Zespół / zbiór

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie [1944] 1983-1990

Województwo lubelskie utworzone na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91)

Wraz z zajęciem 22 lipca 1944 r. przez Armię Czerwoną Chełma, utworzono Polskiego Komitet Wyzwolenia Narodowego. W treści opublikowanego manifestu PKWN informowano miedzy innymi o powołaniu Resortu Bezpieczeństwa Publicznego na czele z Stanisławem Radkiewiczem. Jego formowanie rozpoczęto już 25 lipca 1944 r. w Chełmie, a dwa dni później został on przeniesiony do Lublina. W okresie od lipca 1944 r. do stycznia 1945 r. Lubelszczyzna stała się stolicą Polski Lubelskiej, a co za tym idzie kolebką aparatu bezpieczeństwa. Nazwa „resort” funkcjonowała do chwili powstania Rządu Tymczasowego i w dniu 1 stycznia 1945 r. została zmieniona na Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, które pod takim szyldem działało do 9 grudnia 1954 r. Początkowo struktura organizacyjna resortu przewidywała utworzenie dwóch wydziałów polityczno-operacyjnego i usługowo-gospodarczego. Jednak już 1 sierpnia 1944 r. działały trzy komórki: Wydział Operacyjny - Kontrwywiad Sekretariat i Wydział Personalny. W sierpniu 1944 r. powstały kolejne cztery wydziały: Wydział Ochrony Rządu, Komendantura, Wydział Cenzury i Biuro Prawne. W połowie wrześniu 1944 r. w skład resortu weszła Sekcja Więzienna, którą 1 listopada tego roku przekształcono w Wydział Więziennictwa i Obozów. W grudniu utworzono Wydział Finansowy. Na początku 1945 r. w resorcie funkcjonowało dziewięć wydziałów na prawach departamentów: Wydział I (wywiad i kontrwywiad), Wydział II (kartoteka), Wydział III (łączność i technika operacyjna), Wydział IV (zaopatrzenie), Wydział V (cenzura), Wydział VI (obozy i więzienia), Wydział VII (kadry), Wydział VIII (ochrona PKWN), Wydział IX (ochrona jeńców wojennych). W początku września dotychczasowe wydziały bezpieczeństwa w województwie lubelskim funkcjonujące od początku sierpnia przy wojewódzkich i powiatowych radach narodowych zostały wyodrębnione i przekształcone w wojewódzkie i powiatowe urzędy bezpieczeństwa (WUBP i PUBP), które podporządkowano bezpośrednio Resortowi Bezpieczeństwa Publicznego PKWN. Z dniem 1 sierpnia 1944 r. zgodnie z Rozkazem nr 1 kierownikiem Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego na województwo i miasto Lublin został ppor. Henryk Palka (zmieniony już 31 sierpnia 1944 r. przez kpt. Teodora Dudę). W okresie kilku kolejnych tygodni zostali zatwierdzani lub mianowani kierownicy poszczególnych powiatowych UBP w: Białej Podlaskiej, Biłgoraju, Chełmie, Hrubieszowie, Kraśniku, Krasnymstawie, Lubartowie, Lublinie, Łukowie, Puławach, Radzyniu, Siedlcach, Tomaszowie Lubelskim, Włodawie, Zamościu oraz Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie. W skali wojewódzkich urzędów bezpieczeństwa, odpowiednikiem Departamentów (które powstały po przekształceniu w pierwszych miesiącach 1945 r. dotychczasowych Wydziałów MBP) były identyczne piony w postaci wydziałów, natomiast w powiatach referaty lub sekcje. W początkowym okresie tworzenia urzędu wyłącznie w sferze planów na poziomie jednostek terenowych pozostawały sekcje 5. i 6. Najniższą komórką organizacyjną Resortu Bezpieczeństwa Publicznego (RBP)/UBP pozostawali referenci gminni, którzy funkcjonowali przy posterunkach gminnych MO. Dekret z 7 października 1944 r. kierownikowi Resortu Bezpieczeństwa Publicznego podporządkowywał formalnie także powstałe na mocy Dekretu PKWN z 27 lipca 1944 r. (Dz. U. 1944, nr 7, poz. 33) struktury Milicji Obywatelskiej. Dekret stwierdzał, że obowiązkiem MO jest strzeżenie porządku wewnętrznego, ochrona własności społecznej oraz zapewnienie bezpieczeństwa, zapobieganie przestępczości i prowadzenie postępowań przygotowawczych w sprawach karnych. Podlegając jednak organom bezpieczeństwa milicja miała także wykonywać ich polecenia w sprawach o charakterze politycznym. W województwie lubelskim funkcjonowała wówczas KWMO w Lublinie oraz podległe jej Komendy Powiatowe w: Białej Podlaskiej, Biłgoraju, Chełmie, Hrubieszowie, Kraśniku, Krasnymstawie, Lubartowie, Lublinie, Łukowie, Puławach, Radzyniu, Siedlcach, Tomaszowie Lubelskim, Włodawie, Zamościu oraz Komenda Miejska Milicji Obywatelskiej w Lublinie. Na pierwszego komendanta wojewódzkiego MO w Lublinie został wyznaczony przez Wojewódzką Radę Narodową ppłk Grzegorz Korczyński. Według pierwszego szczegółowego schematu organizacyjnego Komenda Główna (KG) otrzymała następujący podział: Zarząd Polityczno-Wychowawczy, Oddział Ogólny, Służba Zewnętrzna, Służba Śledcza, Wydział Specjalny, Wydział Personalny, Wydział Wyszkolenia, Wydział Zaopatrzenia, Wydział Finansowy, Wydział Konsumów oraz Wydział Sanitarny Komendantury. Pierwszym istotnym krokiem w uregulowaniu spraw strukturalno-organizacyjnych MO były wytyczne KG z końca 1944 r. Zgodnie z nimi organizacja MO na poziomie komend powiatowych przedstawiała się w sposób następujący: 1) Kierownictwo komendy – komendant i jego zastępca do spraw polityczno-wychowawczych, któremu podlegał składający się z 2-3 instruktorów Referat Polityczno-Wychowawczy. Na poziomie posterunków gminnych stanowiska do spraw polityczno-wychowawczych zostały utworzone na początku 1945 r. 2) Referat Służby Zewnętrznej, który w zakresie obowiązków otrzymał sprawy związane z organizowaniem działalności porządkowej milicji, zwalczaniu wykroczeń, drobnej przestępczości, a także planowanie służby i szkolenie zawodowe funkcjonariuszy. 3) Kancelaria Ogólna. 4) Referat Kryminalno-Śledczy. 5) Referat Gospodarczy. 6) Referat Personalny – prowadzący między innymi ewidencję i akta personalne funkcjonariuszy. 7) Referat do Spraw specjalnych, zorganizowany w każdej komendzie powiatowej jako pluton operacyjny. Niższym szczeblem organizacyjnym były komisariaty, na których czele stał komendant wraz z kierownikiem komisariatu, a w jego skład wchodzili także: zastępca ds. polityczno-wychowawczych, instruktor lub st. referent służby zewnętrznej, sekretariat, pluton służbowy milicjantów mundurowych, dzielnicowi, komórka śledcza, podoficerowie, dyżurni oraz personel pomocniczy. Najniższą strukturą terenową były posterunki gminne, w których organizacji można w zasadzie wyróżnić stanowisko komendanta posterunku oraz milicjantów. Rozdzielenie aparatu bezpieczeństwa i milicji nastąpiło dopiero na mocy Dekretu z 7 grudnia 1954 r. W marcu 1945 r. WUBP w Lubinie liczył ogółem 462 funkcjonariuszy. W jego ramach funkcjonowało: Kierownictwo, Sekretariat, Wydział Personalny, Wydział I (w którym zorganizowano 8 sekcji – łącznie 162 funkcjonariuszy), Wydział II (w skład którego wchodziła Sekcja 1, Grupa Szyfrowa, Grupa Radiowa, Cenzura Wojenna, Biuro Kontroli Prasy – łącznie 103 funkcjonariuszy), Wydział III (w skład którego wchodziła Komendantura, Poczta Specjalna, Sekcja Finansowa, Sekcja Gospodarcza, Sekcja Transportowa, Centrala Telefoniczna, Ambulatorium – łącznie 145 funkcjonariuszy), Wydział Więzień i Obozów – z obsadą 17 funkcjonariuszy oraz Wydział Walki z Bandytyzmem – z 17 funkcjonariuszami. W kolejnych latach funkcjonowanie i przeobrażenia organizacyjne lubelskiego urzędu bezpieczeństwa odzwierciedlały kierunki i rozwój organizacyjny organów bezpieczeństwa w skali całego kraju. Jedną z największych zmian w strukturze lubelskiego WUBP, podyktowaną jednak względami przemian administracyjnych było wyłączenie z jego struktur powiatu siedleckiego, co było konsekwencją Dekretu z dniem 6 października 1948 r., na mocy którego powiat ten został przyłączony do województwa warszawskiego. Bezpośrednio przez reorganizacją (dane na 1 grudnia 1954 r.) stan zatrudnienia w poszczególnych jednostkach powiatowych województwa wynosił odpowiednio: Biała Podlaska 38 pracowników (na 47 etatów), Biłgoraj 31 pracowników (na 42 etaty), Chełm 38 pracowników (na 50 etatów), Hrubieszów 32 pracowników (na 44 etaty), Krasnystaw 33 pracowników (na 44 etaty), Kraśnik 37 pracowników (na 52 etaty), Lubartów 33 pracowników (na 43 etaty), Lublin 37 pracowników (na 45 etatów), Łuków 34 pracowników (na 46 etaty), Opole Lubelskie 3 pracowników (na 16 etatów), Parczew 1 pracownik (na 16 etatów), Puławy 39 pracowników (na 50 etatów), Radzyń 32 pracowników (na 45 etatów), Tomaszów Lubelski 39 pracowników (na 48 etatów), Włodawa 30 pracowników (na 45 etatów), Zamość 41 pracowników (na 54 etaty). Ogółem zatrudnionych było 782 pracowników. Natomiast w wojewódzkim urzędzie stan zatrudnienia wynosił 321 pracowników (na 387 etatów). Nie obsadzone pozostawały między innymi Wydziały: IV B, Włókienniczy, VIIIA czy Wydział IX. Na mocy Dekretu z 7 grudnia 1954 r. o Naczelnych Organach Administracji Państwowej w zakresie Spraw Wewnętrznych i Bezpieczeństwa Publicznego utworzono Ministerstwo Spraw Wewnętrznych oraz Komitet ds. Bezpieczeństwa Publicznego. Struktura Komitetu została upodobniona do byłego MBP i składała sie z dziesięciu Departamentów oraz Biura „W” i „B”. Podobnie jak za czasów istnienia MBP, struktury organizacyjne Komitetu miały swoje odpowiedniki w jednostkach terenowych – wojewódzkich i powiatowych. Powstały w nich identyczne piony w postaci wydziałów (dla województwa) i referatów lub sekcji (dla powiatów). Na tej podstawie został przeorganizowany wojewódzki oraz powiatowe urzędy bezpieczeństwa na wojewódzki i powiatowe urzędy ds. bezpieczeństwa. Przeprowadzona reorganizacja zachowała w pełni dotychczasowe struktury i zdolność operacyjną organów bezpieczeństwa. Powołując dodatkowo jeszcze w 1954 r. Delegaturę WUdsBP w Opolu Lubelskim i Parczewie, rok później w Świdniku, natomiast w 1956 r. w Bełżycach, Bychawie i Janowie Lubelskim. Na dzień 1 września 1955 r. stan osobowy struktur urzędu ds. bezpieczeństwa w województwie lubelskim wynosił 751 funkcjonariuszy (nie obsadzonych pozostawało 39 etatów). Pierwsze głębokie zmiany w funkcjonowaniu aparatu bezpieczeństwa były konsekwencją przełomu październikowego 1956 r. Przeprowadzona na mocy ustawy z 13 listopada 1956 r. o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej w zakresie bezpieczeństwa publicznego (Dz.U. PRL 1956, nr 54, poz. 241) MSW przejęło od zniesionego Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego kompetencje w sprawie ochrony ustroju ludowo-demokratycznego przed działalnością szpiegowską i terrorystyczną i tym samym, oprócz funkcji nadzoru nad administracją wewnętrzną, stało się centralnym organem bezpieczeństwa publicznego w PRL. Powstałe z przekształcenia struktur Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego oraz terenowych Urzędów ds. Bezpieczeństwa Publicznego struktury Służby Bezpieczeństwa, ukonstytuowały się jako odpowiednie struktury MSW oraz terenowych komend Milicji Obywatelskiej i przyjęły kompetencje wynikające z przepisów dotyczących MO. W okresie tym w województwie lubelskim funkcjonowały odpowiednio Komendy Powiatowe Milicji Obywatelskiej (KPMO) w: Bełżycach, Biłgoraju, Białej Podlaskiej, Bychawie, Chełmie, Hrubieszowie, Janowie Lubelskim, Krasnymstawie, Kraśniku, Lubartowie, Lublinie, Łukowie, Opolu Lubelskim, Puławach, Radzyniu Podlaskim, Tomaszowie Lubelskim, Włodawie i Zamościu. Na szczeblu terenowym ustawa z 13 listopada 1956 r. zakładała wchłonięcie przez komendy wojewódzkie MO dotychczasowych jednostek organizacyjnych UB oraz ich głęboką przebudowę, w tym znaczące zmniejszenie stanów liczbowych. W trakcie reorganizacji zlikwidowano wszystkie pomocnicze wydziały byłych WUdsBP, a ich majątek przyjęły odpowiednie wydziały KWMO. Struktura wewnętrzna pionu bezpieczeństwa w terenie w ogólnym zarysie była wspólna dla wszystkich komend wojewódzkich, a drobne różnice w organizacji odzwierciedlały znaczenie danego województwa i jego specyfikę. Kierownictwo komendy wojewódzkiej tworzyli: komendant wojewódzki MO – w okresie od 1956 do 1975 r. komendantami KWMO w Lublinie byli kolejno: ppłk Ludwik Knawa (1 października 1955 – 31 marca 1966), a następnie płk Jerzy Andrzejewski (1 kwietnia 1966 – 31 maja 1975); oraz jego zastępcy ds. MO i bezpieczeństwa. W przypadku tego województwa byli to kolejno: ppłk Artur Mickiewicz (1 stycznia 1957 – 31 maja 1960), ppłk Jerzy Andrzejewski (1 kwietnia 1960 – 31 marca 1966) oraz ppłk Marian Mazgawa (1 kwietnia 1966 – 31 maja 1975). W KWMO znajdywały się ponadto: Samodzielna Grupa Specjalna SB – zajmująca się działalnością na rzecz Departamentu I MSW (wywiadu); Inspektorat Kierownictwa Jednostek Bezpieczeństwa – realizujący prace zlecone przez kierownictwo KWMO, jak również kontrolująca jednostki organizacyjne komendy. Początkowo w skład pionu SB KWMO wchodziły tylko dwa wydziały operacyjne – Wydział II (kontrwywiadowczy) oraz Wydział III (odpowiadający za zwalczanie przejawów opozycji, działalności nacjonalistycznej oraz walkę z Kościołem). Po pewnym czasie podzielono je na grupy według zakresów zainteresowań operacyjnych. W miejsce istniejącego dotychczas w WUdsBP Wydziału VII (śledczego) powstały samodzielne sekcje śledcze o mocno okrojonym etacie. Funkcje pomocnicze spełniały wydziały „B” (obserwacji zewnętrznej), „W” (perlustracji), „T” (techniki operacyjnej) oraz Ewidencji Operacyjnej (od 1 stycznia 1960 r. Wydział „C”). Ostatnią komórką organizacyjną SB na szczeblu wojewódzkim była Samodzielna Sekcja „A” odpowiadająca za łączność szyfrową. W odniesieniu do KWMO w Lublinie jej ogólny stan to 270 etatów, z których Referaty ds. SB liczyły 126 etatów. W połowie 1975 r. została wprowadzona reforma administracyjna, polegająca na likwidacji trójstopniowej struktury podziału terytorialnego (województwo – powiat – gmina). Na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91) zlikwidowano powiaty i powołano 49 nowych województw. Powyższe zmiany pociągnęły za sobą konieczność stworzenia nowych komitetów wojewódzkich PZPR, komend wojewódzkich MO, urzędów, sądów czy prokuratur wojewódzkich. W wyniku tej reformy Lublin pozostał siedzibą województwa, obejmującego jednak tylko dotychczasowy powiat lubelski, kraśnicki, lubartowski i puławski. Komendzie Wojewódzkiej MO w Lublinie podlegała Komenda Miejska w Lublinie oraz komisariaty MO w: Bychawie, Kraśniku, Lubartowie, Łęcznej, Opolu Lubelskim, Puławach, które swą właściwością terytorialną obejmowały byłe komendy powiatowe. Komenda Wojewódzka MO w Lublinie rozpoczęła swoją działalność 1 czerwca 1975 r., z chwilą powołania jej pierwszego komendanta płk Zenona Trzcińskiego. Zastępcami komendanta ds. SB/szefa ds. SB byli kolejno: Marian Jasak (1 czerwca – 31 grudnia 1975), Henryk Kamiński (15 marca 1976 – 15 stycznia 1981), Aleksander Chochorowski (20 stycznia 1981 – 23 lipca 1987), Antoni Kowalski (1 stycznia 1983 – 15 kwietnia 1990). Komenda była terenową jednostką resortu spraw wewnętrznych, podlegającą w zakresie działań milicyjnych Komendzie Głównej MO, a w zakresie poczynań pionu bezpieczeństwa kierownictwu Służby Bezpieczeństwa. Podstawową komórką organizacyjną w KWMO był wydział, dzielący się na sekcje. Istniały również samodzielne sekcje. Wydziałem kierował naczelnik, który mógł posiadać jednego lub dwóch zastępców. Na czele sekcji stali natomiast kierownicy. Struktura lubelskiej Komendy Wojewódzkiej MO w odniesieniu do pionu SB przedstawiała się w 1975 r. następująco: - Zastępca Komendanta ds. SB, - Wydział II, - Wydział III, - Wydział IV, - Wydział Śledczy, - Wydział „B”, - Wydział „C”, - Wydział „T”, - Samodzielna Sekcja „A”, - Wydział Paszportów. Jednym z elementów rozbudowy struktur SB było utworzenie z dniem 1 lipca 1979 r. Wydziału IIIA (przemianowanego w grudniu 1981 r. na Wydział V). W maju 1981 r. natomiast z uwagi na powstanie struktur „Solidarności” RI rozbudowano Wydział IV poprzez zwiększenie jego stanu osobowego. W listopadzie 1981 r. powołany został Wydział Polityczno-Wychowawczy, jednocześnie wraz z nim utworzono stanowiska zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych Komendy Miejskiej MO w Lublinie oraz zastępców kierowników w poszczególnych komisariatach MO. Luka w systemie operacyjnym pionu bezpieczeństwa, jaka powstała po likwidacji powiatów, a co za tym idzie referatów ds. SB, zmusiła do kolejnych zmian w organizacji jednostek terenowych i nomenklaturze resortu spraw wewnętrznych. Zarządzeniem nr 6/83 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 1983 r. wprowadzono podział województw na rejony, w których powstały komendy miejskie i dzielnicowe MO. Komórki SB zostały powołane w tych komendach z dniem 1 kwietnia tego samego roku, w efekcie wydania przez Ministra Spraw Wewnętrznych Zarządzenia nr 012/83 z dnia 13 marca 1983 r. Ustawą z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów (Dz. U. Nr 38, poz. 173) wprowadzono natomiast nowe nazewnictwo jednostek terenowych. Dotychczasowe komendy wojewódzkie i rejonowe MO przemianowano odpowiednio na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. W tytulaturze kierownictwa komendanta wojewódzkiego/rejonowego MO zastąpił szef WUSW/RUSW. Prerogatywy szefów jednostek wojewódzkich zostały określone w Zarządzeniu nr 03/84 ministra spraw wewnętrznych z dnia 20 stycznia 1984 r. w sprawie zakresu działania wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych. Tym samym według nowego nazewnictwa w województwie lubelskim istniał Rejonowy Urząd Spraw Wewnętrznych (RUSW) w: Bychawie, Kraśniku, Lubartowie, Lublinie, Łęcznej, Opolu Lubelskim, Puławach, Rykach i Świdniku. W 1984 r. do pionu SB WUSW w Lublinie został włączony Wydział Łączności. Nastąpiło to zgodnie z decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 grudnia 1983 r. w sprawie przekazania wydziałów łączności pod bezpośredni nadzór zastępców szefów wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych ds. SB. Koniec 1984 r. zaowocował utworzeniem w lubelskim pionie SB, na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego nr 0130/org. ministra spraw wewnętrznych z dnia 27 grudnia 1984 r. Inspektoratu Ochrony Funkcjonariuszy, który przykładowo w lipcu 1986 r. liczył 4 pracowników. Stan ten utrzymał się również do lipca roku następnego. W maju 1985 r. doszło do reorganizacji Wydziału IV. Z jego struktur liczących w WUSW w Lublinie w kwietniu 1985 r. 48 osób wyłączono pracowników do sekcji zajmującej się rozpracowywaniem struktur Solidarności RI oraz zabezpieczeniem sektora gospodarki rolnej, leśnictwa i przemysłu drzewnego, z którego utworzono Wydział VI. Nowo utworzony wydział w maju 1985 r. liczył 13 pracowników, a w kolejnych latach jego stan etatowy przedstawiał się w sposób następujący: (lipiec 1986 – 16), (lipiec 1987 – 15), (lipiec 1988 – 14), (lipiec 1989 – 11). W tym samym okresie w ramach prowadzonej reorganizacji Dyrektor Biura Organizacyjno-Prawnego MSW polecił Szefowi WUSW w Lublinie włączyć w struktury Wydziału „T” – Grupę „T” miedzy innymi z Chełma, podobna sytuacja odnosiła się do Wydziału „B”, w którym utworzono Grupę „B” w Chełmie. Zgodnie z zestawieniem listy płac pionu SB KWMO w Lublinie począwszy od lipca 1983 r. do lipca 1989 r. jego skład personalny przestawiał się następująco: Inspektorat Kierownictwa SB – (lipiec 1983 – 3 pracowników), (lipiec 1984 – 3 pracowników), (lipiec 1985 – 3 pracowników), (lipiec 1986 – 4 pracowników), (lipiec 1987 – 4 pracowników), (lipiec 1988 – 4 pracowników), (lipiec 1989 – 4 pracowników). Wydział II – (lipiec 1983 – 34 pracowników), (lipiec 1984 – 29 pracowników), (lipiec 1985 – 28 pracowników), (lipiec 1986 – 29 pracowników), (lipiec 1987 – 27 pracowników), (lipiec 1988 – 28 pracowników), (lipiec 1989 – 22 pracowników). Wydział III – (lipiec 1983 – 50 pracowników), (lipiec 1984 – 52 pracowników), (lipiec 1985 – 51 pracowników), (lipiec 1986 – 52 pracowników), (lipiec 1987 – 51 pracowników), (lipiec 1988 – 52 pracowników), (lipiec 1989 – 30 pracowników). Wydział IV – (lipiec 1983 – 52 pracowników), (lipiec 1984 – 50 pracowników), (lipiec 1985 – 33 pracowników), (lipiec 1986 – 39 pracowników), (lipiec 1987 – 36 pracowników), (lipiec 1988 – 36 pracowników), (lipiec 1989 – 25 pracowników). Wydział V – (lipiec 1983 – 40 pracowników), (lipiec 1984 – 44 pracowników), (lipiec 1985 – 44 pracowników), (lipiec 1986 – 44 pracowników), (lipiec 1987 – 43 pracowników), (lipiec 1988 – 42 pracowników), (lipiec 1989 – 21 pracowników). Wydział Śledczy – (lipiec 1983 – 16 pracowników), (lipiec 1984 – 16 pracowników), (lipiec 1985 – 16 pracowników), (lipiec 1986 – 14 pracowników), (lipiec 1987 – 16 pracowników), (lipiec 1988 – 16 pracowników), (lipiec 1989 – 14 pracowników). Samodzielna Sekcja „A” – (lipiec 1983 – 9 pracowników), (lipiec 1984 – 10 pracowników), (lipiec 1985 – 11 pracowników), (lipiec 1986 – 11 pracowników), (lipiec 1987 – 12 pracowników), (lipiec 1988 – 12 pracowników), (lipiec 1989 – 11 pracowników). Wydział „B” – (lipiec 1983 – 55 pracowników), (lipiec 1984 – 54 pracowników), (lipiec 1985 – 58 pracowników), (lipiec 1986 – 5 pracowników 7), (lipiec 1987 – 55 pracowników), (lipiec 1988 – 55 pracowników), (lipiec 1989 – 56 pracowników). Wydział „C” – (lipiec 1983 – 20 pracowników), (lipiec 1984 – 19 pracowników), (lipiec 1985 – 19 pracowników), (lipiec 1986 – 17 pracowników), (lipiec 1987 – 18 pracowników), (lipiec 1988 – 18 pracowników), (lipiec 1989 – 19 pracowników). Wydział „T” – (lipiec 1983 – 20 pracowników), (lipiec 1984 – 38 pracowników), (lipiec 1985 – 36 pracowników), (lipiec 1986 – 34 pracowników), (lipiec 1987 – 35 pracowników), (lipiec 1988 – 34 pracowników), (lipiec 1989 – 34 pracowników). Wydział „W” – (lipiec 1983 – 18 pracowników), (lipiec 1984 – 25 pracowników), (lipiec 1985 – 24 pracowników), (lipiec 1986 – 25 pracowników), (lipiec 1987 – 24 pracowników), (lipiec 1988 – 24 pracowników). Wydział Paszportów – (lipiec 1983 – 25 pracowników), (lipiec 1984 – 26 pracowników), (lipiec 1985 – 57 pracowników), (lipiec 1986 – 63 pracowników), (lipiec 1987 – 66 pracowników), (lipiec 1988 – 66 pracowników), (lipiec 1989 – 59 pracowników). W związku ze zmianami w ogólnej sytuacji politycznej kraju, jaka wynikła po wyborach z 4 czerwca 1989 r. nastąpiło przeorganizowanie całego pionu SB. Na podstawie Zarządzenia nr 075/89 ministra spraw wewnętrznych z dnia 24 sierpnia 1989 r. rozwiązano departamenty III, IV, V, VI, Inspektorat Ochrony Przemysłu i Biuro Studiów MSW. Na bazie Departamentu III utworzono Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, piony V i VI zasiliły Departament Ochrony Gospodarki, a z połączenia Departamentu IV i Biura Studiów powstał Departament Studiów i Analiz. Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w Lublinie przedstawiały się następująco: Starszy inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. SB do współpracy z Departamentem I – celem jego działań było zdobywanie i dostarczanie Departamentowi I MSW dokumentów i informacji z zakresu wywiadu politycznego, naukowo-technicznego i ekonomicznego, działalności obcych służb specjalnych oraz ośrodków wspierających opozycję antykomunistyczną. Realizował on również zadania operacyjno-techniczne zlecone przez Department I, a także koordynował działania wszystkich komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w zakresie wywiadu. Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy komendanta wojewódzkiego MO/ szefa WUSW ds. SB – do jego zadań należało utrzymywanie kontaktów z zastępcą komendanta wojewódzkiego MO/szefa WUSW ds. SB i naczelnikami wydziałów operacyjnych w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań służbowych, sporządzanie rocznych i problemowych planów kontroli jednostek i komórek organizacyjnych WUSW i RUSW województwa lubelskiego, sprawdzanie realizacji wniosków pokontrolnych, opracowywanie okresowych ocen i analiz sytuacji polityczno-operacyjnej, sprawowanie nadzoru nad ochroną tajemnicy państwowej i służbowej w jednostkach i komórkach SB województwa. W ramach inspektoratu znajdowało się jedno stanowisko – starszego inspektora Inspektoratu Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego ds. SB i zostało ono utworzone z dniem 1 czerwca 1975 r. Formalnie Inspektorat Analityczno-Informacyjny Zastępcy Szefa WUSW ds. SB został zlikwidowany z dniem 1 listopada 1989 r. a jego zadania zostały przejęte przez wówczas powstały Wydział Studiów i Analiz SB. Do jego zadań należało opracowanie: codziennych informacji o stanie bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie województwa kierowanych do Gabinetu Ministra Spraw Wewnętrznych, okresowych ocen sytuacji polityczno-operacyjnej i społecznej, rocznych planów pracy WUSW i ocen ich realizacji. Początkowo w skład zespołu weszło dziesięciu funkcjonariuszy. W 1985 roku został on rozszerzony o kolejnych pięciu funkcjonariuszy, wszystkich pochodzących z pionu SB. Dwa lat później zadnia zespołu zostały ograniczone tylko do sporządzania codziennych informacji sytuacyjnych do Gabinetu Ministra Spraw Wewnętrznych, a skład został ograniczony do siedmiu funkcjonariuszy. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy (IOF) – do zakresu jego działania należała ochrona funkcjonariuszy i pracowników cywilnych „w przedmiocie zapobiegania i zwalczania popełnianych przez nich najpoważniejszych naruszeń prawa, zajmowania postaw i zachowań mogących wyrządzić poważne szkody interesom resortu spraw wewnętrznych oraz politycznym, społecznym i gospodarczym interesom państwa”. W ramach swych prac Inspektorat miał analizować informacje i meldunki o naruszeniach prawa przez funkcjonariuszy WUSW i przedstawiać wnioski co do dalszego postępowania w sprawach. Funkcjonariusze mieli również prawo do wyjaśniania otrzymanych sygnałów za pomocą środków i metod operacyjnych. Rozpoczęcie rozpracowania wymagało formalnie sporządzenia wniosku o wszczęcie sprawy aprobowanego przez szefa WUSW oraz jego zastępcę ds. polityczno-wychowawczych, następnie był on przesyłany do dyrektora Zarządu Ochrony Funkcjonariuszy, a po jego aprobacie trafiał do zatwierdzenia przez ministra spraw wewnętrznych. Działalność Inspektoratu została zawieszona na podstawie szyfrogramu gen. dyw. Henryka Dankowskiego, wiceministra spraw wewnętrznych z dnia 1 lutego 1990 r. Szefowie WUSW zostali wówczas zobowiązani do wyznaczenia komisji w celu wyjaśnienia i podjęcia decyzji w sprawach będących w toku pracy Inspektoratów Ochrony Funkcjonariuszy. W nawiązaniu do tego szyfrogramu w dniu 8 lutego 1990 płk Z. Nawrocki, zastępca dyrektora Zarządu Ochrony Funkcjonariuszy MSW polecił sporządzenie informacji dotyczących: materiałów IOF pozostających w czynnym zainteresowaniu operacyjnym, dalszego wykorzystywania osobowych źródeł informacji, dalszego zagospodarowania funkcjonariuszy IOF. Wydział II – jego zadaniem było organizowanie i bezpośrednie wykonywanie zadań operacyjnych polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu działalności służb wywiadowczych NATO (zwłaszcza wywiadu USA i RFN) i innych krajów niekomunistycznych, skierowanej przeciwko interesom PRL i innych krajów bloku komunistycznego. Z dniem 1 VI 1975 r. naczelnikiem tego Wydziału został ppłk Tadeusz Łukawski. Struktura organizacyjna Wydziału II KWMO w Lublinie w 1975 r. przedstawiała się następująco: -Sekcja I – odpowiednik Wydziałów I, II i III Departamentu II MSW czyli ukierunkowana była na działalność prowadzoną przez wywiad Stanów Zjednoczonych, Anglii, Kandy oraz RFN. -Sekcja II – odpowiednik Wydziałów IV i V Departamentu II MSW. Jej zadaniem było zwalczanie działalności służb specjalnych Francji, Włoch, Izraela, Belgii, Holandii, Luksemburga, Danii, Norwegii, Turcji i Grecji oraz Chin i Albanii. -Sekcja III (odpowiednik Wydziałów VI i VII Departamentu II MSW zajmowała się zabezpieczeniem linii tranzytowej PKP przebiegającej przez województwo lubelskie ponadto zajmowała sie rozpracowaniem krótkofalowców oraz ochroną kontrwywiadowczą placówek Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii znajdujących się na terenie województwa lubelskiego Do zadań tej sekcji należało również zabezpieczenie kontrwywiadowcze granicy państwowej m.in. poprzez ujawnianie kanału przerzutu osób i materiałów na teren ZSRR i współpracę z WOP. Wydział III – zajmował się ujawnianiem oraz likwidacją źródeł i skutków zagrożeń wynikających z: dywersji, sabotażu i innych działań antypaństwowych, konfliktów społecznych, nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładów pracy (tzw. bazy) oraz instytucji politycznych, społecznych, kultury i nauki (tzw. nadbudowy), naruszenia tajemnicy państwowej i służbowej. Był on również odpowiedzialny za profilaktyczną ochronę szczególnie narażonych na wymienione powyżej zagrożenia środowisk i instytucji społeczno-politycznych oraz zakładów pracy. Od 1 VI 1975 r. funkcję naczelnika tego wydziału pełnił ppłk Józef Dudziak. Po wyodrębnieniu w strukturze WUSW w 1979 r. pionu IIIA (zagadnienia przemysłu), zakres działania Wydziału III został określony bardziej lapidarnie. Zgodnie z nim Wydział miał zajmować się rozpoznawaniem, wykrywaniem, organizowaniem i likwidowaniem antykomunistycznej i antypaństwowej działalności wymierzonej przeciwko ustrojowi PRL. W ramach Wydziału w 1975 r. funkcjonowały następujące komórki i stanowiska: - wydzielone stanowisko ds. Sekcji 1 (opracowywanie informacji operacyjnych), - wydzielone stanowisko ds. Sekcji 2, 3 i 4 (prowadzenie działań zmierzających do ujawnienia i likwidacji źródeł i skutków zagrożeń w środowiskach: naukowych i młodzieżowych, byłych członków zbrojnych organizacji niepodległościowych, mniejszości narodowych, nielegalnych związków i organizacji, rozpoznanie, zapobieganie i likwidacja przejawów wrogiej działalności w środowiskach twórczych, dziennikarskich i pracowników kultury), - Sekcja 5 (ujawnianie i likwidacja źródeł i skutków zagrożeń w obiektach gospodarki narodowej podległych ministerstwom: Przemysłu Lekkiego, Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska, Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Rolnictwa i Skupu), - Sekcja 6 (ujawnianie i likwidacja źródeł i skutków zagrożeń w obiektach gospodarki narodowej podległych ministerstwom: Przemysłu Maszynowego, Przemysłu Chemicznego Przemysłu Ciężkiego, Przemysłu Górniczego i Energetyki), - Sekcja 7 (ujawnianie i likwidacja źródeł i skutków zagrożeń w obiektach gospodarki narodowej podległych ministerstwom: Łączności, Komunikacji, Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych). W lutym 1976 r. w Wydziale III nastąpiła reorganizacja. W jej ramach wyłączono stanowiska: dwóch starszych inspektorów oraz inspektora, natomiast w ich miejsce powołano trzech kierowników sekcji. W związku z powstaniem w lipcu 1979 r. Wydziału III „A”- stan etatowy Wydziału III został znacznie uszczuplony. Z jego struktur wyłączono wówczas stanowiska: zastępcy naczelnika, trzech kierowników sekcji, pięciu starszych inspektorów, dwóch inspektorów i maszynistki. W grudniu z kolei przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Podział na sekcje i wydzielone stanowiska w Wydziale III został zniesiony w I połowie lat osiemdziesiątych. W dalszym ciągu ochroną przed antykomunistyczną działalnością obejmowano środowiska: nauki i szkolnictwa wyższego, oświaty i wychowania (pracownicy i młodzież), służby zdrowia, dziennikarstwa, organizacji społeczno-politycznych i młodzieżowych, prawnicze, kultury i sztuki, poligrafów i drukarzy, mniejszości narodowych, kombatanckie, sportowe i turystyczne, a także osoby mające dostęp do dokumentów niejawnych w ochranianych obiektach. Wydział IV (w 1985 r. jako Samodzielna Sekcja IV) – celem jego działań było zabezpieczenie podstaw ustrojowych PRL przed antykomunistyczną działalnością polityczno-społeczną podejmowaną przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. W ramach Wydziału w 1975 r. funkcjonowały następujące komórki i stanowiska: - Sekcja 1 – realizowała pracę operacyjną w zakresie działania Wydziału I i V Departamentu IV MSW (ujawnianie, rozpracowywanie i zwalczanie antykomunistycznej działalności kleru diecezjalnego i zakonnego, prowadzenie działań dezintegracyjnych, mających na celu ograniczenie działań duchownych i kształtowanie ich lojalnych postaw wobec państwa), - Sekcja 2 – prowadziła czynności operacyjne w zakresie działania Wydziału II, III i IV Departamentu IV MSW (ujawnianie, rozpracowywanie i zwalczanie antykomunistycznej działalności przedstawicieli wyznań innych niż rzymskokatolickie, prowadzenie teczek ewidencji operacyjnej na księży i parafie, niebędące w aktywnym zainteresowaniu Wydziału). W 1982 r. do zakresu zadań Wydziału IV włączono ochronę instytucji i zakładów podległych Ministerstwu Rolnictwa, przemysłowi spożywczemu i skupu, Ministerstwu Leśnictwa (bez przemysłu drzewnego), wojewódzkich zarządów (wraz z terenowymi odpowiednikami) kółek rolniczych, PGR, spółdzielni produkcyjnych, rolniczych spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, zakładów mleczarskich. Zainteresowaniem operacyjnym objęto również prawicowych działaczy ludowych oraz związane z nimi środowiska, organizacje związkowe działające w środowisku wiejskim oraz grupy i osoby tworzące w nim struktury organizacyjne o charakterze antykomunistycznym. W związku z powyższym w strukturze wewnętrznej Wydziału IV pojawiły się następujące sekcje: - Sekcja 1 – realizowała pracę operacyjną w zakresie działania Wydziału I i VI Departamentu IV MSW, - Sekcja 2 – prowadziła czynności operacyjne w zakresie działania Wydziału II, III, IV i V Departamentu IV MSW, - Sekcja 7 – organizowała ochronę operacyjną kompleksu gospodarki żywnościowej na terenie województwa, - Sekcja 8 – realizowała ochronę operacyjną instytucji i organizacji społeczno-politycznych rolnictwa (poprzez m.in. neutralizację wpływów działaczy NSZZ „Solidarność” RI). W połowie lat osiemdziesiątych ze struktury organizacyjnej Wydziału zniknęły sekcje. Po utworzeniu w 1985 r. Wydziału VI, pion IV powrócił do realizacji jedynie zadań operacyjnych związanych ze zwalczaniem antykomunistycznej działalności podejmowanej i inspirowanej przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. W okresie funkcjonowania Wydziału IV (w 1985 r. Samodzielnej Sekcji IV) kierował nim ppłk Tadeusz Hawrot (1 czerwca 1975 – 31 października 1978), a następnie ppłk Edward Hawryło (1 listopada 1978 – 1 listopada 1989). Wydział V (od II połowy 1979 r. do 1981 r. jako Wydział IIIA) – do jego zadań należała szeroko pojęta ochrona gospodarki, co sprowadzało się m.in. do rozpoznawania nastrojów i sytuacji konfliktowych wśród załóg zakładów przemysłowych, handlowych i komunikacyjnych, spółdzielczości pracy i inwalidzkiej oraz w urzędach administracyjnych. Zajmował się również rozpracowywaniem osób prezentujących poglądy antykomunistyczne, ujawnianiem faktów sabotażu, niegospodarności i nieprawidłowości w międzynarodowej wymianie techniczno – ekonomicznej. W 1982 r. w ramach Wydziału V działały następujące komórki organizacyjne: - wydzielone stanowisko ds. Sekcji 1 (opracowywanie informacji operacyjnych, sporządzanie analiz bezpieczeństwa w zakładach pracy i ocen stanu prac operacyjnych), - Sekcja 3 (organizacja pracy operacyjnej w środowisku związków zawodowych, rozpracowywanie podziemnych struktur NSZZ „Solidarność”), - Sekcja 5 i 6 – (organizacja pracy operacyjnej w zakładach podległych resortom przemysłu chemicznego i lekkiego, hutnictwa i przemysłu maszynowego), - Sekcja 4 i 7 – (organizacja pracy operacyjnej w zakładach podległych resortom budownictwa i przemysłu materiałów budowlanych, administracji gospodarki terenowej i ochrony środowiska, handlu wewnętrznego i usług). W 1986 r. ilość sekcji została zredukowana i odtąd w strukturze Wydziału funkcjonowały: - wydzielone stanowisko ds. Sekcji 1, - Sekcja 3, 6 i 8, - Sekcja 4, 5 i 7. Ostatecznie sekcje Wydziału V zostały zlikwidowane dwa lata później. Do realizacji ważnych działań operacyjnych przewidziano jednakże możliwość wydzielenia ze składu etatowego Wydziału grupy problemowej oraz stanowiska ds. analitycznych. Wydział VI – realizował zadania związane z operacyjnym zabezpieczeniem kompleksu gospodarki żywnościowej i leśnictwa oraz ochrony środowiska i gospodarki wodnej przed działalnością ugrupowań prawicy ludowej oraz opozycji antykomunistycznej. Ochrona obejmowała: produkcję, skup, przetwórstwo, transport, obrót surowcami i produktami rolno-spożywczymi oraz zaopatrzenie i usługi dla rolnictwa, przemysł drzewny i papierniczy, placówki handlu zagranicznego, wyższe uczelnie rolnicze oraz średnie i zawodowe szkolnictwo rolnicze i leśne. Pracami tego wydziału kierował ppłk Roman Szady. Wydział Śledczy – prowadził postępowania karne w sprawie przestępstw przeciwko istotnym interesom politycznym i gospodarczym PRL oraz zapewniał specjalistyczną obsługę prawną jednostek operacyjnych. W szczególności przyjmował zawiadomienia o przestępstwach, prowadził czynności sprawdzające, wszczynał i prowadził postępowania przygotowawcze, inspirował wystąpienia do instytucji i zakładów pracy w przypadku nieprawidłowości kwalifikujących się do postępowania administracyjnego lub dyscyplinarnego, współdziałał z jednostkami operacyjnymi i koordynował czynności procesowe z operacyjnymi. Ogólnie rzecz ujmując, Wydział Śledczy był odpowiedzialny za realizację zadań SB w zakresie zapobiegania, rozpoznawania i wykrywania (poprzez ściganie karne) sprawców przestępstw przypisanych do zwalczania tej służbie. W okresie 1975-1990 Wydziałem Śledczym kierowali płk Marian Jastkowiak (1975-1985) oraz ppłk Marian Jerzy Kwasek (1985-1990). Samodzielna Sekcja „A” – zapewniała KWMO/WUSW łączność szyfrową i kodową z jednostkami i komórkami organizacyjnymi podległymi MSW i innym resortom. Ponadto w początkowym okresie miała zapewnić pomoc organizacyjno-techniczną oraz koordynować działalność komórek szyfrowych i kodujących przy tworzących się organach administracyjnych województwa. Wydział „B” – przyjmował zlecenia i przygotowywał prowadzenie obserwacji, ustalał i identyfikował ujawnione w trakcie obserwacji osoby, z którymi kontaktowali się inwigilowani, współpracował z Biurem „B” w zakresie obserwacji dyplomatów i cudzoziemców spoza bloku komunistycznego, organizował i wykorzystywał zakryte punkty obserwacyjne, mieszkania konspiracyjne, prowadził działalność operacyjną w hotelach oraz innych obiektach turystycznych i rozrywkowych, w których przebywali cudzoziemcy. W okresie jego funkcjonowania wydziałem kierowali odpowiednio płk Leonard Graczyk (1975-1987), a następnie ppłk Andrzej Szczeryt (1987-1990). Wydział „C” – zajmował się rejestracją osób, spraw operacyjnych i postępowań przygotowawczych SB i MO oraz tworzeniem i prowadzeniem w związku z tym kartotek, sporządzaniem zestawień statystycznych i opracowań analitycznych; opiniowaniem osób ubiegających się o zezwolenia na posiadanie broni, wydanie kart żeglarskich i rybackich oraz kandydatów do wykonywania prac stanowiących tajemnicę państwową; gromadzeniem, opracowywaniem, brakowaniem, konserwacją, mikrofilmowaniem i udostępnianiem akt operacyjnych, administracyjnych i osobowych b. funkcjonariuszy. W WUSW w Lublinie okresie swego funkcjonowania kierowało nim kolejno 5 funkcjonariuszy. Wydział „T” – zajmował się instalacją i eksploatacją środków techniki specjalnej (podsłuchy pokojowe, telefoniczne, telegraficzne, podgląd i dokumentacja fotograficzna, tajne przeszukanie) w celu uzyskiwania informacji w sposób tajny. Środki te były stosowane w trakcie prowadzonych rozpracowań operacyjnych wobec osób podejrzanych o działalność antykomunistyczną. Od 15 grudnia 1989 r. do Wydziałów „B” i „T” WUSW w Lublinie włączono jako grupy zamiejscowe byłe sekcje „B” i „T” między innymi z WUSW w Chełm. Wydział Paszportów – do jego zadań należało prowadzenie wstępnego rozpoznania operacyjnego międzynarodowego ruchu osobowego oraz nadzór i kontrola nad realizacją tego zadania przez referaty paszportów; podejmowanie decyzji i wydawanie dokumentów paszportowych uprawniających do przekraczania granicy; prowadzenie spraw związanych z udzielaniem wiz i wydawaniem dokumentów cudzoziemcom, współpraca z urzędami konsularnymi, organami celnymi i ruchu granicznego w sprawach osób zamieszkujących na terenie województwa, utrzymywanie kontaktów z przedstawicielami biur podróży; prowadzenie ewidencji paszportów oraz rejestracji osób zastrzeżonych, odmawiających powrotu i ich rodzin. Trzeba również pamiętać, że realizując zadania związane z międzynarodowym ruchem osobowym mieszkańców województwa lubelskiego Wydział współdziałał z jednostkami operacyjnymi MO, SB, WSW. Wydział Polityczno-Wychowaczy – prowadził zadania mające na celu indoktrynację funkcjonariuszy KWMO/WUSW w Lublinie. Do zadań pionu polityczno-wychowawczego należało m.in. planowanie, organizowanie, bezpośrednie wykonywanie i nadzorowanie szkoleń politycznych funkcjonariuszy wszystkich komórek organizacyjnych WUSW. W ramach tych prac funkcjonariusze Wydziału Polityczno-Wychowawczego udzielali instruktażu i zatwierdzali plany szkoleń wykładowcom prowadzącym zajęcia w poszczególnych jednostkach. Szkolenia te kończyły się egzaminem z indywidualnymi ocenami dla uczestników szkoleń. Pion polityczno-wychowawczy nadzorował również działalność Zespołu Lektorskiego WUSW, który miał za zadanie informowanie i wyjaśnianie problemów politycznych, społecznych i ekonomicznych kraju, aktualnej sytuacji międzynarodowej w celu poznawania i kształtowania nastrojów wśród funkcjonariuszy. Pion polityczno-wychowawczy formalnie przestał istnieć z dniem 21 listopada 1989 r., a faktyczna jego likwidacja nastąpiła z dniem 10 stycznia 1990 r. wraz z przekazaniem majątku i dokumentacji będącej na stanie Wydziału Polityczno-Wychowawczego i Wydziału Szkolenia. W miejsce obydwu komórek powstał wówczas Wydział Szkolenia i Wychowania. Wydział Łączności – realizował zadania techniczne związane z zapewnieniem właściwej pracy urządzeń łączności przewodowej (specjalnej, telefonicznej, telegraficznej, dowodzenia, dyspozytorskiej) i radiowej (krótkofalowej, ultrakrótkofalowej), będących w dyspozycji jednostek i komórek MO i SB, władz politycznych i administracyjnych województwa lubelskiego. Zajmował się również organizowaniem, zabezpieczaniem, nadzorem wymiany i transportu (konwoju) przesyłek listowych, których ekspedycja podlegała poczcie specjalnej. Starszy inspektor ds. Służby Bezpieczeństwa w Wydziale Inspekcji – zajmował się badaniem zgodności postępowania komórek organizacyjnych SB z obowiązującym stanem prawnym, a zwłaszcza z zarządzeniami MSW i kierownictwa WUSW. Do jego zadań należało również merytoryczne sprawdzenie organizacji, metod i środków pracy SB oraz ich skuteczności oraz kontrola prawidłowości wykorzystania funduszu „O”. Był on również odpowiedzialny za organizowanie współpracy z kontrwywiadem wojskowym w zakresie kontrwywiadowczego zabezpieczenia województwa. Starszy inspektor ds. SB realizował zadania dotyczące przygotowania i organizacji protokolarnych kontroli jednostek i komórek podległych WUSW w Lublinie. Starszy inspektor ds. ochrony przemysłu w zespole stanowisk samodzielnych Wydziału Inspekcji – sprawował nadzór nad działalnością Straży Przemysłowej, Straży Pocztowej, Straży Leśnej i Służby Ochrony Kolei, które były zobligowane do przekazywania informacji o zdarzeniach przydatnych w pracy operacyjnej SB. Dokonywał kontroli wspomnianych formacji ochrony oraz prowadził szkolenia dla zatrudnionych w nich pracowników. Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa – powołany w miejsce rozwiązanego Wydziału III, najbardziej „zasłużonego” w zwalczaniu wszelkich przejawów opozycji. Dotychczasową retorykę mówiącą o obronie komunizmu pion ten zastąpił odniesieniami do praworządności i poszanowania konstytucji. W rzeczywistości nadal zajmował się rozpracowywaniem ugrupowań kwestionujących ustalenia „okrągłego stołu”, czyli na przykład KPN i Solidarności Walczącej. Wydział Ochrony Gospodarki – utworzony na bazie rozwiązanych Wydziałów V i VI. Zakresem działania objął ochronę przed penetracją gospodarki przez obce służby, naruszenie przepisów w postępowaniu z wiadomościami stanowiącymi tajemnicę państwową, poważne zakłócenia w funkcjonowaniu infrastruktury gospodarczej państwa, badanie nastrojów niezadowolenia pracowników zakładów pracy o podłożu politycznym i ekonomiczno-socjalnym. Wydział Studiów i Analiz – powołany w wyniku rozwiązania Wydziału IV. Chcąc przystosować się do nowych warunków w zmienionych realiach politycznych głównym celem swojego działania uczynił operacyjne zabezpieczenie działalności ruchów społeczno-politycznych.

Już jesienią 1944 r. w każdym z trzech wydziałów Resortu Bezpieczeństwa Publicznego(RBP) funkcjonowała co najmniej jedna komórka zajmująca się ewidencją i archiwum. Kwestią zasadniczą pozostaje jedynie pytanie na ile ich działanie było sformalizowane. Od końca sierpnia lub początku września w kontrwywiadzie wykonywała to Sekcja VIII. Za początek tworzenia archiwum resortowego należy przyjąć 24 października, kiedy na stanowisko p.o. jego kierownika została powołana Bronisława Skrzeszewska. Do obowiązków archiwum należało: - prowadzenie składnic akt w resorcie, - gromadzenie akt poniemieckich, podworskich oraz wytworzonych przez wszelkie instytucje II Rzeczpospolitej, Państwa Podziemnego oraz partie polityczne i organizacje społeczne. Zasadę prowadzenia akt w wojewódzkich i powiatowych urzędach bezpieczeństwa publicznego regulowała instrukcja wprowadzona zarządzeniem zastępcy kierownika RBP z 18 listopada 1944 r. Praktycznie znacznie większy wpływ na bieżącą pracę archiwów w terenie miało pismo z 9 listopada tego samego roku, w którym dosyć szczegółowo zdefiniowano zasady gromadzenia, a przede wszystkim przekazywania z komórek organizacyjnych resortu wytworzonej w toku działań operacyjnych dokumentacji. Okres przejściowy w tworzeniu zarówno ewidencji, jak i archiwum stanowiły pierwsze miesiące 1945 r. Wówczas oba działy zostały skupione w Wydziale I Departamentu II MBP, co w odniesieniu do województw było związane z organizacją wydziałów II WUBP, a ściślej mówiąc sekcji 1 (ewidencji). Pierwsze ślady organizacji tych struktur w skali województwa pochodzą z połowy lutego 1945 r. W zakresie zadań sekcji należało rejestrowanie elementów antypaństwowych, udzielanie informacji o nich innym komórkom oraz przechowywanie akt spraw zakończonych, depozytów i rzeczy skonfiskowanych. W latach 1945-1954 wydział I przechodził kilka reorganizacji, z których warto wymienić chociażby wprowadzenie „Instrukcji o ewidencji sieci agenturalno-informacyjnej jednostek operacyjnych Służby Bezpieczeństwa Publicznego” z 16 września 1948 r. czy „Instrukcji nr 1 o rejestracji i sprawdzaniu elementu przestępczego i podejrzanego w Kartotekach Ogólnych PUBP, WUBP oraz Kartotece Centralnej MBP” z 21 stycznia 1949 r. W powołanym Dekretem Rady Państwa z 7 grudnia 1954 r. Komitecie do spraw Bezpieczeństwa Publicznego większość zadań prowadzonych dotychczas przez Wydział I Departamentu II przejął Departament Ewidencji Operacyjnej i Statystyk, oznaczony numerem X, a sam przedmiot pracy nie uległ większym zmianom. W chwili rozwiązania Komitetu, w miejsce dotychczasowego Departamentu X powstało Biuro Ewidencji Operacyjnej złożone z kierownictwa, czterech wydziałów i jednego działu. Dotychczasowy Wydział I i II zachowały zarówno swoją numerację, jak i zadania. Dział Kartotek przekształcono w Wydział III, sekretariat ogólny i drukarnię połączono w jedną komórkę, która otrzymała nazwę Wydział Ogólny, natomiast Dział Statystyczno-Sprawozdawczy przekształcono w Dział Ewidencji Specjalnej. Przemiany organizacyjne z końca 1956 r., choć istotne w skali resortu, na pracę ewidencji nie wywarły większego wpływu, przez najbliższe lata będzie ona działać na podstawie instrukcji 017 i 018 z 1955 r. Do istotniejszych zmian w organizacji pracy Biura Ewidencji Operacyjnej doszło dopiero w 1960 r., kiedy to zarządzenie nr 04 MSW z 2 stycznia zmieniło nazwę Biura Ewidencji Operacyjnej na Biuro „C”, a wydziały ewidencji operacyjnej KWMO na wydziały „C”. Niezwykle ważne dla dalszej pracy pionu „C” były podpisane przez ministra pół roku później dwa akty prawne oraz towarzyszące im instrukcje i wytyczne. Zarządzenie 0117/60 z 29 czerwca tworzyło w Biurze „C” Centralną Kartotekę, w której miały znaleźć się nie tylko informacje o osobowych źródłach informacji SB w całym kraju, ale również karty zabezpieczające osobowych źródeł informacji MO, WSW, KBW, WOP czy zarządu II Dowództwa WOP. Warto tu zwrócić uwagę, iż był to pierwszy od dokonanego na początku 1955 r. rozdziału kartotek między służbą milicji a bezpieczeństwa, krok w kierunku przejęcia ewidencji milicyjnej w całości. Drugim zarządzeniem, które w sposób istotny oddziaływało na pracę ewidencji była Instrukcja 03 o podstawowych środkach i formach pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa z 2 lipca 1960 r. W latach 1958-1965 Biuro Ewidencji Operacyjnej (BEO)/Biuro „C” składało się z pięciu komórek organizacyjnych: Wydziału I, II, III, IV i Ogólnego. Ich odpowiednikami w komendach wojewódzkich MO były wydziały ewidencji operacyjnej. W dniu 15 lipca 1965 r. polecono dyrektorowi Biura „C” opracowanie projektu etatu Biura obejmującego zakres działania kierowanej przez niego jednostki oraz Centralnego Archiwum MSW (powstało ono de facto po wyprowadzeniu z Departamentu II archiwum ogólnego zgodnie z rozkazem nr 052/org. z 6 czerwca 1950 r.). 30 listopada zarządzeniem Biuro „C” otrzymało nowy regulamin organizacyjny, na mocy którego składało się z sześciu wydziałów. Od początku 1967 r. serią zarządzeń ministra dokonano połączenia jednostek ewidencji oraz archiwów urzędów bezpieczeństwa i milicji, a co za tym idzie kolejnych przeobrażeń organizacyjnych. W kolejnych latach istotnym poszerzeniem zakresu działania Biura „C” było wchłonięcie likwidowanego Biura Informatyki MSW (1980) oraz przejęcie zadań związanych z ochroną informacji niejawnych w skali kraju (1983). W ramach Wydziału „C” KWMO/WUSW w Lublinie funkcjonowało archiwum, które gromadziło akta spraw zakończonych. Przejmowanie akt regulowały obowiązujące w resorcie spraw wewnętrznych instrukcje archiwalne. Było to Zarządzenie nr 034/74 MSW z dnia 10 V 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, znowelizowane Zarządzeniem nr 030/79 MSW z dnia 2 VII 1979 r. Ogromną rolę w ukształtowaniu struktury zespołu akt WUSW w Lublinie odegrała ostatnia resortowa instrukcja wprowadzona Zarządzeniem nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Z godnie z nią Wydział „C” stał się miejscem przechowywania materiałów WUSW w Lublinie, a także dokumentacji powyżej kategorii B-5 rejonowych, urzędów spraw wewnętrznych, komisariatów i posterunków MO. W archiwum Wydziału „C” znalazły się również materiały tajnych współpracowników (TW) Wojskowej Służby Wewnętrznej. Zasady wykorzystywania TW i przekazywania dotyczących ich dokumentów pomiędzy cywilnymi a wojskowymi organami bezpieczeństwa zostały uregulowane w ramach podpisanego 17 listopada 1981 r. porozumienia o współpracy pomiędzy SB MSW a Szefostwem WSW. Zasób archiwalny lubelskiego Wydziału „C” nie został opracowany zgodnie z zasadami metodyki archiwalnej. Pojęcia „opracowanie”, stosowanego w pionie archiwalnym MSW, nie można bowiem utożsamiać z czynnościami wchodzących w zakres tradycyjnego porządkowania zespołu (zbioru) oraz sporządzania do niego inwentarza ze wstępem. W archiwum cywilnych organów bezpieczeństwa państwa inwentarz archiwalny był środkiem ewidencyjnym, w którym rejestrowano kolejne napływy akt z jednostek organizacyjnych do archiwum. Za opracowanie archiwalne uznawano natomiast przeprowadzenie w archiwaliach analizy pod kątem wyodrębnienia w nich pojawiających się w różnym charakterze osób, zagadnień i tematów interesujących SB. Efektem tej pracy nie było wypełnienie karty inwentarzowej, stworzenie pełnego opisu akt, a jedynie wypisanie kart ewidencyjnych odnoszących się do osób oraz kart tematyczno-zagadnieniowych, które włączano do odpowiednich kartotek. Tak zwane opracowanie akt polegało również na sporządzeniu ich streszczenia oraz charakterystyk głównych figurantów. W latach 1989-1990 dokumentacja SB WUSW w Lublinie, podobnie jak w pozostałych jednostkach wojewódzkich, poddana została masowemu niszczeniu. Pośpiech w dokonywaniu brakowań i zniszczeń oraz liczne przypadki nieprzestrzegania okresu przechowywania akt zgodnie z nadanymi kategoriami, nie mówiąc o bezprawnym przekwalifikowaniu i niszczeniu materiałów archiwalnych kategorii „A” podyktowany był względami politycznymi, wynikającymi z zachodzącej w Polsce transformacji ustrojowej. Wynikał przede wszystkim z chęci ukrycia prawdy o charakterze, metodach działań i represjach stosowanych przez SB wobec społeczeństwa. Po likwidacji pod koniec lipca 1990 r. WUSW w Lublinie, zasób jego archiwum znalazł się w siedzibie nowo utworzonej Komendy Wojewódzkiej Policji. W związku z podziałem nieruchomości WUSW w Lublinie znaczna część materiałów trafiła do magazynu UOP. W kolejnych miesiącach przeglądowi zostały poddane pozostałe materiały, dokonując ich podziału między Policję i UOP. W Delegaturze UOP materiały SB również nie doczekały się opracowania zgodnego z zasadami metodyki archiwalnej. Główny zrąb tych materiałów trafił do archiwum lubelskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej we wrześniu i październiku 2001 r. Pozostałe materiały były przekazywane systematycznie w kolejnych miesiącach.

Nazwa jaką przyjęto, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie, jest zgodna z ostatnią stosowaną w praktyce. Należy jednak zaznaczyć, iż w ramach tego zespołu znajdują się materiały obejmujące okres od 1944 do 1990 r. Tym samym w jego skład wchodzą materiały organów bezpieczeństwa wytworzonych i zgromadzonych od chwili powstania Resortu Bezpieczeństwa Publicznego, Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, a następnie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Warto zaznaczyć, iż w ramach tego zespołu znajdują się materiały wyszczególnione w podzespołach Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie i jednostek mu podległych (z lat 1944-1954), Wojewódzkiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie i jednostek mu podległych (z lat 1954-1956), Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej oraz jednostek jej podległych (z lat 1944-1954, 1954-1956 i 1956-1983. Przez cały okres funkcjonowania tych struktur w różnym stopniu zmianie ulegały zarówno ich struktury pionowe (system podległości i zwierzchnictwa) jak i poziome (podział na wydziały sekcje, inspektoraty, samodzielne stanowiska). Problematyka akt dotyczy województwa lubelskiego w granicach administracyjnych z lat 1944-1990. Zespół liczy 422 067 j.a., 1283,87 mb. W zasadzie wszystkie serie i podserie akt w zespole są zdekompletowane i posiadają poważne luki. Istotne braki występują również w dokumentacji zdawczo-odbiorczej przekazywania akt do archiwum. Analizując stan zachowania akt WUSW w Lublinie trzeba przede wszystkim pamiętać o masowym niszczeniu dokumentacji SB w latach 1989-1990. Zespoły archiwalne można klasyfikować według różnych przesłanek: ze względu na wewnętrzną budowę, stopień archiwizacji i stan zachowania. Stosując te kryteria można określić zespół WUSW w Lublinie jako zamknięty i fragmentaryczny. Wraz z reformą administracyjną 1975 r. Lublin, podobnie jak i pozostałe 17 dotychczasowych województw, pozostał miastem wojewódzkim. W przeciwieństwie do nowo utworzonych województw dysponował składnicą akt. Zgodnie z § 4 ust. 3 Zarządzenia nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, rejonowe urzędy oraz komisariaty i posterunki MO zostały zobligowane do przekazywania Wydziałom „C” WUSW wszelkich materiałów posiadających kategorie powyżej B-5. Znamienny w tym miejscu jest fakt, że powyższy zapis nie likwidował samodzielności registraturalnej jednostek niższego szczebla, ale pozbawiał je mandatu do prowadzenia składnic akt z najważniejszą dokumentacją własnej jednostki organizacyjnej. Odtąd, aż do końca działalności pionów SB i MO, zasób archiwalny Wydziału „C” miały tworzyć akta wojewódzkiego i rejonowych urzędów spraw wewnętrznych województwa lubelskiego. Jak wynika z tych informacji materiały jednostek podległych WUSW w Lublinie zostały włączone do archiwaliów twórcy zespołu jeszcze przed procesem jego archiwizacji, stając się jego pewną całością, co nie spowodowało tym samym zakłóceń w strukturze wewnętrznej zespołu. Opisując zespół WUSW w Lublinie należy podkreślić, iż jest on złożony. Z uwagi na stan zachowania należy go określić jako fragmentaryczny. Zdekompletowanie materiałów zespołu, będące efektem akcji zacierania śladów działalności SB na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, ma w tym momencie znaczenie drugorzędne. Dla oceny fragmentaryczności zespołu WUSW w Lublinie najważniejszy jest fakt, że w przejętych do IPN materiałach nie ma dokumentacji wszystkich pionów. Dopiero posiadanie tych materiałów zapewniłoby kompletność zespołu i możliwość badania wszystkich aspektów działalności jego twórcy. Jak już wspominano akta WUSW w Lublinie nie zostały nigdy opracowane zgodnie z zasadami metodyki archiwalnej. Po przekazaniu do archiwum Wydziału „C” były one jednak wciąż wykorzystywane do celów operacyjnych. Stąd wynikała potrzeba szybkiego ich wyszukiwania, a co za tym idzie stworzenia odpowiednich pomocy ewidencyjnych i oznaczenia materiałów sygnaturą archiwalną. Ostatnim normatywem regulującym funkcjonowanie archiwum MSW było Zarządzenie nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Struktura zachowanych materiałów WUSW w Lublinie odpowiada wymogom określonym w tym piśmie. W MSW obowiązywała trójczłonowa sygnatura archiwalna złożona z kolejnego numeru spisu akt (inwentarza) łamanego przez pozycję (liczbę porządkową) danego spisu (inwentarza) łamanego przez odpowiedni symbol akt (cyfrę rzymską). Występowały jednak różnice w budowie sygnatur poszczególnych rodzajów materiałów archiwalnych. Przy oznaczaniu materiałów operacyjnych nie pojawiał się człon drugi, a przy sygnowaniu materiałów administracyjnych nie obowiązywał człon trzeci. Materiały operacyjne były ewidencjonowane w inwentarzach (dziennikach) archiwalnych prowadzonych oddzielnie dla każdego symbolu akt: I – akta osobowych źródeł informacji SB, dysponentów lokali kontaktowych, mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, dysponentów lk, mk (w przypadku kandydatów symbol powinien być dodatkowo złamany/uzupełniony literą „k” – np. I/k, I-k), II – akta rozpracowań operacyjnych SB, III - akta postępowań przygotowawczych SB, IV – akta spraw obiektowo-zagadnieniowych SB. Podobne sygnatury, wzbogacone o wyróżnik literowy, otrzymywały także materiały pozostałych pionów MSW: I-m, II-m, III-m, IV-m dla dokumentacji MO, I-w, II-w, III-w, IV-w dla akt Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW jednostek podległych MSW. Analogicznie do materiałów operacyjnych postępowano z przejętymi do archiwum aktami osobowymi funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych i pracowników cywilnych resortu. Prowadzono inwentarze dla następujących symboli akt: V – akta funkcjonariuszy SB, VI – akta funkcjonariuszy MO, VII – akta pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych, VIII – akta żołnierzy zawodowych resortu spraw wewnętrznych. Wpływające do archiwum materiały administracyjne pozostawały w zasadzie w niezmienionym układzie opartym na spisach zdawczo-odbiorczych. Teoretycznie, po brakowaniu, miał im być nadawany układ rzeczowy, a następnie nowa sygnatura archiwalna. Ze względu na proweniencję i wartość źródłową w materiałach poszczególnych serii można wyróżnić: 1) akta własne wytworzone przez komórki organizacyjne WUSW w Lublinie, posiadające znaczenie podstawowe, 2) materiały nadesłane przez MSW oraz podległe WUSW jednostki z terenu województwa lubelskiego o charakterze uzupełniającym, 3) dokumentację proweniencji nieresortowej, przesłaną do wiadomości i wykorzystania, o charakterze pomocniczym. Akta MSW oraz rejonowych urzędów spraw wewnętrznych (komend miejskich, komisariatów) stały się, o czym już mówiono, integralną częścią zespołu ze względu na organizację resortu spraw wewnętrznych oraz ich wpływ merytoryczny na funkcjonowanie WUSW w Lublinie, a także w celach poznawczych i porównawczych dla zobrazowania działalności poszczególnych jednostek i istniejącej w MSW hierarchii podległości organizacyjnej. Na pozostawienie w zespole materiałów obcych, mających luźny związek treściowy z produkcją kancelaryjną wytwórcy akt, miał z kolei wpływ obieg informacji w ówczesnym systemie politycznym, który zakładał współpracę MSW (i jednostek podległych) z PZPR, organizacjami politycznymi, instytucjami społeczno-gospodarczymi, urzędami administracji państwowej itp. Akta WUSW w Lublinie są przechowywane jako poszyty, w teczkach wiązanych przesznurowanych tasiemką lub ze względu na ich formę fizyczną luzem (księgi, repertoria, dzienniki, skorowidze). Materiały zachowały się w stanie dobrym, a pewna ich część jeszcze przed 1990 r. została zmikrofilmowana. W zespole akt WUSW w Lublinie zachowały się akta w następującym układzie rzeczowym: Materiały operacyjne: I Teczki personalne i pracy osobowych źródeł informacji (tajnych współpracowników, kontaktów operacyjnych, konsultantów SB, tajnych współpracowników WSW i Zwiadu WOP), teczki personalne dysponentów lokali kontaktowych, kandydatów na osobowe źródła informacji i dysponentów lokali kontaktowych; II Akta spraw operacyjnego sprawdzenia i operacyjnego rozpracowania odnoszących się do osób, środowisk i wydarzeń, kwestionariusze ewidencyjne dotyczące osób, teczki ewidencji operacyjnej na księży; III Akta postępowań przygotowawczych i Wydziału Śledczego prowadzonych przeciwko osobom i środowiskom; IV Akta spraw obiektowych odnoszących się do zakładów pracy, organizacji i wydarzeń. Akta osobowe: Teczki personalne funkcjonariuszy MO, SB i pracowników cywilnych WUSW w Lublinie. Materiały administracyjne: Zarządzenia, decyzje, rozkazy, wytyczne RBP/MBP/MSW, KG MO, komendanta wojewódzkiego/szefa WUBP/KWMO/WUSW w Lublinie; regulaminy organizacyjne, zakresy działań, etaty poszczególnych wydziałów WUBP/KWMO/WUSW i jednostek podległych; dzienniki podawcze i korespondencyjne wraz ze skorowidzami, rejestry przesyłek miejscowych kancelarii i sekretariatów wydziałów; plany oraz sprawozdania opisowe i statystyczne poszczególnych wydziałów WUBP/KWMO/WUSW i jednostek im podległych; charakterystyki kontrwywiadowcze województwa, dokumentacja prowadzonych szkoleń (plany, programy, wykazy uczestników); protokoły i spisy zdawczo-odbiorcze akt przekazanych do archiwum, protokoły brakowania i zniszczenia dokumentacji niearchiwalnej; zestawienia statystyczne dotyczące zatrudnienia i ruchu kadry oficerskiej; listy obecności i podania o urlop funkcjonariuszy i pracowników wydziałów; rozliczenia funduszu „O”; dokumentacja postępowań związanych z dopuszczeniem do prac obronnych stanowiących tajemnicę państwową (tzw. „mob”), oraz korespondencja w wyżej wymienionych zagadnieniach. Materiały obronne: Plany, meldunki mapy, zestawienia statystyczne, korespondencja wydziałów WUSW i rejonowych urzędów związana z przygotowaniem do działań w wypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny.

Prace rozpoczęto od studiów nad zespołem w oparciu o literaturę dotyczącą organizacji i metod pracy cywilnych organów bezpieczeństwa. Następnie przystąpiono do ich inwentaryzacji, zmieniając tytuły tych jednostek, które nie odzwierciedlały ich zawartości. W odniesieniu do akt zespołu WUSW w Lublinie zastosowano uproszczoną metodę opracowania, polegającą na odstąpieniu od porządkowania i brakowania dokumentów wewnątrz j.a. W systemie informacji archiwalnej NEXUS (wersji elektronicznej inwentarza) zostały rozpisane wszystkie j.a. zespołu. Do opracowania zespołu zastosowano metodę schematyczno-rzeczową, która polega na układaniu archiwaliów według schematu opierającego się na podziale rzeczowym. Trzeba przy tym zaznaczyć, że jest to najczęściej stosowana metoda w przypadku zespołów fragmentarycznych i szczątkowych. Jak już wspominano podstawową rolę dla ukształtowaniu struktury zespołu akt WUSW w Lublinie, podobnie jak w innych województwach odegrała ostatnia resortowa instrukcja archiwalna wprowadzona Zarządzeniem nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. W instrukcji scharakteryzowano cztery podstawowe rodzaje materiałów archiwalnych wytwarzanych do końca istnienia SB. Za materiały operacyjne uznano wytworzone przez SB, MO akta wszystkich rodzajów spraw operacyjnych (kwestionariusze ewidencyjne, sprawy operacyjnego sprawdzenia, sprawy operacyjnego rozpracowania) oraz postępowań przygotowawczych, teczki personalne i pracy osobowych źródeł informacji, teczki osób opiniowanych, dokumentację sprawozdawczą, zarządzenia, rozkazy, pisma okólne, instrukcje, wytyczne i korespondencję dotyczącą pracy operacyjnej. Materiały osobowe stanowiły teczki osobowe funkcjonariuszy SB, MO, pracowników cywilnych, członków ORMO oraz teczki osobowe osób posiadających przydziały organizacyjno-mobilizacyjne do pełnienia służby w rezerwowych oddziałach MO. Materiałami administracyjnymi były z kolei wszelkie przepisy i dokumenty jednostek organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych wytworzone w związku z ich działalnością. W skład materiałów o charakterze obronnym wchodziła natomiast wszelka dokumentacja związana z przygotowaniem jednostek organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych do działań na wypadek zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny. I tę historycznie ukształtowaną strukturę zasobu zespołu (jego podziału na powyższe grupy rzeczowe) postanowiono zachować na poziomie serii inwentarza akt WUSW w Lublinie. Zastosowano jedynie drobne odstępstwo na rzecz materiałów operacyjnych. W związku ze zarchiwizowaniem instrukcji, wytycznych, korespondencji dotyczących pracy operacyjnej łącznie z innymi tego rodzaju materiałami, pozostawiono je w ramach dokumentacji administracyjnej konkretnych wydziałów. W przypadku podserii akt wykorzystano podział według rodzajów materiałów zarejestrowanych w odrębnych inwentarzach (dziennikach) archiwalnych. Wyróżnikiem tych podserii są nadane im w Wydziale/Sekcji „C” WUSW (w momencie przekazania do archiwum) symbole oznaczone rzymskimi cyframi. Materiały operacyjne zostały więc ułożone w następujących podseriach: akta osobowych źródeł informacji (oznaczone I), akta rozpracowań operacyjnych (oznaczone II), akta postępowań przygotowawczych (oznaczone III), akta spraw obiektowych (oznaczone IV). W ramach akt osobowych wyodrębniono trzy podserie: akta osobowe funkcjonariuszy SB (oznaczone V), akta osobowe funkcjonariuszy MO (oznaczone VI) i akta osobowe pracowników cywilnych (oznaczone VII). W obrębie każdej z tych podserii materiały zostały złożone według kolejności przekazywania ich do archiwum (nadania im numeru inwentarzowego), czyli od najstarszych z najniższym numerem do najmłodszych z najwyższą liczbą. Akta administracyjne ułożono natomiast w ramach dwóch podserii przewidzianych dla: 1) komórek organizacyjnych WUSW w Lublinie (w kolejności, w jakiej zostały omówione w części I wstępu) oraz 2) uszeregowanych alfabetycznie rejonowych urzędów spraw wewnętrznych (wcześniej komend miejskich, komisariatów). Ustalenia kolejności j.a. materiałów administracyjnych w obrębie każdej komórki i jednostki rejonowej dokonano na podstawie wykazu akt określającego kategorie z uwzględnieniem kwalifikacji na czas pokoju oraz zagrożenia bezpieczeństwa i wojny, stanowiącego załącznik do Zarządzenia nr 049/85 MSW. Materiałom o charakterze obronnym nadano układ wynikający z wewnętrznej struktury aktotwórcy: najpierw dokumentacja WUSW w Lublinie, następnie komórek organizacyjnych tej jednostki (w kolejności, w jakiej zostały omówione w części I wstępu), a na końcu uszeregowanych alfabetycznie rejonowych urzędów spraw wewnętrznych z terenu województwa lubelskiego.

Źródła: IPN Lu 148/33 Oryginały i wyciągi z Rozkazów Personalnych Komendanta Wojewódzkiego MO w Lublinie dot. funkcjonariuszy SB za rok 1976. IPN Lu 148/34 Oryginały i wyciągi z Rozkazów Personalnych Komendanta Wojewódzkiego MO w Lublinie dot. funkcjonariuszy SB za rok 1977. IPN Lu 148/40 t.2 Oryginały i wyciągi z Rozkazów Personalnych Komendanta Wojewódzkiego MO / Szefa WUSW w Lublinie dot. funkcjonariuszy SB za okres od 31-05-1983 r. do 23-12-1983. IPN Lu 148/41 Oryginały i wyciągi z Rozkazów Personalnych Szefa WUSW w Lublinie dot. funkcjonariuszy SB za rok 1984. IPN Lu 148/43 Oryginały i wyciągi z Rozkazów Personalnych Szefa WUSW w Lublinie dot. funkcjonariuszy SB za rok 1986. IPN Lu 148/45 Oryginały i wyciągi z Rozkazów Personalnych Szefa WUSW w Lublinie dot. funkcjonariuszy SB za rok 1988. IPN Lu 213/22 t. 9 Listy płac funkcjonariuszy SB KWMO w Lublinie za lipiec 1983 r. IPN Lu 213/22 t. 12 Listy płac funkcjonariuszy SB jednostek terenowych KWMO w Lublinie za sierpień 1983 r. IPN Lu 213/23 t. 16 Listy płac funkcjonariuszy SB jednostek terenowych WUSW w Lublinie za sierpień 1984 r. IPN Lu 213/24 t. 12 Listy płac funkcjonariuszy SB KWMO w Lublinie za lipiec 1985 r. IPN Lu 213/24 t. 14 Listy płac funkcjonariuszy SB jednostek terenowych KWMO w Lublinie za lipiec 1985 r. IPN Lu 213/26 t. 14 Listy płac funkcjonariuszy SB jednostek terenowych WUSW w Lublinie za lipiec 1987 r. IPN Lu 213/27 t. 14 Listy płac funkcjonariuszy SB jednostek terenowych WUSW w Lublinie za lipiec 1988 r. IPN Lu 029/1 Rozkazy personalne i wniosek personalny Wydziału Kadr WUBP w Lublinie z 1944 r. IPN Lu 029/2 Etaty WUBP i PUBP oraz wyciągi z rozkazów i listy pracowników zatwierdzonych Wydziału Personalnego WUBP w Lublinie z 1944 r. IPN Lu 029/3 Oryginały i wyciągi rozkazów organizacyjnych i personalnych Wydziału Personalnego WUBP Lublin z 1944 r. IPN Lu 029/4 Schemat struktury organizacyjnej WUBP, kopie rozkazów personalnych i sprawozdania o stanie zatrudnienia Wydziału Kadr WUBP w Lublinie z 1945 r. IPN Lu 029/9 Sprawozdania miesięczne Wydziału Personalnego WUBP w Lublinie z 1948 r. IPN Lu 029/10 Sprawozdania Wydziału Personalnego WUBP w Lublinie o stanie zatrudnienia w 1949 r. IPN Lu 029/11 Sprawozdanie o stanie zatrudnienia pracowników WUBP i PUBP Wydziału Personalnego WUBP w Lublinie z lat 1950-1951. IPN Lu 029/21 Sprawozdania statystyczne Wydziału Personalnego WUBP w Lublinie z lat 1953-1954 IPN Lu 029/22 Sprawozdania statystyczne Wydziału Personalnego WUBP w Lublinie z lat 1953-1954 IPN Lu 029/23 Sprawozdania miesięczne Wydziału Kadr WUds.BP w Lublinie za 1954 r. IPN Lu 055/2 Raporty z inspekcji PUBP i WUBP Lublin z 1944 r. IPN Lu 055/3 Zarządzenia, instrukcje, rozkazy i pisma instruktywne Kierownika Resortu WUBP w Lublinie z 1944 r. IPN Lu 055/40 Zarządzenia, rozkazy, instrukcje wydane przez MBP w 1949 r., Wydział Ogólny WUBP w Lublinie. IPN Lu 055/42 Zarządzenia, rozkazy, instrukcje wydane przez MBP w 1951 r., Wydział Ogólny WUBP w Lublinie. IPN Lu 055/46 Zarządzenia, rozkazy, instrukcje wydane przez MBP w 1954 r., Wydział Ogólny WUBP w Lublinie. IPN Lu 055/48 Zarządzenia, rozkazy, instrukcje wydane przez Komitet ds. Bezpieczeństwa w 1955 r., WUBP w Lublinie. IPN Lu 055/50 Zarządzenia, rozkazy, instrukcje wydane przez Komitet ds. Bezpieczeństwa w 1956 r. IPN Lu 055/51 Zarządzenia, rozkazy, instrukcje kierowane przez MSW w 1957 r. do Zastępców Komendantów Wojewódzkich MO ds. SB IPN Lu 055/57 Zarządzenia, rozkazy, instrukcje skierowane przez MSW w 1963 r. do Kierownictwa SB KWMO IPN Lu 055/58 Zarządzenia, instrukcje, pisma okólne wydane przez Szefa WUBP w Lublinie w latach 1945-1946. IPN Lu 055/61 Zarządzenia, instrukcje, pisma okólne wydane przez Kierownictwo WUBP w Lublinie w 1950 r. IPN Lu 055/65 Zarządzenia, instrukcje, pisma okólne wydane przez Szefa WUBP w Lublinie w 1954 r. Opracowania: Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, red. K. Szwagrzyk, Warszawa 2005, t. I 1944-1956 Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, red. P. Piotrowski, Warszawa 2006, t. II 1956-1975 Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, red. P. Piotrowski, Warszawa 2008, t. III 1975-1990 Dominiczak Henryk, Organy bezpieczeństwa PRL 1944-1990, Warszawa 1997 Joniec G., Romanek J., Oddział Instytutu Pamięci narodowej w Lublinie, [w:] Informator o zasobie archiwalnym Instytutu Pamięci Narodowej (stan na dzień 31 grudnia 2008 roku), Warszawa 2009 Piotrowski Paweł, Struktury Służby Bezpieczeństwa MSW 1975-1990, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 1 (2003) Poleszak Sławomir, Narodziny bezpieki. Powstanie powiatowych urzędów bezpieczeństwa publicznego na Lubelszczyźnie od sierpnia 1944 do czerwca 1945 roku, „Zwyczajny” resort. studia o aparacie bezpieczeństwa 1944-1956, Warszawa 2005 Romanek J., Kadry kraśnickiej milicji w latach 1944-1946 [w:] Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Kraśniki w latach 1944-1956, red. Jacek Romanka, Lublin 2011 Romanek J., Polityka kadrowa Komendy Powiatowej MO w Tomaszowie Lubelskim w latach 1944-1946, [w:] Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Tomaszowie Lubelskim w latach 1944-1956, red. G. Joniec, Lublin 2009 Romanek J., Polityka kadrowa w Komendzie Powiatowej Milicji Obywatelskiej w Łukowie w latach 1944-1946 r., [w:] Na straży ładu i bezpieczeństwa. Formacje milicyjno-policyjne ziem polskich od czasów najdawniejszych do współczesności, Radom 2009 Romanek J., Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Krasnymstawie w latach 1944-1948 – powstanie i zarys działalności [w:] Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Krasnymstawie w latach 1944-1956, red. Jack Romanka, Lublin 2008 Romanek J., Powstanie Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kraśniku – rok pierwszy [w:] Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Kraśniki w latach 1944-1956, red. Jacek Romanka, Lublin 2011 Romanek J., Powstanie struktur powiatowych Milicji Obywatelskiej w powiecie krasnostawskim w okresie 1944-1946 [w:] Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Krasnymstawie w latach 1944-1956, red. Jack Romanka, Lublin 2008 Twarze lubelskiej bezpieki. Informator personalny, Lublin 2007.