Zespół / zbiór

Ośrodek Odosobnienia dla Internowanych Warszawa-Białołęka 1981-1982

Warszawa; województwo stołeczne warszawskie; Polska Rzeczpospolita Ludowa.

Utworzenie Ośrodków Odosobnienia (powszechnie nazywanych obozami wzgl. ośrodkami internowania) nastąpiło na podstawie przepisów dotyczących stanu wojennego, tj. zapisów rozdziału V (art.art. 42-45, „Środki prewencyjne”) dekretu Rady Państwa PRL z dn. 12 grudnia 1981 r. o stanie wojennym (Dz.U. PRL 1981, nr 29, poz. 154; dekret został potwierdzony ustawą Sejmu PRL z dn. 25 stycznia 1982 r. o szczególnej regulacji prawnej w okresie stanu wojennego, Dz.U. PRL 1982, nr 3, poz. 18), przewidujących, że (art. 42.1) obywatele polscy mający ukończone lat 17, w stosunku do których ze względu na dotychczasowe zachowanie zachodzi uzasadnione podejrzenie, pozostając na wolności nie będą przestrzegać porządku prawnego albo prowadzić będą działalność zagrażającą interesom bezpieczeństwa lub obronności państwa, mogą być internowani na czas obowiązywania stanu wojennego w ośrodkach odosobnienia. Postępowanie w sprawie internowania prowadził i odpowiednie decyzje o internowaniu zgodnie z art. 43 ust. 1 dekretu wydawał komendant wojewódzki MO na którego obszarze działania przebywa albo przed ukryciem się przebywała osoba, której dotyczy to postępowanie. Postępowanie o internowanie mogło toczyć się bez udziału osoby, której ono dotyczyło (art. 43 ust. 2 dekretu) (faktycznie osoby, które planowano internować, wskazywała Służba Bezpieczeństwa i MO, a listy osób przewidzianych do internowania sporządzono przed wydaniem dekretu o stanie wojennym). Na decyzję o internowaniu przysługiwała wyłącznie skarga do ministra spraw wewnętrznych (w odniesieniu do obywateli PRL) (art. 43 ust. 4), decyzja podlegała natychmiastowemu wykonaniu, skarga nie zatrzymywała jej wykonania (art. 43 ust. 4). Nadzór nad wykonaniem decyzji o internowaniu miała sprawować prokuratura (art. 44), zakres nadzoru i sposób jego wykonywania określiło zarządzenie prokuratora generalnego PRL 3/82 z dn. 16 stycznia 1982 r. Tworzenie i likwidację ośrodków odosobnienia, jak i określenie regulaminów pobytu internowanych w tych ośrodkach dekret o stanie wojennym powierzył ministrowi sprawiedliwości (który miał tego dokonać w porozumieniu z ministrem spraw wewnętrznych) (art. 45 ust. 1), do wykonania decyzji o internowaniu miały być stosowane przepisy kodeksu karnego wykonawczego w zakresie nadzoru penitencjarnego i tymczasowego aresztowania (art. 45 ust. 2). Wobec tego, że Rada Państwa PRL równocześnie z wydaniem dekretu o stanie wojennym, uchwałą z dn. 12 grudnia 1981 r. w sprawie wprowadzenia stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo państwa (Dz.U. PRL 1981, nr 29, poz. 155), stan wojenny wprowadziła z mocą z dniem powzięcia [wsp. uchwały], wspomniane przepisy władze państwa zaczęły egzekwować (wskazać tu należy, że numer 29 Dziennika Ustaw PRL z dnia 14 grudnia 1981 r. był antydatowany, a został opublikowany dopiero 17 grudnia 1981 r., tzn. nie został prawidłowo ogłoszony przed tym dniem). Rozporządzeniem z dnia z dnia 12 grudnia 1981 r. w sprawie zasad postępowania w sprawach o internowanie obywateli polskich (Dz.U. PRL 1981, nr 29, poz. 159) Rada Ministrów PRL określiła warunki prowadzenia postępowań w sprawie internowania i elementy decyzji o internowaniu, wykonania decyzji o internowaniu, rozpatrywania skarg, uchylenia i utraty mocy decyzji. Rozporządzenie stanowiło również, że internowanie ustaje z dniem zniesienia stanu wojennego (§7 ust. 3), i nakazywało MO zbieranie danych dostarczających dostatecznych podstaw do przedstawienia określonej osobie [internowanej] zarzutów w postępowaniu karnym albo niezbędnych do sporządzenia wniosku o ukaranie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia (§8) – tzn. prowadzenie postępowań umożliwiających dodatkowe ukaranie (niejednokrotnie aresztowanie i uwięzienie) internowanych. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 grudnia 1981 r. w sprawie tymczasowego regulaminu pobytu internowanych w ośrodkach odosobnienia (Dz.U. PRL 1981, nr 29, poz. 165) stanowiło, że do czasu wydania rozporządzenia w sprawie regulaminu pobytu internowanych w ośrodkach odosobnienia do wykonania internowania w ośrodkach odosobnienia stosuje się odpowiednio przepisy tymczasowego regulaminu wykonywania tymczasowego aresztowania wprowadzonego zarządzeniem nr 1 Ministra Sprawiedliwości z dn. 25 stycznia 1974 r. oraz inne przepisy dotyczące wykonywania tymczasowego aresztowania (§1), a internowani umieszczeni w ośrodkach odosobnienia pozostają w dyspozycji komendanta wojewódzkiego MO, który wydał decyzję o internowaniu (§2). Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie regulaminu pobytu osób internowanych w ośrodkach odosobnienia (Dz.U. PRL 1981, nr 32, poz. 189) wyznaczało szczegółowe zasady i warunki internowania, łącznie z przepisami dyscyplinarnymi dotyczącymi internowanych i określało ich prawa. Internowani umieszczeni w ośrodkach odosobnienia pozostawali w dyspozycji komendanta wojewódzkiego MO, który wydał decyzję o internowaniu (§44). Likwidacja ośrodków odosobnienia nastąpiła w wyniku uchwały Rady Państwa PRL z dnia 19 grudnia 1982 r. w sprawie zawieszenia stanu wojennego (Dz.U. PRL 1982, nr 42, poz. 275), a następnie uchwały Rady Państwa z dnia 20 lipca 1983 r. w sprawie zniesienia stanu wojennego (co nastąpiło z dniem 22 lipca 1983 r.) (Dz.U. PRL 1983, nr 39, poz. 178). Ustawa Sejmu PRL z dnia 18 grudnia 1982 r. o szczególnej regulacji prawnej w okresie zawieszenia stanu wojennego (Dz.U. PRL 1982, nr 41, poz. 273) stanowiła, że zawieszenie stanu wojennego powoduje zaprzestanie stosowania rygorów przewidzianych m.in. w art. 42–45 dekretu o stanie wojennym, tzn. internowania (art. 1 ust. 1 pkt. 1). Wobec zawieszenia stanu wojennego, internowanych w większości wypuszczono na wolność, kilkuset aresztowano (i osadzono w aresztach śledczych), a ośrodki odosobnienia zostały zlikwidowane. Ostatnich internowanych zwolniono 23 grudnia 1982 r. Zarządzeniem nr 50/81 CZZK ministra sprawiedliwości z dn. 13 grudnia 1981 r. utworzono 46 ośrodków odosobnienia w instytucjach penitencjarnych i innych obiektach. Zmiany w liczbie ośrodków odosobnienia nastąpiły w wyniku wydania przez ministra sprawiedliwości zarządzeń 3/82 CZZK z dn. 9 stycznia 1982 r., 12/82 CZZK z dn. 2 marca 1982 r., 15/82 CZZK z dn. 16 marca 1982 r., 18/82 CZZK z dn. 24 marca 1982 r., 20/82 CZZK z dn. 3 kwietnia 1982 r. Ośrodki odosobnienia zostały formalnie zlikwidowane zarządzeniem 67/82 CZZK ministra sprawiedliwości z dn. 28 grudnia 1982 r. Ośrodki odosobnienia były tworzone przez dyrektorów Okręgowych Zarządów Zakładów Karnych w podległych im instytucjach penitencjarnych, poprzez wyodrębnienie ich (lub ich części) do celów przetrzymywania internowanych, za zgodą dyrektora Centralnego Zarządu Zakładów Karnych i w porozumieniu z właściwymi miejscowo komendantami wojewódzkimi MO. Komendantami ośrodków odosobnienia zostali z urzędu przełożeni instytucji penitencjarnych, w których ośrodki te zorganizowano. Komendantury ośrodków odosobnienia prowadziły akta osobowe internowanych. Zarządzeniem nr 50/81 CZZK ministra sprawiedliwości z dn. 13 grudnia 1981 r. utworzono w województwie stołecznym warszawskim (znajdującym się na obszarze OZZK w Warszawie, który obejmował znacznie większe terytorium) ośrodek odosobnienia w OZ [ośrodku zewnętrznym zakładu karnego] Warszawa-Białołęka przy ul. Ciupagi 1, z przewidywanymi początkowo 1200 miejscami (w celu zrobienia miejsca dla internowanych skazanych tam więzionych przeniesiono do aresztów śledczych na Białołęce, Mokotowie, Zakładu Karnego na Służewcu, a także do instytucji penitencjarnych poza Warszawą: w Popowie, Grodzisku Mazowieckim, Płońsku i Pułtusku). Ośrodek zajmował Oddziały I i II OZ Warszawa-Białołęka oraz część pawilonu IV Aresztu Śledczego Warszawa-Białołęka. (Nb. ZK Warszawa-Białołęka był przewidywany jako ośrodek przetrzymywania internowanych już w planie obronnym MSW i KGMO z 1978 r.). Ośrodek Odosobnienia w Warszawie-Białołęce planowo był największą taką instytucją w Polsce, przewidywano umieszczanie tam w pierwszej kolejności internowanych z Warszawy i wskazanych przez MSW (odpowiednio 575 i 78 osób wg zestawienia z dnia 13 września 1981 r.). Łącznie w Ośrodku internowano ponad 600 osób, wśród nich czołowych działaczy NSZZ „Solidarność”. Ośrodek zlikwidowano zarządzeniem ministra sprawiedliwości 67/82 CZZK z dn. 28 grudnia 1982 r.

Dokumentacja znajdowała się w OZZK/CZZK Ministerstwa Sprawiedliwości PRL.

Akta internowanych, korespondencja.

AIPN, 001833/46; AIPN, 01419/272; AIPN, 113/35; AIPN, 529/17; AIPN, 529/28; AIPN, 529/30; AIPN, 3170/311. Wołk, Grzegorz. Ośrodki Odosobnienia dla Internowanych. Encyklopedia Solidarności, t. 1. http://www.encysol.pl/wiki/O%C5%9Brodki_Odosobnienia_dla_Internowanych.