Subfonds

Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Bielsku-Białej 1983 - 1990

Po wprowadzeniu ustawy z 14 lipca 1983 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu organów (Dz.U. PRL 1983, nr 38, poz. 172), KWMO w Bielsku-Białej na mocy Rozkazu Organizacyjnego nr 021/BB/83 przemianowano na Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych. Obejmował on obszar województwa bielskiego, a więc identyczny do tego, który wcześniej należał do KWMO. Podlegało mu siedem Rejonowych Urzędów Spraw Wewnętrznych (w: Andrychowie, Bielsku-Białej, Cieszynie, Oświęcimiu, Suchej Beskidzkiej, Wadowicach, Żywcu), sześć komisariatów MO, 38 posterunków, jeden komisariat kolejowy i dwa posterunki kolejowe MO. W RUSW pojawiły się struktury SB (oprócz RUSW w Bielsku-Białej; teren jego działalności zabezpieczali funkcjonariusze odpowiednich Wydziałów WUSW). W ramach WUSW działały trzy piony: MO, SB i pion Polityczno-Wychowawczy, którego funkcjonariusze dopiero na mocy Instrukcji Przewodniczącego Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej z dnia 25 czerwca 1990 r. uzyskali status taki, jaki mieli funkcjonariusze pionu SB. W skład pionu milicyjnego wchodziły: Wydział Inspekcji, Kadr, Ogólny, Prewencji, Inwestycji i Remontów, Dochodzeniowo-Śledczy, Kryminalny, do walki z Przestępstwami Gospodarczymi, Laboratorium Kryminalistyki, Finansowy, Szkolenia, Ruchu Drogowego, Gospodarki Materiałowo-Technicznej, Łączności, Zdrowia, Samodzielna Sekcja Socjalna, Wydział Inwestycji i Remontów, Wojewódzkie Stanowisko Kierowania, Zespół ds. Organizacyjno-Prawnych, Komisja Pracownicza oraz Zmotoryzowany Odwód MO. W pionie SB były: Starszy inspektor realizujący zagadnienia Departamentu I MSW (wywiad), Wydział II – kontrwywiad, Wydział III - „ochrona gospodarki oraz przeciwstawianie się działalności opozycyjnej”, Wydział IV – sprawy wyznaniowe, Wydział V – rozpracowanie zakładów pracy, Inspektorat Ochrony Przemysłu, Wydział Śledczy, Wydział „B” – obserwacja, Wydział „C” – archiwum, Wydział „T” – instalacja aparatury podsłuchowej i podglądowej, Wydział „W” – perlustracja korespondencji, Wydział Paszportów, Samodzielna Sekcja „A” – szyfry. Pewna trudność pojawia się w przypadku ustalenia daty powstania Inspektoratu Analityczno-Informacyjnego: pierwszy raz występuje w zarządzeniu szefa WUSW z 1984 r. Struktura SB WUSW rozwijała się z biegiem czasu: w 1984 r. przeniesiono tam z pionu milicyjnego Wydział Łączności, a w 1985 r. powstał Wydział VI (zabezpieczenie gospodarki rolnej, leśnej, wodnej) oraz Inspektorat Ochrony Funkcjonariuszy (ochrona i rozpracowanie funkcjonariuszy i pracowników cywilnych resortu). W 1989 r. pierwszą zmianą w strukturze SB było zlikwidowanie w maju Wydziału „W” i przekazanie jego kompetencji Wydziałowi II. Dalsze zmiany nastąpiły w listopadzie, kiedy ze zlikwidowanego Wydziału III utworzono Wydział Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa, z Wydziału IV oraz Inspektoratu Analityczno-Informacyjnego – Wydział Studiów i Analiz, a z Wydziału V i VI – Wydział Ochrony Gospodarki. W jednostkach terenowych także połączono w jedną jednostkę organizacyjną piony likwidowane na szczeblu wojewódzkim; zmiany te nie objęły pionu II i paszportowego, których działalność zachowano. W tym samym miesiącu zlikwidowano Wydział Polityczno-Wychowawczy. Na początku 1990 r. powołano Inspektorat I SB, który kontynuował działalność wywiadowczą. Służba Bezpieczeństwa zakończyła działalność na mocy Ustawy z dnia 06 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U. 1990, nr 30, poz. 180) i Zarządzenia nr 043/90 Ministra Spraw Wewnętrznych z 10 maja 1990 r. Dnia 31 lipca 1990 r., zwalniając ostatnich funkcjonariuszy, ostatecznie rozwiązano komórki SB. Z 22 maja 1990 r. pochodzi zarządzenie nr 32/90 Komendanta Wojewódzkiego Policji w Bielsku-Białej, w którym w oparciu o Zarządzenie nr 043/90 powołano Komisję do przeprowadzenia inwentaryzacji sprzętu Służby Bezpieczeństwa i przekazania do Wydziału GMT WUSW w Bielsku-Białej. Po zmianach z 1983 r. Wydział „C” WUSW w Bielsku-Białej nie został zredukowany do sekcji w Wydziale Zabezpieczenia Operacyjnego (jak to się zdarzało w innych małych WUSW) i kontynuował działalność prowadzoną w okresie funkcjonowania KWMO, opierając się początkowo na obowiązujących w resorcie przepisach (Zarządzenie nr 034/74 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 10 maja 1974 r. w sprawie postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych oraz nowelizujące je Zarządzenie nr 030/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 lipca 1979 r. zmieniające zarządzenie w sprawie zasad i sposobu postępowania z aktami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych). Tak więc do zasobu nadal przejmowano materiały wytworzone w WUSW oraz dokumenty z jednostek rejonowych. RUSW; komisariaty i posterunki MO prowadziły przy właściwych kancelariach tych jednostek tzw. składnice akt, które gromadziły akta wytworzone przez te jednostki. W składnicach tych mogły być przechowywane jedynie akta kategorii archiwalnej „B” (akta kategorii „A” przechowywano wyłącznie w archiwach Biura „C” lub Wydziałów „C” KWMO). Poza Wydziałem „C”, w jednostkach terytorialnych, przechowywano też materiały paszportowe, wytworzone w tych jednostkach oraz materiały ORMO. Te dwie grupy akt nie zostały zarchiwizowane w Wydziale „C”. Zmiany w działalności archiwum wprowadziło Zarządzenie nr 049/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 8 lipca 1985 r. w sprawie organizacji i zasad postępowania z materiałami archiwalnymi w resorcie spraw wewnętrznych, zgodnie z którym Wydział „C” miał przechowywać też akta powyżej kategorii „B-5” z RUSW, komisariatów i posterunków MO. Dokumentacja tej samej kategorii miała trafić do Wydziału „C” z oddziałów i wydziałów WSW jednostek wojskowych podległych ministrowi spraw wewnętrznych oraz WOP. W archiwum WUSW w Bielsku-Białej znalazły się również materiały tajnych współpracowników WSW i jej jednostek organizacyjnych w rodzajach broni, okręgach wojskowych i związkach taktycznych MON, którzy zostali zwolnieni do rezerwy lub z pracy w jednostkach wojskowych. Na przełomie lat 80-tych i 90-tych archiwa centralne i wojewódzkie resortu spraw wewnętrznych poddane zostały – często nielegalnemu – brakowaniu. Zniszczono też sporą część akt z zasobu Wydziału „C” WUSW w Bielsku-Białej. Niszczono akta, które określono jako posiadające niską wartość operacyjną i znikomą przydatność w realizacji zadań stawianych aktualnie przed zreformowaną SB, wśród nich m.in. dotyczące zwalczania dopiero co zalegalizowanej opozycji antykomunistycznej (nie tylko operacyjne, ale też np. szkoleniowe, szyfrogramy, rozkazy itp.). Poszczególne jednostki organizacyjne SB WUSW w Bielsku-Białej niszczyły również („we własnym zakresie” – jak to określano) akta, których w ogóle nie złożono do archiwum, co było kolejnym złamaniem obowiązujących przepisów. Z zapisów w inwentarzach archiwalnych i niektórych protokołach brakowania wynika też, że poszczególne wydziały WUSW (np. Wydział II, Wydział Ochrony Gospodarki) niszczyły „we własnym zakresie” akta, które zostały złożone już wcześniej w archiwum, miały nadane sygnatury archiwalne itp. Działania te prowadzono w pośpiechu i chaotycznie, co sprawiło, że na wielu protokołach brakowania z przełomu 1989/1990 r. brak numerów, liczby tomów itp., a niekiedy nawet nazwisk członków komisji zajmującej się niszczeniem akt. Zdarzają się protokoły i pisma sporządzone odręcznie. Nie przestrzegano przy tym ustalonych okresów przechowywania akt archiwalnych, a czasem w protokołach zaniżano kategorię materiałów. Akta niszczono przez spalenie (m.in. w ośrodku wypoczynkowym MSW w Mikuszowicach); kres temu procederowi położył dopiero rozkaz ówczesnego Ministra Spraw Wewnętrznych Czesława Kiszczaka z dnia 31 stycznia 1990 r. Po wejściu w życie ustawy o Urzędzie Ochrony Państwa z dnia 6 kwietnia 1990 r., 10 maja 1990 r. przestała istnieć Służba Bezpieczeństwa, a na jej miejsce powołano Urząd Ochrony Państwa. Województwo bielskie znalazło się w obszarze działalności Delegatury UOP w Katowicach. Po likwidacji WUSW w Bielsku-Białej zasób jego archiwum znalazł się w siedzibie nowo utworzonej Komendy Wojewódzkiej Policji. Prawdopodobnie jeszcze w tym samym roku, po wydzieleniu w archiwum policyjnym, akta bielskiej SB zostały przekazane do Delegatury Urzędu Ochrony Państwa w Katowicach. Nadmienić należy, że akta byłego WUSW w Bielsku-Białej nie doczekały się opracowania zgodnego z zasadami metodyki archiwalnej ani u wytwórcy, ani w Delegaturze UOP w Katowicach. Daty krańcowe podzespołu stanowią lata 1983–1990. Niemniej jednak w archiwum najmłodsze dokumenty datowane są na rok 2008 (posteriora). Materiały uporządkowano według następujących serii: akta operacyjne, osobowe, obronne, materiały administracyjne Milicji Obywatelskiej, administracyjne Służby Bezpieczeństwa, materiały jednostek terenowych oraz akta paszportowe.