą poddawaną inwigilacji). Funkcjonariusze wydziału byli również odpowiedzialni za organizację Zakrytych Punktów Obserwacyjnych (umieszczanych w budynkach znajdujących się w tzw. węzłowych punktach lub budynków znajdujących się pod stała ochroną SB np. gmachy instancji partyjnych i organów administracji publicznej) służących do stałej obserwacji. Miejscem działania funkcjonariuszy wydziału były również placówki hotelowe, gdzie dokonywano obserwacji osób wynajmujących pokoje oraz zbierano informacje od sieci agenturalnej złożonej z pracowników obsługi hotelowej (pokojówki, kelnerzy, etc.). Stałym zadaniem pracowników pionu „B” było również obserwowanie ruchu pojazdów należących do przedstawicielstw dyplomatycznych krajów zachodnich i ustalanie ich numerów rejestracyjnych oraz przebiegu pobytu dyplomatów na terenie województwa. Z dniem 16 grudnia 1989 r. toruńskiemu wydziałowi została podporządkowana Grupa „B” we Włocławku. Wydział „C” (Wydział ds. Koordynacji Ochrony Tajemnicy, Wydział Archiwum) – zajmował się prowadzeniem ewidencji i statystyki sieci agenturalno-informacyjnej jednostek operacyjnych Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej, spraw operacyjnych, kartotek osób będących w zainteresowaniu SB i MO, prowadzeniem statystyki i ewidencji kleru rzymsko-katolickiego, prowadzeniem kartotek: ogólno-informacyjnej, zainteresowań tematycznych, zagadnieniowej, statystycznej; gromadzeniem i opracowywaniem zbiorów archiwalnych; udzielaniem informacji i odpowiedzi upoważnionym komórkom SB, MO, WSW, Zarządu Zwiadu WOP, Zarządowi II Sztabu Generalnego z zachowaniem zasad koordynacji; sporządzaniem analiz problemowych; koordynowaniem zainteresowań operacyjnych między jednostkami; wydawaniem zaświadczeń na podstawie posiadanej dokumentacji, mikrofilmowaniem dokumentów archiwalnych, porządkowaniem, brakowaniem i niszczeniem akt archiwalnych, koordynowaniem ochrony tajemnicy państwowej i służbowej (współudział w opracowywaniu kandydatów do prac stanowiących tajemnicę, kontrola przestrzegania przez instytucje i zakłady przepisów dotyczących organizacji i ochrony tajemnicy). Wydział dzielił się na trzy sekcje (od 1986 r. grupy): I – ewidencji i statystyki operacyjnej, II – opiniodawczą i III – archiwalną. Wydział „T” – zajmował się wytwarzaniem, instalowaniem i obsługą urządzeń „techniki operacyjnej” służących zdobywaniu informacji o osobach i środowiskach rozpracowywanych przez wydziały operacyjne. Zdobywanie informacji polegało na dokonywaniu podsłuchów pokojowych i telefonicznych, jak również fotografowaniu i filmowaniu zachowań osoby rozpracowywanej. Pracownicy pionu „T” dokonywali również pozorowanych lub tajnych wejść do mieszkań i przeszukań. Z chwilą powstania wydziału w 1975 r. powstała również trzyosobowa Grupa „T” działającą w Grudziądzu. Wydział „W” – zajmował się perlustracją (kontrolą) korespondencji osób znajdujących się w operacyjnym zainteresowaniu wydziałów SB i MO. Podstawowa część pracy dokonywana była w urzędach pocztowych, gdzie pracownicy pionu „W” pracujący w trybie trzyzmianowym przez siedem dni w tygodniu dokonywali selekcji przesyłek pocztowych i dokonywali poufnego otwierania i kopiowania zawartości kopert. Takie kopie (tzw. dokumenty „W”) przekazywano tym spośród jednostek operacyjnych KWMO/WUSW, które zgłosiły wcześniej (tzw. „złożenie zamówienia”) zapotrzebowanie na kontrolę korespondencji określonych osób. Ponadto funkcjonariusze Wydziału „W” prowadzili również sieć agenturalną złożoną przede wszystkim z pracowników placówek pocztowych i telekomunikacyjnych. Terenową placówką toruńskiego Wydziału „W” (powstałą z chwilą utworzenia toruńskiego wydziału) była Grupa „W” działająca przy Komendzie Miejskiej MO w Grudziądzu (poza strukturą organizacyjną grudziądzkiej komendy), która od 1 maja 1978 r. posiadała swego kierownika. Wydział Paszportów – zajmował się wydawaniem dokumentów paszportowych, podejmowaniem decyzji w sprawach wydawania książeczek żeglarskich i rybackich uprawniających do przekraczania granicy, wydawaniem przepustek granicznych jednokrotnych i wielokrotnych, opiniowaniem osób ubiegających się o prowadzenie działalności gospodarczej na terenie województwa (dot. firm polonijnych), przedłużaniem i wymianą paszportów, opiniowaniem spraw związanych ze zwalnianiem z obywatelstwa polskiego oraz przyznawaniem cudzoziemcowi – bezpaństwowcowi obywatelstwa polskiego, realizowaniem zadań związanych z przyjazdami cudzoziemców na pobyty czasowe lub stałe (udzielanie wiz cudzoziemcom, przedłużanie pobytu posiadaczom paszportów konsularnych), prowadzeniem wstępnego operacyjnego rozpoznania wśród obywateli PRL wyjeżdżających za granicę oraz cudzoziemców i bezpaństwowców z państw zachodnich przebywających czasowo i na pobycie stałym, posiadaczy polskich paszportów konsularnych, analizowaniem występujących negatywnych zjawisk w międzynarodowej wymianie osobowej mającej wpływ na rozwój gospodarki narodowej i sytuację społeczno-polityczną w kraju, sprawowaniem nadzoru nad grupami paszportowymi RUSW (także kwestiami materiałowo-technicznymi). Z chwilą powstania toruńskiego wydziału powołano również do życia trzyosobową Sekcję Paszportową w Grudziądzu oraz jednoosobowe Referaty Paszportów w Chełmnie, Wąbrzeźnie, Brodnicy, Nowym Mieście Lubawskim i Golubiu Dobrzyniu. Wydział Łączności – funkcjonariusze tego wydziału zajmowali się obsługą i konserwacją urządzeń łączności telefonicznej i radiowej oraz ekspedycją poczty specjalnej, tj. przesyłek klauzulowanych. Wydział składał się z Sekcji I Przewodowej, Sekcji II Radiowej i Poczty Specjalnej. Samodzielna Sekcja „A” – realizowała zadania w zakresie zapewnienia bezawaryjnego funkcjonowania łączności szyfrowo-kodowej i telegraficznej wszystkich komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w Toruniu. Samodzielna Grupa Operacyjno-Śledcza – składała się z funkcjonariuszy oddelegowanych z pozostałych wydziałów operacyjnych SB. Zajmowała się zwalczaniem toruńskiej opozycji solidarnościowej wykonując, obok formalnych czynności operacyjno-śledczych, również zadania specjalne polegające na porwaniach działaczy opozycji i stosowaniu wobec nich przemocy psychicznej. Inspektorat 2 – jego zadania zostały określone w następujący sposób: „Rozpoznawanie, wykrywanie, ograniczanie i likwidowanie antypaństwowej działalności, wymierzonej przeciwko konstytucyjnemu porządkowi prawnemu, prowadzonej przez ponadzakładowe struktury b. NSZZ „Solidarność” oraz „Solidarność Walczącą” oraz „koordynowanie w skali województwa, działań operacyjnych i profilaktycznych, prowadzonych wobec struktur podległych regionalnym władzom „Solidarności” i innych, funkcjonujących wbrew prawu nielegalnych grup politycznych.” Inspektorat został podzielony na trzy zespoły: sześcioosobowy zespół prowadzący rozpoznanie regionalnych struktur „Solidarności”; pięcioosobowy zespół prowadzący rozpracowanie „Solidarności Walczącej” i ogniw wydawniczo-poligraficznych władz regionalnych oraz dwuosobowy zespół analityczno-sprawozdawczy. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy – zajmował się zwalczaniem przypadków przestępczości pospolitej (o charakterze kryminalnym, korupcyjnym i aferalnym) wśród funkcjonariuszy oraz stał na straży ich „prawomyślności politycznej” zagrożonej przez m.in. nieformalne kontakty z przedstawicielami opozycji. Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa – powstał na bazie Wydziału III. Podstawowe jego zadania to: „1. Ochrona konstytucyjno-prawnego porządku państwa. 2. Ochrona systemu demokracji parlamentarnej, praw i wolności obywatelskich. 3. Ochrona tajemnicy państwowej, szczególnie w zakresie prowadzonych ważnych prac naukowo-badawczych i w zakresie zadań mobilizacyjno-obronnych. 4. Rozpoznawanie nastrojów społecznych, przyczyn konfliktów i niezadowoleń mających negatywny wpływ na bezpieczeństwo państwa. O efektach realizacji powyższych celów Wydział informować będzie kompetentne organy państwowe.” Wydział Ochrony Gospodarki – powstał na bazie wydziałów V, VI i Inspektoratu Ochrony Przemysłu. Zakres działań wydziału został ujęty w planie pracy wydziału na 1990 r., w którym wymieniono: „1. Ujawniać i dokumentować dla celów procesowych fakty marnotrawstwa i niegospodarności do przestępstw aferowych włącznie. Współpracować w tym zakresie z organami kontrolnymi typu: NIK, Izba Skarbowa, MO i innymi. 2. Uaktywnić rozpoznanie w zakresie obiektów i środowisk celem niedopuszczenia do penetracji obcych służb specjalnych. Współpracować na tym odcinku z Wydz[iałem] II i Inspektoratem I SB. 3. W zakresie ochrony środowiska wzmóc rozpoznanie dot. funkcjonowania zakładowych służb. Ujawniać i przeciwdziałać faktom zanieczyszczania środowiska naturalnego oraz nieprawidłowemu wykorzystywaniu istniejących urządzeń i instalacji ograniczających emisję zanieczyszczeń. 4. Ujawniać i przeciwdziałać zagrożeniom w leśnictwie i przemyśle drzewnym, a zwłaszcza dot.: przyczyn pogarszania się stanu sanitarnego lasów, efektywności wykorzystania pozyskanego drewna z lasów państwowych, nieracjonalnego zagospodarowania surowca tartacznego. 5. Ujawniać i zwalczać przestępczość gospodarczą znacznych rozmiarów w rolnictwie i gospodarce żywnościowej. 6. Ujawniać, rozpoznawać i przeciwdziałać zagrożeniom i nieprawidłowościom na odcinku handlu zagranicznego artykułami rolno-spożywczymi, drzewnymi, maszynami rolniczymi itp. zwłaszcza faktom zawierania niekorzystnych transakcji i umów handlowych, ujawnianie tajemnicy handlowej, korupcji i łapownictwa.” Wydział Studiów i Analiz – powstał na bazie dotychczasowego Wydziału IV, Inspektoratu 2 i Inspektoratu Analityczno-Informacyjnego Zastępcy Szefa WUSW ds. SB. Zajmował się prowadzeniem działalności studyjnej, analitycznej i informacyjnej odnoszącej się do obszarów działania Wydziału Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa i Wydziału Ochrony Gospodarki (ujawnianie tendencji zmierzających do obalenia przemocą konstytucyjnego ustroju państwa, wypracowywanie koncepcji oraz przedsięwzięć profilaktycznych służących rozpoznawaniu i zapobieganie działalności mogącej godzić w konstytucyjny porządek państwa), podejmowaniem na podstawie dokonywanych analiz i ocen, w oparciu o przewidziane prawem środki pracy SB, przedsięwzięć mających na celu ujawnianie zdarzeń i nastrojów w wybranych grupach i środowiskach, mogących prowadzić do osłabienia gospodarki lub bezpieczeństwa państwa albo godzić w konstytucyjne prawa i wolności obywateli, uzyskiwaniem, gromadzeniem oraz opracowywaniem informacji, analiz i prognoz dla organów państwowych z zakresu działania SB, „operacyjna ochrona” masowych ruchów społeczno-zawodowych przed wrogą infiltracją oraz rozpoznawaniem radykalnych grup. Wydział dzielił się na: trzyosobowy Zespół analityczno-informatyczny; sześcioosobowy Zespół ds. ochrony masowych ruchów społeczno-zawodowych przed wykorzystaniem przez grupy i osoby ich potencjału do działalności destrukcyjnej wobec interesów państwa; czteroosobowy Zespół ds. ochrony praw i wolności obywateli oraz interesów państwa przed zagrożeniami wynikającymi z nietolerancji i dyskryminacji z powodów wyznaniowych lub przekonań światopoglądowych (zajmujący się przejawami tzw. „klerykalizmu politycznego”) oraz stanowisko starszego inspektora do realizacji zadań Wydziału Studiów i Analiz w Grudziądzu.

Zasady archiwizowania akt regulowało Zarządzenie nr 034/74 Ministra spraw Wewnętrznych z dnia 10 maja 1974 roku w sprawie postępowania z aktami w resorcie spraw wewnętrznych oraz będące jego nowelizacją Zarządzenie nr 030/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 lipca 1979 roku zmieniające zarządzenie w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Dokumentacja spraw zakończonych gromadzona była w Wydziale „C” utworzonej w połowie 1975 r. Komendy Wojewódzkiej MO w Toruniu. Do archiwum Wydziału „C” trafiały materiały archiwalne wytworzone przez struktury resortu spraw wewnętrznych, które znalazły się w obrębie województwa toruńskiego, tj. z Brodnicy, Chełmna, Golubia-Dobrzynia, Grudziądza, Nowego Miasta Lubawskiego, Torunia i Wąbrzeźna. Dalsze regulacje w tym zakresie wprowadziło Zarządzenie nr 049/85 MSW z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Do wydziałów „C” KWMO przekazywana była dokumentacja posiadająca kategorię powyżej „B-5” z rejonowych, miejskich urzędów spraw wewnętrznych, komisariatów i posterunków Milicji Obywatelskiej oraz akta tajnych współpracowników Wojskowej Służby Wewnętrznej. Współpracę z Wojskową Służbą Wewnętrzną w tym zakresie regulowało porozumienie pomiędzy Szefostwem WSW a Służbą Bezpieczeństwa podpisane 17 listopada 1981 r. W latach 1989-1990 zasób archiwalny Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Toruniu poddano masowemu brakowaniu. Zachowane wykazy wybrakowanych materiałów świadczą o celowej akcji niszczenia śladów działalności Służby Bezpieczeństwa PRL. Jako przykład może posłużyć fakt, że w ogóle nie zachowały się teczki ewidencji operacyjnej księży i parafii. Zniszczono większość materiałów operacyjnych dotyczących opozycji, jedynie część z nich zachowała się w postaci mikrofilmu. Po likwidacji Służby Bezpieczeństwa w 1990 r. i przejęciu zasobu archiwalnego b. Wydziału „C” WUSW w Toruniu przez Delegaturę Urzędu Ochrony Państwa w Bydgoszczy, materiały archiwalne również nie były opracowywane w rozumieniu zasad archiwistyki. Na mocy art. 25 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Delegatura Urzędu Ochrony Państwa w Bydgoszczy, przekazała materiały archiwalne b. Wydziału „C” WUSW w Toruniu do Delegatury IPN w Bydgoszczy. W listopadzie 2001 roku i marcu 2002 roku (kartoteki), Delegatura IPN w Bydgoszczy otrzymała 80 mb. akt b. WUSW w Toruniu. W tym miejscu wypada wspomnieć, że pierwotnie miejscem przechowywania niejawnego zasobu przekazanego z Urzędu Ochrony Państwa do Delegatury IPN w Bydgoszczy były magazyny Oddziału IPN w Gdańsku. Tam też następowało otwieranie pudeł, przegląd akt i weryfikacja klauzul. Materiały odtajnione stopniowo przekazywane były do siedziby Delegatury IPN w Bydgoszczy w 2003, 2004 i 2005 roku. Kartoteki i pozostałe dokumenty dotarły z Oddziału IPN w Gdańsku do Delegatury IPN w Bydgoszczy w maju 2007 r. Po likwidacji struktur SB, akta osobowe b. funkcjonariuszy nie trafiły do archiwum Urzędu Ochrony Państwa, a pozostały w archiwum Policji, skąd za pośrednictwem Komendy Wojewódzkiej Policji w Bydgoszczy przekazywane były sukcesywnie do IPN w latach 2002–2010. Od 2002 r. wielokrotnie do Delegatury IPN w Bydgoszczy przekazywane były z Komendy Wojewódzkiej Policji w Bydgoszczy oraz podległych jej Powiatowych Komend Policji b. województwa toruńskiego, nieduże partie akt, głównie administracyjnych, wytworzonych przez WUSW w Toruniu i podległe mu jednostki. Wynikało to z prowadzenia przeglądu zasobu policyjnych archiwów. Ostatnie dopływy miały miejsce w 2010 r.

Omawianemu zespołowi akt nadano nazwę Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Toruniu, a więc ostatnią nazwę wprowadzoną na mocy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów. Wprowadzenie w życie tej ustawy nie zmieniało w istotny sposób ani kompetencji, ani dotychczasowej struktury. W miejsce dotychczas działającej Komendy Wojewódzkiej MO powstał Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych. Zespół tworzą akta z lat [1945]1975–1990. Granica chronologiczna przesuwa się wstecz z uwagi na kontynuację części spraw rozpoczętych przed datą wprowadzenia reformy administracyjnej oraz przejęciu wcześniejszych materiałów, zgodnie z Zarządzeniem 030/79 określającym, jakie materiały należy przekazać do wydziałów „C” komend wojewódzkich powstałych w 1975 r. Wg wspomnianej instrukcji miały być przekazane: kopie kartotek dotyczących osób zamieszkałych na terenie województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO, ORMO zamieszkałych na terenie tego województwa, teczki personalne i pracy wyeliminowanych tajnych współpracowników, którzy nie brali bezpośrednio udziału w rozpracowaniu reakcyjnego podziemia, bandytyzmu lub szpiegostwa. Stąd w zespole znalazły się znaczne ilości anteriorów. Akta Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Toruniu odnoszą się do obszaru działania Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Toruniu i podległych jej jednostek terenowych, a po wejściu w życie ustawy z dnia 14 lipca 1983 roku, są to materiały archiwalne zgromadzone w Wydziale „C”, wytworzone przez Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Toruniu i podległe mu Rejonowe Urzędy Spraw Wewnętrznych w: Brodnicy, Chełmnie, Golubiu-Dobrzyniu, Grudziądzu, Nowym Mieście Lubawskim, Toruniu i Wąbrzeźnie. Jak już wcześniej wspomniano, w latach 1975–1983 nie istniały odrębne struktury SB w jednostkach terenowych podległych KWMO w Toruniu. Zadnia te powierzono grupom operacyjnym usytuowanym w strukturach KWMO lecz działającym w jednostkach terenowych. W jednostkach terenowych odrębne struktury SB zaczęły się tworzyć od kwietnia 1983 r. Cały zespół liczy 15 048 j.a., w ilości 115 mb. W większości nie zachowały się spisy akt przekazywanych do Wydziału „C” WUSW w Toruniu. Na aktach operacyjnych i osobowych znajdują się tylko sygnatury archiwalne składające się z symbolu akt i kolejnego numeru z inwentarza archiwalnego. Na teczkach akt administracyjnych nie ma w ogóle żadnych sygnatur archiwalnych pochodzących z przed 1989 r. Można domniemywać, że dokumentacja administracyjna nie była przekazywana do Wydziału „C”, a latami spoczywała w registraturach poszczególnych wydziałów. Część akt osobowych źródeł informacji oraz rozpracowań zostało zmikrofilmowanych przed rozwiązaniem struktur Służby Bezpieczeństwa. Zawartość zespołu akt Wojewódzkiego urzędu Spraw Wewnętrznych w Toruniu odpowiada niżej wyszczególnionym grupom rzeczowym: Materiały operacyjne: - teczki personalne i teczki pracy osobowych źródeł informacji Służby Bezpieczeństwa, tj. tajnych współpracowników, kontaktów operacyjnych, konsultantów, dysponentów lokali kontaktowych, teczki kandydatów na tajnych współpracowników oraz teczki tajnych współpracowników WSW i Zwiadu WOP; - akta spraw operacyjnego sprawdzenia, operacyjnego rozpracowania dotyczące osób środowisk, wydarzeń, kwestionariusze ewidencyjne dotyczące osób, teczki ewidencji operacyjnej księży – te ostanie w postaci kilku mikrofilmów; - akta spraw śledczych i przygotowawczych prowadzonych przez Wydział Śledczy przeciwko osobom lub środowiskom; - akta spraw obiektowych dotyczących zakładów pracy, organizacji, wydarzeń. Akta osobowe: - teczki akt osobowych funkcjonariuszy SB, MO i pracowników cywilnych Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Toruniu oznaczone symbolami V, VI, VII. Materiały administracyjne: - zarządzenia, rozkazy, regulaminy, etaty, wytyczne MSW, KGMO, Komendanta Wojewódzkiego MO, Szefa WUSW w Toruniu, dzienniki korespondencyjne, podawcze, rejestry przesyłek, spisy akt wybrakowanych, listy obecności, dokumentacja funduszu operacyjnego, dokumentacja postępowań związanych z dopuszczeniem do prac obronnych stanowiących tajemnice państwową itp. Materiały obronne: - korespondencja w sprawach obronnych, plany, meldunki, zestawienia, przygotowania do działań na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa.

Prace nad zespołem rozpoczęto od studiów wstępnych, analizy wytycznych, instrukcji kancelaryjnych i literatury dotyczącej organizacji i metod pracy organów bezpieczeństwa. Zastosowano uproszczoną metodę opracowania, nie systematyzując i nie brakując dokumentów wewnątrz teczek. Podczas inwentaryzacji akt wielu j.a. nadano nowe tytuły lub uzupełniono ich opisy, aby odzwierciedlić rzeczywistą zawartość. Wszystkie j.a. zespołu zostały wpisane do elektronicznego systemu NEXUS posiadającego indeks geograficzny i osobowy. Przy opracowaniu zastosowano metodę schematyczno-rzeczową, zalecaną przy opracowywaniu zespołów fragmentarycznych, z wykorzystaniem ostatniej resortowej instrukcji archiwalnej z 1985 r. Instrukcja wyszczególniała cztery zasadnicze grupy akt: operacyjne, osobowe, administracyjne i o charakterze obronnym. Do materiałów operacyjnych zaliczała wszystkie rodzaje spraw operacyjnych, teczki osobowych źródeł informacji, wytworzone przez Służbę Bezpieczeństwa, Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza, Zarząd WSW. Ponadto sprawozdania, korespondencję, przepisy i wytyczne dotyczące pracy operacyjnej. Akta osobowe to teczki osobowe funkcjonariuszy SB i MO, ORMO i pracowników cywilnych. Akta administracyjne: przepisy i dokumenty jednostek organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych wytworzone w związku z ich działalnością. Akta obronne to wszelkie materiały związane z przygotowaniem do działań na wypadek zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. Taki podział zachowano z wyjątkiem zaliczonych w instrukcji do materiałów operacyjnych wytycznych, korespondencji i zarządzeń dotyczących pracy operacyjnej, które znalazły się w grupie akt administracyjnych, z uwagi na ich wcześniejsze tam usytuowanie. Pozostałe akta zostały ułożone wg inwentarzy archiwalnych i nadanych im numerów inwentarza w Wydziale „C”, z zachowaniem oznaczenia podserii cyframi rzymskimi. W ten sposób powstały podserie: I - akta osobowych źródeł informacji, II – akta rozpracowań operacyjnych, III – akta postępowań przygotowawczych, IV – akta obiektowe, V – akta osobowe funkcjonariuszy SB, VI – akta osobowe funkcjonariuszy MO, VII – akta osobowe pracowników cywilnych. W tym miejscu należy wyjaśnić, że przyjęty układ wg zapisów w inwentarzach archiwalnych w przypadku akt osobowych nie zawsze odpowiada wytycznym zawartym we wspomnianych wyżej instrukcjach. Jako przykład może posłużyć umieszczenie w inwentarzach archiwalnych o symbolu VI, wielu funkcjonariuszy UB i SB. Stąd sugerowanie się jedynie zapisem sygnatury, bez zapoznania się z treścią tytułu teczki może wprowadzać w błąd. W przypadku funkcjonariuszy pełniących przemiennie służbę w MO i SB /tzw. epizody SB/, zwykle wpisywani byli w Wydziale „C” do inwentarza VI. Podczas prac inwentaryzacyjnych, w tytule odnoszącym się do akt osobowych funkcjonariuszy, w przypadku tzw. epizodów SB, zastosowano zapis: funkcjonariusz MO/SB, podobnie w przypadku funkcjonariuszy MO okresowo zatrudnianych na wolnym etacie SB. Akta administracyjne usystematyzowano wg komórek organizacyjnych (wydziałów) Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Toruniu oraz wg poszczególnych rejonowych urzędów spraw wewnętrznych. Do tych ostatnich przyporządkowano materiały wytworzone przed 1983 rokiem pochodzące z komend miejskich oraz komisariatów MO województwa toruńskiego. Podobny układ zastosowano w stosunku do materiałów o charakterze obronnym posiłkując się wewnętrzną strukturą twórcy akt.

I. Źródła archiwalne AIPN BU 01258/151, Zarządzenie nr 030/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 lipca 1979 roku zmieniające zarządzenie w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. AIPN By 076/68, Plany pracy SB WUSW w Toruniu na rok 1990; AIPN By 076/96, Protokoły z narad i odpraw Zastępcy Szefa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Toruniu ds. Służby Bezpieczeństwa z kierownictwem jednostek organizacyjnych resortu [spraw wewnętrznych] za lata 1986-1990; AIPN By 076/114, Protokoły brakowania i niszczenia akt za lata 1981-1990; AIPN By 076//152, Protokoły brakowania i niszczenia akt za 1990 r.; AIPN By 076/156, Protokoły brakowania i niszczenia akt za lata 1978-1990; AIPN By 076/211, Protokoły brakowania i niszczenia akt za lata 1985-1990; AIPN By 076/255, Korespondencja związana z działalnością jednostki organizacyjnej resortu spraw wewnętrznych za lata 1983-1989; AIPN By 076/257, Sprawy związane z dyscypliną pracy (okresowe zestawienia o stanie dyscypliny). Korespondencja w sprawach personalnych za lata 1975-1990; AIPN By 076/259, Korespondencja związana z działalnością jednostki organizacyjnej resortu spraw wewnętrznych za lata 1975-1988; AIPN By 076/293, Protokoły przekazania, brakowania i niszczenia akt za lata 1972-1990; AIPN By 077/603, Zarządzenia i rozkazy MSW za lata 1983– 1986; AIPN By 077/461, t. 3, Zarządzenia, rozkazy, wytyczne MSW za lata 1974–1980; AIPN By 080/2, Zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych, instrukcje, przepisy Komendy Głównej MO za lata 1964–1973; AIPN By 080/595, Zarządzenie nr 034/74 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 maja 1974 roku w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych; AIPN By 285/41, Rozkazy organizacyjne i zarządzenia organizacyjne dot. KWMO w Toruniu oraz jednostek podległych za lata 1975-1981; AIPN By 285/46, Rozkazy organizacyjne nr 01-016/TO/79 dot. KWMO w Toruniu i jednostek podległych za 1979; AIPN By 285/48, Rozkazy organizacyjne nr 01-015/TO/81 dot. KWMO w Toruniu i jednostek podległych za 1981; AIPN By 285/50, Rozkazy organizacyjne nr 01-018/TO/83 dot. WUSW w Toruniu i jednostek podległych za 1983; AIPN By 285/52, Rozkazy organizacyjne nr 01-026/TO/85 dot. WUSW w Toruniu i jednostek podległych za 1985; AIPN By 285/56, Rozkazy organizacyjne nr 02-015/TO/89 dot. WUSW w Toruniu i jednostek podległych. za 1989; AIPN By 285/58, Rozkazy i zarządzenia organizacyjne dotyczące WUSW w Toruniu i jednostek podległych za lata 1984-1985; AIPN By 285/60, Rozkazy i zarządzenia organizacyjne dotyczące WUSW w Toruniu i jednostek podległych za lata 1987-1988; AIPN By 285/62, Rozkazy organizacyjne i zarządzenia organizacyjne MSW dotyczące WUSW w Toruniu i jednostek podległych 1989-1990; AIPN By 285/64, Etaty, arkusze zmian do etatów dotyczące KWMO w Toruniu i jednostek podległych za 1975; AIPN By 285/215, Akty prawne Ministra Spraw Wewnętrznych oraz materiały Wojewódzkiego Zespołu ds. Organizacji Jednostek Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa dotyczące organizacji KWMO w Toruniu i jednostek podległych za 1975; AIPN By 285/218, Materiały dotyczące formowania i reorganizacji rejonowych jednostek MO i SB za lata 1981-1983; AIPN By 285/224, Zakresy działania i kompetencje komórek WUSW w Toruniu i jednostek podległych z lat 1982-1986; AIPN By 285/225, Zakresy działania i organizacji wydziałów WUSW w Toruniu i jednostek podległych za 1978-1990; AIPN By 285/226, Zakresy działania i kompetencje wydziałów WUSW w Toruniu za lata 1982-1990; AIPN By 285/227, Zakresy działania i kompetencje wydziałów WUSW w Toruniu za lata 1984-1989; AIPN Sz 0012/368, Porozumienie między Służbą Bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych a Szefostwem Wojskowej Służby Wewnętrznej w zakresie wykorzystywania tajnych współpracowników, 17 listopada 1981 r. II. Źródła drukowane Dz. U. 1975, nr 16, poz. 91, Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych; Dz. U. 1983, nr 38 poz. 172, Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów; Dz. U. 1998, nr 98, poz. 1016, Ustawa z dnia 19 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. III. Opracowania. Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944-1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997; Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944-1990 w świetle dokumentów MSW, Warszawa 2000; Graduszewski Lech, Madziarska Anna, Rybarczyk Piotr „Wstęp do inwentarza zespołu akt Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Toruniu [1945]1975 – 1990”; Graduszewski L. Problemy opracowania dokumentacji, odtwarzanie pierwotnego układu wewnętrznego jednostkom archiwalnym wytworzonym przez wojewódzkie organa bezpieczeństwa na przykładzie zasobu bydgoskiej Delegatury IPN, [maszynopis]; Kochański A., Polska 1944-1991. Informator historyczny, t. III: Podział administracyjny. Ważniejsze akty prawne, decyzje i enuncjacje państwowe (1971-1982, 1982-1991), Warszawa 2005; Majer P., Milicja Obywatelska 1944-1957. Geneza, organizacja, działalność, miejsce w aparacie władzy, Olsztyn 2004; Majer P., Milicja Obywatelska w systemie organów PRL (zarys problematyki i źródła), Toruń 2003.; Robótka H., Opracowanie i opis archiwaliów, Toruń 2010; Robótka H., Ryszewski B., Tomczak A., Archiwistyka, Warszawa 1989; Terlecki R., Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944-1990, Kraków 2007; Dzieła zbiorowe: Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. III 1975-1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008; Informator o zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej, red. J. Bednarek, R. Leśkiewicz, Warszawa 2009; Metodyka pracy archiwalnej, red. S. Nawrocki, S. Sierpowski, Poznań 1992; Polski słownik archiwalny, red. W. Maciejewska, Warszawa 1974; Artykuły w pracach zbiorowych: Dudek A., Paczkowski A., Poland [w:] A handbook of the Communist Security Apparatus In East Central Europe 1944-1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warsaw 2005; Jasiński M., Teczki osobowych źródeł informacji i ich stan zachowania w zasobie archiwalnym Oddziału IPN w Łodzi [w:] W kręgu „teczek”. Z badań nad zasobem i funkcjami archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, red. J. Bednarek, P. Perzyna, Łódź 2006; Lisiecka K. Zagadnienie wyodrębnienia zespołów archiwalnych na przykładzie zasobu archiwum Oddziału IPN w Gdańsku [w:] W kręgu „teczek”. Z badań nad zasobem i funkcjami archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, red. J. Bednarek, P. Perzyna, Łódź 2006; Peterman R., Proces brakowania i niszczenia akt organów bezpieczeństwa państwa w latach 1954-1990 na przykładzie województwa łódzkiego [w:] Wokół teczek bezpieki - zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze. red. F. Musiał, Kraków 2006; Piotrowski P., Służba Bezpieczeństwa w latach 1975-1990 [w:] Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 3: 1975-1990, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008; Szymaniak M., Struktury Służby Bezpieczeństwa w województwach bydgoskim, toruńskim i włocławskim w latach 1975-1990 [w:] Twarze bezpieki 1945-1990. Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w województwach pomorskim/bydgoskim, toruńskim i włocławskim. Informator personalny, red. M. Szymaniak, Bydgoszcz-Gdańsk 2010; Czasopisma: Białek S., Brakowanie i niszczenie dokumentacji SB w województwie opolskim w latach 1987–1990, „ Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, t. II; Gontarczyk P., Aparat represji w PRL – wyjaśnienie pojęć i modus operandi, „Glaukopis” 2005, nr 2/3; Konarski K. Podstawowe zasady archiwistyki, „Archeion” 1951, t. 19/20; Perzyna P., Problematyka rozpoznania struktury zasobu i zespołowości akt cywilnych organów bezpieczeństwa oraz informatycznego opisu, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2009, t. II; Perzyna P., Polańska-Bergman M., Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej – aspekty prawne funkcjonowania i udostępniania materiałów archiwalnych w latach 200-2007, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2008, t. I; Piotrowski P., Struktury Służby Bezpieczeństwa MSW 1975-1990, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 1.