Subfonds

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Częstochowie 1983 - 1990

Województwo częstochowskie utworzone na mocy ustawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych (Dz.U. Nr 16, poz. 91). Województwo częstochowskie w granicach z lat 1975-1998. W jego skład weszły: miasta: Częstochowa, Blachownia, Dobrodzień, Gorzów Śląski, Kalety, Kłobuck, Koniecpol, Koziegłowy, Krzepice, Lubliniec, Myszków, Olesno, Pajęczno, Praszka, Szczekociny, Woźniki i Żarki, gminy: Borki Wielkie, Ciasna, Dąbrowa Zielona, Dobrodzień, Gidle, Gnaszyn Dolny, Gorzów Śląski, Herby, Irządze, Janów, Kamienica Polska, Kamyk, Kłomnice, Kochanowice, Koniecpol, Konopiska, Koszęcin, Koziegłowy, Koziegłówki, Kroczyce, Kruszyna, Krzepice, Lelów, Lipie, Miedźno, Moskorzew, Mrzygłód, Mstów, Mykanów, Niegowa, Nowa Brzeźnica, Olesno, Olsztyn, Opatów, Pajęczno, Panki, Pawonków, Pińczyce, Poczesna, Popów, Poraj, Praszka, Przybynów, Przyrów, Przystajń, Psary, Radłów, Rędziny, Rudniki, Secemin, Strzelce Wielkie, Szczekociny, Truskolasy, Węglowice, Włodowice, Wręczyca Wielka, Żarki i Żytno (podstawa prawna: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. w sprawie określenia miast oraz gmin wchodzących w skład województw, Dz.U. 1975, nr 17, poz. 92).

1 sierpnia 1983 r., w następstwie uchwalenia Ustawy o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działalności podległych mu organów z dn. 14 lipca 1983 r. (Dz.U. 1983, nr 38, poz. 172), wprowadzono zmiany organizacyjne w resorcie spraw wewnętrznych w całej Polsce. W przypadku województwa częstochowskiego zmiany te wprowadził Rozkaz Organizacyjny Szefa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Częstochowie nr 018/CZ/83 z dnia 4 sierpnia 1983 r. Dotychczasowa Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej w Częstochowie przyjęła nazwę Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Częstochowie, który w zakresie działań Milicji Obywatelskiej podlegał Komendzie Głównej MO, zaś w zakresie działań Służby Bezpieczeństwa – kierownictwu SB. WUSW w Częstochowie podlegały Rejonowe Urzędy Spraw Wewnętrznych w Częstochowie (dotychczasowa Komenda Miejska MO w Częstochowie), Kłobucku, Koniecpolu, Lublińcu, Myszkowie i Oleśnie (dotychczasowe Komisariaty MO), im zaś podlegało 47 Posterunków MO, Komisariat Kolejowy MO w Częstochowie i Posterunek Kolejowy MO w Lublińcu. Na czele WUSW w Częstochowie stał Szef WUSW, za sprawy dotyczące SB odpowiadał zaś Zastępca Szefa WUSW ds. SB. Podobnie na czele RUSW stał Szef RUSW, zaś pracami SB kierował Zastępca Szefa RUSW ds. SB. Struktura wewnętrzna WUSW w momencie jego powstania obejmowała: Kierownictwo WUSW, jednostki organizacyjne pionu MO (Wydział Ogólny, Wydział Kadr, Wydział Inspekcji, przy którym działał też starszy inspektor ds. Służby Bezpieczeństwa, Wojewódzkie Stanowisko Kierowania, Wydział Szkolenia, Wydział Kryminalny, Wydział do walki z Przestępstwami Gospodarczymi, Wydział Dochodzeniowo-Śledczy, Wydział Ruchu Drogowego, Wydział Prewencji, Wydział Kryminalistyki, Wydział Finansowy, Wydział Inwestycji i Remontów, Wydział Gospodarki Materiałowo-Technicznej, Wydział Łączności, Samodzielna Sekcja Socjalna, zastąpiona następnie przez Wydział Zdrowia i Spraw Socjalnych, Zespół ds. Organizacyjno-Prawnych, Zmotoryzowany Odwód MO), jednostki organizacyjne pionu SB, który podlegał bezpośrednio Zastępcy Szefa WUSW ds. SB (Starszy Inspektor przy Zastępcy Szefa WUSW ds. SB – zagadnienia wywiadu, Wydział II – kontrwywiad, Wydział III – zwalczanie działalności opozycyjnej, Wydział IV – sprawy religijne, Wydział V – ochrona gospodarki i zwalczanie działalności opozycyjnej na terenie zakładów pracy, Wydział Śledczy – rozpoznawanie i wykrywanie sprawców przestępstw przeciwko „istotnym interesom politycznym i gospodarczym PRL”, reprezentowanie SB przed organami prokuratury i wymiaru sprawiedliwości, Wydział „B” – obserwacja zewnętrzna, organizacja lokali konspiracyjnych, tajnych przeszukań, wstępne rozpoznanie operacyjne, udział w instalacji techniki specjalnej, Wydział „C” – prowadzenie ewidencji, archiwizacja akt, sporządzanie na ich podstawie analiz i opracowań dla kierownictwa WUSW, Wydział „T” – instalacja i obsługa aparatury podsłuchowej i podglądowej, Wydział „W” – perlustracja korespondencji, Wydział Paszportów – operacyjna ochrona międzynarodowej wymiany osobowej, Inspektorat Ochrony Przemysłu – nadzorowanie pracy Straży Przemysłowej oraz koordynacja pracy Straży Pocztowej, Bankowej, Leśnej i Służby Ochrony Kolei, Samodzielna Sekcja „A” – zabezpieczenie korespondencji zawierającej tajemnicę państwową i służbową, szyfrowanie i kodowanie, Inspektorat Analityczno-Informacyjny Zastępcy Szefa WUSW ds. SB). Wreszcie równolegle do pionów MO i SB funkcjonował pion polityczno-wychowawczy (w strukturze KWMO/WUSW w Częstochowie istniał od 1 listopada 1981 r. Wydział Polityczno-Wychowawczy), jednak w trakcie weryfikacji funkcjonariuszy, prowadzonej w 1990 r. na mocy Zarządzenia nr 51/90 Ministra Spraw Wewnętrznych z dn. 25 czerwca 1990 r., jego pracowników traktowano tak jak funkcjonariuszy SB. W okresie funkcjonowania WUSW w Częstochowie rozbudowywano nadal pion SB. 1 grudnia 1983 r., w miejsce Inspektoratu Informacyjno-Analitycznego Zastępcy Szefa WUSW ds. SB, utworzono Zespół Informacyjno-Analityczny, którego zadaniem było opracowywanie informacji codziennych dla potrzeb Gabinetu Ministra Spraw Wewnętrznych w Warszawie. W 1984 r. powróciło zaś stanowisko Starszego Inspektora Inspektoratu Analityczno-Informacyjnego podległego bezpośrednio Zastępcy Szefa WUSW ds. SB. 31 października 1984 r. Wydział Łączności przeniesiono do pionu SB. Od 1 stycznia 1985 r. działały w Częstochowie: Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy (zapobieganie i zwalczanie szkodliwych zachowań funkcjonariuszy i pracowników cywilnych wobec resortu i państwa) i Wydział VI (gospodarka rolna i leśna) oraz podległe mu jednostki terenowe. Poważne zmiany organizacyjne w zakresie pionu SB przyniosły Zarządzenie nr 075/89 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 sierpnia 1989 r. i Zarządzenie Organizacyjne Dyrektora Biura Organizacyjno-Prawnego MSW nr 0439/Org z dnia 10 listopada 1989 r., w wyniku których w WUSW w Częstochowie zlikwidowano Wydziały: III, IV, V i VI oraz Inspektorat Ochrony Przemysłu i Inspektorat Analityczno-Informacyjny, powołano zaś Wydziały: Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (przejął zadania Wydziału III), Ochrony Gospodarki (powstał z połączenia Wydziałów V i VI oraz Inspektoratu Ochrony Przemysłu) oraz Studiów i Analiz (powstał na bazie Wydziału IV i Inspektoratu Analityczno-Informacyjnego). W jednostkach terenowych również dokonano reorganizacji, łącząc piony III, IV, V i VI. Osobno działały nadal piony II i paszportowy. Z kolei 12 grudnia 1989 r. Szef WUSW w Częstochowie, w oparciu o Zarządzenie Organizacyjne MSW nr 0571/Org z dnia 6 grudnia 1989 r., powołał Inspektorat I SB. Na mocy Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U. 1990, nr 30, poz. 180), Zarządzenia nr 043/90 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 maja 1990 r. i wreszcie Zarządzenia nr 015/90 Szefa WUSW w Częstochowie z dnia 24 maja 1990 r. Służba Bezpieczeństwa WUSW w Częstochowie zakończyła swoją działalność, poszczególne jej komórki organizacyjne miały sporządzić wykazy bieżących spraw operacyjnych i środków pracy operacyjnej oraz przekazać dokumentację operacyjną do archiwum Wydziału „C”. Gromadzeniem akt spraw zakończonych, wytworzonych przez WUSW w Częstochowie i jednostki podległe, zajmowało się archiwum funkcjonujące w ramach Wydziału „C”. Przejmowanie akt regulowały obowiązujące w resorcie spraw wewnętrznych instrukcje archiwalne (w momencie utworzenia WUSW obowiązywało Zarządzenie nr 034/74 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 maja 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, znowelizowane następnie w 1979 r. przez Zarządzenie nr 030/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 lipca 1979 r. zmieniające zarządzenie w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych). Zasób archiwalny Wydziału „C” WUSW w Częstochowie obejmował oczywiście również akta złożone wcześniej w archiwum Wydziału „C” KWMO w Częstochowie. Rejonowe Urzędy Spraw Wewnętrznych i posterunki MO prowadziły przy właściwych kancelariach tych jednostek tzw. składnice akt, które gromadziły akta wytworzone przez te jednostki. W składnicach tych mogły być przechowywane wyłącznie akta kategorii archiwalnej „B” (akta kategorii „A” przechowywano wyłącznie w archiwach Biura „C” lub Wydziałów „C” komend wojewódzkich). Zmiany w kształtowaniu struktury zespołu akt WUSW w Częstochowie odegrała ostatnia resortowa instrukcja wprowadzona Zarządzeniem nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych. Zgodnie z nią Wydział „C” WUSW w Częstochowie stał się miejscem przechowywania materiałów WUSW w Częstochowie, a także dokumentacji powyżej kategorii „B-5”, wytwarzanej przez jednostki terenowe. Ograniczono zatem rolę składnic akt tych jednostek. Dokumentacja tej samej kategorii trafiała do Wydziału „C” ze Zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza (podlegających w tym okresie MSW ), co wynikało z porozumień zawartych w 1982 r. między pionami III i V SB z jednej strony, a Zarządem Zwiadu WOP z drugiej. Celem ich było zacieśnienie wzajemnej współpracy, w tym także wykorzystywanie osobowych źródeł informacji drugiej strony, przekazywanie sobie spraw operacyjnych, materiałów wstępnych itp. W wyniku zawarcia odpowiednich porozumień, między MSW i Ministerstwem Obrony Narodowej, w archiwum WUSW w Częstochowie znalazły się również materiały tajnych współpracowników Wojskowej Służby Wojskowej jednostek wojskowych MON, którzy zostali zwolnieni do rezerwy lub z pracy w jednostkach wojskowych. Chodziło o możliwość nawiązania kontaktów z tymi osobami przez SB i ewentualną dalszą współpracę. Poza archiwum Wydziału „C” przechowywano akta paszportowe (wyjątek stanowiły dokumenty administracyjne Wydziału Paszportów). Były one mianowicie składowane w składnicach akt jednostek terenowych wytwarzających dokumentację paszportową. Podobna sytuacja zaistniała w przypadku akt funkcjonariuszy ORMO. Na obecny stan zachowania materiałów, wytworzonych przez Służbę Bezpieczeństwa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Częstochowie, duży wpływ miała akcja niszczenia akt przeprowadzona na przełomie lat 80. i 90. XX w. Pomijając brakowanie prowadzone zgodnie z przepisami (po upłynięciu okresu przechowywania akt), spora część zasobu aktowego została zniszczona z zupełnie innych przyczyn. Przemiany polityczne w Polsce skutkowały zmianami w organizacji i kierunkach działania SB. M.in. już w 1988 r. w związku z tzw. normalizacją w stosunkach Państwo – Kościół przystąpiono do niszczenia akt dotyczących duchownych katolickich. Również inne rodzaje akt zaczęto niszczyć na dużą skalę w 1988 r., niekiedy wbrew obowiązującym przepisom. Gwałtowne przyspieszenie tych działań nastąpiło jesienią 1989 r. W związku z dokonaną wówczas reorganizacją Służby Bezpieczeństwa, nakazano zniszczenie akt, które uznano za „posiadające niską wartość operacyjną i znikomą przydatność w realizacji aktualnych zadań”. Masowo niszczono wówczas akta dotyczące zwalczania dopiero co zalegalizowanej opozycji antykomunistycznej. W ten sposób chciano pozbyć się materiałów, które mogły być w przyszłości wykorzystane przeciwko SB i władzom komunistycznym. Poszczególne jednostki organizacyjne SB WUSW w Częstochowie niszczyły również („we własnym zakresie” – jak to niekiedy określano) akta, których w ogóle nie złożono do archiwum, co było kolejnym złamaniem obowiązujących przepisów. Działania te prowadzono w pośpiechu i chaotycznie, co sprawiło, że na niektórych protokołach brakowania z przełomu 1989/1990 r. brak numerów, dat, liczby tomów itp. Akcja ta została oficjalnie przerwana przez ówczesnego Ministra Spraw Wewnętrznych Czesława Kiszczaka (Decyzja nr 1/90 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 31 stycznia 1990 r. w sprawie zakazu niszczenia dokumentów w resorcie spraw wewnętrznych), po wcześniejszym upublicznieniu informacji o niszczeniu akt resortu SW i interwencji Sejmowej Komisji Nadzwyczajnej do Zbadania Działalności MSW. Faktycznie jednak niszczenie akt trwało jeszcze przez kilka miesięcy. Po zlikwidowaniu Służby Bezpieczeństwa i powołaniu Urzędu Ochrony Państwa, województwo częstochowskie znalazło się w obszarze działalności Delegatury UOP w Katowicach. Po likwidacji WUSW w Częstochowie, zasób jego archiwum znalazł się w siedzibie nowo utworzonej Komendy Wojewódzkiej Policji. Prawdopodobnie jeszcze w tym samym roku, po wydzieleniu w archiwum policyjnym, akta częstochowskiej SB zostały przekazane do Delegatury Urzędu Ochrony Państwa w Katowicach. Nadmienić należy, że akta byłego WUSW w Częstochowie nie doczekały się opracowania zgodnego z zasadami metodyki archiwalnej ani u wytwórcy, ani w Delegaturze UOP w Katowicach. Daty krańcowe podzespołu stanowią lata 1983–1990. Niemniej jednak w archiwum tym znalazły się dokumenty datowane nawet na rok 2009 (posteriora). W podzespole WUSW w Częstochowie można wydzielić następujące typy akt uporządkowanych według następujących serii: - materiały operacyjne, - materiały osobowe, - materiały administracyjne Milicji Obywatelskiej, - materiały administracyjne Służby Bezpieczeństwa, - materiały jednostek terenowych, - materiały obronne, - materiały paszportowe. Archiwalia WUSW w Częstochowie są przechowywane albo w formie poszytu (skorowidze, księgi, dzienniki i repertoria, akta), albo jako materiały nie zszyte – kiedy mamy do czynienia np. z kartotekami. W materiałach archiwalnych występują również fotografie (pod postacią negatywów i pozytywów), klisze fotograficzne czy fotokopie. Wśród dokumentów znajdują się również kasety magnetofonowe, mapy, szkice, ulotki, szkice, wycinki z prasy, plany, stemple, znaczki. Część dokumentów została zmikrofilmowana jeszcze przez wytwórcę i przekazana w postaci mikrofilmów, zarówno jako diazo jak i jacket.