Subfonds

Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Zamościu 1975 - 1983

Województwo zamojskie utworzone na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91)

Dzieje ustrojowe podzespołu: Na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz. U. 1975, Nr 16, poz. 91) zlikwidowano powiaty i zwiększono liczbę województw z 17 do 49. Powyższe zmiany wymusiły również konieczność powstania nowych komend wojewódzkich MO i likwidację wszystkich dotychczas istniejących komend powiatowych MO. W celu sprawnej reorganizacji aparatu bezpieczeństwa powołano w MSW Centralny Zespół oraz zespoły wojewódzkie. Od 14 do 26 maja 1975 r. kierownictwo MSW zadecydowało o obsadzie komendantów i ich zastępców we wszystkich 49 województwach. W wyniku tej reformy siedzibą jednego z nowych województw został Zamość. Zarządzeniem Organizacyjnym Nr 0115/Org z dnia 11 czerwca 1975 r. minister spraw wewnętrznych nakazał komendantowi wojewódzkiemu MO w Zamościu zorganizowanie jednostki MO na terenie województwa zamojskiego. Na podstawie w/w zarządzenia z dniem 1 czerwca 1975 r. stanowisko komendanta wojewódzkiego MO objął płk Czesław Gąder (1 VI 1975 –15 XII 1986). Jego zastępcą ds. Służby Bezpieczeństwa został płk Tadeusz Portko (1 VI 1975 – 15 XII 1986). W zakresie działania MO jednostka podlegała Komendzie Głównej MO, natomiast w zakresie działania SB jednostka podległa bezpośrednio MSW. Podstawową komórką organizacyjną w KWMO był wydział, składający się z sekcji. Istniały również samodzielne sekcje. Pracami wydziału kierował naczelnik, który mógł posiadać jednego lub dwóch zastępców. Na czele sekcji stali kierownicy. Struktura pionu SB nowopowstałej Komendy Wojewódzkiej MO w Zamościu przedstawiała się w 1975 r. następująco: - Zastępca Komendanta ds. SB, -Inspektor Zespołu Analityczno-Informacyjnego przy zastępcy komendanta ds. SB, - Wydział II, - Wydział III, - Wydział IV, - Wydział Śledczy, - Wydział „B”, - Wydział „C”, - Wydział „T”, - Samodzielna Sekcja „A”, - Wydział Paszportów. W KWMO w Zamościu nie został utworzony Wydział „W”, zajmujący się perlustracją korespondencji. Na potrzeby SB województwa zamojskiego kontrolę korespondencji realizowała jednostka z Lublina. Po 1 czerwca 1975 r. obsadzone zostały stanowiska naczelników poszczególnych wydziałów. Wprowadzone zmiany likwidowały terenowe struktury Służby Bezpieczeństwa poza KWMO. Wyjątek od tego stanowiły grupy terenowe Wydziału Paszportów umiejscowione w Biłgoraju, w Hrubieszowie i w Tomaszowie Lubelskim. Komendzie Wojewódzkiej MO w Zamościu podlegały Komenda Miejska w Zamościu, Komenda Miejska w Hrubieszowie oraz komisariaty MO w: Biłgoraju, Tomaszowie Lubelskim i Zamościu (komisariat kolejowy). Nowo powołane jednostki zostały zobowiązane do udzielania pomocy posterunkom. Komenda Miejska MO w Zamościu miała współpracować z posterunkami: Adamów, Gorzków, Izbica, Krasnobród, Łabunie, Nielisz, Radecznica, Rudnik, Sitno, Skierbieszów, Stary Zamość, Sułów, Szczebrzeszyn, Zwierzyniec i Żółkiewka; Komenda Miejska MO w Biłgoraju z posterunkami: Biszcza, Frampol, Goraj, Józefów, Księżpol, Łukowa, Obsza, Potok Górny, Tarnogród, Turobin, Wysokie, Tereszpol i Zakrzew; Komenda Miejska MO w Hrubieszowie z posterunkami: Dołhobyczów, Grabowiec, Horodło, Mircze, Trzeszczany, Uchanie i Werbkowice, Komisariat MO w Tomaszowie Lubelskim: Jarczów, Komarów Osada, Krynice, Lubycza Królewska, Telatyn, Tyszowce i Ulhówek. Jednym z elementów rozbudowy struktur SB było utworzenie z dniem 1 lipca 1979 r. Wydziału IIIA (z dniem 1 grudnia 1981 r. przemianowanego na Wydział V). W maju 1981 r. natomiast, z uwagi na powstanie struktur „Solidarności” RI rozbudowano Wydział IV poprzez zwiększenie jego stanu o 28 etatów. W jego ramach zostały utworzone grupy operacyjne w Biłgoraju (5 etatów), Hrubieszowie (4 etaty), Tomaszowie Lubelskim (4 etaty), Izbicy (1 etat), Turobinie (1 etat), Żółkiewce (1 etat), Zwierzyńcu (1 etat), Szczebrzeszynie (1 etat) i Werbkowicach (1 etat). Z dniem 1 listopada 1981 r. powołany został Wydział Polityczno-Wychowawczy, jednocześnie wraz z nim utworzono stanowiska zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych Komendy Miejskiej MO w Zamościu, zastępców komendantów miejskich MO w Hrubieszowie i Biłgoraju oraz kierownika komisariatu MO w Tomaszowie Lubelski, a także zastępcy dowódcy kompani ZOMO. W sierpniu 1982 r. Wydziały „B”, „C” i „T” Komendy Wojewódzkiej MO w Zamościu zostały zamienione na sekcje i jednocześnie włączone w skład nowopowstałego Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Następny rok przyniósł zmiany w organizacji jednostek terenowych i nomenklaturze resortu spraw wewnętrznych. Okazało się, że likwidacja powiatów, a co za tym idzie referatów ds. SB, spowodowała lukę w systemie operacyjnym pionu bezpieczeństwa. Na mocy Zarządzenia Nr 6/83 z dnia 23 stycznia 1983 r. wprowadzono podział województw na rejony, w których powstały komendy miejskie i dzielnicowe MO. Komórki SB zostały powołane w tych komendach z dniem 15 maja tego samego roku w oparciu o Rozkaz Organizacyjny Nr 07/ZA/83 z 11 maja 1983 r., w efekcie wydania przez Ministra Spraw Wewnętrznych Zarządzenia Organizacyjnego MSW Nr 0126/Org. z dnia 4 maja 1983 r. Na podstawie w/w normatywów zlikwidowano wcześniej wymienione grupy operacyjne Wydziału IV, referaty paszportów w Biłgoraju, Hrubieszowie i Tomaszowie Lubelskim, wyłączono część etatów z Wydziału II (2 etaty), Wydziału III (2 etaty), Wydziału V (4 etaty). Uwolnione etaty umożliwiły na zorganizowanie struktur SB w Komendzie Miejskiej MO w Biłgoraju (10 etatów) i Hrubieszowie (8 etatów) oraz w Komisariacie MO w Tomaszowie Lubelskim (8 etatów). Ustawą z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie podległych mu organów (Dz.U. Nr38, poz. 173) wprowadzono natomiast nowe nazewnictwo jednostek terenowych. Dotychczasowe komendy wojewódzkie i rejonowe MO przemianowano odpowiednio na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. W tytulaturze kierownictwa komendanta wojewódzkiego/rejonowego MO zastąpił szef WUSW/RUSW. Zadania i struktura wewnętrzna poszczególnych komórek organizacyjnych KWMO w Zamościu przedstawiały się następująco: Starszy inspektor przy zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. SB – celem jego działań było zdobywanie i dostarczanie Departamentowi I MSW dokumentów i informacji z zakresu wywiadu politycznego, naukowo-technicznego i ekonomicznego, działalności obcych służb specjalnych oraz ośrodków wspierających opozycję antykomunistyczną. Realizował on również zadania operacyjno-techniczne zlecone przez Department I, a także koordynował działania wszystkich komórek organizacyjnych KWMO/WUSW w zakresie wywiadu. Inspektorat Analityczno-Informacyjny zastępcy komendanta wojewódzkiego MO ds. SB – do jego zadań należało utrzymywanie kontaktów z zastępcą komendanta wojewódzkiego MO ds. SB i naczelnikami wydziałów operacyjnych w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań służbowych, sporządzanie rocznych i problemowych planów kontroli jednostek i komórek organizacyjnych KWMO województwa zamojskiego, sprawdzanie realizacji wniosków pokontrolnych, opracowywanie okresowych ocen i analiz sytuacji polityczno-operacyjnej, sprawowanie nadzoru nad ochroną tajemnicy państwowej i służbowej. W ramach inspektoratu znajdowało się jedno stanowisko – starszego inspektora Inspektoratu Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego ds. SB i zostało ono utworzone z dniem 1 czerwca 1975 r. (Rozkaz Organizacyjny Nr 01/Z75). Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy – do zakresu jego działania należało wyjaśnianie wszelkich nieprawidłowości w działalności funkcjonariuszy, które mogłyby zagrozić interesom politycznym, gospodarczym i społecznym państwa i resortu. Zgodnie z przywołanym wcześniej Rozkazem Organizacyjnym Nr 002/ZA/85 r. Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy WUSW w Zamościu składał się z kierownika, którym przez cały okres działalności był mjr Marek Grelak oraz stanowiska starszego inspektora. Wydział II – jego zadaniem było organizowanie i bezpośrednie wykonywanie zadań operacyjnych polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu działalności służb wywiadowczych NATO (zwłaszcza wywiadu USA i RFN) i innych krajów niekomunistycznych, skierowanej przeciwko interesom PRL i innych krajów bloku komunistycznego. Z tego też tytułu wydział był zobligowany do ścisłej współpracy z biurami podróży i Wydziałem Paszportów w sferze międzynarodowego ruchu osobowego. Z dniem 1 lipca 1982 r. komendant wojewódzki Rozkazem organizacyjnym Nr 7/ZA/82 zwiększył stan etatowy wydziału, włączając w jego struktury stanowisko 2 starszych inspektorów i 2 inspektorów, a w październiku tego samego roku dodał etaty kierownika sekcji, starszego i młodszego inspektora. W okresie 1975-1983 Wydziałem II WUSW w Zamościu kierował: ppłk Ryszard Szczegielski (1975-1983). Wydział III – zajmował się ujawnianiem oraz likwidacją źródeł i skutków zagrożeń wynikających z: dywersji, sabotażu i innych działań antypaństwowych, konfliktów społecznych, nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładów pracy (tzw. bazy) oraz instytucji politycznych, społecznych, kultury i nauki (tzw. nadbudowy), naruszenia tajemnicy państwowej i służbowej. Był on również odpowiedzialny za profilaktyczną ochronę szczególnie narażonych na wymienione powyżej zagrożenia środowisk i instytucji społeczno-politycznych oraz zakładów pracy. Po wyodrębnieniu w strukturze KWMO w 1979 r. pionu IIIA (zagadnienia przemysłu), miał on zajmować się rozpoznawaniem, wykrywaniem, organizowaniem i likwidowaniem antykomunistycznej i antypaństwowej działalności wymierzonej przeciwko ustrojowi PRL. W lutym 1976 r. w Wydziale III nastąpiła reorganizacja. W jej ramach wyłączono stanowiska: dwóch starszych inspektorów, natomiast w ich miejsce powołano trzech kierowników sekcji. W związku z powstaniem w lipcu 1979 r. Wydziału III „A”- stan etatowy Wydziału III został znacznie uszczuplony. Z jego struktur wyłączono wówczas stanowiska: zastępcy naczelnika, trzech kierowników sekcji, pięciu starszych inspektorów, dwóch inspektorów i maszynistki. W grudniu z kolei przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Pod koniec 1980 r. Wydział III KWMO w Zamościu został wzmocniony, ponieważ utworzono wtedy stanowiska kierownika sekcji oraz inspektora, a w kwietniu 1981 r. dodatkowo 2 etaty inspektorów. Z dniem 1 lipca 1982 r. w struktury Wydziału III włączono stanowiska: zastępcy naczelnika, kierownika sekcji oraz 2 starszych inspektorów, a z dniem 1 października tego roku stanowiska: 2 kierowników sekcji, 2 starszych inspektorów, 2 młodszych inspektorów oraz 2 inspektorów. Naczelnikami Wydziału III w okresie 1975-1983 byli: por. Ryszard Janik (1975-1976) i mjr Jan Farion (1976-1983). Wydział IV – celem jego działań było zabezpieczenie podstaw ustrojowych PRL przed antykomunistyczną działalnością polityczno-społeczną podejmowaną przez Kościół katolicki, oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, działaczy i członków stowarzyszeń katolików świeckich, osoby świeckie współpracujące z duchownymi. W ramach tych działań Wydział IV prowadził: „ofensywne działania neutralizacyjno-dezintegracyjne” wśród części kleru katolickiego, przeciwdziałał nielegalnemu budownictwu sakralnemu, izolował księży od opozycji politycznej, rozpoznawał formy i metody działania duszpasterstwa oraz wspierał działania kleru pozytywnie nastawionego do ustroju PRL. W listopadzie 1977 r. w Wydziale IV KWMO w Zamościu utworzone zostało stanowisko starszego inspektora. Dalsza rozbudowa struktur Wydziału nastąpiła w listopadzie 1979 r. po włączeniu etatów starszego inspektora i inspektora. Z kolei w lutym 1980 r. przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Z uwagi natomiast na powstanie struktur „Solidarności” RI w maju 1981 r. Wydział IV został bardzo rozbudowany, ponieważ utworzono wówczas stanowiska: zastępcy naczelnika, dwóch kierowników sekcji, 2 starszych inspektorów i maszynistki oraz utworzono grupy operacyjne w Biłgoraju (5 etatów), Hrubieszowie i Tomaszowie Lubelskim (po 4 etaty) oraz w Izbicy, Turobinie, Żółkiewce, Zwierzyńcu, Szczebrzeszynie i Werbkowicach (po 1 stanowisku starszego inspektora). W kolejnym roku, na mocy Rozkazu Organizacyjnego Nr 2/ZA/82 komendant wojewódzki MO zlikwidował grupy operacyjne w Szczebrzeszynie i Żółkiewce. Natomiast w październiku 1982 r. do Wydziału IV dodał etat młodszego inspektora. Pracami Wydziału IV kierowali: mjr Aleksander Szłapa (1975-1977); ppłk Jan Powroźniak (1977-1978); mjr Stefan Kraczkowski (1978-1983). Wydział V (od II połowy 1979 r. do 1981 r. jako Wydział IIIA) – do jego zadań należała szeroko pojęta ochrona gospodarki, co sprowadzało się m.in. do rozpoznawania nastrojów i sytuacji konfliktowych wśród załóg zakładów przemysłowych, handlowych i komunikacyjnych, spółdzielczości pracy i inwalidzkiej oraz w urzędach administracyjnych. Zajmował się również rozpracowywaniem osób prezentujących poglądy antykomunistyczne, ujawnianiem faktów sabotażu, niegospodarności i nieprawidłowości w międzynarodowej wymianie techniczno – ekonomicznej. Wydział III „A” KWMO w Zamościu został utworzony na podstawie Rozkazu Organizacyjnego 05/ZA/79 komendanta wojewódzkiego MO w Zamościu z dnia 2 lipca 1979 r. W skład etatowy nowo utworzonej komórki weszły stanowiska: naczelnika wydziału, trzech kierowników sekcji, sześciu starszych inspektorów, dwóch inspektorów, młodszego inspektora oraz sekretarz-maszynistki. Z kolei w lutym 1980 r. przemianowano stanowisko młodszego inspektora na inspektora. Kolejnym Rozkazem Organizacyjnym Nr 13/ZA/81 z dnia 19 grudnia 1981 r. komendant wojewódzki zmienił nazwę komórki (zachowując jej dotychczasową strukturę) na Wydział V. Z dniem 1 lutego 1982 r. Wydział V został znacznie rozbudowany, ponieważ wówczas włączono w jego struktury łącznie 7 etatów (kierownika sekcji, 4 starszych inspektorów oraz 2 inspektorów), a z dniem 1 października tego samego roku włączono 1 inspektora i 4 młodszych inspektorów. Wydziałem III „A”/V w latach 1975-1983 kierowali: ppłk Zdzisław Hernas (1979-1982) oraz ppłk Stanisław Mosek (1982-1983). Wydział Śledczy – prowadził postępowania karne w sprawie przestępstw przeciwko istotnym interesom politycznym i gospodarczym PRL oraz zapewniał specjalistyczną obsługę prawną jednostek operacyjnych. W szczególności przyjmował zawiadomienia o przestępstwach, prowadził czynności sprawdzające, wszczynał i prowadził postępowania przygotowawcze, inspirował wystąpienia do instytucji i zakładów pracy w przypadku nieprawidłowości kwalifikujących się do postępowania administracyjnego lub dyscyplinarnego, współdziałał z jednostkami operacyjnymi i koordynował czynności procesowe z operacyjnymi. Ogólnie rzecz ujmując, Wydział Śledczy był odpowiedzialny za realizację zadań SB w zakresie zapobiegania, rozpoznawania i wykrywania (poprzez ściganie karne) sprawców przestępstw przypisanych do zwalczania tej służbie. W dniu 1 października 1982 r. w struktury Wydziału Śledczego włączono stanowisko starszego inspektora i inspektora. W okresie 1975-1983 Wydziałem Śledczym kierował płk Eugeniusz Grela (1975-1983). Samodzielna Sekcja „A” – zapewniała KWMO łączność szyfrową i kodową z jednostkami i komórkami organizacyjnymi podległymi MSW i innym resortom. Prowadziła szkolenia dla funkcjonariuszy jednostek terenowych w województwie zamojskim. Ponadto w początkowym okresie miała zapewnić pomoc organizacyjno-techniczną oraz koordynować działalność komórek szyfrowych i kodujących przy tworzących się organach administracyjnych województwa zamojskiego. Ponadto Samodzielna Sekcja „A” zobowiązana była do zorganizowania tajnego miejsca przechowania sprzętu i dokumentacji szyfrowej na wypadek bezpośredniego zagrożenia państwa i w czasie wojny. W maju 1978 r. stan etatowy Samodzielnej Sekcji „A” KWMO w Zamościu powiększono o dwa stanowiska telegrafistów. Jedyna zmiana jak nastąpiła w strukturze komórki wynikała z przekształcenia dwóch etatów telegrafisty w referentów techniki operacyjnej. W omawianym okresie pracami Samodzielnej Sekcji „A” KWMO w Zamościu kierował płk Stanisław Panek (1975-1983). Wydział „B” – przyjmował zlecenia i przygotowywał prowadzenie obserwacji, ustalał i identyfikował ujawnione w trakcie obserwacji osoby, z którymi kontaktowali się inwigilowani, współpracował z Biurem „B” w zakresie obserwacji dyplomatów i cudzoziemców spoza bloku komunistycznego, organizował i wykorzystywał zakryte punkty obserwacyjne, mieszkania konspiracyjne, prowadził działalność operacyjną w hotelach oraz innych obiektach turystycznych i rozrywkowych, w których przebywali cudzoziemcy. Z dniem 1 sierpnia 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „B”, wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Struktura 3 osobowej sekcji składała się z kierownika sekcji, starszego inspektora i inspektora. Do 1982 r. Wydziałem kierował ppłk Wacław Szeremeta (1975-1982). Wydział „C” – zajmował się rejestracją osób, spraw operacyjnych i postępowań przygotowawczych SB i MO oraz tworzeniem i prowadzeniem w związku z tym kartotek, sporządzaniem zestawień statystycznych i opracowań analitycznych; opiniowaniem osób ubiegających się o zezwolenia na posiadanie broni, wydanie kart żeglarskich i rybackich oraz kandydatów do wykonywania prac stanowiących tajemnicę państwową; gromadzeniem, opracowywaniem, brakowaniem, konserwacją, mikrofilmowaniem i udostępnianiem akt operacyjnych, administracyjnych i osobowych b. funkcjonariuszy. W 1978 r. do etatu Wydziału „C” KWMO w Zamościu włączono stanowisko starszego referenta techniki operacyjnej. Z dniem 1 sierpnia 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „C” (kierownik sekcji, inspektor i 4 młodszych inspektorów), wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Pracami Wydziału „C” kierowali ppłk Zdzisław Harnas (1976-1979) i mjr Henryk Bortacki (1980-1982). Wydział „T” – zajmował się instalacją i eksploatacją środków techniki specjalnej (podsłuchy pokojowe, telefoniczne, telegraficzne, podgląd i dokumentacja fotograficzna, tajne przeszukanie) w celu uzyskiwania informacji w sposób tajny. Środki te były stosowane w trakcie prowadzonych rozpracowań operacyjnych wobec osób podejrzanych o działalność antykomunistyczną. W czerwcu 1976 r. nastąpiło przemianowanie stanowisk w Wydziale „T”, a mianowicie zniesiono etaty: starszego referenta techniki operacyjnej i dwóch referentów techniki operacyjnej, a w ich miejsce utworzono stanowiska starszego inspektora, inspektora oraz młodszego inspektora. Natomiast rok później włączono do niego etaty: inspektora oraz starszego referenta techniki operacyjnej. Od 1 sierpnia 1982 r. Wydział zastąpiła Sekcja „T”, wchodząca w skład Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego. Sekcja „T” liczyła wówczas 10 etatów, na który składał się: kierownik sekcji, starszy inspektor, 2 inspektorów i 6 młodszych inspektorów. W okresie 1975-1982 Wydziałem kierowali: mjr Zbigniew Wyskok (1975-1978) i kpt. Andrzej Proszek (1982). Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego – do jego zakresu działania należało prowadzenie prac będących dotychczas w gestii wydziałów „B”, „C”, „T” oraz zabezpieczenie wspólnego dla wszystkich sekcji zaplecza technicznego w zakresie konserwacji, napraw i ewidencji sprzętu oraz obróbki laboratoryjnej. Struktura utworzonego z dniem 1 sierpnia 1982 r. Wydziału przedstawiała się następująco: -naczelnik Wydziału, -sekretarz-maszynistka, -Sekcja „B” – kierownik, starszy inspektor, inspektor, -Sekcja „C” – kierownik, inspektor, 4 młodszych inspektorów, -Sekcja „T” – kierownik, starszy inspektor, 2 inspektorów, 6 młodszych inspektorów. W związku z utworzeniem struktur terenowych SB z dniem 15 maja 1983 r. do Sekcji „C” włączono etat starszego inspektora. Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego przestał istnieć z dniem 15 grudnia 1989 r. zgodnie z decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 grudnia 1989 r. (zarządzenie organizacyjne Nr 0650/Org.). Na jego bazie utworzono Wydział „C” z 10 etatami. Natomiast sekcje „B” i „T” zostały włączone jako grupy zamiejscowe w Zamościu odpowiednio do Wydziałów „B” WUSW w Przemyślu i Wydziału „T” WUSW w Lublinie. Wydziałem Zabezpieczenia Operacyjnego przez cały okres jego funkcjonowania kierował ppłk Henryk Bortacki (1982-1983). Wydział Paszportów – do jego zadań należało prowadzenie wstępnego rozpoznania operacyjnego międzynarodowego ruchu osobowego na terenie Zamościa oraz nadzór i kontrola nad realizacją tego zadania przez referaty paszportów; podejmowanie decyzji i wydawanie dokumentów paszportowych uprawniających do przekraczania granicy; prowadzenie spraw związanych z udzielaniem wiz i wydawaniem dokumentów cudzoziemcom, współpraca z urzędami konsularnymi, organami celnymi i ruchu granicznego w sprawach osób zamieszkujących na terenie województwa, utrzymywanie kontaktów z przedstawicielami biur podróży, prowadzenie ewidencji paszportów oraz rejestracji osób zastrzeżonych, odmawiających powrotu i ich rodzin. Trzeba również pamiętać, że realizując zadania związane z międzynarodowym ruchem osobowym mieszkańców województwa zamojskiego, Wydział współdziałał z jednostkami operacyjnymi MO, SB, WSW. Pracami Wydziału Paszportów w latach 1975-1983 kierował płk Wincenty Dyjaczyński (1975-1983). Wydział Polityczno-Wychowawczy – prowadził zadania mające na celu indoktrynację funkcjonariuszy KWMO/WUSW w Zamościu. Zgodnie z Rozkazem Organizacyjnym 12/ZA/81 z dnia 2 grudnia 1981 r., tworzącym struktury tej komórki, do kierownictwa KWMO włączono stanowisko zastępcy komendanta ds. polityczno-wychowawczych będącego jednocześnie naczelnikiem wydziału polityczno-wychowawczego. Wydział liczył 5 etatów (zastępca naczelnika, 2 stanowiska starszych inspektorów, inspektor oraz sekretarz maszynistka). Wydział Łączności – realizował zadania techniczne związane z zapewnieniem właściwej pracy urządzeń łączności przewodowej (specjalnej, telefonicznej, telegraficznej, dowodzenia, dyspozytorskiej) i radiowej (krótkofalowej, ultrakrótkofalowej), będących w dyspozycji jednostek i komórek MO i SB, władz politycznych i administracyjnych województwa zamojskiego. Zajmował się również organizowaniem, zabezpieczaniem, nadzorem wymiany i transportu (konwoju) przesyłek listowych, których ekspedycja podlegała poczcie specjalnej. Poza omówionymi wyżej komórkami w strukturach KWMO w Zamościu funkcjonowały stanowiska SB: Starszy inspektor ds. ochrony przemysłu Wydziału Inspekcji – określał charakter i stopień zagrożenia wrogą działalności w poszczególnych zakładach pracy, organizował i nadzorował pracę Straży Przemysłowej, a ponadto sporządzał informacje o stanie zabezpieczeń zakładów pracy i kontrolował działalność Straży Pocztowej, Bankowej, Leśnej i Straży Ochrony Kolei. Starszy inspektor ds. SB Wydziału Inspekcji – organizował i kontrolował pracę w nieetatowym zespole inspektorskim SB, prowadził dokumentacje funduszu „O”, dokonywał okresowych analiz i ocen sytuacji operacyjno-politycznej oraz bezpieczeństwa publicznego na terenie województwa. Dzieje podzespołu: Nazwa Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Zamościu funkcjonowała od 1975 r. do końca lipca 1983 r. Zmiana nazewnictwa nastąpiła na mocy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz. U. Nr 38, poz. 172). Przez cały okres funkcjonowania Komendy, a następnie Urzędu, nie zmieniły się jednak ich struktury: pionowa (system podległości i zwierzchnictwa) i pozioma (podział na wydziały sekcje, inspektoraty, samodzielne stanowiska). KWMO/WUSW w Zamościu podlegał w zakresie działań milicyjnych Komendzie Głównej MO, a w zakresie poczynań pionu bezpieczeństwa – kierownictwu Służby Bezpieczeństwa. Pełnił natomiast rolę zwierzchnika nad komendą miejską w Biłgoraju, Hrubieszowie i Zamościu oraz komisariatu w Tomaszowie Lubelskim, które w 1983 r. zostały przekształcone w rejonowe urzędy spraw wewnętrznych. Daty krańcowe stanowią lata 1975-1983. Problematyka akt dotyczy województwa zamojskiego w granicach z 1975 r. Wszystkie serie i podserie akt w zespole są zdekompletowane i posiadają poważne luki. Istotne braki występują również w dokumentacji zdawczo-odbiorczej przekazywania akt do archiwum. W ramach Wydziału „C” KWMO, a od 1982 r. Sekcji „C” Wydziału Zabezpieczenia Operacyjnego KWMO/WUSW w Zamościu funkcjonowało archiwum, które gromadziło akta spraw zakończonych. Przejmowanie akt regulowały obowiązujące w resorcie spraw wewnętrznych instrukcje archiwalne - Zarządzenie nr 034/74 MSW z dnia 10 V 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, znowelizowane Zarządzeniem nr 030/79 MSW z dnia 2 VII 1979 r. Zgodnie z tym ostatnim normatywem w skład zasobu archiwalnego Wydziału „C” (w którym znajdowało się archiwum), utworzonej po 1975 r. KWMO w Zamościu wchodziły wytworzone przez nią akta oraz materiały przejęte zgodnie z pertynencją terytorialną z Wydziału „C” Komendy Wojewódzkiej MO w Lublinie (istniejącej przed podziałem administracyjnym): kopie kartotek odnoszących się do osób zamieszkałych na terenie nowo utworzonego województwa, akta osobowe zwolnionych funkcjonariuszy SB, MO, członków ORMO zamieszkałych na terenie województwa bialskiego. Z uwagi na stan zachowania należy go określić jako fragmentaryczny, bo zawiera dokumentację tylko niektórych komórek organizacyjnych KWMO w Zamościu, skupionych w ramach jednego pionu SB. W zespole zachowały się materiały administracyjne wytworzone w Wydziale II, Wydziale III, Wydziale IV, Wydziale V, Wydziale „B”, Wydziale „T”, Wydziale „C”, Wydziale Śledczym, Wydziale Zabezpieczenia Operacyjnego, Wydziale Ochrony Gospodarki. W KWMO w Zamościu obowiązywały zasady pracy kancelaryjnej zgodne z instrukcją wprowadzoną dla jednostek organizacyjnych resortu spraw wewnętrznych. Na wpływającym piśmie (lub kopercie) odciskano pieczęć wpływu (prezentę), w obrębie której wpisywano datę wpływu, numer sprawy i ilość załączników. Prezenty wszystkich komórek organizacyjnych WUSW w Białej Podlaskiej miały ten sam wygląd. Na wszystkich była wpisana nazwa jednostki: Komenda Wojewódzka MO w Zamościu. Ostatnim normatywem regulującym funkcjonowanie archiwum MSW było Zarządzenie Nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Struktura zachowanych materiałów KWMO w Zamościu odpowiada wymogom określonym w tym przepisie. Akta w KWMO w Zamościu po przekazaniu do archiwum były wykorzystywane do celów operacyjnych. Stąd wynikała potrzeba szybkiego ich wyszukiwania, a co za tym idzie stworzenia odpowiednich pomocy ewidencyjnych i oznaczenia materiałów sygnaturą archiwalną. W MSW obowiązywała trójczłonowa sygnatura archiwalna złożona z kolejnego numeru spisu akt (inwentarza) łamanego przez pozycję (liczbę porządkową) danego spisu (inwentarza) łamanego przez odpowiedni symbol akt (cyfrę rzymską). Występowały jednak różnice w budowie sygnatur poszczególnych rodzajów materiałów archiwalnych. Przy oznaczaniu materiałów operacyjnych nie pojawiał się człon drugi, a przy sygnowaniu materiałów administracyjnych nie obowiązywał człon trzeci. Materiały operacyjne były ewidencjonowane w inwentarzach (dziennikach) archiwalnych prowadzonych oddzielnie dla każdego symbolu akt: I – akta osobowych źródeł informacji SB, dysponentów lokali kontaktowych, mieszkań konspiracyjnych, kandydatów na osobowe źródła informacji, dysponentów lk, mk (w przypadku kandydatów symbol powinien być dodatkowo złamany/uzupełniony literą „k” – np. I/k, I-k), II – akta rozpracowań operacyjnych SB, III - akta postępowań przygotowawczych SB, IV – akta spraw obiektowo-zagadnieniowych SB. Podobne sygnatury, wzbogacone o wyróżnik literowy, otrzymywały także materiały pozostałych pionów MSW: I-m, II-m, III-m, IV-m dla dokumentacji MO, I-w, II-w, III-w, IV-w dla akt Zwiadu WOP, Szefostwa WSW MON, WSW jednostek podległych MSW. Analogicznie do materiałów operacyjnych postępowano z przejętymi do archiwum aktami osobowymi funkcjonariuszy, żołnierzy zawodowych i pracowników cywilnych resortu. Prowadzono inwentarze dla następujących symboli akt: V – akta funkcjonariuszy SB, VI – akta funkcjonariuszy MO, VII – akta pracowników cywilnych resortu spraw wewnętrznych, VIII – akta żołnierzy zawodowych resortu spraw wewnętrznych. Wpływające do archiwum materiały administracyjne pozostawały w zasadzie w niezmienionym układzie opartym na spisach zdawczo-odbiorczych. Ze względu na proweniencję i wartość źródłową w materiałach poszczególnych serii można wyróżnić: 1) akta własne wytworzone przez komórki organizacyjne KWMO w Zamościu, posiadające znaczenie podstawowe, 2) materiały nadesłane przez MSW oraz podległe KWMO jednostki z terenu województwa zamojskiego o charakterze uzupełniającym, 3) dokumentację proweniencji nieresortowej, przesłaną do wiadomości i wykorzystania, o charakterze pomocniczym. Na pozostawienie w zespole materiałów obcych, mających luźny związek treściowy z produkcją kancelaryjną wytwórcy akt, miał z kolei wpływ obieg informacji w ówczesnym systemie politycznym, który zakładał współpracę MSW (i jednostek podległych) z PZPR, organizacjami politycznymi, instytucjami społeczno-gospodarczymi, urzędami administracji państwowej itp. Akta KWMO w Zamościu są przechowywane jako poszyty, w teczkach wiązanych przesznurowanych tasiemką, a część ze względu na ich formę fizyczną luzem (księgi, repertoria, dzienniki, skorowidze). Materiały zachowały się w stanie dobrym, a pewna ich część jeszcze przed 1990 r. została zmikrofilmowana. W podzespole akt KWMO w Zamościu zachowały się akta w następującym układzie rzeczowym: Materiały operacyjne: I Teczki personalne i pracy osobowych źródeł informacji (tajnych współpracowników, kontaktów operacyjnych, konsultantów SB, tajnych współpracowników WSW i Zwiadu WOP), teczki personalne dysponentów lokali kontaktowych, kandydatów na osobowe źródła informacji i dysponentów lokali kontaktowych; II Akta spraw operacyjnego sprawdzenia i operacyjnego rozpracowania odnoszących się do osób, środowisk i wydarzeń, kwestionariusze ewidencyjne dotyczących osób; III Akta postępowań przygotowawczych Wydziału Śledczego prowadzonych przeciwko osobom i środowiskom; IV Akta spraw obiektowych odnoszących się do zakładów pracy, organizacji, wydarzeń. Materiały administracyjne: Zarządzenia MSW; zarządzenia, rozkazy organizacyjne i personalne komendanta wojewódzkiego KWMO w Zamościu; dzienniki korespondencyjne, dzienniki wykonanych dokumentów, listy płac, dokumentacja dot. akt paszportowych (rejestry wydanych akt i książeczek paszportowych, kontrola ruchu granicznego); korespondencja wydziałów KWMO w wyżej wymienionych zagadnieniach.