Subfonds

Urząd Bezpieczeństwa Publicznego na miasto stołeczne Warszawę 1945 - 1954

miasto stołeczne Warszawa

We wrześniu i październiku 1944 r. Resort Bezpieczeństwa Publicznego oddelegował do Warszawy grupy operacyjne mające zorganizować tam struktury aparatu bezpieczeństwa. Wynikiem ich działań było powstanie w październiku 1944 r. Miejskiego Urzędu Bezpieczeństwa Warszawa-Praga. Od stycznia 1945 r. używano równocześnie nazw Miejski Urząd Bezpieczeństwa Publicznego Warszawa lub Urząd Bezpieczeństwa Publicznego Warszawa-Miasto, ostatecznie przyjęto obowiązującą do grudnia 1954 r. nazwę Urząd Bezpieczeństwa Publicznego na m. st. Warszawę. Początkowo UBP na m. st. Warszawę podlegał Wojewódzkiemu Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie. Od lutego 1946 r. był podporządkowany bezpośrednio MBP, tak więc uzyskał statut równorzędny wojewódzkim urzędom bezpieczeństwa publicznego. Na czele Urzędu stał kierownik. Początkowo strukturę tworzyło pięć sekcji: I (rozpracowywanie volksdeutschów i współpracowników aparatu represji III Rzeszy), II („ochrona” legalnie działających partii politycznych, zwalczanie podziemia, „wrogiej” propagandy, etc.), III (kontrwywiad), IV (kontrola gospodarki) i VIII (śledcza). Latem 1945 r. powstały trzy placówki terenowe – Placówka Północ (Żoliborz), Placówka Południe (Mokotów) i Placówka Zachód. Rozbudowa Urzędu nastąpiła po podporządkowaniu go MBP w lutym 1946 r. Według etatu zatwierdzonego 1 kwietnia 1946 r. jego strukturę tworzyły: Kierownictwo, Sekretariat, Sekcja Personalna, Sekcja do Spraw Funkcjonariuszy, Wydział I (kontrwywiad), Wydział III (walka z podziemiem), Wydział IV (ekonomiczny – opowiadał za „ochronę” przemysłu, handlu, transportu, budownictwa, etc.), Wydział V (społeczno-polityczny, odpowiadał za „ochronę” partii politycznych, organizacji młodzieżowych, administracji, szkolnictwa, instytucji kulturalnych a także za zwalczanie życia religijnego), Wydział „A” (obserwacyjno-agenturalny), Wydział Śledczy, Sekcja Finansowa, Sekcja Gospodarcza i Komendantura (ochrona gmachu). Do września 1946 r. Urzędowi podlegały także Oddział Ekspozytury Kolejowej oraz Placówka Kolejowa Warszawa Wschodnia (przeszły wówczas pod zwierzchność WUBP Warszawa). W maju 1948 r. utworzono trzy nowe sekcje – Sekcję II (techniki operacyjnej), Sekcję Szkolenia (od września 1950 r. Wydział Szkolenia) i Samodzielną Sekcję Mobilizacyjną. Cześć z dotychczas istniejących komórek zmieniły swoje nazwy: Sekretariat na Wydział Ogólny, Sekcja Personalna na Wydział Kadr, Sekcja Gospodarcza na Wydział Zaopatrzenia. Funkcje Komendantury przejął nowo utworzony Referat Ochrony. Urzędowi podlegały także placówki dzielnicowe (Śródmieście, Praga, Mokotów, Wola, Żoliborz) oraz tworzone od 1949 r. Referaty Ochrony przy zakładach przemysłowych. W sierpniu 1949 r. na bazie Sekcji do Spraw Funkcjonariuszy utworzono Wydział do Spraw Funkcjonariuszy. W lipcu 1950 r. utworzono Samodzielną Sekcję Łączności, zaś w sierpniu tego samego roku Sekcję Szkolenia przemianowano na Wydział Szkolenia. W październiku 1950 r. UBP przeprowadził się do nowej siedziby w Pałacu Mostowskich, którą dzielił z Komendą MO m. st. Warszawa. Utworzono wówczas wspólne komórki dla UBP i K MO – Wydział Administracyjno-Gospodarczy, Samodzielną Sekcję Finansową, oraz Komendanturę Gmachu (odpowiadała za ochronę gmachu, areszty, podlegało jej również Biuro Przepustek). W listopadzie tego samego roku utworzono Wydział Komunikacji (VIII). W kwietniu 1951 r. utworzono Samodzielną Sekcję Wojskową, inwigilującą osoby podlegające służbie wojskowej. Od 30 listopada 1951 r. działał Wydział X zajmujący się inwigilacją funkcjonariuszy (powstał z połączenia Wydziału do Spraw Funkcjonariuszy oraz Sekcji VII Wydziału V, istniał do czerwca 1954 r.). Również w 1951 r. utworzono na Uniwersytecie Warszawskim i innych wyższych uczelniach Wydziały Ochrony. Ich zadaniem była inwigilacja środowiska akademickiego. W sierpniu 1952 r. na bazie Samodzielnej Sekcji II powstał Wydział II, odpowiadający m.in. za kartoteki, ewidencję operacyjną, kontrolę korespondencji oraz technikę operacyjną. W październiku utworzono Wydział IVB, kontrolujący budownictwo i gospodarkę komunalną. Kolejne zmiany były wynikiem zmian granic administracyjnych Warszawy (październik 1951 r.). Zlikwidowano placówki Zachód, Południe, Północ, Śródmieście i Praga. W październiku 1952 powołano Placówkę Wawer i Placówkę Włochy (włączone do stolicy jako część dzielnicy Ochota). Powołano również specjalną grupę operacyjną kontrolującą osiedle „Przyjaźń” na Jelonkach, zamieszkałe przez budowniczych Pałacu Kultury i Nauki. Urzędowi podlegało także dziesięć grup operacyjnych działających przy komendach dzielnicowych MO (ich pracę nadzorował Inspektorat). 12 stycznia 1953 r. utworzono, na bazie Sekcji V Wydziału V, Wydział XI odpowiedzialny za kontrolowanie i zwalczanie życia religijnego. 3 lutego powołano Wydział IX zajmujący się „ochroną” przemysłu ciężkiego pracującego na potrzeby wojska. Po wejściu w życie wszystkich ww. zmian na początku 1953 r. strukturę Urzędu tworzyły – Kierownictwo, Wydział Ogólny, Wydział I, Wydział II, Wydział III, Wydział IV, Wydział IVB, Wydział V, Wydział VIII, Wydział IX, Wydział X, Wydział XI, Wydział Śledczy, Wydział „A”, Inspektorat (wraz z podległymi mu 10 grupami operacyjnymi przy komendach dzielnicowych MO), Wydział Kadr, Wydział Administracyjno-Gospodarczy, Wydział Szkolenia, Samodzielna Sekcja Łączności, Samodzielna Sekcja Wojskowa, Samodzielna Sekcja Finansowa, Komendantura, Placówka Włochy i Placówka Wawer. Do końca istnienia UBP na m. st. Warszawę nie wprowadzono już większych zmian strukturalnych. W lipcu 1953 r. utworzono Wydział Kultury Fizycznej, a miesiąc później Grupę Instruktorską do Spraw Szkolenia. W tym samym roku powstały ekspozytury przy dworcach PKP i PKS. W lipcu 1954 r. wyodrębniono z Wydziału III Samodzielną Sekcję do Walki z Bandytyzmem (odpowiadała głównie za zwalczanie przestępczości kryminalnej). We wrześniu tego samego roku utworzono Inspektorat Wiejski, zajmujący się terenami rolniczymi włączonymi do stolicy. 14 grudnia 1954 r. po wejściu w życie dekretu przewodniczącego Rady Państwa PRL z 7 grudnia 1954 r. o naczelnych organach administracji państwowej w zakresie spraw wewnętrznych spraw wewnętrznych i bezpieczeństwa publicznego (Dz. U. nr 54, poz. 269) zlikwidowano Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego i jego struktury terenowe. Sprawy „bezpieczeństwa publicznego” przeszły do zakresu działania Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego. Rozwiązany został UBP na m. st. Warszawę, w jego miejsce powołano Urząd do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego m. st. Warszawy.