Zespół / zbiór

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Tarnobrzegu [1975] 1983-1990

W skład województwa tarnobrzeskiego weszły: miasta: Tarnobrzeg, Baranów Sandomierski, Ćmielów, Janów Lubelski, Nisko, Nowa Dęba, Opatów, Rudnik, Sandomierz, Stalowa Wola, Staszów, Ulanów i Zawichost, gminy: Annopol, Baćkowice, Baranów Sandomierski, Batorz, Bogoria, Bojanów, Charzewice, Chrzanów, Ćmielów, Dwikozy, Dzwola, Godziszów, Gorzyce, Gościeradów, Grębów, Harasiuki, Iwaniska, Janów Lubelski, Jarocin, Jeżowe, Klimontów, Koprzywnica, Krzeszów, Lipnik, Łoniów, Łubnice, Majdan Królewski, Modliborzyce, Nisko, Nowa Dęba, Obrazów, Opatów, Osiek, Ożarów, Padew Narodowa, Połaniec, Potok Wielki, Pysznica, Radomyśl, Rudnik, Rytwiany, Sadowie, Samborzec, Staszów, Szastarka, Tarłów, Tarnobrzeg, Trzydnik Duży, Ulanów, Wilczyce, Wiśniowa, Wojciechowice, Zaklików, Zaleszany i Zawichost (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U.1975.17.92).

Województwo tarnobrzeskie zostało utworzone na mocy ustawy z 28 maja 1975 r. dotyczącej dwustopniowego podziału administracyjnego państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. Następstwem przeprowadzonej reformy administracyjnej były zmiany wprowadzone w strukturze organizacyjnej Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej. Powstały 32 nowe komendy wojewódzkie MO. KWMO w Tarnobrzegu utworzono 1 czerwca 1975 r. Kierował nią komendant wojewódzki (od 1983 r. szef WUSW), który sprawował ogólny nadzór nad działalnością podległej mu placówki. Pionami MO i SB kierowali zastępcy komendanta wojewódzkiego ds. MO i SB (od 1983 r. zastępcy szefa WUSW ds. MO i SB). Na przestrzeni lat 1975-1990 stanowisko Komendanta Wojewódzkiego KWMO w Tarnobrzegu/Szefa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Tarnobrzegu piastowali kolejno: - płk Jan Niedbała - od 1 czerwca 1975 r. do 23 lutego 1979 r., - płk Bolesław Niemczyn - od 24 lutego 1979 r. do 15 kwietnia 1990 r. - płk Tadeusz Kagan - p.o. od 16 kwietnia 1990 r. do 27 czerwca 1990 r. - ppłk Stanisław Wolski – 27 czerwca 1990 r. do 31 lipca 1990 r. Jednostki organizacyjne KWMO w Tarnobrzegu stanowiły odpowiednik departamentów, biur i zarządów istniejących w MSW. W strukturze komend wojewódzkich funkcjonowały komórki realizujące zadania w pionie SB, MO oraz wydziały logistyczne prowadzące działania na rzecz obydwu pionów. W czerwcu 1975 r. w ramach KWMO w Tarnobrzegu działania w pionie MO były realizowane przez: -Wydział Kryminalny, -Wydział do walki z Przestępstwami Gospodarczymi, -Wydział Dochodzeniowo-Śledczy, -Wydział Prewencji, -Wydział Ruchu Drogowego, -Wydział Kryminalistyki, -Wojewódzkie Stanowisko Kierowania. Natomiast zadania na rzecz MO i SB prowadziły: -Wydział Inspekcji, -Wydział Ogólny, -Wydział Kadr, -Wydział Szkolenia, -Wydział Łączności (w strukturach SB od 1 stycznia 1984 r.), -Wydział Finansowy, -Wydział Inwestycji i Remontów, -Wydział Gospodarki Materiałowo-Technicznej, -Wydział Zdrowia i Spraw Socjalnych. Działania w pionie SB prowadziły następujące komórki: -Wydział II - odpowiedzialny za zabezpieczenie kontrwywiadowcze terenu województwa, -Wydział III - zajmował się zwalczaniem działalności antypaństwowej i ochroną gospodarki, -Wydział IV - prowadził działania operacyjne wymierzone w kościół i związki wyznaniowe, -Wydział Śledczy - realizował postępowania dotyczące przestępstw należących do właściwości SB, -Wydział „B” - odpowiedzialny za obserwację zewnętrzną, -Wydział „C” - zajmował się ewidencją operacyjną i archiwum, -Wydział „T” - prowadził instalację i eksploatację techniki operacyjnej, - Wydział „W” - prowadził kontrolę korespondencji, -Wydział Paszportów - analizował wnioski i wydawanie paszportów, -Samodzielna Sekcja „A” - zapewniała łączność szyfrową, -Inspektorat Analityczno-Informacyjny Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego ds. SB - jednoosobowa komórka odpowiadająca za opracowywanie analiz, planów działań KWMO oraz informacji dla kierownictwa komendy i MSW. Struktura organizacyjna KWMO w Tarnobrzegu z czasem ulegała zmianom, podyktowanym aktualnymi potrzebami resortu lub wynikającymi ze zmiany sytuacji społeczno-politycznej. W dn. 1 lipca 1979 r., po przeprowadzeniu reorganizacji pionu III SB, w obrębie KWMO w Tarnobrzegu, powołano do życia Wydział III „A”, zajmujący się operacyjną ochroną gospodarki narodowej, który z dn. 1 grudnia 1981 r. przemianowano na Wydział V. Ponadto w lipcu 1982 r. kierownictwo resortu MSW podjęło decyzję o połączeniu Wydziałów: „B”, „C”, „T” i „W” w jeden Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego. W skład powołanego z dn. 1 sierpnia 1982 r. Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego KWMO w Tarnobrzegu weszły sekcje: „B”, „C”, „T” i „W”. 1 kwietnia 1983 r. utworzono terenowe komórki SB w komendach miejskich i komisariatach MO, kierowane przez zastępców dowódców tych jednostek. Na terenie województwa tarnobrzeskiego jednostki SB powstały przy Komendzie Miejskiej Milicji Obywatelskiej w Sandomierzu oraz przy komisariatach MO w: Janowie Lubelskim, Opatowie i Staszowie. W skład nowopowstałych komórek włączono etaty przekazane przez poszczególne wydziały KWMO w Tarnobrzegu oraz grupy operacyjne Wydziału IV i referaty paszportów. Kolejne reorganizacje struktur SB przyniosła ustawa Sejmu PRL z dn. 14 lipca 1983 r. o urzędzie ministra spraw wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów. Na mocy wyżej wymienionej ustawy, komendy wojewódzkie MO przemianowano na wojewódzkie urzędy spraw wewnętrznych. Natomiast komendy miejskie i komisariaty przekształcono w rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Zmianie uległa również tytulatura kierownictwa, w której wprowadzono funkcje szefa i zastępców szefa WUSW. Na terenie województwa tarnobrzeskiego zmiany te wprowadzono w życie z dn. 1 sierpnia 1983 r., kiedy to został utworzony WUSW w Tarnobrzegu, którym kierował szef, pełniący funkcje organizacyjną i nadzorczą w obrębie realizacji zadań wykonywanych w pionie SB i MO. Ponadto zostały również zorganizowane RUSW w: Janowie Lubelskim, Opatowie, Stalowej Woli i Staszowie. W 1989 r. powołano RUSW w Nisku i Tarnobrzegu. Pierwsze zmiany organizacyjne nowych struktur SB przeprowadzono w grudniu 1984 r., kiedy to w MSW utworzono Zarząd Ochrony Funkcjonariuszy, zajmujący się prowadzeniem postępowań wyjaśniających wobec funkcjonariuszy podejrzanych o popełnienie przestępstw lub zachowanie licujące w etykę obowiązującą pracowników resortu. Terenowymi odpowiednikami Zarządu były inspektoraty ochrony funkcjonariuszy, działające w ramach WUSW. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy został włączony w struktury WUSW w Tarnobrzegu 16 stycznia 1985 r. Ponadto w 1985 r. powołano Wydział VI, będący wojewódzkim odpowiednikiem nowo utworzonego Departamentu VI, odpowiedzialnego za operacyjne zabezpieczenie rolnictwa, gospodarki żywnościowej, leśnictwa, przemysłu drzewnego, ochrony środowiska i gospodarki wodnej. W związku ze zmianą sytuacji politycznej, jaka się dokonała w 1989 r., doszło do reorganizacji struktur służby bezpieczeństwa. W maju 1989 r. zlikwidowano Sekcję „W” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego WUSW w Tarnobrzegu. Cześć jej kadry i kompetencji przejęła, utworzona w strukturze Wydziału II SB, trzyetatowa grupa ds. obrotu w komunikacji. Ponadto z dn. 1 sierpnia 1989 r. wydano polecenie zorganizowania RUSW w Nisku, w obrębie którego miały zostać sformowane jednostki SB. W dn. 1 listopada 1989 r. likwidacji uległy Wydziały III, IV, V, VI, etat starszego inspektora ds. ochrony przemysłu z Zespołu Stanowisk Samodzielnych Wydziału Inspekcji oraz Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy szefa WUSW ds. SB. W miejsce zlikwidowanych komórek utworzono trzy nowe wydziały: - Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, - Wydział Ochrony Gospodarki, - Wydział Studiów i Analiz. Następne zmiany miały miejsce w dn. 15 grudnia 1989 r., kiedy to zlikwidowano Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego WUSW w Tarnobrzegu. W zamian utworzony został Wydział „C”. 16 stycznia 1990 r. powstał Inspektorat I SB. Ponadto w dn. 15 stycznia 1990 r., na mocy zarządzenia ministra spraw wewnętrznych, zakończył swoją działalność Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy WUSW w Tarnobrzegu. Na początku lutego 1990 r. zostały unieważnione wszystkie etaty SB w obrębie RUSW zorganizowanych na terenie województwa tarnobrzeskiego, które przekazano na stan jednostek milicyjnych. WUSW w Tarnobrzegu został zlikwidowany w oparciu o ustawę z dn. 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Na mocy powyższej ustawy minister spraw wewnętrznych miał obowiązek zorganizowania komend wojewódzkich, rejonowych i komisariatów policji w ciągu trzech miesięcy od dnia jej wejścia w życie, czyli od dnia 10 maja 1990 r. W okresie przejściowym, tzn. do czasu ostatecznego przekazania majątku urzędów spraw wewnętrznych Policji i Urzędowi Ochrony Państwa, komendant wojewódzki Policji w Tarnobrzegu pełnił równocześnie obowiązki szefa WUSW. Struktury SB ostatecznie rozwiązano 31 lipca 1990 r., kiedy to zwolniono ze służby ostatnich funkcjonariuszy. Jedyny wyjątek stanowiły wydziały paszportów, które do czasu przekazania spraw paszportowych wojewodom miały funkcjonować przy komendach wojewódzkich policji. Wydziały paszportów zakończyły swoją działalność w kwietniu 1991 r., z chwilą wejścia w życie ustawy o paszportach z dn. 29 listopada 1990 r.

WUSW w Tarnobrzegu został zlikwidowany w dn. 31 lipca 1990 r. Akta urzędu przejściowo pozostawiono w KWP w Tarnobrzegu. Jednak w momencie zorganizowania Delegatury Urzędu Ochrony Państwa w Radomiu, która objęła swoim zasięgiem obszar województwa tarnobrzeskiego, część dokumentacji archiwalnej została przekazana do nowo powstałej instytucji. Były to akta operacyjne SB, dokumentacja administracyjna wydziałów Służby Bezpieczeństwa WUSW Tarnobrzeg oraz dokumentacja ewidencyjna dotycząca akt operacyjnych SB. W KWP w Tarnobrzegu pozostały natomiast: akta osobowe funkcjonariuszy SB i MO oraz pracowników cywilnych (z wyjątkiem akt osobowych funkcjonariuszy, którzy po weryfikacji w 1990 r. przeszli do służby w UOP), część dokumentacji administracyjnej wydziałów SB, które po zmianach organizacyjnych w 1990 r. były przesunięte do Policji (m.in. Wydział Paszportów) oraz dokumentacja wspólna dla pionu SB i MO (m.in. rozkazy personalne, rozkazy organizacyjne, akty prawne, biblioteka resortowa). W KWP w Tarnobrzegu pozostała również całość dokumentacji wytworzonej przez pion MO oraz przez wspólne dla obu pionów tzw. wydziały logistyczne. Ponadto w archiwach Policji pozostawiono najobszerniejszą część dokumentacji, jaką stanowiły akta paszportowe. Taki stan rzeczy utrzymał się do czasu uchwalenia ustawy z 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Na mocy art. 25 ust. 1 pkt. 1 powyższej ustawy, dokumentacja archiwalna dotycząca Służby Bezpieczeństwa miała zostać przekazana do zasobu Instytutu. Proces przekazywania materiałów archiwalnych i ewidencyjnych rozpoczął się 25 października 2001 r., kiedy to z Komendy Wojewódzkiej w Rzeszowie Oddział w Tarnobrzegu, bezpośrednio do zasobu archiwalnego Oddziału IPN w Rzeszowie, dostarczono pierwszą partię akt osobowych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa. Nieco inaczej proces ten przebiegał w przypadku dokumentacji, znajdującej się w dyspozycji Urzędu Ochrony Państwa w Radomiu. Początkowo materiały te zostały włączone do zasobu Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie. Następnie, zgodnie z zasadą przynależności terytorialnej, z dn. 13 maja 2004 r. BUiAD przekazał je do rzeszowskiego oddziału IPN. Były to: teczki osobowych źródeł informacji, akta operacyjne, akta dochodzeniowe i śledcze oraz dokumentacja spraw obiektowych. Przekazywanie materiałów aktowych, mikrofilmów i materiałów ewidencyjnych trwało do 2012 r. Wtedy do zasobu Oddziału IPN w Rzeszowie trafiła ostatnia partia akt administracyjnych WUSW w Tarnobrzegu. Przekazywanie akt przez Delegaturę Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Radomiu, Komendę Wojewódzką Policji w Rzeszowie oraz podległe jej komendy powiatowe i miejskie (Komendę Powiatową Policji w Nisku, Komendę Powiatową Policji w Stalowej Woli, Komendę Miejską Policji w Tarnobrzegu) odbywało się na podstawie spisów zdawczo-odbiorczych. Część dokumentacji (głównie akta osobowe funkcjonariuszy) znalazła się w partiach materiałów, które trafiały do Instytutu z innych jednostek organizacyjnych policji. Wynikało to z faktu, iż akta osobowe funkcjonariuszy przekazywane były przez te jednostki, które nimi dysponowały w momencie przekazania ich do IPN. W wypadku kontynuacji służby po 1990 r. w UOP/ABW lub Policji, akta osobowe funkcjonariuszy, służących przed 1990 r. na terenie województwa tarnobrzeskiego, mogły znaleźć się w grupie akt nie związanych z tym terenem.

Przekształcenie 1 sierpnia 1983 r. KWMO w WUSW w Tarnobrzegu nie niosło z sobą (poza zmianą nazwy) żadnych zmian w strukturze i w kompetencjach poszczególnych jednostek SB. Dotyczy to również zasad prowadzenia i zarządzania dokumentacją, której prowadzenie kontynuowano w obrębie WUSW w Tarnobrzegu w systemie kancelaryjnym dziennikowo-rzeczowym, tzn. pisma były rejestrowane w dziennikach podawczych, natomiast aktom nadawano układ rzeczowy. Przy kwalifikacji poszczególnych rodzajów materiałów stosowano wykaz akt będący załącznikiem do instrukcji kancelaryjnej, dotyczącej postępowania z aktami administracyjnymi w resorcie spraw wewnętrznych, wprowadzonej w życie zarządzeniem ministra spraw wewnętrznych nr 034/74 z dn. 10 maja 1974 r. Powyższy wykaz obejmował całość dokumentacji wytwarzanej przez jednostki MSW, przypisując im następujące symbole: -I - osobowe źródła informacji, -II - akta spraw operacyjnych, -III - materiały postępowań przygotowawczych, -IV - akta spraw obiektowych i zagadnieniowych. W celu odróżnienia dokumentacji milicyjnej, do poszczególnych symboli dodawano literę „m”, tzn. I-m, II-m…, dla materiałów wytwarzanych przez WOP natomiast - „w”, tzn.: I-w, II-w, itd. Ponadto dla teczek osób traktowanych jako kandydaci na osobowe źródła informacji, dysponentów lokali kontaktowych, stosowano podobny system symboli, ale sygnaturę I łamano przez „k”. Dla akt osobowych przyporządkowano symbole: -V - akta funkcjonariuszy SB, -VI - akta funkcjonariuszy MO, -VII - akta pracowników cywilnych resortu, -VIII - akta żołnierzy zawodowych resortu, -IX - akta pracowników KG Straży Pożarnej. Sygnatura archiwalna dla wyżej wymienionych materiałów składała się z symbolu poszczególnego rodzaju akt łamanego przez kolejny numer w inwentarzu archiwalnym lub spisie akt. Kolejna instrukcja, która weszła w życie na mocy zarządzenia ministra spraw wewnętrznych nr 049/85 dn. 8 lipca 1985 r., dzieliła dokumenty wytwarzane w MSW na akta operacyjne, osobowe, administracyjne i materiały o charakterze obronnym - wyodrębnione z grupy akt operacyjnych. Ponadto wprowadzała trójczłonową sygnaturę archiwalną składającą się z numeru spisu akt lub inwentarza archiwalnego, łamanego przez pozycję danego spisu lub inwentarza, łamanego następnie przez odpowiedni symbol akt. Zasada ta nie obowiązywała w przypadku akt operacyjnych, w których nie stosowano członu pierwszego oraz akt administracyjnych, gdzie zrezygnowano z członu trzeciego. W dalszym ciągu utrzymano podział akt operacyjnych na symbole. Taki stan rzeczy obowiązywał do końca działalności Służby Bezpieczeństwa. Podziału akt WUSW w Tarnobrzegu dokonano w oparciu o wytyczne Zespołu Metodycznego IPN-KŚZpNP dot. inwentarzy archiwalnych wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych 1983-1990 z 31 marca 2010 r. oraz o ustalenia Rady Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, umieszczone w załączniku nr 1 do Uchwały Nr 2/12 z dnia 3 lutego 2012 r. w sprawie formy inwentarza archiwalnego IPN-KŚZpNP, a także zawarte w Uchwale nr 4/12 z dnia 5 kwietnia 2012 r. dotyczącej zmiany Uchwały Nr 2/12 w sprawie formy inwentarza archiwalnego. Wśród akt zespołu WUSW w Tarnobrzegu zostały wyodrębnione dwa podzespoły obejmujące dokumentację Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Tarnobrzegu z lat 1975-1983 oraz Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Tarnobrzegu z okresu 1983-1990. W obrębie podzespołu: Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Tarnobrzegu 1975-1983 wyodrębniono trzy serie: - materiały administracyjne SB, - materiały administracyjne MO, - materiały jednostek terenowych. W obrębie podzespołu: Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Tarnobrzegu 1983-1990 wyróżniono siedem serii: -materiały operacyjne (I, II, III, IV), -materiały osobowe (V, VI, VII, VIII), -materiały administracyjne SB, -materiały administracyjne MO, -materiały jednostek terenowych, -materiały obronne, -zbiór biblioteczny. Dla wyodrębnionych serii zostały przyporządkowane podserie, mające za zadanie uściślenie charakteru poszczególnych materiałów. W przypadku serii akt operacyjnych w skład podserii wchodzą: - akta osobowych źródeł informacji (tajnych współpracowników, informatorów, rezydentów, kontaktów operacyjnych, kandydatów na ozi, dysponentów lokali kontaktowych) - sygnatura I, - akta operacyjne (SOS, SOR, KE, MW) - sygnatura II, - akta dochodzeń i śledztw - sygnatura III, - akta spraw obiektowych i zagadnieniowych - sygnatura IV. W ramach serii materiałów osobowych podserie stanowią: - teczki akt personalnych funkcjonariuszy SB - sygnatura V, - akta osobowe funkcjonariuszy MO - sygnatura VI, - teczki pracowników cywilnych resortu - sygnatura VII. W skład zespołu akt WUSW w Tarnobrzegu nie wchodzi dokumentacja „sygnatura VIII” dotycząca teczek zawodowych żołnierzy resortu. Serie akt: „materiały administracyjne SB” i „materiały administracyjne MO” obejmują podserie akt, odpowiadające poszczególnym komórkom organizacyjnym pionu SB i MO funkcjonującym w strukturze KWMO/WUSW w Tarnobrzegu w okresie 1975-1990. Seria akt „materiały jednostek terenowych” obejmuje dokumentację administracyjną poszczególnych jednostek terenowych (komend miejskich, komisariatów i rejonowych urzędów spraw wewnętrznych) podlegających KWMO/WUSW w Tarnobrzegu w okresie 1983-1990. Do serii akt obronnych zaliczono wszystkie materiały związane z przygotowaniem jednostek organizacyjnych MSW do działań prowadzonych na wypadek wojny i zagrożenia bezpieczeństwa państwa. W skład serii obejmującej zbiór biblioteczny wchodzą m.in. wydawnictwa resortowe zgromadzone przez KWMO/WUSW w Tarnobrzegu oraz prace dyplomowe funkcjonariuszy SB. Akta WUSW w Tarnobrzegu zawierają też materiały wytworzone przed dn. 1 czerwca 1975 r. Dotyczy to przede wszystkim akt operacyjnych, prowadzonych przez KWMO w Rzeszowie lub jednostki powiatowe SB, które następnie przekazywano do wykorzystywania lub dalszego prowadzenia nowo utworzonej KWMO w Tarnobrzegu. Również w teczkach personalnych funkcjonariuszy, oznaczonych jako V i VI, oraz w aktach osobowych pracowników cywilnych, osygnowanych jako VII, można znaleźć dokumentację sprzed 1975 r. W większości są to materiały dotyczące ich służby lub pracy z okresu wcześniejszego, odnoszące się do poprzednich miejsc zatrudnienia. Akta osobowe zawierają również dokumentację wytworzoną po 31 lipca 1990 r., która w większości dotyczy spraw emerytalno-rentowych. Są to, m.in. świadectwa służby i druki Rp7. Posteriora ponadto występują w materiałach operacyjnych, oznaczonych sygnaturą II i III, gdzie dołączone są postanowienia i wyroki sądów powszechnych, rozpatrujących sprawy o unieważnienie wyroku wydanego za prowadzenie działalności niepodległościowej, bądź o przyznanie odszkodowania działaczom opozycyjnym, należnego z racji uwięzienia.

Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. III: 1975-1990, red. Paweł Piotrowski, Warszawa 2008. Twarze bezpieki Polsce południowo-wschodniej 1944-1990. Informator personalny, red. Jakub Izdebski, Krzysztof Kaczmarski, Mariusz Krzysztofiński, Rzeszów 2007. Wokół teczek bezpieki - zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. Filip Musiał, Kraków 2006 r.